CC BY
29МРНТИ 15.81.21
Ц¥М ТЕРАПИЯСЫН ШЫГАРМАШЫЛЬЩ ЦАБ1ЛЕТТ1 ДАМЫТУ Т¥РГЫСЫНДА
ЦОЛДАНУ
^.Ж. Эбсаттар 1, H.Y. Бегалиева 2
1 «Психология» мамандыгынын 2 курс магистранты, 2 пс.г.к., ага окытушы 12 Каза^ ¥лттык цыздар педагогикалык университетi, Алматы, Казакстан
email: [email protected]
Fылыми макалада кум терапиясы жэне кум подносында композиция куру аркылы адам бойында жасырын жаткан киял мен шыгармашылык кабшеттерд1 дамытуга болатындыгы жайында жазылган галым -зерттеуш1лерд1н тужырымдамалары теориялык тургыда талданады.
Кум терапиясы - бул емдеу гана емес, шыгармашылык пен креативт1л1кт1н, тулганыц дамуы мен уйлеамдшгш, кез келген жагдайды шешуге кемектесе алатын арттерапиянын б1р тур! Клиент кум подносында кандай да б1р туынды жасай отырып, езшщ 1шк1 нышандары мен багдарларын сыртка шыгарып, кер1с1нше кажет болмаган дуниеш ендеуге мумшндж алады. Демек, кум терапиясы клиентке ез-ез1не шыгармашылыкпен карауга мумк1нд1к берет1н шыгармашылык акт, ягни кум аланында композиция жасай отырып, ол ез1н калыптастырады. Сонын нэтижесщде клиентт1н тулгалык касиеттер1 мен шыгармашылык кабшеттер1 б1рге ашылатындыгы туралы жан-жакты баяндалады.
Tyüíh свздер: цум терапиясы, циял, шызармашылыц цабтеттер, «Мен» щасиетг, вздгк архетипi, миниатюрлi фигуралар, символ
Арттерапияга непзделген бейнелеу енер тш адамнын ез сезiмдерi мен ойларын визуалды бейнелер аркылы беруге негiзделген. Бейнелеу енерi белгш бiр курылыммен, туспен жэне елшеммен сипатталатын сезiмдер мен ойларды накты турде беруге мYмкiндiк бередi. Форманын кептеген аныктамалары бейнелеу шыгармашылыгынын накты сипатына гана катысты. Пiшiн, мысалы, "сырткы, керiнетiн мiнездеме ретiнде, онын курамы немесе тYсiне байланысты емес дене касиеттерш бейнелейдi; белгiлi бiр заттарды дайындауга арналган Yлгi ретшде немесе белгiлi бiр курылым, шарт немесе кершю ретiндем. Бул кандай да бiр мэнге ие болуы да болмауы да мYмкiн жэне кум композициясын жасау Yшiн туракты iргетас болып табылады.
"1ргетас" сезшщ кейбiр аныктамалары оны жаксы тYсiнуге кемектеседi. Осылайша, эдетте iргетас деп саналады: кандай да бiр нэрсе салынса немесе кандай да бiр нэрсе колданылса; гимарат салынатын немесе машина орнатылган курылым, гимараттын жер денгейiнен темен орналаскан белiгi; непз; курылыстын жогары белiктерi орналаскан кейбiр платформа iспеттес.
1ргетас угымы да физикалык емес объектiлерге катысты колданылады. Уитмонт Эздiктi карастыра отырып, К. Юнгтщ сезiн келтiре отырып, былай деп жазган: «Баланын психикасы онын бшм алды жагдайында tabula rasa сиякты езгеше емес; онда белгш бiр касиеттер, сонымен катар, кейбiр ерекше адам инстинктерi, сондай-ак жогары реттеп кызметтердiн бастапкы фундаментi. Дэл осы кYрделi негiзде "Мен" тургызылып, емiр бойы оны колдайды. Непз кызмет етуiн токтаткан жагдайда, токырау басталады, содан кейiн ол елiмге уласады. Мундай негiздiн болуы кагидатты мэнге ие. Онымен салыстырганда rimi сырткы элем екiншi ретте болып кершед^ ейткенi бул элем, егер психика субъекпмен байланыс орнату жэне онымен езара эрекеттесу кабiлетiн жогалтса, ол Yшiн кандай да бiр мэнiнен айырылады [1;24].
Ресейлiк галымдар Н.В.Кузуб жэне Э.И.Осипук ез зерттеулерiнде былайша тужырым жасайды: «Колдары кумга тиген Клиент ез сезiмдерi мен ойларына белгiлi бiр пiшiн беруге - кум композициясынын iргетасын жасауга тырысады. Ол колынын астында оган кажетп пiшiн пайда болган кезде канагаттануды сезiнедi, содан кейiн оган миниатюралык фигураларды орналастыра бастайды. Куммен тактильдiк байланыс шыгармашылык процеске айкындылык пен жеке сипат бередi. Бул байланыссыз шыгармашылык процестiн кандай да бiр шекарасы жок жэне жасырын сипатка ие, адамнын iшкi iргетасынын кейбiр белiгi элi де оган кершбейтш жэне танылмаган
287
болып к;aлa беpедi. К¥м ipгетacы ;¥PылFaнFa дешн клиент пcихотеpaпевтке белгiлi 6ip дэpежеде тэyелдi болca, ipгетacтыц ;¥Pылyы eзi Yшiн жayaпкеpшiлiктi ^былдаудыщ мaцызды белгга, eзiнiц одaн эpi дaмyыныц кейбip негiзiн ;¥py кyэлiгi pетiнде ;apacтыpылaды» [2].
Д. Вейнpиб ;¥м теpaпияcын "пcихикaныц теpец cенiмдi децгейлеpiне к;олжет1мдшкт1 оpнaтyFa мYмкiндiк беpетiн пcихотеpaпияньщ веpбaльдi емес тYpi" pетiнде ami^ra^bi. Соц^й^;, ол б¥л "теpец бейcaнaлы; жacыpын пcихикaныц eзiн-eзi cayы;тыpaтын мYмкiндiктеpi, жэне олap белгiлi 6ip жaFдaйлapдa кepiнедi", cондaй-a;, ;¥м rеpaпияcы '^rn^i cayы;тыpyды мYмкiн ететiн шыFapмaшылы; pегpеcc ;aмтaмacыз етедi" деген ой тacтaйды.
В.Бpэдвей ;¥м теpaпияcын "белcендi ;иял ныcaны pетiнде ;apacтыpaды, 6ipa; ;¥м теpaпияcындa ;олдaнылaтын бейнелеp т;ты rapimc беpiп, cезiледi, aл кepiнбей ^ana^rn дYние емес". Ол apт-теpaпевтiк сессияныц белгiлi 6ip уадыт шегiнде втет1н жэне емделyшi де, пcихотеpaпевт де бaй;aй aлaтын apмaнды ;¥м комroзициялapыньщ ¥;cacтыFын кepcетедi [1; 3637].
Клиенттщ тaктильдiк ынтaлaндыpyмен бaйлaныcты эpтYpлi мaтеpиaлдapды ap^ теpaпиялы; пpоцеcrе ;олдaнyы оныц ;¥MFa деген ;apым-;aтынacынa ceзciз эcеp етедi.
К¥м шыFapмaшылыFы клиенттщ ;aндaй дa 6ip то;тaмFa келгецщп rypaлы a;пapaт беpедi. К¥м, жеp метaфоpы сия;ты, клиенттщ жaFымcыз ;acиетrеpiн eзiне aлып, eндейдi, су eз кезегiнде тaзaлaйды жэне жyaды, тaзapтaтын от eзгеpic экеледi, жел мa;caтrapFa жету жещлдпи мен жылдaмдыFын беpедi. Оздщ eз ;олдapыцыз, ^олдап, Ma^ra^^i, ciздi кeкке кeтеpедi. Кез келген шыFapмaшыльщ aдaмFa eз жaныныц жapaтyшыcы болyFa, eзiн жэне eз жYpегiн тындayFa, rçaBipri ya^ina ciздегi кepiнic aлFaн cезiмдiк caнaлы; децгейде eндеyге жэне ;aïïra жacayFa кeмекrеcедi.
К¥м теpaпияcыныц шыFapмaшыльщ т¥pFыcынaн ;олдaнылyы ;¥м композициялapын жacayдa негiзгi оpын aлaды, жaзы; бетiнде шaFын фигypaлapды тaцдay жэне оpнaлacтыpy aca мaцызды peл aлaды. Оcылaйшa, композиция Yшiн ;¥м ipгетacын ;¥py - ;¥Paмындa миниaтюpa фигypaлapы 6ap жэне жо; габшесе cоцFы eнiмнiц cипaтын aны;тaйды.
Пcихaнaлитик К.Юнгтiц пaйымдayындa, ;¥м теpaпияcындa бaлa ;¥ммен жэне шaFын фигypaлapмен ойшуды кeздейдi. Ол шыFapмaшыльщ ^бшет пен ;иялды жaндaндыpyFa жэне кepкемдiк экс^ессия ap;ылы пaйдa болFaн бейнелеpдi кepcетyге мYмкiндiк беpедi. Эзiнiц iшкi элемiмен жaлFac;aн диaлог бapыcындa бaлa осы бейнелеpдi та^ты ныcaндa ¥CынyFa мYмкiндiк aлaды. "Бейненiц ныcaны мен мaзм¥ны бipдей жэне бейненiц пiшiнi гайда болyынa ;apaй оныц мaFынacы ^^н^шедь Шын мэнiнде, бейнелеp ^цдай дa 6ip интеpпpетaцияны ^жет етпейдi, emrem олapдыц мaзм¥ны жэне онсыз жеткшкп кepнекi". Бейнелеp caнaдaFы ¥Fынылмaйтын пcихикaлы; мaзм¥ндapдыц ;осылуыныц еcебiнен "Меннщ" пcихикaлы; eмipдiц бacтayымен esapa эpекеrтеcтiктi ;aмтaмacыз ете отыpып, aдaм жaнын cayы;тыpa aлaцы [3].
К¥м теpaпияcыныц бacтaп;ы кезендеpiнде бaлaлaлap: "Мен не ютеу кеpектiгiн бiлмеймiн..."Олapдaн белгiлi 6ip бейненщ жacaлyын кYтiп отыp екен деп мaзaлapы ;aшaды. Âлaйдa, бейнелеу ^оцесш caнaлы бa;ылaмaca жэне бaлaFa тYCтеpге немесе мarеpиaлдapFa тез apaдa жayaп беpyге мYмкiндiк беpгенде, ол eзiнiц мaзм¥ны бойыншa eте ;ызы;ты жэне теpец бейнелеpдi жacaй бacтaйды.
"Мен" бaFынFaн бipлiк пен т¥тacты;тыц оpтaлы; apхетипi" eзiн-eзi бipiктipе отыpып, т¥ЛFa iшкi жэне ^ф^ы элем apacындaFы делдaл болaды. Осыныц ap;acындa бейcaнaлы; бaйлaныc оpнaтылaды. Ha;™ фоpмaлapды ;¥py оныц мaзм¥нын тYciнyге кeмекrеcедi. К¥м cеaнcындa шыFapмaшылыFы, оныц бapлы; еpкiндiгi толы; кeлемде кepiнедi. Икемдiлiктiц болмayы, 6ip бaFытra т¥йы;тaлy, 6ip бaFдapлaмaдaн apы aca aлмay aдaмдaFы шыFapмaшыльщ;a тоc;ayыл болaды. Âдaмныц бойын тYciнiкciз тiтipкенy, ^p^imm билейдi. Кaндaй болca дa aдaмныц элдебip cезiмдi тYЙciнyге мYмкiндiгi 6ap. ЖaFымcыз cезiмдеp олapFa нaзap ayдapy кеpек екенiн ama^i. К¥м rеpaпияcы -шыFapмaшыльщ aкт. Осы жaFымcыз cезiмдеp ;¥м aлaцынa еpiкciз шыFaцы. М¥ндaй cезiмдеpдi ¥нaтпayдыц ;aжетi жо;. ЖaFымcыз cезiм - газдеген бaFыrтa ;озFaлyдыц еш мэнi жо;, б¥л жеpде нэтиже болмaйды, 6a^a нэpcе icтеy кеpек деген жaй Faнa cезiм [4].
К.Юнг "Мен" тек caнaлы eMip оpтaлыFы pетiнде эpекет ететiндiктен, ол жaлпы пcихикaны aны;тaй aлмaйды жэне тек ;arn кешен icпеrтеc болaды деген оЙFa жa;ын болFaн. Сол ap;ылы caнaлы "Мендi" жэне Эздiктiц apa жтн aжыpaтып, "Меннiц" пcихикaныц caнaлы acпектiciн ;aлaй cипarтaйтынын rYciне aлaмын. Б¥л мaFынaдaFы Эздiк caнaлы "МендГ' eз элеменrтеpiнiц 6ipi
ретшде карастырады. Сондыктан шыгармашылык кабшет пен киялда вздш жогары немесе mîhcÎ3 тулга ретiнде кврiнедi [5].
Кум терапиясында iшiнен квгiлдiр тYCпен боялган кещспкте куммен жэне сумен ойнаудыц аркасында, бала психикалык тэжiрибесiн кешiру мYмкiндiгiне ие болады. Шагын фигуралар табиги ортаныц элементтерiн, сондай-ак эртYрлi мэдениеттердщ атрибуттарын, дiни жэне мифологиялык тацбаларды бiлдiредi, бул туа бiткен психикалык тэжрибеш взектендiруге жэне оны тYсiнуге, сондай-ак сол немесе баска бейнелерге байланысты емдеу эсерлерiн кврсетуге мYмкiндiк бередi. мЮнгтiк квзкарас тургысынан, кум терапиясы баланыц архетипiн кврсетуге мYмкiндiк бередi, соныц аркасында адам оны бiртiндеп тYсiне алады".
Клиент кум непзш жасау аркылы, содан кешн шагын фигураларды косу аркылы вз жумысын бастауга болады. Адам колдарыныц козгалысы кум терапиясына тэн белгш бiр пiшiндi кум бередi. Сол кезде бала, каласа, куммен ешкандай манипуляция жасамай, онда миниатюралык фигураларды бiрден орналастыра алады. взгермеген ^йшде калган кумныц бетiн клиент Yстелдiц бетi немесе еден сиякты кабылдайды.
Кум терапиясы бойынша эдебиетте, непзшен, миниатюралар кумда кандай да бiр манипуляциясыз орналастырылган кум композицияларыныц мысалдары келтiрiледi. Кейде кум нысандары взендерге, тогандар мен твбелерге уксайды, бiрак оларды талкылау жYргiзiлмейдi. Мысалдар: кумнан жасалган негурлым кYрделi жэне эстетикалык мэнерлi нысандарды Брэдвей жэне МакКоард (1997), Дундас (1993), Кальфф (1980), Марголиаш (1998), Маркелл (1994), Райс-Минухин (1992) жэне Вейнриб (1983) ецбектершен квруге болады.
Кум терапиясын пайдалану тэсiлi табиги материалдар мен процестерге квп квцш бвлуiмен ерекшеленедь Сондыктан оныц балалардыц кумдагы мYсiндерi мен бейнелерi белгiлi бiр тYрде маман ретiнде кум композицияларыныц квркемдш, эстетикалык касиеттерiне Yлкен мэн беретсндшн, сондай-ак оныц кум терапиясын талдау процесiне енгiзiлген кызметтiц квмекшi тYрi ретiнде емес, жумыстыц негiзгi куралы ретiнде пайдалануга умтылысын кврсетедi.
Кум терапиясы адамныц вз-взiне керемет бiр шыгармашылыктыц иесi ретiцце карауга мумюцщк бередi. Кум подносында тамаша туындылар жасай отырып, ол взiн шыгармашыл тулга ретiнде калыптастырады. Оныц бiр тылсым кYшi бар сиякты. Ол взмц iшкi нышандарын, iшкi багдарларын сыртка шыгарып, взшщ шындыгына квз жеткiзедi немесе взiнiц мшез-кулкындагы кажет болмаган дYниенi вндеуге тYрткi болады. Адам денесшщ взi - взгерудщ туракты процесi.
Адамныц вз-взiне деген шыгармашылык карым-катынасы осы взгерiстерге шесш, Yлгеруге квмектеседi. Fасырлар бойы жинакталган тэж1рибе сезiмдiк децгейде кврiнiс берш, адам оган шыдас бере алмайтындай тым катты болуы мYмкiн. Ка^рп психологиялык зерттеулерде адам вз окигаларын символдармен жэне кецiстiкпен кодтайтындыгы аныкталган. Сондыктан кум терапиясындагы эрбiр фигурада бYтiндей тарих бар. Кум алацына фигураны коя отырып, адам вмiр CYрген немесе болашакка жоспарлаган 6y^ iс-эрекеттi, спектакльдi кврсете алады. Жеке жагдайынан баска адам взiн болмыстыц элемдiк контекстiне енгiзедi. Бул туралы К. Юнг былай деп жазды, кум подносына орналаскан эрбiр символ, эрбiр тацба бар болуы да болмауы да мYмкiн дYниенi бiлдiрудiц барлык ыктимал тэсiлдерiнiц ец жаксы тYрi екенiн болжайды. Символдык мэнге ие бола отырып, кум нысандары взшщ мазмуныныц карапайымдылыгы мен бiр магынасын жогалтады [5;52].
взiнiц зерттеулервде Д.Джонс "кумсалгышты пайдалану кезiнде балалардыц шыгармашылык экспрессиясыныц ерекшелiктерi когнитивтi даму кезецдерi туралы Ж.Пиаженiц идеясын растайтынын кврсетедi. Балалардыц всiп-жетiлуiне карай тYзетiн кум композицияларыныц курылымдык кYрделенуi усынылган Ж.Пиаже Yлгiсiне сэйкес келедГ'.
Куммен жумыс тYрiн Yшке бвлуге болады, олар кец таралган жэне жш кайталанатын формаларды бiрiктiретiн, куммен ойнау барысында балалардыц эртYрлi даму кезендерш камтиды. Жумыстыц бгргншг турi кум беттерiмен белгiлi бiр манипуляцияларды жасауга жатады. Балалар формаларды куммен толтырады, кумныц бетiне сурет салады, iздер жасайды, кумды кесектеп жинайды жэне твбешiктер жасайды. Жумыстыц екiншi тyрi кумныц калындыгына, шуцкырлар мен тоннельдердщ казылуына, сондай-ак кумга жасырылган дYниелер аркылы жэне кейiннен оларды алуга байланысты талданады. Yшiншi тyрiне су пайдаланылатын жумыстар жатады -балалар оны кумга тамызып, квлемш бакылап, немесе оны квп мвлшерде куюы мYмкiн [6].
Кум терапиясында балалар мен ересектер барлык жумыс тYрлерiн пайдаланады. Алуан тYрлердiц Yйлесiмi негурлым кYрделi формаларды жасауга уласады. Оныц пiшiнi жумыстыц
мазм^нын аны;тайды жэне Клиент пен психотерапевтщ езара эрекеттестшнщ барысында пайда болатын проблемалардыц символына айналып, психотерапиялы; процестщ белгш 6ip кезещн керсетедi.
Д.Джонс ^мсалгыштыц жасы бойынша эртYрлi балалар топтарында пайдаланылгандыгы туралы хабарлайды: мекi жас;а дейiнгi балалар таба;тарга да, еденге де шаш;ан, сондай-а; таба;тарга да орналастырып, одан фигураларды алып тастаган". 2-ден 4 жас;а дешнп балалар мнегiзiнен ^мга фигураларды кемш тастап, одан кейiн оларды ;айтадан ;азып алып ойнады. Осы ;арапайым драмалы; ойынныц ар;асында олардыц шекаралы; сезiмi пайда болды". 5-тен 7 жас;а дейiнгi балалар "теракты формалар жасау Yшiн ^мды пайдаланып, олардыц на;ты шекаралы; сезiмдерi ай;ын бай;алды". 8-ден 12 жас;а дейiнгi балалар "^мнан ;арапайым гимараттар жасаганымен олармен аса ^лшына жумыс жасай ;ойган жо;". 13-18 жас аралыгындагы жасеспiрiмдер "^мды жер мен суды бейнелеуге гана пайдаланды жэне олардыц шекаралы; сезiмi аны; болды" [7].
К¥мсалгыш пен оныц жабды;тары психотерапевт^ т^ргыдан ец ;ызы;ты жэне тшмдь Мунда мен су сия;ты икемдi материалдар да бар, ейткеш оларды ла;тыруга немесе шашыратуга, ылгалды ;умнан пiшiндер жасауга, оны ;азуга, тегiс беттi ;алыптастыруга болады.
Х.Брэдвей ;ум терапиясы процесiнде оган ;алай ;ол жеткiзетiнiн тYсiндiрiп етедi. Сонымен ;атар, автор психотерапевтiц ;атысуымен визуалды бейнелердi жасауына байланысты пациенттiц шыгармашылы; белсендiлiгi ;осымша психотерапевтiк фактор болып табылады деген болжам айтады.
Х.Брэдвей: К¥м салгыш едэуiр икемдi мYмкiндiктерге ие. Эмоциялар мен кецiл-кYЙ миниатюралармен бiрге жэне оларсыз ;ум мен суды пайдаланудыц нэтижесiнде на;ты кершюш табады ..., - деген болатын. К¥мнан эртYрлi формаларды жасау, оган тамшылап немесе тутас шыныая;тап су ;ую, объектiлердi орналастыру, оларды ;умга кему ар;ылы - ;ум терапиясыныц барысында орын алатын барлы; нэрселерге сенудщ жогары дэрежесiне байланысты, сондай-а; оныц ;ират;ыш немесе жасампазды; сипатыныц бар-жо;тыгына ;арамастан, элдебiр эрекет жасау мYмкiндiгiнiц ар;асында адам жаны шипа табады. К¥ммен жумыс жасау, психикалы; даму кезецдерiн керсете отырып, айтарлы;тай экспрессивтi мYмкiндiктердi болжайды [1, б.23-25].
Кэсiби арттерапевт керкем шыгармашылы;тыц жеткшкп тэжiрибесiне ие болып, енер материалдары мен тарихын, сондай-а; психикалы; даму кезендерш жэне оган байланысты графикалы; экспрессия нысандарын бiлуi тиiс. Ол визуалды бейнелер мен пластикалы; формаларды жасау процесш, тYCтер мен материалдардыц ерекшелiктерiн, сондай-а; керкем практикага ;атысты бас;а да кептеген нэрселердi тYсiнуi тиiс. Аталган барлы; юнгтiк багыттагы арт-терапевттер тYC жору, белсендi ;иял жэне амплификация техникаларын пайдалана алады. Клиент, ол жасаган образдар мен психотерапевт арасындагы арт-терапиялы; процес ;арым-;атынастыц негiзiн ;урайды. Керкем шыгармашылы; саласына ;атысты барлы; бiлiм мен тэжiрибе ;ум терапиясы Yшiн де Yлкен мацызга ие. Сонымен ;атар, бiз ;ум терапиясы процесiнде пайда болатын бейнелер мен арт-терапиялы; жумыстыц енiмi болып табылатын символдар арасындагы езара байланысты терец зерттеуге тура келедi [8].
Шыгармашылы;тыц мiндетi - езшщ сырт;ы ;¥ндылы;тарымен алмаспай, шынайы мэнiн табу. Жогары тэртiптегi эртYрлi шыгармашылы;: кескiндеме, би, эдебиет, театр, кино жэне т.б. рухани есуге, дамуга жэне кемелдiкке умтылуга кецш беледi. Адам шеберлiктi шындайды, нурга беленiп, жетiстiк сэттерi орын алады. Адамныц ез-езiне шыгармашылы; ;арым-;атынасы бiр уа;ытта жогары шогырлану мен ерюцщкп YЙлестiретiн адамды ;алыптастырады.
Егер адам бэрi дурыс деп сылтауратып, етршт! кеп ;олданса, онда ол соншалы;ты ез-езiн алдап, жанын, энергетикасын, тыныштыгын немесе "езiцце бар бас;а да дYниелердi" жоя бастайды. Кумды устаган ;олдар шыгармашылы; процеске енiп, а;ыл жасай алмаганды" ;олга алады".
К^м терапиясында клиент туынды жасай отырып, езшщ дене мYшелерiн (;олдары мен ая;тарын т.б.) езiнiц ыргагымен жэне емiрлiк устанымымен ;атар сезiнуге мYмкiндiк алады.
Шыгармашылы; бастама адамды К¥дiреттi сурапылга жа;ындатады. "Суретшi" сезi "Кудай сия;ты кiм" деп аударылады. Бiзге тумысымыздан берiлген мундай ;¥дiреттi кYштi ешiрiп алуга болмайтын от немесе оша; реинде ;олдау керек. Мумкщ сол себептi шелегi бар от бейнешндеп фигура - ец танымал. Б¥л алауды эрбiр екiншi адам тандайды. Эмоционалды; жылудыц ниетi - адами ;арым-;атынастыц ;ажеттi элементi. Дененщ икемдiлiгi, эмоциялар мен а;ыл-ой шыгармашылы;
ушш жаксы жагдай жасайды. Катыгездш пен кыцыр-кисыктык оны шектейдi немесе шыгармашылык кершютерге бегет болады. Адам арт-Yдерiстерге, атап айтканда, кум композицияларын жасауга косылып, органикалык куатты, тулганыц жасампаздык тургыдан дамуына кажетп шыгармашылык элеуетке кол жетюзедг Зерттеушiлер кум терапиясы процесшде психотерапевтщ катысуымен визуалды бейнелердi жасауына байланысты клиенттщ шыгармашылык белсендiлiгi косымша психотерапевтiк фактор болып табылады деген болжам айтады.
Корыта келгенде, "Шыгармашылык" сезi "жасампаз"сезiмен y^^^ Шыгармашылык Yдерiстер адамга кажет. Шыгармашылык кажеттшк эр адамда ара-тура байкалып калады, тYрлi ю-эрекеттер аркылы керiнедi. Эзш косметикамен, бижутериямен жэне киiммен эшекейлеуден элемдiк жетiстiктерге дейiн кылац берш турады. Шыгармашылык аркылы адам баска жагдайларды таниды. Оныц iшiнде езгерген сана жагдайы, денеден шыгу, элемдк мэтiндердi оку, езге элемге саяхат, карма тэж1рибеа жэне т.с.с. бар. Бiреуге бул коркынышты болса, баска бiреу Yшiн кажет болуы эбден мумкш. Шыгармашылык - рухани есудщ ец Yздiк белсендi турлершщ бiрi. взiне, ез емiрiне деген шыгармашылык кезкарас эр адамныц дамуына ыкпал етедi. Ал эрбiр адам-гарыш, оныц бYкiл элемге керiнiсi. Кум терапиясында эр адам ез шыгармашылыгын багалай отырып, жан койнауында не болып жатканын тYсiнуге болады.
Кум ойыны - бул шыгармашылык Yлгiлеуге непзделген психотерапияныц бYкiл адамды сауыктырудыц "практикалык" тэсiлi. Кумда "енер" туралы тYсiнiк жок болгандыктан, кумды шыгармашылыкта пайдаланудыц еркiндiлiгi мен диагностикалык емдiк мацызы бар. Амманн эцпмеск мифтер мен халык ертегiлерi туралы кец бшмше CYЙенедi, бiрак психиканыц езiн-езi реттеуд кYшейтуде кум картиналарыныц релi, психикадан кум картиналарына жэне кещспкпк кубылыстардыц символдык тYсiндiруiмен жYЙелi тYрде "практикалык" белшектермен айналысатын жумыс кагидасы деп карастырады [9].
Мектеп жасына дейiнгi жэне мектеп жасындагы балалардыц мiнез-кулык ерекшелiктерiмен айналыскан казакстандык галымдардыц iшiнен: Х.Т.Шерьязданованыц мектебi жэне оныц iзбасарлары У.И.Ауталипова, Г.М.Касымова, М.Асылханова, М.П.Оспанбаева, М.Н.Махаманова, Б.П.Мырзатаевалардыц жэне т.б. зерттеушi мамандарды атап етуге болады [10].
na^&ttaHbtttFaH эдебиеттер
1. Штейнхардт Л. Юнгианская песочная психотерапия. - СПб.: Питер, 2001. - 320 с.
2. Кузуб Н.В., Осипук Э.И. В гостях у песочной феи. Организация педагогической песочницы и игр с песком для детей дошкольного возраста. Методическое пособие для воспитателей и психологов дошкольных учреждений. СПб.: Речь: М.: Сфера, 2011. - 61 с.
3. Юнг К.Г. Конфликты детской души / пер. с нем. - М.: Канон, 1994. - 215 c.
4. Зинкевич-Евстигнеева, Грабенко Т.М. Чудеса на песке. Практикум по песочной терапии. СПб.: Речь, 2010. - 340 с.
5. Юнг К.Г. Душа и миф: шесть архетипов. Пер. с англ.-К.: Государственная библиотека Украины для юношества. - Киев, 1996. - 384 с.
6. Джерри Граббс. Перечень категорий анализа в процессе песочной терапий. Перевод с англ. М.Думичев. -М.: «Издательские технологии», 2018. - 46 с.
7. Киселева М.В. Арт-терапия в работе с детьми: Руководство для детских психологов, педагогов, врачей и специалистов, работающих с детьми. - СПб.: Речь, 2006. - 160 с.
8. Тернер Барбара. Руководство сэндплей-терапий. - М.: Дипак, 2018. - 648 с.
9. Ammann, R. (1991) Healingand Transformation in Sandplay: Creative Processes become Visible. LaSalle: Open Court.
10. Шайжанова KY. Окушылардыц шыгармашылык ойлауын жазбаша тш аркылы дамыту жолдары. Республикалык гылыми-эдютемелщ психологиялык "Жантану мэселелерГ' журналы. №3, 2017. - 15-17 бб.
ПЕСОЧНАЯ ТЕРАПИЯ КАК МЕТОД РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ ЛИЧНОСТИ
^.Ж. Эбсаттар 1, Н.У. Бегалиева 2
1 магистрант 2 курса специальности «Психология»
2
к.пс.н., ст.преподаватель
email: [email protected]
В статье анализируются концепции ученых-исследователей о возможности развития воображения и творческих способностей посредством работы с песком, путем создания песочной композиции и создания сюжетов в песке. Песочная терапия - это не просто лечение, это форма арт-терапии, которая помогает творческому самовыражению личности и дает средства для разрешения конфликтных ситуаций. Клиент при создании песочных сюжетов разыгрывает неосознанную проблему, и отражая разные уровни психических содержаний, переносит конфликт из внутреннего мира во внешний. Следовательно, песочная терапия даёт возможность человеку почувствовать себя творцом и через свое творение выразить собственный внутренний мир. Подробно описывается раскрытие личностных качеств и творческих способностей личности клиента, как результат взаимодействия его с песком.
Ключевые слова: песочная терапия, воображение, творческие способности, свойство «Я», архетипы, миниатюрные фигуры, символы
SANDPLAY THERAPY AS A METHOD OF DEVELOPMENT OF CREATIVE ABILITIES
OF THE PERSON
K.Zh. Absattar 1, N.U. Begalieva 2
1 2nd year master student of the specialty "Psychology"
2 Master of psychology, senior lecturer 12 Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, email: [email protected]
The article analyzes the concepts of scientists-researchers who write about the possibility of developing imagination and creativity through working with sand, by creating a sand composition and creating plots in the sand. Sand therapy is not just a treatment, it is a form of art therapy that can help in creative self-expression and provides the means to resolve conflict situations. The client, when creating sand plots, plays an unconscious problem, reflecting different levels of mental contents, transfers the conflict from the inner world to the outer one. Therefore, sandplay therapy allows a person to feel like a creator and through his creation contributes to the expression of his inner world. The disclosure of personal qualities and creative abilities of the client's personality as a result of his interaction with the sand is described in detail.
Key words: sandplay therapy, imagination, creativity, the property of "I", archetypes, miniature figures,
symbols
Редакцияга 01.11.2019 XYOxi.
