CC BY
10УДК 378.18-055.2
БОЛАШАЦ АРНАЙЫ ПЕДАГОГ СТУДЕНТТЕРДЩ ЭМОЦИОНАЛДЫ ИНТЕЛЛЕКТ ЖЭНЕ ЭМПАТИЯСЫН ТЭЖ1РИБЕ Т¥РГЫСЫНДА ДАМЫТУ
ЕРЖАНЦЫЗЫ БАЛН¥Р
Арнайы педагогика кафедрасы окытушысы, ^азак улттык кыздар педагогикалык
университетi, Алматы, ^азакстан
БАЙМУХАМЕТ РОЗА БАЦЫТЖАНЦЫЗЫ
Арнайы педагогика кафедрасы окытушысы, ^азак улттык кыздар педагогикалык
университет^ Алматы, ^азакстан
КАДИРБАЕВА ДИНА КАЙРАТКЫЗЫ
Арнайы педагогика кафедрасы окытушысы, ^азак улттык кыздар педагогикалык
университетi, Алматы, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада болашац арнайы педагог студенттердщ эмоционалдыц интеллектгсгн дамыту мэселелерг царастырылады. Эмоционалдыц интеллект, кэсгби жэне тулгалыц табысты аныцтайтын мацызды фактор реттде, стресске твз1мд1л1к, эмпатия, эмоцияларды басцару жэне тшмд1 царым-цатынас цабшеттерт цамтиды. Зерттеулер нэтижелерг болашац мамандардыц эмоционалдыц интеллекттщ децгешн арттыру ушгн арнайы практикалыц жаттыгулар мен эд1стерд1ц тшмдштн кврсетед1. Авторлар Д.В. Люсиннщ «ЭмИн» эд1стемес1н цолдану арцылы студенттердщ эмоционалдыц интеллект децгешн багалап, оны дамытудыц мацызды аспектшерт талдайды. Мацалада эмоционалдыц интеллектам дамытудыц неггзгг багыттары, соныц гшгнде эмоцияларды тану, эмпатия, стресст1 басцару жэне коммуникативтт дагдыларды жет1лд1ру эд1стер1 усынылады. Зерттеу нэтижелер1 болашац арнайы педагогтардыц кэс1би цызмет1ндег1 табыстылыгын арттыруга арналган усыныстарды цамтиды.
ШлтЫ свздер: Эмоционалды интеллект, эмпатия, рефлексия, когнитивтг.
Эмоционалды интеллект жэне эмпатия-арнайы педагогика саласында жумыс жасайтын мамандар Yшiн мацызды касиеттердщ бiрi. Бул касиеттер ерекше кажеттiлiктерi бар балалардыц кажеттшктерш терец тYсiнуге жэне сенiмдi ынтымактастык карым-катынас орнатуга непз болады.
Зерттеулер керсеткендей, Д. Гоулманныц [1] пшршше, тулганыц кэаби жэне eмiрлiк табыска жетушде эмоционалдык интеллектiнiц жогары децгейi мацызды рел аткарады. Эмоционалдык интеллект феномеш, оныц курылымы мен даму алгышарттары шетелдiк (Дж. Мэттьюс, Р.Д. Робертс, С.Дж. Стейн жэне баскалар) жэне отандык галымдармен (И.Н. Андреева, Д.В. Люсин, М.А. Манойлова, М.А. Спасская жэне баскалар) жан-жакты зерттелген.
Эмоционалдык интеллект эмоционалдык eзiн-eзi реттеу негiзiнде жаткан психологиялык кубылыс ретiнде карастырылады жэне ол ез эмоцияларын жэне баскалардыц эмоцияларын тYсiну мен баскаруга багытталган эмоционалдык-интеллектуалдык кабiлеттер жиынтыгын камтиды. Сондай-ак, бул кабiлет адамныц коршаган ортаныц талаптарын тиiмдi орындауына ыкпал етедь
Д.В. Люсиннiц екi компоненттi теориясына сэйкес [2], эмоционалдык интеллект ез эмоциялары мен баскалардыц эмоцияларын тYсiну кабiлетi жэне сол эмоцияларды баскару кабiлетi болып екiге бeлiнедi.
Зерттеулер нэтижес бойынша, эмоционалдык интеллект студенттердщ танымдык кызметiне ыкпал етедi. Студенттердщ эмоционалдык интеллектшщ жогары децгейi олардыц
оку процесшде табысты болуына кажетп iшкi эмоционалдык жагдайларын реттеуiн камтамасыз етедi.
Сонымен катар, С.П. Деревянко [4] мен М.А. Манойлованьщ [4] жумыстарында студенттердщ эмоционалдык интеллект компоненттерiн арнайы уйымдастырылган окыту аркылы дамыту тиiмдiлiгi кeрсетiлген.
Алайда, академиялык интеллектiнi дамытуга багытталган казiрri жогары бiлiм беру жYЙесiнде болашак мамандардыц эмоционалдык саласын дамытуга жеткшкп адщл бeлiнбей отыр.
Сондай-ак, студенттердщ жеке бэсекеге кабiлеттiлiгiн арттыру мэселес казiргi тацда езект1 болып табылады. Бул мэселе Д.А. Коноплянский, Д.С. Котикова, Ю.В. Соловьева жэне баскалардыц ецбектершде карастырылган.
Сондыктан бiздщ зерттеуiмiздщ максаты студенттердщ эмоционалды интеллектшщ дамуын зерттеу жэне оныц арнайы педагогика саласында окитын студенттердщ бэсекеге кабшеттшпмен байланысын зерттеу болды.
Болашак арнайы педагогтар арасында Д.В. Люсиннщ «ЭмИн» эдiстемесi бойынша жYргiзiлген зерттеу нэтижелерш талдау керсеткендей, тек 30 % студенттерде эмоционалдык интеллектшщ даму децгеш жогары. Эмоционалдык интеллектшщ орташа даму децгей бар респонденттер саны осы керсетюштщ темен децгей бар респонденттер санына тец жэне эркайсысы зерттеу Yлriсiшц 34 % курайды.
Зерттеу нэтижелерш талдау болашак арнайы педагог студенттердщ 72 %-ында жогары жэне орта децгейдеп эмоционалдык акпараттанушылык, ал 78 %-ында эмпатия децгеш басым екенш кeрсетедi. Бул студенттер эмоциялар мен эмоционалдык ^йлердщ табигаты туралы жаксы хабардар, eздерiн баскалардыц орнына коя алады жэне шешiм кабылдау Yдерiсiнде баска адамдардыц сезiмдерi мен эмоцияларын ескередi.
Студенттердiц эмоционалды интеллектшщ дамуын зерттеу бойынша корреляциялык талдау нэтижесшде жалпы эмоционалдык интеллект пен оныц компоненттерi арасындагы eзара байланыстар аныкталды:
Жалпы эмоционалдык интеллект пен стресске тeзiмдiлiк арасында орташа децгейде оц корреляция бар. Бул жалпы эмоционалдык интеллект децгеш негурлым жогары болган сайын, стресске тeзiмдiлiк децгеш согурлым жогары болатынын кeрсетедi.
Тулгааралык эмоционалдык интеллект пен стресске тeзiмдiлiк арасында орташа децгейде оц корреляция бар, сондай-ак лидерлш касиеттермен жогары децгейде оц корреляцияда. Бул тулгааралык эмоционалдык интеллект децгеш негурлым жогары болган сайын, стресске тeзiмдiлiк пен лидерлш касиеттер децгейiнiц де согурлым жогары болатынын бiлдiредi.
Эз жэне eзге адамдардыц эмоцияларын баскару кабшеп мен стресске тeзiмдiлiк арасында орташа децгейде оц корреляция бар. Бул эмоцияларды баскару кабшеп дамыган сайын, стресске тeзiмдiлiк децгейi де жогарылайтынын кeрсетедi.
Осылайша, зерттеу нэтижелерi бойынша корреляциялык талдау непзшде бэсекеге кабшеттшк пен жалпы эмоционалдык интеллект, тулгааралык эмоционалдык интеллект жэне эмоцияларды баскару кабшеп арасында оц жэне статистикалык тургыдан мацызды байланыс бар екеш аныкталды.
Эмоционалдык интеллектiнi дамыту ^теген зерттеушiлер атап eткендей, тулганыц кэаби жэне жеке eмiрдегi табыстылыгын арттыруда мацызды рeл аткарады. Болашак мамандардыц, эаресе арнайы педагог мамандарыныц, эмоционалдык интеллекпш дамытуы олардыц студенттермен жумыс жасаудагы тиiмдiлiгiн арттырады жэне стресске тeзiмдiлiк, эмпатия сиякты мацызды кабiлеттердi калыптастырады. Эмоционалдык интеллектiнi дамыту Yшiн арнайы жаттыгулар мен тэжiрибелiк эдiстердi колдану усынылады, олар мыналарды камтиды:
1. Эмоцияларды тану жэне тусшу жаттыгулары. Эмоционалдык интеллекттiц непзп компонент! ретшде эмоцияларды тану жэне оларды дурыс тYсiну мацызды. Бул Yшiн
^нделшт эмоционалдык жагдайларды талдау, ез сезiмдерiн тану ^нделштерш жYргiзу жэне тYрлi эмоциялардыц кершюш бакылау эдiстерi колданылады. Мысалы, студенттер ез эмоцияларын жаза отырып, олардьщ шыгу себептерiн жэне салдарын талдайды. Бул олардыц iшкi эмоционалдык жагдайларын тYсiнуге кемектеседi.
2. Эмпатияны дамыту жаттыгулары. Эмпатия кабiлетiн дамыту Yшiн практикалык жумыстар жYргiзу усынылады, оныц шшде релдiк ойындар, ситуациялык тапсырмалар жэне баска адамдардыц сезiмдерiн тYсiнуге багытталган тренингтер. Студенттер тYрлi кешпте эрекет етiп, баска адамныц жагдайын тYсiнуге жэне олардыц орнына ездерш коя бiлуге дагдыланады. Бул эдю, эсiресе, арнайы педагогтар Yшiн тшмд^ себебi олар болашакта ерекше кажеттiлiктерi бар балалармен жумыс барысында эмпатияны колдана алады.
3. Стресстi баскару техникасы. Стресске тезiмдiлiк - эмоционалдык интеллекттщ мацызды компоненттерiнiц бiрi, ол да тэж1рибемен дамиды. Студенттерге арналган тыныс алу жаттыгулары, релаксация эдютер^ медитация жэне визуализация техникалары эмоцияларды баскаруды жэне психикалык тепе-тецдiктi сактауды Yйретедi. Осындай жаттыгулар студенттерге кысым жагдайында езiн-езi бакылауга жэне эмоциялык турактылыкты сактауга кемектеседi.
4. Эмоцияларды баскару дагдыларын жетiлдiру. Эмоцияларды баскару кабшетш жетiлдiру Yшiн арнайы жагдайларды модельдеу жэне жагымсыз эмоциялармен жумыс жасау техникасы пайдаланылады. Мундай эдютерге рефлексия, когнитивтi кайта куру, позитивт ойлау жэне ез эмоцияларына жауапкершшкпен карау жатады. Окыту барысында студенттер ездершщ негативтi эмоцияларын конструктивтi жолмен багыттап, киын жагдайларда тиiмдi эрекет етудi Yйренедi.
5. Коммуникативтiк кабiлеттердi дамыту. Эмоционалдык интеллекттi дамытудагы тагы бiр мацызды аспект - тиiмдi карым-катынас орнату кабiлеттерiн жетiлдiру. Мунда тыцдау, керi байланыс беру, ез ойларын ашык бiлдiру, конфликтiлердi шешу эдiстерi кiредi. Жаттыгулар студенттерге тYрлi карым-катынас стильдерiн мецгеруге жэне езара тусшютшке кол жеткiзуге кемектеседi.
Жогарыда аталган тэжiрибелiк эдiстер болашак мамандардыц эмоционалдык интеллектшщ децгешн арттыруга багытталган жэне оларды кэсiби кызметте табысты болуга дайындайды. Эмоционалдык интеллектiнi дамытудыц жYЙелi тэжiрибесi болашак арнайы педагогтардыц ез эмоцияларын тиiмдi баскарып, окушылармен жэне эрiптестерiмен сенiмдi эрi тиiмдi карым-катынас орнатуына мYмкiндiк бередi.
1. Гоулман, Д. (1995). Эмоциональный интеллект: Почему он может значить больше, чем IQ. Нью-Йорк: Bantam Books.
2. Люсин, Д.В. (2004). Новая методика для измерения эмоционального интеллекта: Шкала эмоционального интеллекта «ЭмИн». Москва: Издательство «Психология и психотерапия».
3. Андреева, И.Н. (2008). Эмоциональный интеллект и адаптация личности в условиях социальной среды. Психология, 45(2), 58-72.
4. Деревянко, С.П., & Манойлова, М.А. (2011). Развитие эмоционального интеллекта у студентов: современные подходы и методики. Образование и воспитание, 12(3), 47-56.
5. Мэттьюс, Дж., Робертс, Р.Д., & Стейн, С.Дж. (2007). Эмоциональный интеллект и его измерение: современные тенденции. Санкт-Петербург: Издательство "Питер".
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
