Научная статья на тему 'БОШЛАҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ КИТОБХОНЛИК КОМПЕТЕНЦИЯСИНИНГ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МЕТОДЛАРИ'

БОШЛАҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ КИТОБХОНЛИК КОМПЕТЕНЦИЯСИНИНГ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МЕТОДЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
китобхонликнинг ёш хусусиятлари / китобларнинг таснифи / болалар китобхонлиги / аудио ва электрон китоблар / мутолаа ва рағбат / бадиий китоблар / илмий-оммабоп нашрлар / китоб иллюстрацияси ва дизайни.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Дилфуза Камолжонова

Бошланғич синф ўқувчиларини китобхонликга жалб қилишнинг самарали воситалари хорижий тажрибалари ҳақида фикр юритилади. Болалар учун мўлжалланган адабиёт турлари, шакли ва жанр хусусиятлари ҳақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШЛАҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИНГ КИТОБХОНЛИК КОМПЕТЕНЦИЯСИНИНГ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖИЙ МЕТОДЛАРИ»

БОШЛАГИЧ СИНФ УЦУБЧИЛАРИНИНГ КИТОБХОНЛИК КОМПЕТЕНЦИЯСИНИНГ РИБОЖЛАНТИРИШНИНГ

ХОРИЖИЙ МЕТОДЛАРИ

Дилфуза Камолжонова

Н. Т. ^ори Ниёзий номидаги Узбекистан Педагогика фанлари илмий тадкикот институти

таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11181242

Аннотация. Бошлангич синф уцувчиларини китобхонликга жалб цилишнинг самарали воситалари хорижий тажрибалари %ацида фикр юритилади. Болалар учун мулжалланган адабиёт турлари, шакли ва жанр хусусиятлари %ацида суз боради.

Калит сузлар: китобхонликнинг ёш хусусиятлари, китобларнинг таснифи, болалар китобхонлиги, аудио ва электрон китоблар, мутолаа ва рагбат, бадиий китоблар, илмий-оммабоп нашрлар, китоб иллюстрацияси ва дизайни.

Аннотация. Об эффективность обучения детей к чтению на основе зарубежного опыта. В действительности обсуждаются виды, формы, жанровые особенности детской литературы.

Ключевые слова: возрастные особенности чтения, классификация книг, детское чтение, аудио и электронные книги, чтение и мотивация, художественные книги, научно-популярные издания, книжные иллюстрации и дизайн.

Annotation. Effectiveness of teaching children to read books and how motivate children to read book by foreign experiences. The types, form, genre features of children's literature are discussed in reality.

Key words: age characteristics of reading, book classification, children's leterature, audio and electronic books, reading and motivation, fiction books, popular scientific publications, book illustrations and design.

Бола улгайиб, эсини таний бошлагач, атроф-мухит ва унда руй бераётган вокеа-ходисаларга кизикиш билан карай бошлайди. Атрофдаги вокеа ходисаларни бадиий китоблар оркали таний бошлайди. Эртак, хикоя, ривоятларда келтирилган кахрамонларнинг хулк-атвори оркали дунёкараши бойиб, яхши ва ёмонни ажрата бошлайди.

Европалик олимлар болани китобхонликга кизиктиришни гудаклик чоглариданок ривожлантириш зарур, дейдилар. Ота-она боласи учун бадиий адабиётлар танлаганида билиши зарур булган мезонлар мавжуд:

1. Боланинг ёш хусусиятига кура китоблар бири биридан фарк килади. (Кичкинтойнинг ёш %усусиятидан келиб чиццан %олда 0+,3+,5+ ва 7+ тарзида китоблар муцовасига бу китоб айнан цайси ёшдаги болалар учун мулжаллангани берилади.)

2. Гудакнинг кизикишига кура. (Кичкинтойлар усиб бориши билан уларнинг дунё цараши %ам шаклланиб боради. Баъзи болалар эртак ёки ривоятларга цизицса, бошцаларига энциклопедик китоблар ёцади. Ота-она фарзандининг цизициши ва цобилиятини инобатга олган %олда фарзандига китоб танлаши лозим.)

3. Иллюстрация ва дизайнига кура. (Компютер технологиялари ва ундаги дастурлар такомиллашиши билан ноширлар китобнинг ташци ва ички куринишига ало%ида эътибор царата бошладилар. Бола ёрцин рангларни ёцтиргани сабаб кичик ёшдаги китобхонлар учун мулжалланган китоблар ало%ида дизайн ва бадиий безакни талаб цилади. Муцова учун танланадиган расмдан тортиб, китобдаги матн %арфлари, матнларнинг орца фони уциш учун цулайми ёки йуцми, шрифти кеглли 14-16 ва 18 дан кичик эмасми шуларга ало%ида эътибор царатиш зарур. Чунки болалар китоб уциганларида китобга танланган расмлар ва матн шрифти боланинг куриш цобилиятига салбий таъсир курсатмаслиги зарур.)

4. Китоб куриниши (3D, аудио, везуал китоблар ва %аказо)

Бошлангич синф укувчилари (7-12 ёш) атрофдаги ходисаларни билишга интиладиган ва олган маълумотларини хотирасида мустахкам саклаб коладиган ёшда булади. Айнан шу вактда болада билиш ва билганларини хотирада саклаш, уларни хаётда куллаш куникмалари шаклланди. Шу сабаб бу ёшда болалар курган ва эшитган фильм ва асар кахрамонларига тахлид килиш хисси кучли булади. Фарзандининг феъл-атвори шаклланаётган айни бир пайтда ота ва она уни китобхон килиб тарбияласа, бола хам аклан хам маънан баркамол фарзанд булиб вояга етади.

Бошлангич синф укувчилари учун тавсия килинадиган китобларни икки катта тур бадиий ва илмий-оммапоб китобларга ажратамиз.

Болалар учун бадиий китоблар, уларнинг турлари ва бадиий китобларга куйиладиган талаблар

Бадиий китоблар боланинг дунёкараши ва тассавурини бойитиб, ундаги ижодкорлик (креативлик) кобилиятини ривожлантиради. Боланинг нутки равонлашиб, суз бойлиги бойийди. Ривоят, эртак, чупчак, асотир ва хикояларда тилга олинган бирон бир вокеъа хаётий ёки тукима булишидан катиъй назар, кахрамонларнинг хатти-харакати ва феъл-атвори китобхонни вокеа-ходиса ва харакатлардан сабок чикаришга ундайди.

Шеърий китоблар кичик китобхонга эстетик завк бериши билан ундаги хотирани мустахкамлайди. Болалар шеър ёд олиши билан хотирасига куплаб бадиий мисралар ёд булиб бораверади.

Топишмоклар топкирликка чорласа, тез айтишлар нуткни ривожлантиради. Нуткида нуксони бор болалар учун логопетлар тез айтиш айтишни машк килдиришлари хам шундан.

Илмий-оммапоб китоблар боланинг аклий кобилиятини ривожлантиришга каратилган булади.

Илмий-оммапоб китоблар ичида энг куп таркалган тури бу - энциклопедик китоблардир. Бола астрономик ходисалар юлдузлар, сайёралар харакатини билишга интилади. Техник ходисалар, ихтироларга кизикади. Мана шу кизикишни янада ривожлантириш учун болаларга илмий-оммабоп китоблар ва энциклопедиялар тавсия этилади. "У ким, бу нима?". "Менинг биринчи энциклопедиям", "Жониворларнинг катта китоби" шулар жумласидан. Бу каби адабиётлар болада китобхонлик копетенциясини янада шакллантириб, илмий билим куникмаларини мустахкамлаб боради.

Боланинг ёш хусусиятига караб китобларнинг таснифланиши

7 ёшли укувчилар эндигина харф таниб, узида укиш куникмаларини мустахкамлаётган булишади. Шу сабаб болаларга тавсия килинадиган китоблар мавзу ва хажм жихатидан укувчи кабул килиш даражасида булиши лозим. ^уйидаги жадвалда

биринчи ва туртинчи синф укувчиларига бир укишда нечта суздан иборат матнлар халкаро ва миллий стандартлари жадвали мисол келтирилади.

Бошла^ич синф укувчилари укиши учун тавсия килинадиган матнлар ^ажми (сузда)

1-синф (7- 8 ёш укувчилар) 50-100 - 120-150 тагача

2-синф (8-9 ёш укувчилар) 150-200 тагача

3-синф (9-10) ёш укувчилар 250-350 тагача

4-синф (10-11) ёш укувчилар 350-400 тагача суз

Болалар учун тайёрланадиган матнлар ушбу стандартга катъий амал килмаса, меъёридан ортик суз болалар учун огирлик килиши, мутолаадан зерикишга олиб келиши мумкин.

Болалар учун нашр килинадиган фан, сох,а, касб-х,унарга оид китобларнинг таснифи, болаларни касбга юналтириш

Бошлангич синф укувчилари аклини таниб, улгайиши билан уларда кайсидир фан, соха ва касбга кизикиши ортиб, шаклланиб боради. Боланинг кизикишларини куллаб-кувватлаш учун ота-она унга шу сохага мулжалланган китоблар олиб бериши зарур.

Илмий ( фанга ихтисослаштирилган) китоблар.

Математика, мусика, тасвирий санъат, атрофимиздаги олам ва ёки жониворлар, усимликлар, кушларнинг турмуш тарзига ихтисослашган илмий китоблар. Бундай китобларни мутолаа килган укувчиларда касб-хунарни эрта ёшидан тугри танлаб олишига, табиатни севишга, техника ютуклари билан танишиб боришга ундайди. Бу китоблар болоаларни маълум бир сохага йуналтирилиб, ундаги сунгги янгилик ва маълумотлар билан таништириб боради. Бу каби китобларни укиб борадиган болада бирор фан ёки сохага ихтисослашиш куникмаси пайдо булади.

Болаларни мутолаага кизиктиришда китоблардан урин олган расмлар, мукова ва иллюстрацияси хам мухим рол уйнайди. Суратлар китобнинг мазмун-мундарижаси билан жажжи китобхонни таништириши билан бирга укиганларини куз олдида янада яккол жонланишига ёрдам беради. Шу сабаб хорижда бошлангич синф ёшидаги болалар учун 3D форматдаги китоблар нашр килинади. Китобларга суратни кандай жойлаштириш, кай бир ранглар бола рухиятига ижобий таъсир курсатади, кандай ранглар куриш кобилиятига салбий таъсир этмайди, матн кандай фонга жойланади - бу каби масалаларга ноширлар алохида эътибор каратадилар.

7-10 укувчилар учун мулжалланган китобларнинг 50-60 фоизини расм, колган кисмини матн ташкил этади. Мазкур мезонлар болалар учун мулжалланган адабий-бадиий, безакли журналлар учун хам кулланилади. Шу сабаб бундай китобларни болалар бажонидил мутолаа киладилар.

Андроидлар ривожланиши билан босма нашрлар ва бадиий китоблар мутоалааси хам шаклан узгарди. Кишиларга янада осон булиши, вактни тежаш максадида нашрларнинг аудио ва электрон шакллари ишлаб чикилди. Энди кишилар смартфонлар оркали исталган китобнинг электрон шаклини топиб, укиш шароитига эга булдилар.

А^Шда жойлашган Мерийленд Университети профессори

Аллан Вайгфэйлд 3-синф укувчилари уртасида укиш самарадорлигини ошириш буйича тадкикот утказади. Болалар учун 12 хафталик дарс машгулоти режасини тузди, дарслар болаларда китобхонлик кобилиятини оширишга каратилди. Курслар якунлангач,

аввалги ва машгулотдан кейинги суровномаларга кура болаларда китобхонликка кизикиш ва китоб укишга булган куникма кутилганданда юкори натижаларга эришилганини кайд этилди. Тадкикотлар натижасига кура, китоб укишга кизикмайдиган боланинг узи йук, факатгина боланинг якка тартибдаги кизикишларини инобатга олиб, бадиий, илмий оммабоп китоблар тугри танланса, ва китоб укиш учун маълум дарс соатлари ажратилса, бола уз-узидан китобхон укувчига айланади.

АДАБИЁТЛАР

1. Халк сузи. Узбекистон Республикаси Президентининг "Олий Мажлисга Мурожаатномаси" 2020 й. 30 декабрь №-255 сон

2. Халк сузи. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 19 мартдаги "Ёшлар маънавиятини юксалтириш, уларнинг буш вактини мазмунли ташкил этиш буйича мухим вазифалар"нутки. 2020 й. 20 март

3. Фельдштейн Д.И. Психология развивающейся личности: избр. психол. Труды / Д.И. Фельдштейн. - М.: Флинта, 1996. - 512с

4. Патрик Дж. Обучение демократии в глобальном, международном и сравнительном аспектах: предложения по совершенствованию гражданского образования в школах. // Гражданское образование: содержание и активные методы обучения» М., Логос. 2005.

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги Фармони // ПФ-5847-сон

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 июлдаги "Олий ва урта махсус таълим тизимида бошкарувнинг янги тамойилларини жорий этиш чора тадбирлари тугрисида"ги ^арори // П^-4391-сон

7. Тожибоева Х.М. "Укувчи-ёшлар ижтимоий фаоллигини оширишнинг педагогик тизими" дисс. 2018 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.