Научная статья на тему 'Borrowings as the main source of homonymization of vocabulary'

Borrowings as the main source of homonymization of vocabulary Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
313
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ОМОНИМ / ПОЛИСЕМИЯ / ИҳТИБОС / ТАРКИБИ ЛУғАВӣ / ОМОНИМҳОИ СЕМАНТИКӣ / ЗАИМСТВОВАНИЯ / СЛОВАРНЫЙ СОСТАВ / ПУТИ ПРОНИКНОВЕНИЯ (ОБОГАЩЕНИЯ) / СЕМАНТИЧЕСКИЕ ОМОНИМЫ / HOMONYM / POLYSEMY / BORROWINGS / BASIC STOCK OF WORDS / SEMANTIC SYNONYMS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Каримова М.

Автор статьи рассматривает некоторые процессы проникновения заимствований в современный таджикский язык, их омонимизацию и степень их использованности в таджикской лексике. Подвергнуты анализу исторические пути проникновения заимствованной лексики, её ассимиляция и диссимиляция в современном таджикском языке. Кроме того, в статье осуществлена классификация омонимичных заимствований.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The author deals with some processes of penetration of borrowings into the Modern Tajik language, their homonymization and the degree of the ir, usage in the Tajik vocabulary. Historic way of borrowed vocabulary penetration, assimilation and dissimilation of borrowed lexical units in Modern Tajik are analyzed. Into the bargain, the author carries out the classification of homonymous borrowings.

Текст научной работы на тему «Borrowings as the main source of homonymization of vocabulary»

М. Каримова

ИК.ТИБОС ОМИЛИ МУ^ИМИ ОМОНИМШАВИИ ВОЖАДО

Вожатой калидй: омоним, полисемия, щтибос, таркиби лутавй, омоним^ои семантики

Аз як забои ба забони дигар гузаштани калимах,о барои инкишоф ва нашъунамои он мусоидат мекунад. Мух,имияти ни зух,урот дар осори лингвистии бисёр мух,авдщони ватанию хори^й зикр гардидааст. I апомапдии таркиби лугавй аз х,исоби калимах,ои забонх,ои дигар дар нати^аи таъсири тарафайии забонй ба вучуд омада, ни цабил вожах,о бештар зимни муио-сибатх,ои сиёсй, ти^оратй ва ицтисодй ба забои рох, меёбаид (5, 114). Профессор X,. Ма^идов ба пакдпи вожах,ои ицтибосй дар иикишофи таърихии таркиби лугавии забоиамои бах,ои х,аедонй дода, иавиштааст: «Макоми ии ё он халцро дар инкишофи тамад-дуни \ялк,и дигар аз руйи микдори умумии калимах,ое, ки забони он ба забонх,ои дигар додааст, ба осонй муайян кардан мумкин аст. Дар икдибосх,ои лугавии забонх,ои олам осори робитах,ои мухталифи байии онх,о мушох,ида мешаваид. Х,ар як калимаи ицтибосии таркиби лугавй i увох,и зиидаи ии ё он х,одисаи таърихи гузаштаи сох,ибоии он аст» (3, 94).

Муносибати байни ь;авму халциятх,ои гуногун дар марх,ала-х,ои гуиогуии таърихй шакли якхела иадоштааст: ^аигх,ои истилогароиаи юиоиу мавдуниён дар Эрой ва Осиёи Миёна, забт-корих,ои арабх,о дар мамолики Авруио, Лфрико ва Осиё, х,амин гуиа тохтутозх,ои а^набиёни турку мугул боне гардидааст, ки дар забони то^икй гох,е бо рох,и осоишта ва гох,е ба зурй вожагону суханх,ои бегона мавцеъ иайдо кардаанд.

Ба х,амин тарик„ бо мурури замон то имруз ба забони го^икй аз забонх,ои х,индй, юнонй, туркиву мугулй ва русй калимаю иборах,ои зиёд ворид шудаанд.

Маводи аз забони осори адабиёти классикй ва муосири то^ик фарох,ам омада далел бар он аст, ки пякдпи калимах,ои нцтибосии ба забони го^икй дохилшуда дар ташаккули иадидаи омонимия ба вижа бузург аст.

Б.Н.Головин омонимх,оро вобаста ба мансубияти забониа-шон ба х,ам1 унах,ои семантикй ва этимологй чудо иамуда, менави-сад, ки: «Ба омонимии семантикй, одатан, омоиимх,ои этимологй дохил мешаванд, ки дар нати^аи тасодуфан мувофакдги овозй иайдо кардани калимах,ои аз чихдги баромад гуногуи ё вожах,ои х,я\[ои як забои ба вучуд меоянд» (1, 44).

Ба нацши калимах,ои нцтибосй дар рушди омонимх,о мух,авдщон М.Мух,аммадиев, P. I "аффоров, М.Алламуродова ва дигарон бах,ои х,аедоий додааид. Масалан, М.Мух,аммадиев чунин нигоштааст: «Баъзан аз забонх,ои дигар ба забони го^икй калимах,ое нцтибос мешаванд, ки сохт ва тарзи талаффузашои бо баъзе калимах,ои го^икй мувофнц меояд» (4,23).

Пул (юнонй: нацдина, воситаи муомилот), пул (то^икй; купрук);

Хор (русй: хониши умумй), хор (то^икй: навъи рустанй) хор (то^икй: зор, залил, бецадр); арз (арабй: замни), арз (арабй: дарахти санавбар), арз (арабй: изх,ор, баён), арз (арабй: парной, бар); хон (туркию мугулй: подшох,), хон (то^икй: дастархон).

Бино ба цавли мух.аццици мазкур, вожах,ои ме^нат, мадор, раис, ки аслан арабй мебошанд, ба забони то^икй шомил гашта, ба тагйнроти маъной дучор ва бо шаклх,ои иешинаи худ муносибати омонимй пайдо кардаанд (4,23).

Вожах,ои нцтибосй зимни пайдо намудаии муносибатх,ои лугавию маъной, алалхусус х,ангоми омонимшавй, хусусиятн як-хела !ох,ир иамекунаид. Бииобар пи, имкониятх,ои х,амгунашавии вожах,ои ицтибосй бо забони го^икй вобаста ба истеъмол ва мах,сулиокии онх,о якхела нестанд. Ин чих,атро ба эътибор гирифта, мо х,одисаи х,амгунашавии вожах,ои нцтибосиро ба тарной зайл гурух,бандй мекунем:

1. Калимах,ои ицтибосие, ки дар забони асл то ворид шудан ба забони то^икй шаклх,ои омонимй доштанд. Ин цабил

вожах,ор<^ мо шартан бо истилох,и «омонимх,ои этимологии тайёри ик;гиГ)осй» иомгузорй мекуием.

2. Калимах,ои ицтибосие, ки пас аз дохил шудаи ба забони готики бо вожахри дигари и к, гиб оси дар муносибати омоиимй iyipop гирифтааид. Ба ин гуиа унсурх,ои лугавй мо истилох,и «омоиимх,ои этимологии ицтибосии мувофиц» -ро муиосиб медонем.

3. Калимах,ои ицтибосие, ки бо вожах,ои аслаи то^икй муносибати х,амгуиагй иайдо кардааид. Онх,оро бо истилох,и «омонимх,ои этимологии нцтибосии суиъй» ном мебарем.

К,айд кардан ^оиз аст, ки иисбат ба ик/гибосоти дигар вазии циёсии ширкати калимах,ои ицтибосии арабй афзалият дорад. Танх,о дар « Лугати омоиимх,ои забони го^икй» (2, 24) вожах,ои зиёди арабй ба к,айд гирифта шудаанд, ки оих,о дар марх,алах,ои гуиогуни таърихи инкишофи забони го^икй хусусияти омоиимй касб кардааид. Як цисми вожах,ои арабй дар зери таъсири копупия! х,ои забони готики аз бисёр '(их.аг хусусиятх,ои иешинаи савтй, баъзаи сарфию нах,вии худро аз даст дода, х,амчуи уисури фаъол ба фонди асосии лугавии забоиамон рох, ёфтаанд.

Дар поён мо мухтасаран омонимх,ои этимологии тайёри нцтибосиро мавриди баррасй царор медих,ем. Ба ин бахттти омонимх,ои ицтибосй мо вобаста ба сах,ми вожах,ои ицтибосй дар ташаккули омоиимх,ои тайёр дар забони то^нкй бах,о дода, оих,оро аз рун мансубияти забонй ба ин тарифа тасниф мекунем: 1) Омоиимх,ои арабиасл; 2) Омонимх,ои баромадашон туркию мугулй.

1) Омоним^ои арабиасл

Ин цабил вожах,ои омонимй дар забони осори адабй, бадей, илмй ва таърихии забони то^икй дар мацоми калимах,ои муцаррарй ва истилох, корбурд шудаанд: адвор, адим. азиз. азимат. азм. айн, ал им. алиф. амал. аср. ак;со. ак;раб. ачам. байт. бодия. дал ел. дойра, замир. зарб. зарф. идрор. изор. ишорат. ирок;. исм ва амсоли ипх,о.

Тавзех,и иамунах,ои мазкурро дар таркиби матих,о аз осори иазму насри классикй дида мебароем:

Адвор I - чамъи давр, даврх,о:

Афсона шуд ин цисса, ки Исо ба фалак рафт,

Ин цисса х,ам охир шавад, адвор намонад (6, 1, 39).

Адвор II - илми адвор, як сох,аи илми мустщй; шаклх,о ва иинюнах,ои махсус барои навиштани ох,аигх,ои тодикй-форсй(6, 1,39). Вожаи мазкур истилох,и илмй мебошад. Адвор номида шудани он бо ташбех, ва монандкунй алоцаманд мебошад. Ин маъно дар заминай сермаъной ба вудуд омадааст. Маънои баъ-дина чун мстилох, бо мурури нак;г аз маънои аввала дур рафта мустацил шудааст. Имлои арабии х,ар ду вожа х,ам якхела мебошад.

Вожах,ои аз из. ак;со, байт, бодия. зарф. далел. зарб в а

монанди инх,о низ бо х,амин рох, хусусияти омонимй касб кардаанд.

Азиз I - гаронбах,о, боарзиш, циматнок: Ки бори намак аст он до азиз, Ба цимат аз он бех, надоранд чиз (6,1,45). Ин калима сермаъно буда, мадозан ба маънои «баландмартаба» «олищадр», «му^тарам», «комёб», «нодир» х,ам кор фармуда мешавад:

Чу Юсуф ба зиндон, валекин азиз, На дар даст чизе, на мухдоди чиз (6,1,45). Азиз II - порсо, диндор, муцаддас: Азизе дар ацсои Табрез буд, Ки х,амвора бедору шабдех, буд (6,1,45). Ак;со I - дуртар, дуртарин, х,адди них,ой: Чун ба дарадаи ак;со расад, саиди том шавад (6,1, 116). Ак;со II - канорах,о, гушаю канори дурдаст: Дар ак;сои фарх,анг шах,рест, ки онро Сиях,и^ш гуянд (6, 1, 116).

Байт I - хона, хонаи истикоматй:

Тамаъ ба духтари сох,иби байт карда, миёни эшон ба данг андомид (6,1, 133).

Байт II - ду мисраи бо х,ам алот^аманди шеър: Субх, аз нафас ду мисраи бардаста хонд, рафт, Девони эътибор - х,амин байташ интихоб ! (6,1,134) 2) Омоним^ои этимологии и^тибосии тайёр, ки дузъ^ои семаитикии онх,о баромади туркию мугулй доранд. Дар забони адабии тодик х,амгунах,ое, ки цабатх,ои лугавию маъноияшон сирф туркию мугулй бошанд, камшуморанд. Ин гуна омонимх,о асосан пас аз асрх,ои XI - XII ба забонамон ворид шудаанд. Чунин

зух,урот аз зиндагии дуру дарози цявмх,ои эронинажод ва турк дар як минтя^аи калони ЧУ1" Р(Н1,И гувох,й медих,ад. Дар нати^аи таъсири тарафайни забонх,ои то^икй ва туркию мугулй дар заминай х,одисаи абстракт ва субабстракт як к; агор калимах,ои то^икй ба ин забон ва баръакс нк;тибос шудаанд. Шумораи ин гуна калимах,о чандон зиёд нест. Чанд намуна: байрам, улог, цабац, уланг, тура, туг ва х,оказо. Байрам I - ид, цаши, сур; байрам II - навъи матои сабук ва нарм. Ч,узъи маъноии аввал то х,ануз дар гуйишх,ои мардумии шеваи шимолй дар гардиш мебошад, вале чутьи дуюмн ин вожаи омонимй дар забоин адабии х,озираи гочик рои1; нест, он ба цатори архаизмх,о гузаштааст. Улог I - улав, х,айвони саворй, махсусан хар. Улоге доштам, савор шуда, худро ба азимати он, ки худро ба Ч,алолобод расонидам, аз он навох,й берун омадам. Улог II - пайванд, дарбех,, ямоц: Myrçappap шуд он, ки ба х,ар руи бар, Ки бошад улоги худаш з-остар. (6,1,387) К,абак, I х,адаф, нишона, нишон: Ч,авоне буд багоят чобук ватир хуб меандохт ва аксар он буд, ки тири у (ба) к;абак, мерасид (6,1,387).

К,абак; II каду, дарахти миёнхолй: К,ибюк; муштац аз к;абац аст ва к;абац дарахти миёнхолиро гуянд (6,1,660).

Ин вожа айни замон дар истеъмол нест, вале к;ибчоц нмрузх,о дар пу гк,и адабй дар шакли киичок ба маънии этноним, номи яке аз цабилах,ои собиц кучак мугулро меноманд. К,иичок; I -номи даштест дар шимолй- Fap6iin бах,ри Хазар. Чун у назод кас андар цабилаи Халлух, Чун у надид кас андар вилояти К,ибчоц (6,1,686). К,иичок; II - номи цавмест, ки дар дашти К.ибчоц зиндагонй мекард (6, 1,686).

Уланг I - суруди маросими туркзабонон, азо, мотам, мурдан. Калимаи уланг мунп як, аз решай ул- асоси замони х,озираи феъл (мур) ва пасванди - анг мебошад.

Уланг II сабзазор, маргзор: Дар аснои рох, бауланге расидем (2,223).

Дар арсаи 6of тахтасанге, Афтода чу ташна дар уланге (2, 223).

Дар забони адабии х,озираи то^ик х,ар ду маънои вожаи уланг рои1; нест, вале ба маънои «маргзор» дар шеваи шимолй ва дар лях,1 (яи х,исор бя мяънои «чяйляи янгур» мустяъмял мебошяд.

Тура I (калимаи таърихй)- л я к, я Г) и валиахдони сялтяняти Бухоро: Вя фярмуд бя мушир, ки тураро хяфя шудян нямоняд (6,2,382).

Тура II рясму одят, конун, мяхсусяи конунх,ои Чингиз: Дяр тураи Чингизхон ин коида царор ёфта буд (6, 2,382). Тураатро шиканй, боз бибандй, донам, Ин шикает аз пайи имони май омухтай. Дар забони адабии муосири то^ик калимаи тура ба сифати исми хоси шахе дар истифода мебошад.

TyF I - дарахтест, ки х,езуми он муддати дароз мес^зад: Гуй х,амчун фалон шудам, на х,амоно, Х,аргиз чун уд кай тавонад шуд TyF (6, 2,386).

TyF // тук; II vif й и думи асп, ки ба бай рак, мебастанд, байрац, алам, парчам.

Сараш мох,и заррину TyFain буиафш, Ба зар бофта парииёий дурафш.

Ба х,амин миивол, калимах,ои омонимии баромади туркй -мугулй дошта дар забони адабии х,озираи то^ик Яяр ияти^яи муносибятх,ои тулопй вя х,ямсоягии цявмх,ои тонику узбек шуруъ карда, аз асрх,ои XI-XII то ин^оииб мацоми муайян иайдо кардаанд, вале бо гузашти айём дар шароити х,озира баъзе маънох,о аз истеъмол бозмонда, хусусияти архаистй иайдо кардаанд. Теъдоди ин цабил калимах,о чандон зиёд нест. Бархе аз пях,л^х,ои маъноии чунин омонимх,о дар забони адабии х,озираи то^ик ва шеваю лахдах,ои он тобиши нави маъной касб кардаанд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Головин Б.Н. Введение в языкознание. 4-е изд. - М.: Высшая школа, 1983

2. Кабиров Ш. Лугати омоним^ои забони то^икй.-Душанбе: Маориф, 1992

3. Ма^идовХ,. Забони адабии муосири то^ик. Ч,ил. 1. Лугатшиносй. - Душанбе, 2007

4. Му^аммадиев М.Очеркх,о оид ба лексикаи забони адабии то^ик. -Душанбе: Ирфон, 1968

5. Реформатский A.A. Введение в языковедение. (Под ред. В.В.Виноградова). -М.: Аспект Пресс, 1998

— 82 Ч НОМАИ донишгох )

6. Фарх,анги забони то^икй (дар зери тахрири М. Шукуров, В.А. Капранов ва диг.) 4,iuw,oii 1-2. Маскав,1969.

Заимствования - главний источник омонимизации лексики

М. Каримова

Ключевые слова: омоним, полисемия, заимствования, словарный состав, пути проникновения (обогащения), семантические омонимы

Автор статьи рассматривает некоторые процессы проникновения заимствований в современный таджикский язык, их омонимизацию и степень их использованности в таджикской лексике. Подвергнуты анализу исторические пути проникновения заимствованной лексики, её ассимиляция и диссимилятсия в современном таджикском языке. Кроме того, в статье осуществлена классификация омонимичных заимствований.

Borrowings as the Main Source of Homonymization of Vocabulary

M. Karimova

Key words: homonym, polysemy, borrowings, basic stock of words, semantic synonyms

The author deals with some processes of penetration of borrowings into the Modern Tajik language, their homonymization and the degree of their, usage in the Tajik vocabulary. Historic way of borrowed vocabulary penetration, assimilation and dissimilation of borrowed lexical units in Modern Tajik are analyzed. Into the bargain, the author carries out the classification of homonymous borrowings.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.