Научная статья на тему 'БОШ ҚОМУСИМИЗДА АЁЛЛАР ҲУҚУҚЛАРИ ВА УНИНГ ЖАМИЯТДА ТУТГАН ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

БОШ ҚОМУСИМИЗДА АЁЛЛАР ҲУҚУҚЛАРИ ВА УНИНГ ЖАМИЯТДА ТУТГАН ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

94
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БОШ ҚОМУСИМИЗДА АЁЛЛАР ҲУҚУҚЛАРИ ВА УНИНГ ЖАМИЯТДА ТУТГАН ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

BOm KOMYCHMH3AA AEMAP XyKy^APH BA YHHHr ^AMHHT^A

TYTrAH yPHH BA A^AMHHTH

H. B. Mup3aeB

T^TpY "XanKapo oMMaBuH xyKyK" Ka^egpacu KaTTa yKHTyBHucu

ikrom. mirzaev.7 5 @bk.ru

MaManaKaruMroga xoTHH-KronapHHHr ^aMuargaru ypHH Ba MaBKeuHH MycTaxKaMnarn öopacuga gaBnar axaMuarura mohhk TapuxuH umnap aManra omupunuS KenHHMOKga. EyryHru KyHga aënnapHHHr MaH^aaraapuHH xuMoanam, OHanHK Ba SonanuKHH Myxo$a3a Ku^um, gaBnar, ^aMuar Kypunumuga, MagaHHH Ba Matpn^HH coxanapga ynapHHHr ponuHH omupumHHHr xyKyKHH HopManapHH TaKOMHnnamTHpnm acocuH Ba3H$anapugaH Supu xucoSnaS KenuHMoKga.

Eupop ^aMH^THH KoHCTHTyTCHflCH3 TacaBByp kh^hô SynMafigu Ba 6y ^aMH^THHHr AcocuH KOHyH cu^aruga h^thmohh xaëTHHHr Typnu coxanapugaru MacananapHH xan kh^hô SepyBHH ropuguK MaHÖa, noHgeBopu экaнпнгн, yHga SenrunaHraH xyKyKHH HopManap cy3cu3 xap ôup maxc xyKyKgapuHH KagpnaHumuHH TatMHHnam ynyH xu3Mar KH^yBHu acocuH KoeyH cu^aruga HaMoëH Synagu.

Y3ÔeKHcToH pecnyônuKacu SupuHHH npe3ugeHTH H.A.KapuMoB "X,aMMaMH3ra aëHKH, oôog TypMymHH xaëTHMH3HUHr $aH3y ^apumTacu SynMum MyxTapaMa aënnapuMH3HHHr ouna Ba ^aMuargaru $aon umTupoKucro TacaBByp этн6 SynMafigu. Eu3 ogarga ona-cHHrH.nnapHMH3HH Typnu coxanapra KymaëTraH KaTTa xuccacuHH TaH onum, ynapHHHr xaëTHMH3garu ypHH Ba ponuHH omupum, xaM cuëcuH, xaM h^thmohh Hy$y3HHu KyTapum orupuHH eHrun Kunum xaKuga Kyn ranupaMH3"[1] geS, TatKugnaHgu.

Eom KoMycuMH3HHHr 46-Moggacuga ^aMHarga ^aonuaT onu6 SopaëTraH xap Sup maxc xycycaH, xoTHH-KU3nap Ba эpкaкпap TeHr xyKyKgugupnap, geô SenrunaS KyHunumu xaM aënnapra SynraH anoxuga эtтн6op, aënnap xyKyK Ba MaH^aaraapuHHHr xhmoachhh TatMHHnam u^ogacugup. Ey TeHrauK u^ogacu эpкaкпap Ba aënnapHHHr Sapna coxagaru xyKyK Ba MaH^aaraapura HucSaraH Myxo^a3aga экaнпнгн AKKon KypuHagu .

YmSy HopMaHH KeHrpoK rooxnam MaKcaguga aHpuM xopu^HH gaBnaraapHHHr Koнcтнтyцнaпapнгa Mypo^aar KH-numra Tyrpu Kengu. MacamH, TypKMaHucTOH PecnySnuKacu Koнcтнтyцнacннннг 18-Moggacuga "Aënnap Ba эpкaкпap TeHr xyKyKgapra эгa. YmSy

December 1

286

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

нормани бузган шахслар конунда белгиланган тартибда жавобгарликка тортиладилар", деб курсатилган булса, Молдова Республикаси Конституциясининг 50-моддасида "Она, бола ва ёшлар давлат химоясида. Она ва бола алохида ёрдам ва химояга мухтож" лиги белгиланган.

Тожикистон Республикаси Конституциясининг 17-моддасида "Эркаклар ва аёллар тенг хукукли"дир. Украина Республикаси Конституциясининг 24-моддасида "Аёл ва эркаклар тенг хукуклиги куйидагилар оркали таъминланади: "аёл ва эркак тенг тарзда жамоат ишларида, сиёсий ва маданий фаолиятда иштирок этади; таълим олишда ва махсус касбий тайёргарликдан утишда, мехнатига яраша такдирланишда, мехнатни мухофаза килишда, согликни саклаш, пенсия таъминотида имтиёзлар олишда, оналик ава болалик мухофазасини таъминлашда, оналарга имтиёзлар яратишда, уларни моддий ва маънавий жихатдан куллаб-кувватлашда, хомиладор ва болали аёлларга имтиёзлар яратишда тенглик таъминланиши" мустахкамланган. Шунингдек, ушбу давлат Конституциясининг 44-моддасида эса "Х,ар бир шахс кулай, хавфсиз, тиббий жихатдан тегишли талабларга жавоб берадиган мехнат шароитида ишлашга, мехнатига яраша конунда белгиланган хак олишга хакли. Аёллар ва вояга етмаганлар мехнатидан зарарли ишларда фойдаланишга йул куйилмайди" деган мазмундаги коидалар берилган.

Ушбу хукуккий нормаларнинг узвий давоми сифатида мамлакатимиз Конституциясининг 63-моддасида "Оила жамиятнинг асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга" деб таъкидлаб утилади.

Конституция белгилаган ижтимоий тузум билан оила уртасидаги узвий богланиш мавжуд. Асосий конунда белгилаган тамойиллар, коидалар, оила хаётига, оилавий муносабатларга ва уни тартибга соладиган бошка конунларга эга булиши жамиятдаги аёлларнинг бахтли булишида катта ахамиятга эга.

Бу норматив-хукукий хужжатлар яъни, Узбекистон Республикаси Оила кодексининг 2-моддасида "Оилавий муносабатларда аёл ва эркакнинг тенг хукуклилиги" белгилаб куйилган булиб, унга кура, оилавий муносабатларни тартибга солиш эркак ва аёлнинг ихтиёрий равишда никохланиб тузган иттифоки, эр ва хотиннинг шахсий, хамда мулкий хукуклари тенглиги, ички оилавий масалаларнинг узаро келишув йули билан хал килиниши, оилада болалар тарбияси, уларнинг фаровон хаёт кечириши ва камолоти хакида гамхурлик килиш, вояга етмаган ва мехнатга лаёкатсиз оила аъзоларининг хукук ва манфаатларини химоя килиш устуворлиги тамойиллари асосида амалга оширилади[2].

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Бундан ташкари, оила тугрисидаги катор конун хужжатларида аёл-оналарга берилган айрим устуворликлар ёки имтиёзлар белгиланган булиб, унга кура, Оила кодексининг 4-моддасида "Узбекистон Республикасида оила. оналик, оталик ва болалик давлат химоясида" сифатида мустахкамланганлиги хам оналик макомига алохида эътиборни каратади[3].

Нафакат республикамизда балки дунё мамлакатлари хукукий тизимида оила, аёл хукуклари энг олий кадрият сифатида тан олиб келинмокда. Озарбойжон Республикаси Конституциясининг 17-моддаси "Оила ва давлат" деб номланиб, "Оила жамиятнинг асосий ячейкаси ва у давлат химоясида", "Ота-оналарнинг болалар олдидаги мажбуриятлари" хакида курсатилган. 34-моддаси (5 кисмдан иборат) "Никохга булган хукук" деб номланиб, унда никох шартлари, оила мухофазаси, ота-оналар ва болалар уртасидаги мажбуриятлар тугрисида белгиланган.

Венгрия Республикаси Конституциясининг "Асосий хукук ва мажбуриятлар" деб номланган 12 булимига тегишли 15-моддасида "Давлат никох ва оила институтини химоя килади"; 67-моддасида "ота-оналар мажбуриятлари хакида" курсатилган.

Беларус Республикаси Конституциясининг "Шахс, жамият, давлат" деб номланган 2 булимига тегишли 32-моддасида " Никох , оила, оналик, оталик ва болалик давлат химоясида, бола хукукларининг кафолатлари хакида курсатилган.

Молдова Республикаси Конституциясининг "Асосий хукуклар, эркинликлар ва мажбуриятлар" деб номланган 2 булимига тегишли 48-моддаси "Оила" деб номланиб, 3 кисмдан иборат булиб, унда оила тушунчаси, никохга кириш шартлари болаларга нисбатан гамхурлик масалалари; 49-моддаси "Оилани ва етим болаларни химоя килиш" (3 кисмдан иборат) 50-модда. Она, бола ва ёшларни химоя килиш (5 кисмдан иборат) деб номланган. Хаттоки, ушбу бобда никохда булмаган шахслардан тугилган болаларнинг хукуклари хам конун химоясида эканлигига алохида ургу берилган.

Тожикистон Республикаси Конституциясининг 34-моддаси (3 кисмдан) иборат булиб, унда она ва бола давлат химоясида эканлиги, болаларнинг ота-оналарга гамхурлиги, хусусан етим болаларга гамхурлик масалалари урин олган.

Грузия Республикаси Конституциясида факат 36-модда (3 кисмдан иборат) ажратилган булиб, унда никох тузиш

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

шартлари, оналик ва болаликнинг давлат томонидан химояланиши белгилаб куйилган.

Болгария Республикаси Конституциясининг "Асосий коидалар" деб номланган 1 боби 14-моддасида "Оила, оналик ва болалик давлат ва жамият химоясида", "Фукароларнинг асосий хукук ва мажбуриятлари" деб номланган 2 боби 46-модда (3-кисмдан иборат) сида никох, унинг тушунчаси ва шартлари, 47-модда (5-кисмдан иборат) сида болалар, уларга гамхурлик, никохсиз ва етим болалар хукукларининг давлат томонидан химояланиши, ота-оналик хукукларидан махрум килиш ва чеклаш масалалари урин олган.

^озогистон Республикаси Конституциясининг 27-моддасида "Оналик ва болалик, оталик давлат томонидан мухофаза килинади.", "Болалар хакида кайгуриш ота-оналарнинг табиий мажбуриятларидир." "Фарзандлар ота-оналарнинг насл-насабидан ва фукаролик холатидан катъи назар, конун олдида тенгдирлар", деган коидалар белгиланган.

Туркманистон Республикаси Конституциясининг "Инсонлар ва фукароларнинг асосий хукуклари, эркинликлари ва мажбуриятлари" деб номланган 2 булимига тегишли 25-моддасида "Оилавий муносабатларда никохнинг тенглиги", "Ота-оналар ва уларнинг урнини босувчи шахсларнинг болалар хакидаги гамхурлиги", "Вояга етган мехнатга лаёкатсиз болаларнинг ота-оналарини таъминлаш мажбуриятига эга" эканлиги белгиланган.

^иргизистон Республикаси Конституциясининг "Фукароларнинг хукук ва мажбуриятлари" деб номланган 3 булимига тегишли 26-моддаси (3 кисмдан иборат) да ота-оналарнинг болалар хакидаги гамхурлиги, давлатнинг ота-она карамогидан махрум булган болаларга нисбатан гамхурлиги, катталарга хурмат, кариндошлар ва якинларга гамхурлик килиш киргиз халкининг асосий одатларидан бири эканлиги хакидаги коидалар белгиланган.

Латвия Республикаси Конституциясининг "Инсонларнинг асосий хукуклари" деб номланган 8 булимига тегишли 110-моддасида "Давлат никох, оила, ота-оналар ва болалар хукук ва манфаатларини химоя килади", "Ногирон ва етим болаларнинг хукук ва манфаатларини химоя килади ва уларга нисбатан килинган хайрия тадбирларини куллаб-кувватлайди", деган коидалар мустахкамланган.

Япония давлатининг Конституциясида "Халк хукуклари ва мажбуриятлари" номли 3-бобига оид 24-моддасида "Никох тузиш шартлари, эр-хотиннинг хукук ва мажбуриятлари тенглиги" масалалари белгиланган.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

Ирландия Конституциясининг "Асосий хукуклар" деб номланган булимида "Оила" номли 41-моддаси (7 кисмдан иборат) да никох ва оиланинг давлат химоясида эканлиги, никох тушунчаси ва шартлари, уни бекор килиш асослари ва тартиби, ота-оналар ва болалар хукуклари ва мажбуриятлари хакидаги коидалар мустахкамланган.

Хулоса килиб айтганда, мамлакатимиз Конституциясида аёлларнинг хукук ва эркинликларини таъминлаш ва бу борадаги ишларни такомиллаштиришда куйидаги стратегик йуналишлардага асосланади:

- аёлнинг соглигини мухофаза килиш ва таълим олиш даражасини ошириш учун шарт-шароитларни яхшилаш;

- оиланинг иктисодий манфаатларини таъминлаш, аёлларнинг иш билан таъминлаш даражасини ошириш ва турмуш шароитларини яхшилаш, кам таъминланган оилаларни давлат томонидан куллаб-кувватлаш;

- оиланинг маънаий-ахлокий асосларини ва маданий манфаатларини такомиллаштириш;

- оиланинг соглом, акл-заковатли ёш авлодларини тарбиялашдаги ролини ошириш, хар томонлама камол топган авлодни тарбиялашда оила ва жамиятнинг вазифаларини такомиллаштириш.

REFERENCES

1. Амалга ошираётган ислохатларимизни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини куриш - ёруг келажагимизнинг асосий омилидир. И.А. Каримовнинг Уз.Р.Конс. кабул килинганлигининг 21 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. // Постда. 07.12.2013 й. №49.

2. Узбекистон Республикасининг Оила Кодексига шархлар. "Адолат" 2000 й.

3. Узбекистон Республикасининг Коститутцияси. "Узбекистон" НМИУ 2019.

4. Мирзаев, И. Б. (2020). Гармония национального и общечеловеческого в процессах современной культуры. Научный журнал, (3 (48)), 83-85.

5. Мирзаев, И. Б., & Абдухошимов, Д. А. (2022). ЗАМОНАВИЙ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШНИНГ ТИЗИМЛИ ВА МАКСАДЛИ ЖИ^АТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 586-589.

6. Мирзаев, И. Б. (2022). ГЛОБАЛЛАШУВ ДАВРИДАГИ "СОХТА ДИНИЙ ДУНЕКДРАШ" Academic research in educational sciences,

Б.-4.

3(6), 1012-1015.

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

7. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

8. ДАДАШЕВА, А. (2021). Взаимодействие органов представительной власти на местах и самоуправления граждан в осуществлении действенного общественного контроля. Fuqarolik jamiyati. Гражданское общество, 22(2), 70-

9. Дадашева, А. А. (2020). МАДАЛЛИЙ ИЖРО ДОКИМИЯТИ ФАОЛИЯТИ УСТИДАН ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИНИ НАТИЖАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ ЕЧИМЛАРИ. ЖУРНАЛ ПРАВОВЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ, (SPECIAL 2-2).

10. Дадашева, А. А. (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ-КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОДОТЛАР ДАВР ТАЛАБИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 288-291.

11. Журабоев, Н. Ю. (2022). ГЛОБАЛ АХБОРОТ МАКОНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ УРНИ. World scientific research journal, 8(1), 15-19.

12. Инагамова, М. М. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОННИНГ ТАРАККИЁТ СТРАТЕГИЯДА КОНУН УСТУВОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА МАДАЛЛА ИНСТИТУТИ ФАОЛИЯТИНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ДУКУКИЙ МАСАЛАЛАРИ (ТАДЛИЛИЙ-СТАТИСТИК МАЪЛУМОТЛАР АСОСИДА). Academic research in educational sciences, 3(10), 315-321.

13. Назарова, Н. Ж. (2022). ЁШЛАР РАКОБАТБАРДОШЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА ЛИДЕРЛИК ОМИЛИ. PEDAGOG, 1(2), 431-442.

14. Назарова, Н. Ж., Муратова, Д. А., & Жуманиязова, Н. С. (2022). УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА АЁЛЛАРНИНГ УРНИ ВА РОЛИ. Scientific Impulse, 1(3), 331-336.

15. Юнусова, Н. Ш., Назарова, Н. Ж., & Жуманиязова, Н. С. (2022). ПЕДАГОГЛАРДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНЦИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ (ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ МИСОЛИДА). Современное образование (Узбекистан), (6 (115)), 9-16.

74.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.