CC BY
3ЭОЖ 37.04
ИННОВАЦИЯЛЫЦ 1С-ЭРЕКЕТТЕ БОЛАШАЦ МАМАНДАРДЫЦ ПСИХОЛОГИЯЛЫЦ ДАЯРЛЫГЫН БАСЦАРУ
Ацдатпа. Мацалада болашац педагог-психологтардыц инновациялыц гс-эрекетгн психологиялыц басцару децгешн бшм беру багдарламалары нег1зтде цалыптастырудыц мэш мен мазмуны ашылады, инновациялыц гс-эрекеттгц тYрлерiне сипаттама бергледг, оныц мацызды цадамдары ¡рттелед1.
Клт свздер: болашац педагог-психологтар, инновациялыц Iс-эрекет, инновациялыц Iс-эрекетт1 цалыптастыру.
Юркпе. Бiздiц елiмiздегi жогары кэсштш бшм беру жYЙесiнiц инновациялы; даму жолына кeшуi жогары оку орындарында педагог кадрларды даярлау жYЙесiнiц мазмунды жэне уйымдастырушылык-эдютемелш негiзiне эсер еттi. БYгiнгi бшм беру багдарламаларда болашак педагогтарда динамикалы; элеуметпк-экономикалы; eзгерiстер жагдайында студенттердi инновациялы; кызметке багдарлайтын инновациялы; сипаттагы к¥3ыреттердi калыптастырудыц негiзгi аспектiлерi, атап айтканда бiлiм беру жYЙесiнде инновациялы; идеялар мен технологияларды генерациялауга жэне юке асыруга дайынды; децгейлерi айкындалды.
Бул мэселеш шешу болашак м¥Fалiмнiц инновациялы; кызметке психологиялы; дайындыгыныц негiзгi сипаттамаларын калыптастыру Yшiн оцтайлы жагдай жасауды талап етед^ оныц сапасы студенттердщ осы кызметке деген мотивациялы; багытын дамытумен, оларда кэсiби мацызды касиеттердiц калыптасуымен, кэсiби маманныц калыптасуында мацызды болып табылатын оку iс-эрекетiнiц тараптарына канагаттанумен, когнитивтi, операциялык, эмоционалды-ерiктi жэне инновациялы; кызметке дайындыктыц коммуникативтiк компоненттерi.
Непзп бел1м. Педагогикалы; жогары оку орындары студенттерiнiц инновациялы; кызметке дайындыгын камтамасыз ету болашак педагогтарды окытуды психологизациялауды басым орынга коятын ете кYPделi жэне кеп кырлы максат. Студентпк жас онтогенездеп жасeспiрiмдiк кезецге келедь Студенттiц уакыт пен элеуметтiк когамныц талаптарын кабылдауга дайындыгын калыптастыру мэселесш карастыру ЖОО-дагы бiлiм берудiц курылымдык-мазмунды; компонентiне негiзделедi, жастыц психологиялы; неоплазмалары т^ргысынан карастырылады.
Студенттердiц болашак педагогикалы; кызметiнде инновациялы; iс-эрекетке дайындыктыц калыптасуына инновациялык ойлау, инновациялык мэдениет жэне инновациялы; кузыреттшк сиякты мамандандырылган психикалы; аспектiлер ыкпал етедi. Бiздiц проблемамыздагы теориялы; тужырымдамалар мен тэсiлдердi талдау, оларды тYсiну жэне жалпылау бiзге осы психологиялы; неоплазмалар болашак м¥Fалiмнiц инновациялы; кызметке дайындыгын калыптастыруFа мYмкiндiк бередi деп болжауFа экелiп соFады.
Бiздiц зерттеуiмiзде бiз осы интегралды т¥ЛFалык неоплазмаFа мацызды ерекшелiк -инновациялыц элеует, субъектшщ инновациялы; кызметке дайындыFы, оныц белсендшкке бейiмдiлiгiн аныктайтын ынталандырушы принципт камтитын толыктырылуы керек деп болжады; [1]. Жас маманныц бiлiм беру мекемесшдеп инновациялы; кызметке дайындыFы бiркатар психикалы; аспектiлермен, атап айтканда жацаFа ашыктыкпен, белгiсiздiкке тeзiмдiлiкпен жэне кэаби к¥зыреттiлiкпен байланысты.
БАЕКЕЕВА ФАРИЗА САБЕТАЩЫЗЫ
Педагогика гылымдарыныц магистрi, окытушы, ^азак улттьщ кыздар педагогикалы; университетi, Алматы, Казахстан
Эр тYрлi кэаби топтардьщ болаша; педагогтарыныц инновациялы; белсендшгше байланысты эр тYрлi зерттеушiлер кетеретш кеп ;ырлы аспектiлер университеттщ инновациялы; ;ызметке дайындыгы шецбершде студенттердщ дайындыгын калыптастыруды психологиялы; камтамасыз ету жYЙесiн ашуга мYмкiндiк бермейдi [2].
Психологиялы; дайынды; бiздщ емiрiмiзде ете мацызды, ейткенi бiз психологиялы; т^ргыдан дайын болган жагдайлар Yнемi пайда болады. Мундай жагдайлардыц кейбiрi адамды моральды; т^ргыдан бузуы мYмкiн, олардыц дайын болмауына байланысты. Эдетте, адамдар кажет емiр салтын устанбаса психологиялы; да^идыеда Yлкен мэн бермейдi. Мысалы, егер олар кэаби спортпен шугылданбаса немесе арнайы кYштер белiмшелерiнде ;ызмет етпесе, онда дайындыщсыз жасай алмайды. Кептеген адамдардыц пiкiрiнше, ;арапайым емiр Yшiн психологиялы; дайынды; ;ажет емес. Эйткеш, кем дегенде, эрбiр адам ездерше белгiлi, бiздщ емiрiмiзде Yнемi пайда болатын тетенше жэне жанжалды жагдайларга психологиялы; тургыдан дайын болуы керек. Кептеген адамдар кебшесе тетенше немесе жанжалды жагдайда гана емес, тшт бейтаныс жагдайда да ездерiн ба;ылауды жогалтады, бул оларды ;атты ^йзелюке ушыратады, ейткенi олар бул жагдайда ездерш ;алай устау керектiгiн бшмейдь
Сонды;тан, кез-келген жагдайда езiн-езi ба;ылауды жогалтпау жэне мYмкiндiгiнше сындарлы эрекет ету Yшiн, адам езiн-езi дайындауы керек. Психологиялы; дайынды;тыц кептеген эдiстерi бар, олар ;ай адамга жэне на;ты не дайындау керек екенше байланысты ;олданылады.
Жогары педагогикалы; бiлiм беру Yшiн университеттщ бiлiм беру ортасы студенттщ инновациялы; ;ызметке дайындыгын ;алыптастыруга ;алай эсер ететiнi ете мацызды. Бул педагогикалы; процесте ;алыптас;ан уйымдастырушылык-дидактикалык жагдайлар мен факторлардыц, сондай-а; тулгааралы; ;атынастардыц жиынтыгы ретiнде болаша; мришмнщ инновациялы; шыFармашылык элеуетiне, берiлген касиеттерi бар тулFаны калыптастыруFа айтарлы;тай эсер ететш университеттщ бiлiм беру ортасы:
- ЖОО-да шыFармашылык атмосфера ;уру, студенттердi эртYрлi типтеп жэне децгейдеп мэдени-элеуметтiк байланыстарFа ;осуды ;амтамасыз ету;
- олардыц мотивациялык-семантикалык саласын дамыту;
- енiмдi тэжiрибенi ;алыптастыру непзшде о;у процесiн ;уру;
- жеке бшм беру баFдарламаларын ;алыптастыру жэне юке асыру негiзiнде о;ыту процесш даралау.
Бiлiм алушыныц шыFармашылык элеуетш iске асыруFа баFыттай отырып, орта инновациялы; педагогиканыц iргелi каFидаттарыныц жумыс iстеуi мен iске асырылуыныц кешендi нысаны болып табылады жэне болаша; мамандарды сапалы даярлауда барлы; мYДделi субъектiлер мен объектiлердiц кYш-жiгерiн кооперациялауFа мYмкiндiк беретiн о;у орныныц бiрыцFай бiлiм беру кецiстiгi болып табылады [3].
Педагогикалы; ЖОО-ныц инновациялы; бшм беру ортасы бшм беру процесше ;атысушылардыц субъект-субъектiлiк ;атынастарыныц енiмi болып табылады жэне мыналарды ;амтиды:
- авторлы; бшм беру баFдарламасында, студенттiц жеке бшм беру траекториясында керсетiлген бiлiм берудщ инновациялы; мазмуны;
- пэнаралы; тэсшге, о;ытудыц интерактивтi эдiстерiне жэне тьюторлы;;а негiзделген бiлiм берудiц инновациялы; технологиялары;
- казiргi ЖОО-да жастармен тэрбие жумысыныц гуманистiк эдiстерiне непзделген тэрбиенщ инновациялы; эдiстерi;
- психологиялы; орталы;тыц студентiне белсендi кемекке негiзделген бшм беру ортасын бас;арудыц жаца формалары;
- ЖОО-даFы бiлiм сапасына эсер ететiн кауiптердiц Yздiксiз мониторинг мен реттелуiне негiзделген ЖОО-ныц ;аушаз бiлiм беру ортасы [4].
Зерттеу эдктерь Скетчноутинг, каллиграмма, Doodle - графикалык тацбалардыц болашак маманныц инновациялык кызметке психологиялык даярлыгын баскаруда мацызы зор.
Бiз зерттеу жумысымызда скетчноутинг /эскиз жасау дэрiстердi жазудыц жалыктырмайтын тэсш ретiнде колданамыз.
Скетчноутингтыц полифункционалдыгы, бгргншгден, танымда таптырмайтын бiркатар ойлау операцияларын орындайды (кол-кeздi Yйлестiру, логикалык байланыстарды куру, киял, эстетикалык кабылдау функциясы жэне т. б.), екгншгден, ерекше когнитивтi кYшке ие бола отырып, келесi мэселелердi шешуге мYмкiндiк бередг
- эр бeлiмдегi негiзгi угымдарды жэне ауызша акпаратты вербалды емес (бейнел^ акпаратка аудару кезiнде элементтер арасындагы мацызды байланыстарды аныктау;
- «семантикалык туйршштеу» жэне акпаратты жинактау кабiлетiн жаксарту;
- акпаратты косымша визуалды курылымдау аркылы кубылыстардыц мэнш нактылау;
- окушылардыц ассоциативтi жэне логикалык ойлауын ынталандыру.
МуFалiмнiц арсеналында визуалды курылымдаудыц эртYрлi эдiстерi мен тэсiлдерi бар:
- дэстурлi - диаграммалар, аныктамалык жазбалар, курылымдык-логикалык схемалар, кестелер, жоспарлар, презентациялар, тренажерлер;
- жаца - кластер, акыл-ой карталары (mind map), уакыт таспасы, коллаж, визуалды матрица, сез булты, постер презентациясы, инфографика, скрайбинг жэне т.б.
«Скетч» уFымы «колжазба» сeзiнен пайда болFан, яFни, мэтшнен, сызбалардан жэне бейнелеу элементтерiнен туратын визуалды ескерту. ^арапайым тiлмен айтканда, сктеч -жазылFан мэтшнщ минималды мeлшерiмен акпаратты туарудщ визуалды тэсш. Мазмунныц бул тYбегейлi жаца тYрi сейлеуден немесе мэтiннен мэнiн бiрден бeлiп, непзп, мацызды ойларды каFазFа тYсiру эдетiн калыптастырады.
Sketchnote терминш алFаш рет дизайнер Майк Роде енпзген. Ол екi эскиздiк ютаптыц авторы жэне Sketchnote Army деп аталатын интернеттеп белсендi топты баскарады [5].
Скетчноутингп тYсiндiру 1970 жылы Алан Пайвио усынFан кос кодтау теориясына негiзделген. Осы тужырымдамаFа сэйкес, ми жаца деректердi eцдеу Yшiн екi арнаны пайдаланады: ауызша жэне визуалды. Скетчтер оларды бiр уакытта колдануFа мYмкiндiк бередi.
Скетчноутингп колмен карындашпен немесе тYрлi-тYCтi каламдармен немесе дербес компьютерде немесе планшеттiк компьютерде графикалык редактордыц кeмегiмен жасайды. Скетчноутинг техникасы егжей-тегжейлi рефераттар жасауFа мYмкiндiк бермейдi, дегенмен олар эркашан карапайым жэне кол жетiмдi кросс-сiлтеме жYЙесiне негiзделген.
Скетчноутингп жасаудыц негiзгi курылымы:
1. Тацырып. Ец алдымен, аз жазба жасалатын такырыпты белгiлеуiцiз керек.
2. Типография - мэтiндi теру жэне орналастыру. Мунда сiз карштермен тэжiрибе жасай аласыз, кiлт сeздердi Yлкен эрiптермен бeлектей аласыз.
3. Диаграммалар мен сызбалар. Скетчноутингте идеялар мен ойларды бейнелеу Yшiн бес непзп элемент бeлiнедi: шаршы, шецбер, Yшбурыш, тYзу сызык жэне нYкте. Бiрак бул жиынтыктыц кeмегiмен кез-келген акпаратты беруге болады.
4. Mdmi^i цолмен жазу. ^арапайым колжазбамен мацызды сэттердi жазудан коркудыц кажетi жок. Скетчноутингтер - олар визуалды жэне ауызша бiрiктiретiн скетчтерге арналFан.
5. Бвлгштер. Олар эртYрлi акпаратты араластырмау Yшiн колданылады. Кeрнекi бeлгiштер астын сызу, тiк жэне кeлденец сызыктар болуы мYмкiн, олардыц кeмегiмен кейбiр идеяларды баскалардан кeзбен ажыратуFа болады.
6. Багыттау кврсеткiштерi. Олардыц ^мепмен аз блоктарды байланыстыра аласыз, кeздi кажеттi траекторияFа баFыттай аласыз.
7. Абзац маркерлерi - барлык жулдызшалар, нYктелер, кенелер эскиздерге кажеттi екпiндердi коюFа кeмектеседi.
8. К^олтацбалар. Егер мазмун жасаушы жазбалармен бeлiсудi жоспарласа, оларFа авторлы; кукы; беру Yшiн оларFа кол кою керек.
Скетчноутингтщ артыкшылыFы - бул суретшi болудыц немесе сурет салу даFдыларыныц кажетi жок, ец алдымен, eнер емес, идеяларды кeрсету. Скетчноутингтеп ец мацызды нэрсе - сурет салу даFдыларын емес, карау жэне ^ру кабiлетiн дамыту (нэтижесiнде сурет жаксы немесе жаман болып шыкканында ешкандай айырмашылы; жок). Ец бастысы, ол кандай маFыналар мен акпаратты камтиды. ^аFазFа салынFан идея окушыныц санасында бiрден «eмiрге келедЬ», ал муFалiмдер тек егжей-тегжейлердi ауызша нактылауы керек.
Скетчноутингтi еске тYсiрудi ^ргенде, eткен Fасырдыц соцында ресейлiк жацашыл муFалiм В.Ф.Шаталов жасаFан тiрек схемаларымен ассоциациялар сeзсiз пайда болады. Скетчноутингп жэне акпаратты графикалы; «кысудыц» баска тYрлерiн кате сэйкестендiрмеу Yшiн скетчт тYсiрудiц бiркатар ерекшелiктерiн белгiлеймiз (Кесте 1).
Кесте 1 - Скетчноутингтщ ерекшелiктерi
В.Ф.Шаталовтыц т1рек-сызбалары Скетчноутинг
муFалiм окушылардыц кабылдауы Yшiн эзiрлейдi окушылардыц ездерi орындайды
белгiлi бiр сабакка оныц такырыбына сэйкес алдын ала жасалады оку материалын тыцдау барысында тiкелей жасалады
кейбiр бiрiздендiрудi карастырыцыз: материалды кешннен бiрдей кебейту максатында 6y^ сынып Yшiн бiрдей жасалады олар жеке жасалады, автордыц жеке басыныц <азш» алады
Кестеден керш отырганымыздай, скетчноутингп тYсiрудiц жалпы сипаттамалары импровизация, бгрегейлж, автордыц жеке басыныц квртш болып табылады.
Кернею жазбалар скетчноутингтер бiрнеше негiзгi модельдерге ие:
- сызыцтыц (акпараттыц стандартты орналасуы, дэптерлерге эдеттеп конспектiлердi калай жазу принципi бойынша),
- тгк (жазу инфографика принцип бойынша, жогарыдан теменге карай жYредi),
- сэуле тэргздг (орталыкта непзп идея бар, содан кешн идея эр тYрлi багытта дамиды),
- модульдж (парак бiрнеше белiкке белшед^ содан кейiн олардыц эркайсысына эртYрлi жазбалар жасалады),
- зэулгм гимараттар («баганга» скетчноутингтер айту оцай),
- попкорн (хаотикалык курылым, алынган кезде акпарат жазылады).
Скетчноутингтер тек естiгендi тYзету гана емес, сонымен катар автордыц жеке басын
бiлдiру болгандыктан, ез шыгармаларын тYсiнiктемелермен (бакылаулар, келiспеушiлiктер, ез идеялары), эзiлмен толыктыру, сонымен катар чиптермен (жаца элементтер, ез карiптерi) тэжiрибе жасау мацызды.
Цорытынды. Акпаратка бай ортада мугал1мнщ материалды эр тYрлi формада беруi оныц кэсiбилiгiн, акпараттык дэуiрдiц киындыктарына икемдi бейiмделу кабшетш керсетедi. Бiздiц ойымызша, осындай кабшеттердщ бiрi-визуалды ойлау, ол акпараттык технологиялардыц жогары даму каркыны мен акпараттыц тез жинакталу дэуiрiнде мYмкiн емес.
^аз1рп бiлiм беру жYЙесiндегi педагогтiц инновациялык кызмет бiлiм беру процесiнiц мацызды курамдас белiгi, бiлiм беру сапасын арттыратын жаца педагогикалык практиканы енпзуге багытталган максатты педагогикалык кызмет болып табылады. Педагогтыц инновациялык кызметке дайындыгын калыптастыру ЖОО-да кэсштш окыту сатысында жYредi. Педагогикалык жогары оку орындарыныц студенттерiнде инновациялык кызметке дайындыкты калыптастыруды психологиялык камтамасыз етудiц теориялык непздемеа
эмпирикалы; непзде одан api жалгастыру Yшiн жеткiлiктi перспективаларга ие eKeHiH атап
6TeMÏ3.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Туганбаева Б.А. Мришмдердщ шыгармашыльщ элеуетi /Монография. - Алматы, 2010. -201 б.
2. Булакбаева М.К. Болашак мамандардыц педагогикалы; шы^армашылы; элеуетi /Монография. - Алматы, 2010. - 197 б.
3. Menglibekova G.Zh. Bastauysh synyp mugalimderin dayyndaudyn kasibi-didacticalyk kuzyrettiligin kalyptastyrudyn gylym-pedagogicalyk negizderi: Ped.g.d. ... autoref. - Astana, 2003. - 50 b.
4. Kurmanalina Sh.Kh. Didactic foundations of improving the professional training of primary school teachers in the conditions of pedagogical college. - Almaty, 1995. - 188 p.
5. С.Ф.Богдан. Скетчноутинг как нескучный способ конспектировать лекции /Интерактивное образование. - Выпуск №86, декабрь 2019. http://io.nios.ru/
