БОЛАШАҚ ТӘРБИЕШІЛЕРДІҢ ЛИДЕРЛІК САПАСЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕСІМЕН ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

FTAXP 14.23.09

БОЛАШАЦ ТЭРБИЕШЫЕРДЩ ЛИДЕРЛ1К САПАСЫ ЖЭНЕ ОНЬЩ вЗ1Н-вЗ1 ДАМЫТУ

МЭСЕЛЕС1МЕН вЗАРА БАЙЛАНЫСЫ

Т.С. Ж%машева

6D010100-MeKTenKe дейiнгi окыту мен тэрбиелеу мамандыгы бойынша 3-курс докторанты Абай атындагы Каз¥ПУ, Казакстан, Алматы email: [email protected]

Макаланын максаты лидер ^гымына аньщтама бере отырып, онын тэрбиеш1 т^лгасындагы алатын орны туралы аппарат беру, отандык жэне шетелд1к галымдардын енбектервдеп лидер мэселесшщ зерттелу жагдайымен таныстыру жэне тэрбиешшщ взш-вз1 дамытуынын лидер болуга ыкпалын ашып керсету. Лидердщ калыптасуы туралы свз козгай отырып, лидер мэселесш зерттеуш1 галымдардын пшрлершщ непз1нде лидер болып калыптасу ол т^лганын вз-вз1мен ж^мыс жасауы деген т^жырымдаманы алга шыгарады. Сонымен б1рге автор взш-вз1 дамытудын кер1 кетуше жол беретш ягни взш-вз1 дамытуга кедерп келпретш факторлар туралы жазган. 9зш-вз1 дамытудын жеке багдарламасын к¥растырудын Yлгiсiн кврсетед1. Сонымен бiргe психолог-педагогтын iшкi элeмiн Yйлeсiмдi болуына багытталган ойындар мен жаттыгулар жYЙeсiн жазган. Макала сонында автор адам жетекшшк жасай бастаганда онын кeйбiр жеке кабшеттер1 емес, тутастай т^лгасынын сапаларынын маныздылыгы Yлкeн деген корытынды жасаган.

Туйт свздер: лидер, сапа, вз1н-вз1 дамыту,вз-вз1не сетмдтж, кедергшер, щабшеттшк, ойындар, жаттыгулар

«Лидер» жэне «лидерлш» свздерш б1з саяси лидер, улт лидер^ дши лидер сиякты теракты свз пркестершде кврш YЙрeнгeнбiз. Свз вз сешмдшп мен юшщ адалдыгымен тарихтын взгеруше ыкпал еткен, жаппай ж^ртка шабыт берш, оларды взшщ сонынан ерте бшген адамдар туралы болып отыр. Олар туралы квптеген ютаптар жазылган, олардын т^лгасын жастарга Y^i етш кврсетед^ олардын мшез-кулкы мен жYрiс-т¥рыстары жайында квптеген зерттеулер жYргiзгeн. Осы т^ргыда шын мэтнде, адамдар калай лидер болып калыптасады? Б^л вм1р тэжiрибиeсiмeн келе ме, элде жас есейе болатын нэрсе ма, бшм алушылыкпенен болатын дYниe ма немесе адамдар лидер болып туылады ма деген б1ркатар занды с^рак туындайды. Осы т^ргыда б1з мэселенщ мэн жайын д^рыс жетюзу Yшiн лидер ^гымынын шыгу твркшше кыскаша токталуды жвн санаймыз.

Лидер свзi (агылшын тшнен leader - жYргiзушi, жeтeкшi деген магынаны бiлдiрeдi) -басшы; квсем; взшщ артында iзбасарлары бар, баскарушы; уйымнын немесе кiшi топтын бeдeлдi мYшeсi, т^лгалык ыкпалы оган онда жeтeкшi рвл ойнауга мYмкiндiк береди Лидeрдiн кYндeлiктi ыкпалы мен бeдeлi формалды емес сипатка ие жэне бiркалыппeн калыптасады жэне топтык баскарудын ресми емес к¥ралдарымен колдау кврсетшедь Лидeрдiн бiрнeшe тYрлeрi бар. Олар: ^йымдастырушы-шабыттандырушы; энтузиаст-орындаушы; эмбебап; эмоциональдi-ж¥KтырFыш; рациональдЫскер; кэаби-кузыретп; Fылыми-бeдeлдi жэне баскалары [1; 14]; «Лидер - манызды жаFдайларда к&^ан катысушылардын жYрiс-т¥рысына мэндi ыкпал ететш топтын мYшeсi» [2]; «Лидер болу - тошаы т^етаралык карым-катынас жYЙeсiндe ыкпал ету мен iзiн басу, баFынынкы мен басымдылык карым-катынасы» [3; 190] деген аныктамалар берген. Fылыми эдeбиeттeрдi талдау барысында бiз жаксы лидер болу Yшiн адам келесщей сапаларды игeруi кажеттшп бар екендшн айкындадык. Олар: мэсeлeнi шы^армашылык тYрдe шешуге кабiлeттiлiк; iзбасарларFа идеяны жeткiзe бiлу бiлiктiлiгi; сeндiрe бшушшк касиeтi; баска адамдардын пiкiрiн тындау жэне онын кeнeстeрiнe CYЙeну; максатка жету ниeтiнiн теракты болуы; кызыFушылыFынын кен болуы, карым-катынаска твзе бшушшк; шыншыл, турашылдык, iзбасарларымeн сындарды карым-катынаста болуы; вз-взiнe сeнiмдi болуы; жоFары эдeптiлiк, энтуазист; кез-келген жаFдайлар мен окиFаларда iшкi тeпe-тeндiгiн сактай бiлу «взiн-взi жаксы устау» бшктшгшщ болуы [4].

Казакстанда педагогика Fылымында лидeрлiк мэсeлeнi зерделеген Fалым С.А.Наконечный. Ол вз зeрттeуiндe болашак офицeрлeрдiн лидeрлiк сапасын калыптастыру мэселес туралы карастырFан [5]. Сонымен катар пeдагогикадаFы лидер т¥ЛFасы мэсeлeсi К.К.ШалFынбаeва,

А.А.Элiмбекованьщ жэне болаша^ бастауыш сынып м¥Fалiмдерiнiц лидерлiк сапасын ^алыптастыру туралы мэселе Б.Баймухамбетовтыц ецбектерiнде зерттелген [6; 7].

Олардьщ бiрi кептеген зерттеулердщ негiзiнде У.Беннис жалпы адам бойындаFы лидерлш сапаларды терт топ^а белудi ^сынды:

Зейiнiн бас^ару, ол яFни болатын iс-эрекет баFытыныц ма^саты iзбасарлар Yшiн мотивация беретiн жэне елiктiрушi болатындай етiп керсету;

МаFынасын бас^ару, яFни езшщ идеясын жэне кез^арастарын жетюзуге кдбшетп болуы, олар тYсiнiктi болуы керек жэне ^OFамдьщ жэне т^еталыщ мэн-маFынасы терец болуы шарт;

Сешммен бас^ару яFни жетекшiлерге мYмкiндiк бермейтш эртYрлi коммуникативтi кедергiлерге, сенiмсiздiк, ^ор^ыныштарды игеруi;

Эзiн-езi бас^аруы яFни езшщ элсiз жэне кYштi жа^тарын объективт баFалай алу кзбшеттшп, езшщ кемшшктерш езiне баFыныштылардыц жетiстiктерiмен орнын толтыра бiлiктi алуы.

А.Менегетти, онтопсихологияныц непзш салушы жэне «Лидер психологиясы» атты ецбектщ авторы [8], ата^ты Fалым: адам туыла сала лидердщ белгш бiр нышандарын алады, бiрак, ол лидер болады деген сез емес деген сешмде. Оныц пiкiрiнше, адам лидер болу Yшiн белгiлi бiр мэдениет, бiлiм, емiрлiк тэжiрбие жэне кэшбилштщ децгешне сэйкес жетiстiкке жету керек екен.

Менегетти наFыз лидердщ нышандарымен адамды не к¥райтынын керсетедi. Лидерлштщ жолындаFы алFаш^ы саты - б^л бшм мен мэдениет. Олар езiне жалпы мэдениет (ез елшщ мэдениетi мен ортасын бiлу мацызды, сонымен бiрге енер, музыкадан хабары болFаны жа^сы), кэсiби мэдениеттi (ез юшщ кэшби шеберi болу) жэне iскерлiк ^арым-^атынас тэжiрибиесi (адамдарды «жинап табу» бшктшп; ма^сатын жYзеге асыра алуFа кабшетп, адамдарды жасау ейткенi, дайын адамды лидер таба алмайды).

Екiншi саты - б^л таптаурындарды игере алуFа ^абшеттшк. Б^л Yшiн iшкi кемелдену керек. Лидер дэстYрлi к¥ндыльщтарFа кетерше бiлуi керек. Б^л екiншi аспект эр^ашан бiрiншiсiмен бiрге келiсiмде болуы тшс. Адамдарды ренжiтiп, гуманисттiк, идеологиялыщ жэне бас^а да ^ндылыщтарды б¥зуFа болмайды, олардан жоFары кетерiлген д^рыс. Лидердi ^алыптастырудыц екiншi децгешне университетте немесе академияда ^ол жеткiзуге болмайды, OFан тек тэж1рибие мен емiр ^стазы Yйретедi.

Шынайы лидердi ^алыптастырушы Yшiншi саты - б^л езшщ санадан тыс децгешн бiлу. Санадан тыс - б^л бiз соцына дейiн пайдалана бермейтiн, емiр мен а^ылдыц ^азынасы. Психологтардыц пiкiрiнше, адам езшщ а^ыл-ойы потенциалыныц 10-20% Fана пайдаланады екен. Барлыщ пайдалантын келем санадан тыс зонасына тиесiлi екен. Адамзат емiрiнiц ^за^ тарихында адамныц сана асты децгешнде сакгалышан потенциалды белсендшеудщ эртYрлi тэсiлдерiн ецдеп шыFарFан. Эсiресе, олардыц iшiнде шыFу теп шы^ыс елiнде орын алFан медиативт техникалар кещнен танымал. Демек, шынайы лидерлш - б^л ж^мыс, ж^мыс жэне таFы да ж^мыс жасау болып табылады. Ец алдымен б^л адамныц езiмен-езiнiц ж^мысы. Ал, лидердщ туылFан нышандары - б^л шю потенциал жэне оны езiне баFындырып, керектi аFымFа баFыттай бiлу керек, эйтпесе, лидер болып туылFан адам ауладаFы футболдыц тобынан ары бармайды. Лидердiц ^алыптасуы туралы сез козFай отырып, бiз П.Сенгенiц ез ецбектервде лидерлер ^алай шыFады деген с^равда берген жауабына то^талуды жен санаймыз. Оныц пiкiрiнше, «М^ндай адамдарды жасау мYлдем мYмкiн емес немесе олар ездерш езi жасаушы» [9; 24]. ЖоFарыда керiп отырFанымыздай, лидер болып ^алыптасудыц басты алFышарттарыныц бiрi ол т¥ЛFаныц ез-езiмен ж^мыс жасауы ^ажет, яFни, езiн-езi тэрбиелеп, езiн-езi дамытумен айналысуы керек. Олай болса, езiн-езi дамыту дегенiмiз не мэселеге аныщтама берiп керейiк. Отандыщ психологияда OFан алFаш аныщтама берiп, оныц ерекше белгiлерiне сипаттама берген В.И.Слободчиков жэне Е.И.Исаев болды. «0зiн-езi дамыту» ^ымы - б^л адамныц ез емiрiнiц жасанды субъектiсi болуFа басты кзбшеттшп, езiнiц емiрлiк iс-эрекетiн тэжiрибелiк пэнге езгерте алуы [10; 41]. ЖоFарыда айтылFандардан белгiлi болFандай адамныц шю жан дYниесiн талдаусыз езiн-езi дамыту ерекшелш мен зандылыFын толывданды тYсiну мYмкiн емес. Себебi езiн-езi дамыту шю жан дYниемен ж^мыс жYргiзудiц кYPделi формасы, соныц iшiнде езшщ шю дYниесiн тэжiрибиесiн ендеумен бiрге езгерту, езiнiц сенiмi мен кез^арасын жасап шыFару, езiн-езi аныщтаудыц жолдарын iздеудi ^арастыра жYрiп, емiрлiк ма^саттарын ^ою. Осыныц барлыFы адамныц емiрлiк

жолында жYPу удерюшде жузеге асырылады, тулганьщ 63ÎH-e3i тануы, 63ÎH-e3i цалыптастыруы, езшщ eмiрлiк мэнш аныцтаудыц шецберiнде болады.

Барлыц саланыц цызметкерлерi сиякты мектепке дешнп уйым тэрбиешюшщ бойында да осы жогарыда аталган лидердщ сапасын дамыту цажет. Эйткенi, цазiрri ^огам цузыретп жэне белсендi, ез безмен шешiм цабылдай алатын, ойлаган юш жузеге асыру мацсатында eзiне жауапкершшк ала алатын, басца адамдармен езара дурыс царым-цатынас орната бiлетiн, топта жумыс жасай алатын мамандарды цажет етедi. Ал, буган 6i3 тек болашац тэрбиешшщ бойында лидерлiк сапаларды дамыту арцылы цол жеткiзе аламыз. Лидерлiк сапаны мектепке дейiнгi уйымныц тэрбиешiсi тулгасыныц мацызды бiр белт ретiнде есептеген соц, оны болашац тэрбиешшщ бойында дамыту мYмкiндiгi туралы мэселеге тоцтаетанымыз жен болар. Жогарыда айтылгандай, лидерлiк сапаны дамытудыц алгышарты eзiн-eзi дамыту болып табылады. Олай болса, бiз педагогтардыц eзiн-eзi дамыту мэселесше тоцталып eтейiк.

Fалымдардыц птршше, педагогтыц eзiн-eзi дамытуын аныцтауыныц Yш мYмкiндiгi немесе Yш жолы бар: бешмделу жолы, eзiн-eзi дамыту жолы жэне тоцырау жолы (ю-эрекеттщ жойылуы, тулганыц кYЙзелуi). Дененщ бейiмделуi барлыц бiлiм беру жуйеинщ талаптарына икемделуге, барлыц iс-эрекет тYрлерiн Yйренуге, релдш кезцарастарды мецгеруге мYмкiндiк бередi. 6зш-eзi дамыту Yнемi eзiн-eзi жетiлдiруге, езгеруге, соцгы нэтижеде eзiн кэсiби маман ретшде толыц жYзеге асыруга мYмкiндiк бередi. Тоцырау жолы муFалiм eзiн-eзi дамытуын тоцтатцанда басталады, ескi бшмдерш пайдаланудыц есебiнен eмiр CYредi. Соныц нэтижесiнде кэсiби белсендiлiк тeмендейдi, жацаны цабылдауFа цабшетаздш жоFарылайды, оныц соцы талапца сэйкес болудыц eзi жойылады. КYнделiктi ецбекте, барлыц жумыс кезещнде туеталыц-кэшби есу жэне eзiн-eзi жетiлдiрумен айналысу педагогикалыц маманныц Fана емес, кез-келген ю-эрекет иесшщ сэттi болуыныц мiндеттi шарты. Мунда кез-келген бузылыс, белсендшктщ тeмендеуi, педагогикалыц YДерiс цатысушыларына сезiледi жэне педагогикалыц ецбектщ нэтижесше жаFымсыз эсер етедi.

Педагогтардыц кэшби eзiн-eзi дамытуы бiрнеше баFытта жYредi: eзiн-eзi сендiру, eзiн-eзi жетiлдiру жэне eзiн-eзi белсендiлеу. Кез келген педагог езшщ кэаби саласында эртYрлi уэждер бойынша eзiнiц сенiмдiлiгiн кeрсетедi екен. Олар: педагогтыц кейбiр нормативтi бейнесше сэйкес келу; басцалардан кем болмау, эюмшшк пен басшылыцтыц цоЙFан талаптарыныц децгейiне сэйкес болу; кейбiр «суткт1» цызметкерлерге цызыFушылыцпен царау т.с.с. 0зш-eзi дамытып, жетiлдiру эдетте eзiн бYгiнгi кYнгi децгейiнен озып шыFуFа умтылу, eзiнiц шеберлiгiн кетеру, eзiнiц тулгасына цажеттi мацызды цасиеттердi мецгеру. Бул педагогтыц белгш бiр «Мен» идеалына жацындауы Yшiн жаFымды eзгерiстердi мацсат цойып, тулFалыц eсуiне тенденциясын шынайыландыруы, Yнемi eз-eзiмен жумыс жасауы.

6зш-eзi дамытудыц керi кетуiне, яFни, eзiн-eзi дамытуFа кедергi келтiретiн факторлар да бар екен. Кептеген зерттеулердi царастыра келе, бiз тулFаныц eзiн-eзi дамытуына кедергi келтiретiн бiрнеше факторларды таптыц. Солардыц бiрнешеуiне тоцталып eтудi жен деп санаймыз. Бэрiмiзге мэлiм болFандай, кедергiлер кез келген адамныц eмiрлiк жолында кездеседi. Тек эрбiр адам оны ауыртпашылыцсыз мецгерiп кете алмайды (кейбiреулер Yшiн ол тiптi мецгершмей цалады). взш-eзi дамыту кедергшерше келетiн болсац, олар сыртцы жэне шю болады, объективтi жэне субъективт факторлармен шартталFан [11]. Сыртцы объективт кедергiлер:

• eмiрдегi минимальдi цажеттшктерш цанаFаттандыра алмайтын тeменгi жалацы; педагог жаFдаЙFа байланысты кYшiн салып жумыс жасайды, бiрац, ол жоFары жалацы телейтш жумыс тапцанда бiрден оцу орнынан кетiп цалады;

• Yлкен отбасы, eзiнiц балалары мен туыстарына цамцорлыц жасаудыц цажеттiлiгi - буныц барлыFы кеп уацыт алады, сондыцтан кэсiби eзiн-eзi жетiлдiруге уацыт ете аз;

• жумыста Yлкен жYктеменi алып жYPу - 1,5-2 бiрлiкте (жумыс жасайтын адам жоц) жумыс жасау, ал ол ез кезегшде eзiн-eзi дамытуFа уацыт пен ммкшдш бермейдi;

• денсаулыцтыц нашарлауы, оны кутудщ цажеттiлiгi кэсiби есуге даярлаудыц жолын байлайды;

Сыртцы субъективтi кедергiлер:

• оцу орындарында педагогтардыц eзiн-eзi YЙлесiмдi дамытуы Yшiн жаFдайлар жасалмаFан;

• ^оршаган ортаньщ тарапынан (басшылыщтыц, эрштестершщ арасынан) ^ысым, вшпендiлiк кврсетiлуi, кикшжщдердщ болуы - буныц барлыгы на^ты тулганыц взiн-взi дамытуына умтылысын жабады;

• бул мэселе бойынша эюмшшк тарапынан ^олдау мен квмек кврсетудщ жо^ болуы оларга шыгармашыл, взiн-взi дамытатын педагогтар ^ажет емес («оларды бас^ару вте ^иын»);

Iшкi объективт кедергiлер:

• взiн-взi дамытуга ^абшеттшктщ жогалуы, ^има Yлгiлерге, таптаурындарга CYЙену;

• взiн-взi дамытуга ^ажеттшктщ жэне тYрткiлердщ болмауы;

• взiн-взi тану жэне взiн-взi дамыту психологиялыщ механизмдершщ дамымагандыгы: идентификация жэне рефлесия, взiн-взi ^абылдау жэне взiн-взi болжау;

• взiн-взi дамыту жэне взiн-взi тэрбиелеу «технологияларын» элсiз мецгеру;

Iшкi субъективт кедергiлер:

• жеке интерттiлiк, жал^аулыщ, взiн-взi взгертуге, тулгалыщ всуге ниеттщ болмауы жэне ^абшеттшктщ жо^тыгы;

• сэтшздштердщ салдарынан кэсiпте вкшштщ пайда болуы, кэсiптi жYЙкенi тоздыратын вмiрлiк ^анагаттануды бермейтiн, размет жо^ кэсш ретiнде ^абылдауы;

• взiн-взi сешмдшк: «Мен онсыз да бэрiн бшемш, бэрiн жасай аламын маган бшм алу керек емес» взгерiстерге умтылысты то^тататын ^асиеттщ болуы;

Бул ^иындыщтар мен кедергшердщ тiзiмiн жалгастыруга болады. Ец бастысы -^иындыщтарды пркеущ емес, на^ты мектеп немесе мектепке дешнп мекеменiц, колледждiц алдында турган негiзгi мiндеттердi аныщтау. взiн-взi дамытудыц жеке багдарламасын курастыруга квмектi бшм беру мекемесшщ экiмшiлiгi немесе психолог маманы кврсете алады. Н.В.Клюева [12] психологтыц педагоща кэсiби жэне тулгалыщ дамуыныц багдарламасын^урастыруга квмек кврсету бойынша келесщей багытта жумыс жасауды усынады:

1) педагогтыц кэсiби iс-эрекетiнде туындайтын проблемаларды диагностикалау;

2) педагогтыц ю-эреке^ндеп кэсiби кYтулер мен потенциалдарды аныщтау;

3) кэсiби жэне жеке даму ма^сатын ^ою жэне оларды жYзеге асырудыц мYмкiндiгi.

Педагогпен диагностикалыщ жумыс жYргiзу жэне оныц жумысында туындайтын

^иындыщтар туралы эцгiмелесудiц негiзiнде, олардыц шешу жолдарын аныщтау ма^сатында жеке жумыс багдарламасы туралы айтуга болады. Мэселен, Yлгi Yшiн багдарламаныц ^ыс^аша мазмунын назарларыцызга усынамыз [10; 112].

Кесте 1. Педагог жумысында туындайтын киындыктар жэне олардыц шешу жолдарын аныктаудыц жеке жумыс баFдарламасыныц Yлгiсi

Мэселе Шешудiц жолдары мен уакыты К1мн1н кемеп кажет? Менщ мэселем шешiлгенiн мен калай тYсiнемiн?

Саба^та жэне саба^тан тыс уа^ытта экiмшiлiктiц вкiлдерiнiц немесе эрштестердщ ^атысуы ^ор^ыныш, ^ысым ша^ырады. 1.Эюмшшк вкiлдерi мен эрiптестермен ^алыпты, сенiмдi ^арым-^атынас орнату. 2.взiнiц кэсiбилiгiне сенiмдiлiк жэне взшщ ю-эрекетiнiц дурыстыгын бас^аларга дэлелдей алуга ^абшеттшк (эрiптестерi жэне эдюкерлер, психологтардыц сабавда ^атысуы кезшде) 3. Кэсiби жэне тулгалыщ взара эрекеттесу жагдайында сынды ^алыпты ^абылдай алуга Yйрену бiлiктiлiгi. Ешкiм керек емес Эдiскер, Психолог Психолог ГАттестациялыщ комиссияныц мYшелерiмен кез-келген та^ырыпта эцгiмелескенде взiн ^алыпты сезiну. 2. Сабакгы талдау жYЙесiн бiлу; взшщ жумысыныц эдiстерi мен эртYрлi формаларын саналы турде пайдалану; о^у материалын еркiн мецгеру; балалардыц жас жэне жеке ерекшелтн бiлу; булшыщ ет ^ысымдарыныц болмауы; адекватты эмоциялыщ ^озгалыс;

3. Сын тек менщ ю-эрекеттерiме айтылFан жеке басыма емес дегендi уFып, тYсiну; сында жаFымды сэттi табуFа цабiлеттiк.

Психолог Н.В.Самоукина [13] педагогтыц шю элемш YЙлесiмдi болуына баFытталFан ойындар мен жаттыгулар жYЙесiн усынады. ОларFа жататыны:

релаксация-ойындар цысымды босатуFа, шаршаFанды басады, iшкi еркiндiк кYЙiн сезiнуге, турацтылыц, eз-eзiне сенiмдiлiктi игеруге мYмкiндiк бередц

бейiмделу ойындары педагогтыц iс-эрекетке бешмделу кезецiнде пайдаланылады жэне езш-eзi басцаруды ерiк-жiгер YДерiсiн дамытуFа ыцпал етедi;

формулалыц ойындар жумыс барысында циын жаFдаймен кездескенде немесе тапсырманы даярлау YPдiсiнде вербальдi (сeздiк) сецщру Yшiн пайдаланылады;

босату-ойындары педагогтыц жаFдайды eзiнен алып, басца нэрсеге аудару цабшетш дамытумен байланысты;

коммуникация ойындары педагогтыц балалармен, оцушылармен, ата-аналармен, эрiптестерiмен жэне eзiнiц отбасымен царым-цатынасын белсендiлеуге арналFан.

Сонымен бiрге тренингтiк баFдарламаларды цурастырудыц басца да кезцарастары бар. Мэселен, Т.Гордон [14] муFалiмнiц царым-цатынас жасау цабiлеттiлiгiн ез безмен дамытуFа баFытталFан тиiмдiлiк тренингш усынады. Оныц мiндетi: ОцушыларFа достыц царым-цатынасты дамыту; Белсендi тыцдау даFдысын дамыту; Белгiлi бiр мэселе зонасын аныцтау даFдысы; Пiкiрiлермен жумыс;

Шынайы оцу жYрген жерде тиiмдi кещстжт проблемадан арылту аймаFын кецейту. Тренингте проблемалыц жаFдайды шешудiц алты цадамдыц Yлгiсi пайдаланылады.

1) проблемаFа жататындарды аныцтау;

2) мYмкiн болатын шешiмдердi тудыру

3) шешiмдi пiкiр формасында баFалау;

4) ец жацсы шешiмдi аныцтау;

5) шешiмдi орындаудыц цуралдарын аныцтау;

6) тацдалFан нусца цаншалыцты мэселенi шешетiнiн баFалау.

Сонымен бiз eзiн-eзi дамыту барысында педагогтарFа керсетшетш кемек пен цолдаудыц цалай жYргiзiлетiнi туралы баяндадыц. Ал, педагогтыц eзiн-eзi дамытуFа цабiлеттiлiгi эртYрлi бiлiм беру мекемелершдеп эртYрлi жас децгейiндiгi балалардыц YЙлесiмдi цабiлеттерiн дамыту Yшiн цажетп шарт болып табылады.

Педагог тулFасыныц цурылымы кепцырлы жэне оныц мацызды цурамдас бeлiктерi: педагогикалыц баFыттылыц, кэшби белсендiлiк, кэсiби бiлiм жэне бшк, педагогикалыц цабiлеттiлiк, педагогикалыц ойлау жэне циял, педагогикалыц iс-эрекетте жэне царым-цатынаста кeрiнетiн кэсiби eзiндiк сана. Осындай жаFымды жеке тулFалыц цасиеттердiц барлы^ы педагогтыц кэсiби цузыреттiлiгiнiц жоFары децгешн цамтамасыздандырады, педагогикалыц iс-эрекет, педагогикалыц царым-цатынас жYзеге асырылады ал, ол ез кезегшде балаларды оцыту жэне тэрбиелеу жумысында жацсы нэтижелерге цол жетюзуге мYмкiндiк бередi.

Лидер болып туылмайды. Лидерлер ша тэрiздi тез дайындалмайды. Керiсiнше, оларды узац даярлайды.

Лидерлшке YЙрету - шамамен тeмендегiдей кезецде жYретiн узац YДерiс. S Туцымцуалаушылыцпен шартталFан нышандар жэне eмiрiнiц алFашцы

жылдарыныц тэжiрибиесi лидерлiкке бейiмдiлiктi цурайды.

S Гуманитарлыц FылымдарFа бейiм бшм алу бiлiмнiц кец негiзiн цалайды.

S вмiрлiк тэж1рибие ацыл беред^ ол бiлiмдi практикалыц тYPде пайдаланудан

туындайды.

S Кэсiби даярлыц белгiлi бiр жаFдайларда жYрiс-турыстыц дурыс болуына

тэрбиелейдь Мэселен, царым-цатынас дурыс орнату т.с.с.

Егер болашак тэрбиешще лидердщ кандай да 6ip тукымкуалаушылыктыц белгiлерi немесе балалык шакта игерген тэжiрибиесi болмаса, гуманитарлык бiлiм саласынан мYлдем хабары болмаса немесе кэаби даярлыгы нашар болса онда ол ез рухын жинауы тиiс. Мундай кемшшктердщ барлыгы ол лидер, ягни, жетекшi бола алмайды деген сез емес. Себебi адам жетекшшк жасай бастаганда оныц кейбiр жеке кабiлеттерi емес, тутастай тулгасыныц сапаларыныц мацыздылыгы Yлкен.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1. Мардахаев Л.В. Словарь по социальной педагогике. М., Академия, 2002.

2. Психологический словарь / Под ред. В. В. Давыдова и др. М.: Педагогика, 1983.

3. Психология. Словарь. М.: Политиздат, 1990.

4. Занковский А.Н. Психология лидерства: от поведенческой модели к культурно-ценностной парадигме. М.: Институт психологии РАН, 2011.

5. Наконечный С.А. Формирование лидерских качеств будущих офицеров: дис. ... канд. пед.наук. -Алматы, 2009. - 178 с.

6. Шалгынбаева К^.К. Эл1мбекова А.А. Кэаби лидерлж непздерг Оку куралы. А., 2018.

7. Баймуханбетов Б.М. Болашак бастауыш сынып мугал1мдер1н1ц лидерлш сапасын калыптастыру. Философия докторы (PhD) гылыми дэрежесш алу ушш дайындалган диссертация. - Алматы, 2014.

8. Менегетти А. Психология лидера. М., 2016.

9. Сильченок К.В. Психология лидерства (хрестоматия). Харвест 2004, 368.

10. Подымав Н. А. Психологические барьеры в профессиональной деятельности учителя: Автореф. докт. дис. — М., 1999.

11. Маралов В.Г. Основы самопознания и саморазвития. М., Академия, 2004, 256.

12. Клюева Н.В. Психологическое обеспечение педагогической деятельности. — Ярославль, 1998.

13. Самоукина Н. В. Игры в школе и дома: Психотехнические упражнения и коррекционныепрограммы. — М., 1993.

14. Гордон Т. Курс эффективного преподавателя. М., «ЛомоносовЪ» 2010.

ЛИДЕРСКИЕ КАЧЕСТВА БУДУЩИХ ВОСПИТАТЕЛЕЙ И ИХ ВЗАИМОСВЯЗЬ С ВОПРОСАМИ САМОРАЗВИТИЯ

Т. С.Ж^машева

докторант 3 курса специальности 6Б010100-Дошкольное обучение и воспитание, КазНПУ им. Абая, г. Алматы, Казахстан, email: [email protected] В статье рассматривается проблема развития лидерских качеств у будущих воспитателей дошкольных образовательных учреждений во взаимосвязи с вопросами их саморазвития. Говоря о становлении лидера, на основе подходов раличных исследователей лидерства, выдвигается положение: чтобы стать лидером, человек должен постоянно работать над собой. Описаны факторы, препятствующие саморазвитию. Представлена модель составления индивидуальной программы саморазвития. Дается система игр и упражнений, направленных на гармонизацию внутреннего мира педагога-психолога. Автор делает вывод, что для руководителя имеет большое значение качество личности в целом, а не определенные индивидуальные способности.

Ключевые слова: лидер, качество, саморазвитие, уверенность в себе, препятствия, способности, игры, упражнения

LEADERSHIP SKILLS OF EDUCATORS AND THEIR INTERCONNECTION WITH

SELF-DEVELOPMENT T.S. Zhumasheva

PhD student of the 3rd year of studying, Specialty 6D010100 Pre-school education and upbringing, Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan, email: [email protected] The article deals with the problem of leadership development in future teachers of preschool educational institutions in relation to the issues of their self-development. Speaking about becoming a leader, based on the approaches of various researchers of leadership, the position is put forward: to become a leader, a person must constantly work on himself. The factors impeding self-development are described. The model of drawing up the individual program of self-development is presented. A system of games and exercises aimed at harmonizing the inner world of the teacher-psychologist is given. The author concludes that the quality of the personality as a whole, rather than certain individual abilities, is of great importance for the leader.

Key words: leader, quality, self-development, self-confidence, obstacles, abilities, games, exercises

Редакцияга 09.02.2019 кабылданды