13ЖАЦА ЭЗБЕКСТАН: Б1Л1МДЕ ЖАЦА ЦАДАМДАР
НОВЫЙ УЗБЕКИСТАН: НОВЫЕ ШАГИ В ОБРАЗОВАНИИ NEW UZBEKISTAN: THE NEW STEPS AT EDUCATION
Шолпан Булекбаева
Бухарбаевна Науаи мемлекеттш педагогикалы; институтыныц ага ок^1тушысы, педагогика гылымдары бойынша философия докторы (PhD)
Аннотация: Макалада инновация жэне инновацион эрекеттщ мазмуны мен мацызы, олардьщ дэрштелуi кeрсетiлген. Сондай-ак,
«Инновацион эрекет туралы», «Бшм туралы» Зацдар аясында «Инновация» жэне «Инновациялы; эрекеттерге» бершген сипаттамалар мен кезкарастар да баяндалган.
Кiлт сездер: инновация, инновациялы; эрекет, инновациялы; Yдерiстер, кэсiптiк инновациялы; эрекет, кластер, когнитив методика
Аннотация: В статье приведены определеня, данные сущности и содержанию инновации и инновационной деятельности. А также описаны определения «Инновации» и «Инновационной деятельности», данные в рамках законов «Об инновационной деятельности» и «Об образовании».
Ключевые слова: инновация, инновационная деятельность, инновационные процессы, экономика знаний, профессиональная инновационная деятельность, кластер, когнитивная методика.
Аbstract: this article is focused on the meaning and content of innovation and innovative activity and the descriptions given to them by scientists . Besides that the article comprises different opinions given to "Innovation" and "Innovative activity" in the framework of the laws on "Innovative activity", and "Education.
Keywords: innovation, innovative activity, innovative processes, professional innovative activity, klaster, kognitiv metods.
Жаца Эзбекстанды ;уруга ны; кадам тастап отырган бугшп тацда жастарды ;олдау, инновациялы; идеялар мен эрекеттердi ;олдап ;уаттау -кун тэртсбщдеп езекл мэселелердщ бiрi болып отыр. Педагогикалы; кез;арас тургысынан алып ;араганда да, заманауи бiлiм жуйесшде жузеге
асырылып жаткан инновациялык Yдерiстер, ец алдымен, бiлiм сапасын арттыруга багытталган.
Эзбекстан Республикасы Президентшщ Олий Мажлиске Yндеуiнде мемлекетiмiздiц заманауи жетютштерге кол жеткiзу максатында инновациялык даму баскышына кадам баскандыгы атап eтiледi. «Инновация бул -болашак дегеш. Бiз улы болашакты куруды инновациялык идеялар непзшде бастауымыз керек. Инновациялык даму жэне сандык экономика жолына ете бастауымыз тек емес»,- дейдi Елбасымыз[1]. Эйткенi каркынды даму барысында жаца пiкiр, жаца идеялар мен инновацияга суйенген мемлекет кана еркениетке кол жетюзу мYмкiн.
Эзбекстан Республикасыныц « Инновациялык эрекет» туралы Зацында: «Инновация -жеке кажеттiлiктттердi кандыру y™^ пайдаланылатын, кYнделiктi eмiрде элеуметтiк-экономикалык нэтижеге жетудi камтамасыз ететiн жаца жобалар, Инновациялык эрекет - сол жаца жобаларды eндiрiсте жYзеге асыру магынасын б1вдредЬ>, -деп дэрiптеледi [2]. Эзбекстан республикасыныц Бшм туралы Зацында да мектепке дешнп бiлiмнiц жалпы орта бшмге дайындауга багытталуы (8-бап),9-сынып бiтiрушiлерi негiзiнде кэсiптiк бiлiмнiц екi жыл интеграцияланган багдарлама негiзiнде жYзеге асуы (10-бап)да бiлiмде инновациялык эрекеттердiц нэтижесг Инновациялык эрекеттер аркылы жогары оку орындарында бакалавриат бiлiм багыты мен магистратура мамандыктары бойынша жогары бшкл кадрлер дайындау жолга койылуы сиякты Yздiксiз бiлiм жYЙесiне енгiзiлген бiркатар жацалыктар кeрiнiс тапкан. 11-бап) [3] .
Осындай инновациялык эрекеттердiц тагы бiр бултартпас айгагы сол- Елбасымыз Шавкат Мирзиёев бiлiм саласын реформалауга, кадрлерд1 дайындау сапасын тYптен жет!вдруге ерекше кeцiл бeлiп отыр. Бшм саласындагы игi инновациялык серпiн 2017 жыл 14 наурыздагы "Орта арнаулы кэсiптiк оку орындары жумысын жетiлдiре тYсу iс шаралары туралы", 2017 жыл 20 сэуiрдегi "Жогары бшм беру жYЙесiн жэне де дамыту iс шаралары туралы", 2017 жыл 22 мамырдагы "Жогары оку орындарынан кейiнгi бiлiмдi дамыту iс шаралары туралы", 2017 жыл 8 тамыздагы "Эзбекстан Республикасы Халыкка бiлiм беру уэзiрлiгiнiц жумысын жетiлдiру туралы", 2017 жыл 30 кыр^йектеп "Эзбекстан Республикасы мектепке дешнп бшм уэзiрлiгiн уйымдастыру туралы" Президент каулыларында айкын ^ртю тапкан.
^ай кырынан алганда да, Инновация агылшын тiлiнен алынган болып, жацалык енгiзу магынасын бiлдiредi.Демек, жаца белестердi
багындырудьщ ец тиiмдi жолы -жацашылдык болса, бшм саласында да, инновациялык заманауи аппарат технологияларынан, окытудыц дэстYрсiз калыптарынан тиiмдi пайдалану -зор мацызга ие. Бiлiм жуйеш eзiнiц
тамырын бiлiм -ылым -eндiрiс -элеуметтж турмыс -жалпы кYнделiктi eмiрмен тыгыз байланыстырып, интеграцияга енгiзгенде гана кYтiлген нэтижелерге кол жеткiзу мYмкiн. Бул орайда eз-eзiнен бiлiм мен гылым арасын тыгыз байланыстыру, Yздiксiз педагогикалык бiлiмдi кластер дамыту жYЙесiне eткiзу,яFни, бiлiм жYЙесiне кластер моделш енгiзу кажеттiлiгi туындайды. Окытудыц кластер жYЙесi бiлiм беру, окулыктар жазу,
педагог кадрлердщ бiлiмдiлiк, Fылыми децгешн асыру, бiлiм мен тэрбиенi катар алып барумен байланысты жумыс алып барады. Мектепке дейiнгi бiлiм, жалпы орта бшм, орта арнаулы кэсш eнер бiлiмi, жоFары оку орындары,педагогикалык кадрлердi кайта даярлау жэне бшмш жетiлдiру орындарыныц бiлiм алушылары кластер жYЙесiнiц басты субьектiсi болып табылады. КэсiпорындардаFы кластер жYЙесiнде кластер шиюзат дайындау -кайта iстеп шыFу -eндiрiске eнiмдi дайын кYЙiнде кайта жiберу бiрiздiлiгiмен жYзеге асырылатыны сиякты, бшм саласында да Кластер жYЙесiн Yздiксiз бiлiмде тeмендегi тармактар аркылы ама^а асыру кeзделедi: Мектепке дейiнгi бшм мен жалпы орта бшм буыны жеке туманы бiлiм негiздерiмен каруландырып, арнаулы орта бiлiмге, одан жоFары оку орнына дайындап берсе, жоFары оку орны сол бiлiмдердi жан -жакты терец мецгертiп, яFни кайта ютеп шыFып, дайын кадр кушнде кейiнгi баскыш- eндiрiске кайта жiбередi. Бул парадигманы тeмендегi сызба аркылы кeрсетуiмiз мYмкiн:
Максат -eндiрiске сапалы кадр дайындап беру. Эндiрiске келген кадрдьщ сапасы Кластердiц алдыцгы буындарына тiкелей байланысты болып отыр. Сонда бшм берудщ инновациялык кластерi байланыстылык, жYЙелiлiк, бiрiздiлiк, заманауилiк, багытталгандык, мудделшк принциптерiн
басшылыкка алады. "Мунда бiлiм орындары жэне когам, баска да муддел1 тараптардыц езара тыгыз, Yздiксiз байланысын камтамасыз ету, бiлiм Yдерiсiнiц непзп eHiMi -жан-жаккты жетiк педагог кадрлердi жетiлдiру жэне когамга пайда келпру Yшiн гылыми, шыгармашыл, рухани, экономикалык мYмкiндiктердi жасау -максатка лайык" [4].
Заманауилж устанымына орай Yздiксiз бшмде бiлiм беруде талапкерлердi eздерiне кажет бiлiмдердi дайын кYйде кабылдап, iздену, ойлану мYмкiндiгi шектелген пассив обьектщен кажет бiлiмдердi eздерi iздеп табу Yшiн тынымсыз iзденетiн, жаца идеялармен каруланган белсендi субьектiге айналдыру, бшмде бихейвиористш бiлiм беруден когнитив методиканы колдану ету тиiмдi деп есептеймiз. Когнитив методикада окушы немесе талапкер окытушыныц жетекшi сурак тапсырмаларыныц кемепмен eзiне кажет бiлiмдердi eздерi iздеп табады. Жаца материал бойынша жинактаган мэлiметтерге CYЙене отырып, e3 корытындысын шыгарады, жацалыктар ашады жэне оны кYнделiктi практикада жYзеге асыра алады. Бул эдют колдау, эрине, окытушыныц кэсiптiк шеберлiгiне, компетенттiлiгiне байланысты. Бул максатка жету жолында окушы немесе талапкерде тeмендегi бiлiм, бiлiк, дагдылар калыптасып, дами тYседi:
-Кiтапханаларда отырып, косымша эдебиеттермен iстесу дагдысы, окырман мэдениетi;
-Галамтормен iстесу, кажеттi мэлiметтердi жинау жэне тарату дагдысы;
-Жинактаган бшмдер бойынша e3 кeзкарасын б!вдру, еркiн пiкiрлеу -коммуникативтiк компетенциясы
Бул ретте eзiмiздiц жеке тэжiрибемiзден оц нэтижелердi кeрсетiп жYрген «РЕЙДЕР» технологиясын пайдалануды усынамыз. «Рейдер» технологиясы жаца бiлiм бойынша мэлiмет жинап, e3 корытындысын шыгару максатында тшсл
орындарга рейдтер уйымдастыру аркылы жYзеге асырылады. Мысалы жалпы орта бшмде де, жогары бшмде де багдарламадан орын алган «Эдеби тшдщ нормалары» такырыбын Yйрену максатында реципиенттер (окушы, тыцдаушы) мынадай орындарга рейд уйымдастыруы мYмкiн:
1-топ: Оку орындарындагы ютапханаларга
2-топ: Оку орындарындагы руханият бeлмелерiне
3-топ: Жиналыстарга, сабактарга, тYрлi шараларга
Рейд корытындысы нэтижесiнде олар эдеби тшдщ кайсы нормаларыныц калай дамып жаткандыгы, ауызша жэне жазба тшде эдеби тiл
нормаларынын, бузылуы бойынша кыруар мысалдар жинактайды жэне оныц алдын алу жолдарын ойластырады, талкылайды, усынады.
Осындай рейд нэтижесшде окушы жинаган 6ip гана мысалды келтipiп eтейiк: Казак тшнде "дэстур" сeзi эдет-гурып, салт-сана магынасын бiлдipедi. Дэл осы сез езбек тiлiнде де бар. Б1рак езбек тiлiнде "дзстур" сeзi казак тiлiндегi "баFдаpлама" сeзiнiц аудармасы, ягни белгiлi жоспарга негiзделген нормативтш кужат магынасын бiлдipедi. Окушы жинактаган материалда мектепте eтiлетiн iс шараныц багдарламасы "Ана т\л\ц -елдтц" атты семинардыц дэстург" деп дайындалып, катысушыларга таратылган. Байкасацыз, эр ею тiлдiц де эдеби тiлiнiц лексикалык нормасы бузылып тур. Казак тшндеп шара болган соц, бул жерде "'^acrypi емес, "баFдаpламаcы" болып жазылу керек. Окушы осындай кемшiлiктеpдi де айкындап, eз ойын, корытындысын шыгарады.
Сонымен аталмыш технология нэтижесiнде когнитив методика колданылды, окушы eзi ашкан жацалыгы Yшiн eзiне сене бастады.
Бул Yшiн талапкерлерден- Yздiксiз бшмге дайын болу, eз Yстiнде ютеп, бiлiмiн тынымсыз жетiлдipiп отыру, eздiгiнен бiлiм алумен шугылдану, Yнемi жацалыкка жаны кумар болу, алган бшмдерш талдап, талкылау, оган сыни пшр бiлдipе алу, бэсекеге кабшеттшк, белсендшк дагдысын кepсете алу, эр юке шыгармашылыкрен жанасу, кeбipек тiл бшу, элемдiк аренадагы тiлдеpдiц кейбipiнде еркш сухбаттаса алу кабшеттерше ие болу талап етiледi.
Конфуций гылымында мынадай бip даналык ой бар емес пе?: "Маган айтыцыз умытып каламын, кepсетiцiз, есiмде сактап калармын, ал бэрш eзiме орындауга мYмкiндiк берщз, ол бiлiм мiндеттi тYPде мешю болады".
REFERENCES
1.Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. - Т.2018, 19-20-бетлар.
2.Узбекистон Республикасининг "Инновацион фаолият тугрисида"ги Конуни. УРК-630-сон. 2. 3.Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги Конуни. 23.09.2020 йил УРК- 637-сон.
4 Г.И.Мухдмедов,Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти ректори, Узбекистон 5.Республикаси Фан арбоби. Узбекистон Республикасининг "Илм-фан ва илмий фаолият тугрисида"ги Конуни. УРК-576-сон.
