Научная статья на тему 'Болаларда ўткир заіарланишлар патогенези ва диагнозининг хусусиятлари'

Болаларда ўткир заіарланишлар патогенези ва диагнозининг хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
2492
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўткир за³арланишлар / болалар / токсикантларнинг сўрилиш хусусиятлари / биотрансформацияси / патогенези / клиник / инструментал / лаборатор диагностика хусусиятлари / acute poisoning / children / features of toxicant absorption / biotransformation / pathogenesis / clinical / instrumental / laboratory diagnostic features

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Р. Н. Акалаев, Г. Н. Суходолова, А. А. Стопницкий, Х. Ш. Хожиев, Н. М. Ташпулатова

Ўткир за³арланишлар болалар тиббий патологиялари ичида етакчи ўринни эгаллайди. Масалан, охирги 15 йил Ўзбекистон Республикасида дори воситалари билан за³арланишлар 330% га ошди. Бизнинг мамлакатимизда бунаºа беморларнинг аксарият ºисми район тиббиёт муассасаларида даволанишмоºда, лекин у ерларда токсиколог мутахассислар деярли йўº ³амда бола организми биологик тизимларининг ривожланмаганлиги ва ривожланишда давом этаётганлиги туфайли бир ºатор морфологик ва функционал хусусиятларга эга бўлиши билан тафовутланади. Шундай ºилиб, бемор болаларда ўткир за³арланишлар кечишининг ёшига мувофиº фарºланиши борасида амалиёт шифокорлари учун зудлик билан бир ºатор илмий-амалий маºолалар чоп этиш зарурияти шаклланди. Ушбу маºолада муаллифлар томонидан токсикантларнинг болалар ошºозон-ичак йўли орºали сўрилиши, уларнинг организмга тарºалиши, биотрансформацияси ва элиминацияси хусусиятлари ³амда клиник, лаборатор ва инструментал диагностика асосий тамойиллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF PATHOGENESIS AND DIAGNOSTICS ACUTE CHILDREN POISONING

Acute poisonings are occupy the one of the leading places in the medical childhood pathology. For example, the poisonings with medicines in the Republic of Uzbekistan increased over 330% in the past 15 years. In our country, most of these children go to regional medical institutions where there are no specialists in toxicology, while the children’s organism is characterized by a number of morphological and functional features associated with the immaturity of biological systems and their continued development. Thus, there is an urgent necessity to publish a number of scientific and practical articles that provide the necessary information for practical doctors about age differences in the course of acute poisoning in childhood. In this article, the authors describe in detail the peculiarities of absorption of toxicants in children in the gastrointestinal tract, their distribution in the body, biotransformation and elimination, the basic principles of clinical, laboratory and instrumental diagnostics are presented.

Текст научной работы на тему «Болаларда ўткир заіарланишлар патогенези ва диагнозининг хусусиятлари»

УДК: 616.594-026.7-065-11-24-112

БОЛАЛАРДА УТКИР ЗА1АРЛАНИШЛАР ПАТОГЕНЕЗИ ВА ДИАГНОЗИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ

Р.Н. АКАЛАЕВ1'2, Г.Н. СУХОДОЛОВА3, А.А. СТОПНИЦКИЙ12, Х.Ш. ХОЖИЕВ1, Н.М. ТАШПУЛАТОВА1, Л.А. КОВАЛЕНКО4

1 Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази, 2Тошкент врачлар малакасини ошириш институти,

3Н.В. Склифосовский номидаги тез тиббий ёрдам илмий-текшириш институти, С.-Петербург, 4Н.Ф.Филатов номидаги 13-сонли шах,ар болалар клиник шифохонаси, Москва

Уткир захарланишлар болалар тиббий патологиялари ичида етакчи уринни эгаллайди. Масалан, охирги 15 йил Узбекистан Республикасида дори воситалари билан захарланишлар 330% га ошди. Бизнинг мам-лакатимизда буна°а беморларнинг аксарият °исми район тиббиёт муассасаларида даволанишмокда, ле-кин у ерларда токсиколог мутахассислар деярли йу° хамда бола организми биологик тизимларининг ри-вожланмаганлиги ва ривожланишда давом этаётганлиги туфайли бир °атор морфологик ва функционал хусусиятларга эга булиши билан тафовутланади. Шундай °илиб, бемор болаларда уткир захарланишлар кечишининг ёшига мувофик, фар°ланиши борасида амалиёт шифокорлари учун зудлик билан бир °атор илмий-амалий ма°олалар чоп этиш зарурияти шаклланди. Ушбу ма°олада муаллифлар томонидан токсикантларнинг болалар ош°озон-ичак йули ор°али сурилиши, уларнинг организмга тар°алиши, био-трансформацияси ва элиминацияси хусусиятлари хамда клиник, лаборатор ва инструментал диагностика асосий тамойиллари ёритилган.

Калит сузлар: уткир захарланишлар, болалар, токсикантларнинг сурилиш хусусиятлари, биотранс-формацияси, патогенези, клиник, инструментал, лаборатор диагностика хусусиятлари.

FEATURES OF PATHOGENESIS AND DIAGNOSTICS ACUTE CHILDREN POISONING

R.N. AKALAEVi,2, G.N. SUHODOLOVA3, A.A. STOPNITSKIY\2, H.S. KHOZHIEVl N.M. TASHPULATOVA1 L.A. KOVALENKO4

Republican research center of the emergency medicine,

2Tashkent institute of postgraduate medical education, Tashkent, Uzbekistan,

3N.V. Sklifosovsky Research institute of emergency medicine,

4City Clinical Hospital № 13 named N.F. Filatova

Acute poisonings are occupy the one of the leading places in the medical childhood pathology. For example, the poisonings with medicines in the Republic of Uzbekistan increased over 330% in the past 15 years. In our country, most of these children go to regional medical institutions where there are no specialists in toxicology, while the children's organism is characterized by a number of morphological and functional features associated with the immaturity of biological systems and their continued development. Thus, there is an urgent necessity to publish a number of scientific and practical articles that provide the necessary information for practical doctors about age differences in the course of acute poisoning in childhood. In this article, the authors describe in detail the peculiarities of absorption of toxicants in children in the gastrointestinal tract, their distribution in the body, biotransformation and elimination, the basic principles of clinical, laboratory and instrumental diagnostics are presented. bywords: acute poisoning, children, features of toxicant absorption, biotransformation, pathogenesis, clinical, instrumental, laboratory diagnostic features.

Болалик ёшидаги уткир захарланишлар сунгги ун йил ичида тиббий патологиялар орасида мухим уринни эгалламокда. Бу эса одатий хаёт тарзида болалар атроф-мухитида 60 мингга я°ин ози°-ов°ат °ушимчалари сифатида °улланиладиган восита-лар, дори воситалари, пестицидлар, маиший кимё ва косметика воситалари ураб туриши билан асос-ланади [1, 4, 11].

Америка захарланишлар ассоциацияси мар-казининг хабар беришича, А^Шда хар йили болалар ва 19 ёшгача булган усмирларда 1,5 млн. га я°ин захарланишлар кузатилади, бу эса умумий захарланишларнинг 67% ни ташкил °илади. Уларнинг 53% ини 6 ёшгача булган болалар ташкил

°илади. Болалардаги 56% га я°ин захарланишлар "хонадон" ксенобиотиклари (косметика, инсекти-цидлар, усимлик ва углеводородлар, шунингдек 47% холатларда - дори воситалари) сабабли юзага келган [1, 4, 7, 9, 13].

Узбекистан Республикасида ва Россия Федера-циясида болалардаги уткир захарланишлар саба-блари ва уларнинг тар°алиши буйича махсус тек-ширувлар утказилмаган.

Болалар ва усмирлар популяцияси орасидаги уткир экзоген захарланишлар муаммосини умумий тасаввур °илиш учун биз томонимиздан 8765 нафар мурожаат ва 2011 йилдан то 2015 йилгача Москва шахрининг Н.Ф. Филатов номидаги 13-сонли бола-

лар клиник шифохонаси токсикология булимида клиник кузатувдан утган 1 х,афталикдан то 15 ёшга-ча булган 6789 нафар болалар х,амда Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази (РШТЁИМ) токсикология булимига °абул °илинган 1786 нафар болалар урганилди [1, 4, 6, 11].

Утказилган текширувларга асосан, Н.Ф. Филатов номидаги 13-сонли болалар клиник шифохо-насида зах,арланишлар купинча 7 ёшгача булган болаларда кузатилади, бу эса болалар ёшида-ги барча зах,арланишларнинг 63,6% ини ташкил °илади [10, 11].

РШТЁИМ токсикология булими маълумотларига кура, 2001 йилда марказга 46 нафар дори воситала-ри билан зах,арланган 1-7 ва 12-15 ёшдаги болалар °абул к, илинган, 2016 йилда эса бу курсаткич 152 на-фарни ташкил °илган. Шундай °илиб курсаткичлар усиши 330% ни ташкил °илади. 15 йил мобайнида умумий дори воситалари билан зах,арланган 1786 нафар болалар шифохонага жойлаштирилган булиб, °абул °илинган болалар умумий сонининг 61,2% ини ташкил °илади [1].

Эрта болалик ёшидаги бемор болаларда дори воситаларидан зах,арланиш купинча тасодифий булиб, асосан хавфсизлик °оидаларига риоя °илмаслик о°ибати х,исобланади. Айни°са 1 ёшдан 3 ёшгача булган давр хавфлидир. Бу эса эрта ёшдаги болаларнинг жуда х,ам к,изик,увчанлиги ва фа-оллиги билан изох,ланади. Улар оламни нафа°ат курув, эшитув, х,ид билиш ва сезги аъзолари ор°али, балки таъм билиш ор°али х,ам англайдилар, шунинг учун улар купчилик буюмларни ориз бушлирига ки-ритишга интилишади. Айни°са, бунга таблеткалар-нинг таш°и куриниши ва чиройли урамда булиши, болаларнинг дражелар куринишида витаминлар-ни °абул °илиши, дори истеъмол °илишда катта-ларга ухшаган х,аракат °илиш, "шифокор", "ши-фохона" куриниши каби эпизодлар уйнаш туртки булади. Усмирлар эса асосан дори воситаларидан уз жонига °асд °илиш ма°садида фойдаланадилар [1, 10, 11].

Нозологик кесимда психофармакологик дори воситалари етакчи уринни эгаллайди, доридан зах,арланган болалар умумий сонининг (димедрол, амитриптиллин, карбамазепин, азалептол, бен-зонал) - 63,1%; назал деконгестантлар (нафтизин, називин) - 12,9%; циннаризин - 10,1%; юрак-°он томир дори воситалари - 9,2% ва °онда °анд микдорини камайтирувчи моддалар - 4,7% ни ташкил °илади [1].

Болалар ёшидаги беморларда куп х,олларда дори воситасини °абул °илганлиги х,ак,ида аник, маълумотлар булмайди. Шунинг учун тез тиббий ёрдам шифокори °уйидаги узига хос клиник бел-гилари мавжуд булганда дори воситаларидан уткир зах,арланишни гумон °илиши зарур: 1. Тулик, сорлом х,олатда, тусатдан эс-х,ушнинг сусайиши ёки учо°ли симптом ва патологик рефлекслар мавжуд булмаган х,олатда психомотор °узралиш; 2. Тоник тутк,анок, х,уружларининг ривожланиши; 3. Димедрол ва амитриптиллин билан зах,арланишга хос

булган к,орачик,ларнинг кенгайиши ёки нейролеп-тиклар, бензодиазепинлар, клофелин, карбамазепин билан зах,арланишга хос к,орачик,ларнинг торайиши; 4. Тери °аватларининг кескин о°ариши ва цианози, тана х,ароратининг пасайиши, бради-кардия назал деконгестантлар, юрак-°он томир дори воситалари, °анд микдорини пасайтирувчи дори воситалари билан зах,арланганда кузатилади; 5. Тухтовсиз °усиш билан х,амкорликдаги экстрапирамид бузилишларнинг юзага келиши циннаризин билан зах,арланганлиги х,ак,ида аник, гувох,лик беради. Ушбу белгилар ривожланганда бирламчи звено шифокори ма°садга мувофик, равишда уй дори °утисидаги дори воситаларининг мавжудлиги, йу°олган таблеткаларнинг сони, улар микдорини ани°лашга, дарх,ол ЭКГ °айд °илишга мажбур [1, 10, 11].

Бола организми биологик тизимларнинг етук эмаслиги ва улар ривожланишининг давом этиши билан борлик, °атор морфологик ва функционал хусусиятларга эга. Шунинг учун бола организми-нинг токсикантларга реакциялари сифат ва микдор жих,атидан катталарникидан фарк, °илиши мумкин. Болаларда купгина аъзо ва тизимлар фаолияти-нинг ёшга хос узгаришлари °абул °илинган токсикант кинетикасини тубдан узгартириши мумкин [1, 5. 6. 10, 11].

Болаларда «per os» зах,арланишнинг узига хос хусусиятлари. Болаларда исталган моддаларнинг организмга тушиш йули бу «per os» х,исобланади, агар модда ориз бушлири ва °изилунгач шиллик, °аватини таъсирлантирмаса, шунингдек °усишни келтириб чи°армаса, бунда зах,арлантирувчи мод-данинг сурилиши унинг ош°озон-ичак тизимига туш-ганидан сунг бошланади. Афсуски, х,озирги кунгача дори воситалари ва бош°а моддаларнинг ёшга оид сурилиш х,ажми °онуниятлари ишлаб чи°илмаган ва охиригача урганилмаган [6].

Моддаларнинг ош°озонда сурилиш жараёни-нинг ёшга оид хусусиятларини олдиндан айтиш учун °уйидаги бир неча омилларни эътиборга оли-шимиз керак:

1. 1-3 ёшдаги болаларнинг ош°озон рН мух,ити хлорид кислота энг ю°ори даражадаги секреция-си даврида катталардагидан фарк, °илади, янги турилган чак,алок,лик даврида (1ойлик) - 5,8; 3-7 ой-ликда - 5 атрофида; 8-9 ойликда - 4,5; 3 ёшга келиб -1,5-2,5 ни ташкил °илади.

2. Илк 3 ёшгача булган болаларда ош°озон шиллик, °авати ингичка ва °он томирларга бой булади.

3. Ош°озондан ов°атнинг эвакуация ва°ти гудакларни ов°атлантириш характерига борлик, ва ов°ат таркибида ёр х,амда о°сил моддаларининг куп микдорда булиши эвакуация ва°тини етарли даражада узайтиради. Шундай °илиб, кукрак сути билан ози°лантирилганда ош°озон 2 соатдан кейин бушайди, сигир сутидан фойдаланилганда бу ва°т 3-4 соатга узаяди.

4. Баъзи бир моддалар (ацетилсалицил кис-лотаси ва бош°алар) ош°озонда шиллик, °ават

о°силлари билан биргаликда конгломератлар -безоарлар хосил °илиши мумкин, бу моддалар о°силлардан секин-аста ажралиб чи°иб, узок, муд-дат давомида интоксикацияни са°лаб туриши мумкин [2, 4, 6, 9, 11].

Токсик моддаларнинг асосий сурилиши ингич-ка ичакда кузатилади. Бу ерда кам иш°орий мухит булиб, рН 7,3-7,6 ни ташкил °илади ва катталар-дагидан амалдагидан унча фар°ланмайди. Ле-кин шуни айтиш жоизки, бола ёши °анчалик кичик булса, ичак шиллик, °авати юзасидаги сув °атлами шунчалик °алин булади. Бу холат ёрда эрийдиган моддалар учун химоя(барьер) булиб, 1,5 ёшгача булган болаларда ёрда эрийдиган моддаларнинг сурилиши каттарок, ёшдаги болаларга нисбатан секинрок, сурилади.

Таъкидлаб утиш жоизки, болаларда моддаларнинг биоузлаштирилишини олдиндан айтиш °ийин булиб, бу холат гипертермия, уткир инфекциялар, ош°озон-ичак тизими касалликларида узгариши мумкин. Дори воситаларига ичак микрофлораси-нинг таъсир °илиши кам урганилган. Кичик ёшдаги болаларда баъзи дори воситаларининг фаол сурилишида иштирок этувчи ферментлар тизими етарли даражада ривожланмаган; ичакда поляр, яъни ёмон сурилувчи метаболитлар хосил °илувчи ферментлар кучсизрок, ишлайди, лекин дори воси-таларини гидролизлантирувчи эфирларнинг фермент тизимлари "яхши ишлайди". Шунга борлик, холда, кичик ёшдаги болаларга дори воситаларини мушак орасига юбориш афзалрокдир, гемодина-мик ва микроциркулятор бузилиш холларида вена ичига секинлик билан ёки томчи ор°али юбориш уринлидир [4, 8, 9, 11].

Болаларда ингаляцион (нафас ор°али) захарланишларнинг узига хос хусусиятлари.

Учувчи ва бурсимон моддаларнинг сурилиши болаларда нафас йулларида кузатилади. Кичик бо-ланинг бурун йуллари катталарникига нисбатан тор булади, шунинг учун бурун шиллик, °авати шишган-да ёки секреция ошган пайтида утказувчанлик тулик, бузилиши ривожланади. Янги турилган чак,алок, бурун ор°али нафас олишдан ориз ор°али нафас олишга дархол ута олмайди, бунда апноэ хуружла-ри бошланади. Эрта ёшдаги болаларда бронхлар тор ва узун булиб, нисбатан камрок, шохланишга эга, уларнинг шиллик, °авати °он томирларга бой ва осонликча шишади. Нафас частотаси боланинг ёшига борлик, - °анчалик кичик ёшда булса, шунчалик частота ю°ори булади. Гудак узининг илк ойлари давомида, айтайлик, физиологик хансираш холатида булади. Болалар упкасида газ алмашину-ви учун шароит катталарникига нисбатан яхширок,: упкаларнинг диффуз юзаси болаларда тана вазни ва юзасига нисбатан купрок,; упка °он томирлари-даги °оннинг хажмий харакати хам тезрок,; бола упкасининг кенг капиллярлар тури °оннинг альвео-ляр хаво билан борланиш юзасини хам таъминлай-ди. Ингаляцион захарланишларда буларнинг хам-маси токсикантнинг тезлик билан °онга сурилишини таъминлайди [2, 4, 6, 9, 12].

Болаларда тери ор°али захарланишларнинг узига хос хусусиятлари.

Болаларда катталарга нисбатан янги турилган чак,алок,лик, эмизиклик ва эрта мактабгача давр ёшида тери °атламларининг ва тери ости ёр °аватининг узига хос хусусиятлари мавжуд. Тери хаммага маълум °атламларга эга булиб, базал °авати суст донадор, шох °авати юп°а, эпидермис узида сувни куп са°лайди. Бундан таш°ари эпидермис дермадан осонликча ажралади, шунинг учун кичик ёшдаги болаларда тезда пуфакчалар хосил булади.

Янги турилган чак,алок,лар териси узида сую°лик са°лаб, унинг рН мухити 6,3-5,8; лекин боланинг илк ойлари давомида рН микдори сезиларли даражада пасаяди ва 3,8 микдорга етади. Тер ва ёр безла-ри микдори катталардаги каби булиб, лекин болалар тери юзаси камлиги хисобига 1 см тана юзаси нисбатига олиб °араганда купрок, хисобланади. Эрта болалик ёшидаги болаларда куп терлаш шу холат билан изохланади. Тери ости ёр °аватининг ёр безлари бола ёши °анчалик кичик булса, узида шунчалик кам ёр са°лайди. Болалар тери ости ёр °аватининг тана вазнига нисбати катталардагига нисбатан купро°. 7 ёшдан бошлаб тери катталарни-кидек тузилишга эга булади [2, 4, 7, 9, 10].

Шундай °илиб, эрта болалик ёшидаги болаларда тери пукаксимон ва етарли даражадаги ёр °аватидан иборат. Янги турилган чак,алок,ларда ёр °аватининг нисбий микдори катталардагига нисбатан 5 баробар купро° ва бу нисбат 7 ёшда, баъ-зан эса 10 ёшларда тенглашади. Ёр клетчаткасида туйинмаган кислоталарнинг куплиги ани°ланган булиб, бу эса ёр клетчаткасининг захира имкония-тини оширади. Терининг турли хил шикастланиш-лари, айни°са янги турилган чак,алок,лардаги йургак тошмалари атопик дерматит белгилари, тирналган, шилинган, куйган ва бош°а - токсик моддаларнинг °он томир узанига кириб боришига олиб келади [2, 4, 7, 9, 10].

Бола организмида токсикантларнинг та°сим-ланиши. Бола организмида токсикантлар та°симла-нишининг °атор хусусиятлари мавжуд. Крнтомир узанига тушган модда борланмаган холда ёки плазма о°силлари билан борланиши мумкин. Бир ёшгача болаларда моддаларнинг борланган фракцияси каттарок, ёшдаги болалар ва катталарга нисбатан ахамиятли даражада кам булиб, борланмаган эр-кин фракцияси эса купро° кузатилади. Бирок,, °он плазмаси о°силлари билан борланиши мустахкам булмайди ва баъзи стресс, к,урк,ув, оррик,, гипоксия, ацидоз холатларида эркин ёр кислоталарига ухшаган эндоген моддаларнинг даражаси ошган-да экзоген моддаларни бу борланишдан чи°ариб ташлашга харакат °илади [2, 4, 6, 9, 12]. Бундан таш°ари жигар, буйрак, рахит, гипотрофия касал-ликлари мавжуд болаларда °он плазмасидаги о°силлар сорлом болаларникига нисбатан камрок,. Бирок,, бир °атор дори воситалари (верапамил, ана-прилин, хинидин ва бош°алар) ту°има структурала-ри билан купро° ва мустахкамрок, борланади, бу эса

уларнинг тук,ималарда ю°ори концентрацияларда тупланишига олиб келади. Ёшга мувофик, хусусият-лар тар°алиш х,ажмини бах,олашда ах,амиятга эга. Маълумки, янги турилган чак,алок,лар организми-даги сую°ликнинг умумий х,ажми катталарникидан купрок, булади ва у тана вазнининг 70% ини ташкил °илади (катталарда 60%).Чак,алок,ларда х,ужайра-дан таш°ари сую°лик х,ажми тана вазнининг 40% ига тенг ( 0,4л/кг). Улрайган сари бола организми-да суюкдик х,ажми камайиб боради ва катталарда-ги микдорга тахминан 16 ёшга етганда тенглашади [2, 4, 6, 9, 12]. Ю°оридагиларни х,исобга олиб шуни айтиш мумкинки, токсик модда сую°лик х,ажми куп булганда тар°алиш хусусиятига эга булиб, °он плазмасида эса нисбатан камрок, концентрацияда булади. Крн плазмасидан моддалар ту°ималарга утади. Шунинг учун бошланрич ах,амиятга эга объ-ектлардан бири бу интенсив °он билан таъмин-ланган аъзолардир: упка, буйрак, мия, жигар. Бирок, бир ёшгача болаларда мушак ту°имаси ва ёр °авати катталардагига нисбатан сезиларли да-ражада кам. Шунинг учун бу ёшда моддаларнинг °айта тар°алиши ёмонрок, булади ва бу моддалар ю°орида курсатиб утилган аъзоларда узокрок, муд-дат са°ланиб туриши мумкин. Организмда токси-кантларнинг та°симланишида гистогематик барь-ернинг ах,амияти катта. Болаларда бу барьерлар х,аттоки липидларда суст эрийдиган моддалар учун х,ам ута утказувчандир. Гематоэнцефалик барь-ернинг утказувчанлиги гипоксияда, ацидозда ва бош°а патологик х,олатларда ошади. Трансплацен-тар барьернинг токсикантлар та°симланишидаги ах,амияти кам урганилган булиб, лекин моддалар гематоэнцефалик барьердан осонлик билан ута олса, демак у трансплацентар барьердан х,ам шундай утади деган фикрлар х,ам мавжуд [2, 4, 6, 9, 12].

Болаларда токсикантлар биотрансформация-сининг узига хос хусусиятлари. Маълумки, асосий оксидловчи тизим булиб цитохром Р-450 изофер-ментлари х,исобланади. Кичик ёшдаги болаларда у катталарникига нисбатан кам фаол х,олатдалиги учун баъзи токсикантларнинг биотрансформация-сини секинлаштиради. Биотрансформациянинг иккинчи этапи - конъюгация, у °уйидаги тарзда ифодаланади: сульфатлаш бола турилгунича тулик, тарзда амалга ошади; метиллаш - биринчи ойнинг охиригача; глюкуронизациялаш - иккинчи ойнинг охиригача; глутатион билан борланиш - 3 ойлиги-да; глицин билан - 6 ойлигида амалга ошади. Болаларда поляр бирикмалар х,осил булиш тизими бир йуналишининг етарли даражада фаолият юрит-маслиги бош°а йул билан компенсация °илиниши мумкин. Жигардаги ва бош°а аъзолардаги биотрансформация тезлиги °атор омилларга борлик,: артериал °он босим даражаси, гипоксия, ацидоз, жигар фаолиятининг бузилиши билан борлик, касал-ликларга ва бошка жараёнларга борлик, [2, 4, 6, 8, 11].

Чак,алок,лик даврида баъзи беморларда дори воситаларини биотрансформацияловчи фермент тизимларининг фаоллиги бузилиши кузатилиши

мумкин. Шунга борлик, х,олда педиатр ёки токсиколог биринчи булиб турли хил токсикантлар-га райриоддий реакцияларни ани°лайдилар. Бу х,олат алох,ида энзимларнинг турма узгариши (фа-оллиги) билан изох,ланади. Масалан, глюкозо-6-фосфатгидрогеназа (Г-6-ФД) ва глутатион редук-таза етишмовчилигида оксидловчи-дори воситалар билан зах,арланишда (хинин, парацетамол, викасол ва б.) гемолитик анемия хавфини пайдо °илувчи эритроцитлар гемолизи юзага келиш эх,тимоли мавжуд. Беморда редуктаза етишмаса, цианоз, ту°има гипоксияси ва бош°а жараёнларни ривожлантирув-чи метгемоглобин микдори ошади. Шундай °илиб, келажакда клиник токсикологиянинг янги булинма-си - токсикокинетиканинг пайдо булишини уйла-шимиз мумкин [2, 4, 6, 8, 11].

Бола организмидан токсикантлар чи°арили-шининг узига хос хусусиятлари. Болаларда буйрак клиренси микдорини айтиб бера оладиган урнатилган даражадаги °онуниятлар мавжуд эмас. Шунинг учун, х,ар бир дори воситасининг буйрак экскрецияси параметрлари х,ар ёшга оид давр учун алох,ида белгиланади. Эрта болалик ёшидаги болаларда коптокча фильтрацияси катталарникига Караганда ёмонрок, ривожланган. Бола 1-2 ёшга кир-ганда коптокча фильтрацияси одатий даражада иш-лаши мумкин. Каналчалар секрецияси бола тахминан 4-10 ойликка етганда катталарникидек даражадаа ишлаши кузатилади. Шуни таъкидлаб утиш зарурки, чак,алок,ларда ва кукрак ёшидаги болаларда сийдик кислотали характерга эга, шунинг учун алкалоидлар ва асослар, кучсиз кислоталардан фаркди уларок,, организмдан тезрок, чи°арилиши мумкин. Буйраклар патологиясида уларнинг экскретор функциясини текшириш зарур, чунки буйрак етишмовчилиги токсикантларнинг чи°арилишини секинлашишига сабаб булиши мумкин. Апох,ида фармакологик маълумот-номаларда болалар ёшини ва буйракларнинг ажра-тувчи вазифаси х,олатини х,исобга олган х,олда дори воситаларининг фармакокинетикаси курсаткичлари келтирилади. Моддаларнинг ичак ор°али, нафас ва тери °аватлари ор°али чи°арилиши х,ам катталарда-гидек кечади [2, 3, 4, 6, 8, 10].

Болаларда уткир зах,арланишлар диагностика-сининг узига хос хусусиятлари.

Зах,арланишларга купро° уша кунгача сорлом булган болалар дучор булади. Шунинг учун тулик, сорлом булган болада тусатдан х,азм °илиш, асаб, °он томир тизимлари томонидан узгаришлар куза-тилса, объектив изланишларда бош°а касаллик-ларга хос белгилар кузатилмаганда зах,арланиш х,ак,ида фикрлаш зарур [2, 4, 6, 8, 11].

Зах,арланишлар диагностикаси касалликнинг кимёвий этиологиясини ани°лашга °аратилган. Диагностиканинг таркибий °исмларини 3 та асосий ташкилий ишлар ташкил °илади:

Клиник диагностика. У анамнез маълумотларига, содир булган жойни курикдан утказиш ва касалликнинг клиник куринишига асосланган. Клиник диагностика беморга шифохонагача ёрдам бос°ичида ёки шифохонада шифокор томонидан утказилади.

Лаборатор токсикологик диагностика. Организм-нинг биологик мухитларидаги (°он, сийдик, ор°а мия сую°лиги ва бош°алар) токсик моддаларнинг микдорий ва сифат(идентификация) даражасини ани°лашга йуналтирилган. У лаборатория диагностика шифокорлари томонидан амалга оширилади [2, 4, 6, 8, 11].

Патоморфологик диагностика. Патоморфологик диагностиканинг ма°сади °андайдир токсик модда-дан захарланиб улганда улимдан кейинги махсус белгиларни ани°лашдан иборат. У суд-тиббий экс-пертлари томонидан амалга оширилади.

Болаларда уткир захарланишлар диагностика-си катталардаги асосий принципларга асосланган холда олиб борилади. Бирламчи клиник ташхис куйиш учун анамнез ва содир булган жой маълумот-лари катта ахамиятга эгадир. Анамнез йириш жара-ёнида боланинг жинси ва ёшидан таш°ари олдин бошидан кечирган касалликлари ха°ида, айни°са, жигар ва буйрак касалликлари, аллергологик анамнез, шунингдек, турилганлик хамда эрта болалик давридаги ривожланиши ха°ида ани°лаш лозим. Агар бола тор мутахассислар (невропатолог, аллерголог, терапевт ва хоказо) куригида кузатилаётган булса, даволашни олинган маълумотларни хисобга олган холда олиб бориш зарур. Масалан, агар бола она хомиладор пайти гипоксия ёки турурук, жарохати утказган булса, унда ош°озон ювиш ва°тида тутк,анок, хуружи кузатилиши мумкин [2, 4, 6, 8, 11].

Анамнез йириш жараёнининг мухим бос°ич-ларидан бири бу захарланиш аник, ва°тини ани°лашдир. Баъзи бир холларда модданинг °абул °илиниши ха°идаги маълумот сезилмай °олиши мумкин, лекин баъзида ота-оналар (°ариндошлар) атайин бу холатни содир булишида айбдорлик юза-га келишидан к,урк,иб хам беркитишлари мумкин. Бундай холларда ташхис °уйиш ташкилий ишлар-нинг бош°а турларига катта ахамият берилади. Эрта болалик даврларида клиник симптомларнинг мавжуд эмаслиги шифокорни тинчлантирмаслиги лозим. Х,ар °андай захарланишга гумон булганда касалликнинг илк белгиларини ани°лаш учун бемор-ни яхшилаб кузатиш зарур [2, 4, 6, 8, 11]. Бошланрич соатларда ота-оналар аксинча боланинг ахволида ёки узини тутишида узгаришлар ани°лашлари мумкин. Тулик, сорломлик фонида бола бушашувчан, уй°учан (ёки психомотор °узралувчанлик бошла-ниши), курув ёки эшитув галлюцинациялари пайдо булиши, тери °аватларининг узгариши (ранги ва намлиги), куз °орачири улчамларининг узгариши ва хоказолар кузатилиши мумкин. Бундай холларда токсиколог маслахати зарур.

Купчилик холларда ота-оналар бола °улидан топиб олган дори воситаларининг флаконлари, шунингдек таблетка ёки дражеларини олиб келишла-ри мумкин. Бош°а холларда уй шароитида °андай дори воситалари (моддалар) са°ланиши, уларнинг °аерда са°ланиши, хамда °анча микдорда йу°олиб °олгани (бола ютиб юбориши эхтимоли мавжудли-ги) ха°ида аник, маълумотлар йириш зарур. Бундан таш°ари, шифокор таблетканинг чи°арилган доза-

сини ани°лаши лозим ( масалан, клофелин 75 мг ва 150 мг дозада мавжуд), худди шунингдек эритма фоизини хам. Токсикант организмга °айси йул билан тушганини ани°лаш мухимдир. "Кириш дарво-заси" ни ани°лаб, шифокор уларни тозалаш буйича биринчи ёрдам масаласини хал °илади. Мактаб-гача таълим муассасаларида (болалар борчаси) содир булган уткир экзоген захарланишлар диаг-ностикаси алохида мураккабликни ташкил °илади. Уйин пайтида бола бир нечта одамни "витаминлар билан сийлаши" мумкин. Бундай холда, бир неча захарланганлардан иборат гурухли захарланиш холатлари кузатилади. Баъзида захарланганнинг орзидан келаётган махсус хидга, °усу° масса-си ва чайинди сувларининг хидларига таяниб ташхис °уйилади. Спиртли ичимликлар, нефть махсулотлари, ФОБ, камфора, уксус кислотаси, ацетон ва хоказолар махсус хидга эгадирлар [11].

Инструментал (функционал) диагностика. Захарланишда клиник ташхис °уйишда инструментал (функционал) диагностика катта ёрдам беради.

Электроэнцефалография, шунингдек компьютер томографияси хамда магнит-резонанс томо-графияси усуллари миянинг биоэлектрик фаолли-ги ва мия ту°има структуралари узгаришларининг характерини ани°лашда ёрдам беради. Бу эса уз навбатида психо- ва нейротроп воситалар би-лан захарланишда, бош мия жарохатларида ва айни°са кома холатларида мияда °он айланиш бу-зилишларида, шунингдек интоксикация о°ибати ва орирлигини ани°лаш хамда °иёсий ташхис учун им-кон яратади.

Электрокардиография усуллари юракнинг токсик шикастланиши характери ва даражасини бахолашда: ритм ва утказувчанлик бузилишлари, миокард дистрофиясида кулланилади. ЭЭГ ва ЭКГ °айд °илиш стандарт усуллар буйича утказилади.

Сунгги пайтларда уткир захарланишлар о°ибати ва орирлик даражасини бахолашда кардиоинтер-валография (юрак ритмининг математик анализи) интеграл усулининг асосий параметрларидан фой-даланилади: Мо - ЭКГ нинг R-R интервали модаси; АМо - R-R интервали та°симланишининг амплитуда модаси; КИ - кучланиш индекси (Баевский М.Р., 1979 й.) [10, 11, 12].

Тизимли гемодинамиканинг асосий параметрла-рини улчаш - токсик этиологияли юрак °он-томир тизими функциясининг жиддий бузилишларида °оннинг минутли ва зарбли хажмини, томирларнинг умумий ва нисбий °аршилигини улчаш реанимация-нинг муваффа°иятли шартли курсатмаларидандир. Гемодинамик текширувларда экспресс ва ноин-вазив усулларга ахамият бериш зарур; масалан, импеданс электроплетизмография усули текшири-лаётган объектнинг электрик °аршилигини хамда гемодинамик узгаришларининг математик ва но-мографик улчанишига асосланган. Бунда илгариги реоплетизмографлар РПГ-202 ва РПГ-203 хамда исталган регистраторлар ишлатилади. Усул техник жихатдан содда, нотравматик, узлуксиз кузатувга яро°ли [10, 11, 12].

Уткир захарланишларнинг нафас бузи-лишларида инструментал диагностика орир захарланишларнинг доимий асорати булмиш гипоксия тури ва орирлик даражаси х,амда °оннинг кислота-иш°ор холатининг (КИХ,) узгаришлари хак,ида объектив характеристика беради. Бунинг учун оксигемометрия ва турли маркадаги махсус спирография аппаратлари, шунингдек кислота-иш°ор холатини ани°лаш учун микроусуллар кулланилади. Бундан таш°ари, ателектазлар, ю°ори нафас йулларининг кимёвий куйишида тез-кор диагностика ва даволашда фибробронхоскопия усули кенг °улланилади [10, 11, 12].

Организм гипергидратацияси ва зотилжамни да-волашда упкаларнинг рентгенологик текшируви за-рурий назорат сифатидаги ахамияти каттадир.

Кррин бушлири аъзоларининг токсик шикастла-нишида инструментал диагностика (тезкор эндоскопия, рентгеноскопия) биринчи навбатда °изилунгач ва ош°озоннинг кимёвий куйишини тури ва орирлик даражасини бахолаш учун утказилади. Бу текширув усуллари ор°али захарланиш юз берганидан сунг бошланрич 2-3 суткаларда энг куп маълумотга эга булиш мумкин ва кейинчалик 3-4 х,афтасига юзага келиш эхтимоли мавжуд булган чанди°ланиш жа-раёни ва ов°ат утказилишининг бузилиши кузати-лаётган ушбу аъзолардаги деформация жараёнида кулланилади [10, 11, 12].

Сунгги пайтларда жигар ва буйракнинг токсик шикастланиши радиоизотоп усуллар ёрдамида-ги тезкор диагностика катта ахамиятга эга булиб бормокда, бу усул радиоиндикаторнинг (бенгаль пуштиси, гиппуран, нишонланган йод 131) вена ичига юборилишига асосланган булиб, кейинчалик уларни жигардаги ва буйракдаги пассажи гамма-камера ёрдамида ани°ланади. Радиоизотоп диагностика локал гемодинамикани, токсик моддалар таъсирига анча таъсирчан аъзолар сифатида улар-нинг ажратувчи ва ютувчи хусусиятларини текши-риш имкониятини яратади. Курсатилган усуллар-ни утказиш учун °улай муддат бу захарланишдан кейинги бошланрич соатлар (токсикоген бос°ич) ва соматоген бос°ичнинг турли ва°тлари (2-3, 7-15, 3040 суткалар) хисобланади. Жигар ва буйракларнинг функционал х,олати курсаткичларининг нормалла-шуви беморлар клиник сорайиш даврига °араганда нисбатан кечрок, кузатилади [10, 11, 12].

Токсикологик беморларда захарланишларнинг соматоген бос°ичида турли асоратлар диагностика-сида ультратовуш текшируви (УТТ) упкаларда абс-цессга гумон булганда, °орин бушлирида сую°лик мавжуд булган холларда, панкреатитда, перитонит-да ахамиятли даражада ёрдам беради. Таблеткали токсикантлардан перорал захарланишларнинг токсикоген бос°ичида бошланрич соатларда УТТ ёрдамида уларнинг ош°озон ювилганидан кейинги ва олдинги холатларини назорат °илиш мумкин.

Лаборатор токсикологик диагностика.

Захарланишлар клиник картинасининг °иёсий ташхиси хар доим хам, айни°са бир неча захар-ловчи моддаларни °абул °илганда ва мастлик

холатида, аник, моддани ани°лашга ёрдам бер-майди. Бу организмнинг биологик мухитлари (°он, сийдик)да токсик моддаларни тезкор, ишончли, етарли даражада сезувчан лаборатор диагностика ор°али амалга оширилиши билан тулдирилиши ва тасди°ланиши лозим [1, 4, 5, 7, 10, 11]. Токсикологик амалиётда захарланишларнинг лабора-тор диагностикаси суд-тиббий диагностикадан фар°ловчи хусусиятлар куйидагилардан иборат: 1. Тезкорлик, яъни тахлиллар давомийлиги 1-2 со-атдан ошмаслиги керак, сабаби бу шошилинч тиббий ёрдам чора-тадбирларини утказиш учун зарур-дир. 2. Текширилаётган материал (модда) тури ва унинг чегараланган хажми - одатдагидек, бу °он ва сийдик, ош°озондаги ов°ат таркиби ва чайинди сувлари, фекалийлар, ор°а мия сую°лиги, сулак булиши мумкин. 3. Текширув йулланмаси ва хажми шифохона эхтиёжига °араб белгиланади - суд-тиббий экспертизада °абул °илганидек хеч °ачон "номаълум захар" °идирилмайди. Одатда, клиник диагностика натижаларига асосланиб, даволовчи шифокор-токсиколог текширувга зарурияти бор воситаларни ва воситалар гурухини белгилайди. Шу сабаб туфайли ушбу шахар шифохоналари-дан юборилган биомухитларни токсик моддалар-нинг мавжудлигига текшириш фа°атгина шифо-кор-токсиколог билан маслахатлашилган, бемор ха°ида тулик, маълумотларга эга булган холда, хар бир аник, холат юзасидан текширилиши зарур булганлигини ани°лайди ва токсик моддани текширувга жунатади [4, 5, 7, 10, 11].

Кимёвий-токсикологик текширув нафа°ат диагностика ма°садда, балки утказилаётган деток-сикациянинг самарадорлигини бахолаш учун, захарланиш кечувининг бос°ичини (токсикоген ёки соматоген) ани°лаш ма°садида утказилади.

Кимёвий-токсикологик тахлилнинг узига хос хусусияти организмнинг биологик мухитларида (°он, сийдик, ор°а мия сую°лиги, диализланув-чи сую°ликлар ва хоказолар) токсик моддаларни максимал к,иск,а муддатларда (1-2 соат) етарли даражада аник, ва махсус инструментал экспресс-усулда ани°лаш хисобланади. Бу талабларга ин-струментал экспресс-анализнинг физик-кимёвий усулларидан куйидагилар етарли жавоб беради: юп°а °аватли хроматография, суюк, газли хроматография, хромато-масс спектрометрия ва бош°алар. Усулни танлаш асосан захарланишга сабаб булувчи токсик моддаларнинг физик-кимёвий хусусиятлари, шунингдек уларни у ёки бу биологик мухитдан ажра-тиб олиш усулларига хам борлик, [1, 4, 5, 7, 10, 11].

Лаборатор токсикологик диагностика учун суюк, газли хроматография усули кенг кулланилиб, унинг хусусиятлари ю°ори спецификлик ва сезувчанлик, тахлил утказишнинг тезкорлиги (10-15 дак,ик,а), текширилувчи биосубстратнинг кам микдорда олиниши, бажарилишнинг нисбатан оддийлиги ва олинган натижаларнинг етарли даражада ишон-чли эканлиги, замонавий миллий жихозларнинг -"Кристалл" сериядаги аппарати, шунингдек хори-жий компьютерлаштирилган "Аджилент", "Шимад-

зу" фирмалари жихозларининг мавжудлиги хисо-бланади. Бу усул ёрдамида °атор учувчан токсик моддалар: этил алкоголи ва унинг баъзи сурро-гатларини (С1- С5, хлорланган углеводородлар), наркотиклар, дори воситалари ва б.лар каби мод-даларни сифат ва микдорий жихатдан ани°лаш мумкин [4, 5, 7, 10, 11].

Замонавий иммунокимёвий усуллар ю°ори се-зувчанлик, бажаришнинг оддийлиги хамда сина-манинг махсус тайёргарликсиз тахлил °илишга им-кон яратиш хусусиятларига эга булиб, шу сабабли хам экспресс скрининг-диагностика учун кулайдир. Бирок,, улар ёрдамида конкрет модда эмас, балки умумий кимёвий структурага эга воситалар гурухи (масалан, барбитуратлар, бензодиазепинлар ва бош°алар) ани°ланади. Шунинг учун бу усуллар-нинг манфий натижаси текширилаётган гурух во-ситаларининг йу°лигини билдиради, конкрет ток-сикантни ани°лаш физик-кимёвий усуллар ор°али тасди°лашни талаб °илади. Бундан таш°ари, шу ма°садда маълум бир токсикантлар гурухига оид иммун таначалар чизилган махсус диагностика "тест-чизи°ча" лар °улланилади, масалан - опи-атлар, алкоголь, амфетамин, канабиоидлар ва бош°алар. Иммунокимёвий тахлилларнинг бу тури хеч °андай жихозларни талаб °илмайди, чунки реакция натижасини бахолаш курув асосида утказилади ва лабораториядан таш°ари шароитларда хам °улланилиши мумкин [4, 5, 7, 10, 11].

Клиник ма°садлар учун захарланишларни даво-лаш буйича марказларнинг махсус лабораторияси-да кимёвий-токсикологик текширувларнинг умумий схемаси куйидагича ифодаланади:

1. Шифохонагача бос°ич: "Тез тиббий ёрдам" бригадаси томонидан захарланишнинг ашёвий далилларини йириш: дори воситалари ( кукунлар, таблеткалар, ампулалар), идишлардаги шубхали сую°ликлар ва хоказолар.

Сую°лик билан тула идиш яхшилаб беркитил-ган холда транспортировка °илинади, докали ва пахтали тампонлардан ти°ин сифатида фойдала-ниш мумкин эмас. Агар шубхали сую°лик стаканда булса, у холда сую°ликни бош°а тоза идишга °уйиш керак. Ани°ланмаган захарланиш кузатилаётган бемор ош°озони ювилганда илк чайинди сувларни (100-150 мл) ти°инли флаконга йириш лозим ва бемор билан биргаликда шифохонага етказиш лозим [4, 5, 7, 10, 11].

Токсиген бос°ичи к,иск,а булган моддалар (ма-салан, ис гази) билан захарланишларга шубха булганда, вена томиридан °он олиш ва ти°инли флаконга солиш лозим.

2. Шифохонада: инфузион даво муолажалари-ни бошлашдан олдин °он ва сийдик синамаларини олиш.

Кон олиш учун махсус пробиркалардан фойда-ланиш °улай, баъзи холларда хар эхтимолга °арши антикоагулянт сифатида гепарин кушилган, резина ти°инли антибиотиклардан бушаган флаконлар-дан (1 томчи 5 мл °онга) фойдаланиш ма°садга мувофи°дир.

3. Шифокор-токсиколог томонидан клиник симптоматика хамда инструментал диагностика маъ-лумотлари асосида °айсидир бир токсик моддани ани°лаш учун юбориш, шубха °илинаётган моддалар доирасини °ис°артириш учун ашёвий далил-ларни ани°лаш [4, 5, 7, 10, 11].

4. Айнан кимёвий-токсикологик текширув, унинг биринчи бос°ичи токсик моддани биологик матери-алдан ажратиб олишдан иборатдир.

Кимёвий-токсикологик текширувнинг иккинчи бос°ичи маълум булган кимёвий реакциялар ёки физик-кимёвий усуллардан фойдаланган холда у ёки бу токсик моддаларни ёки моддалар гурухини сифат микдорини ани°лашдир.

Учинчи бос°ич биомухитлардаги токсик модда-ларни мавжуд усуллар ёрдамида микдор жихатдан ани°лашдан иборат. Суюк, газли хроматография усули ёрдамида тахлил °илинганда токсикант бир ва°тнинг узида хам сифат, хам микдорий жихатдан ани°ланади хамда солиштирилади [4, 5, 7, 10, 11].

5. Номаълум токсикантни кимёвий-токсикологик тахлилида сийдик синамасидан иш°орий, нейтрал ва кислотали ажратмаларни хроматографик скри-нингида (дори воситаларини ани°лашда), учувчи моддаларни ( алкоголь ва унинг суррогатларини), баъзи бир хусусий томчи реакцияларини утказишда фойдаланилади. Маълум бир моддалар гурухини сифат жихатдан ани°лашда улар микдорий жихатдан хам текширув утказилади. Кимёвий-токсикологик тахлилнинг бу йули болалардаги ани°ланиши °ийин булган токсик моддаларнинг фоизи ю°ори захарланиш холларининг лаборатор диагностикасида °улланилади [4, 5, 7, 10, 11].

Шундай °илиб шифокор-токсиколог захарланиш ташхисини захарланувчининг биомухитларининг кимёвий-токсикологик тахлили, бемордаги клиник текширувлари натижасининг комплекси асосида °уяди.

Бу комплексга албатта яна лаборатор диагнос-тиканинг икки тури - биокимёвий текширувнинг мах-сус ва махсус булмаган тури киради.

Махсус биокимёвий текширув захарланиш ташхисини асослашда турридан-турри ахамияти катта, яъни биокимёвий узгаришларга асосланиб, куп холларда клиник узгаришларга сабаб булган токсик модданинг турини ани°лаш мумкин. Масалан, метгемоглобинемия ривожланиши сабабли °оннинг муайян шоколад рангга буялиши, метгемоглобин хосил °илувчи "°он захарлари" - анилин, нитратлар ва бош°алар билан захарланганлигини билдиради. Кондаги холинэстераз фаоллигининг кескин кама-йиши антихолинэстераз дори воситалари - фосфо-рорганик бирикмалар билан захарланганда кузатилади.

Махсус булмаган биокимёвий диагностика ёр-дамчи ахамиятга эга хисобланади, сабаби у па-ренхиматоз аъзолар иш фаолиятининг шикаст-ланиш даражасини ани°лайди, бирок, улардаги узгаришларга сабаб булган токсик модда турини эмас. Масалан, °ондаги креатинин ва унинг клирен-сини, мочевина, °олди° азот, асосий электролитлар

микдорини аникдаш экзоген ва эндоген табиатли купчилик моддаларнинг таъсири билан хам борлик, булиши мумкин, лекин буйракларнинг токсик ши-кастланиши ха°ида далолат бериб, бу эса купчилик экзоген ва эндоген моддаларнинг таъсири билан борлик,.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Акалаев Р.Н., Сатвалдиева Э.А., Стопницкий А.А. Эпидемиология и особенности интенсивной терапии острых отравлений медикаментами у детей. III съезд Ассоциации врачей экстренной медицинской помощи Узбекистана. Ташкент 2015; 298.

2. Анестезиология и интенсивная терапия в педиатрии: учебник (ред. В.А. Михельсон, В.А. Гребенников) - 3-е изд., перераб. и доп. М МЕДпресс-информ 2009; 512.

3. Лужников Е.А., Гольдфарб Ю.С., Мусселиус С.Г. Де-токсикационная терапия. Руководство для врачей. СПб Лань, 2000, 170-172.

4. Маркова И.В., Афанасьев В.В., Цыбулькина Э.К. (Ред.). Клиническая токсикология детей и подростков. Часть 2. СПб Интермедика 1999; 304.

5. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Клиническая токсикология: Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. М Ме-

дицинское информационное агентство; 2008: 576.

6. Маркова И.В., Абезгауз А.Н. Отравления в детском возрасте. Л Медицина 1977; 272.

7. Лужников Е.А. (Ред.). Медицинская токсикология: национальное руководство. М ГЭОТАР-Медиа 2012; 928.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

8. Лужников Е.А. (Ред.). Неотложная терапия острых отравлений и эндотоксикозов: Справочник для врачей. 2-е изд., пер. и доп. М Медицинское информационное агентство 2010; 472.

9. Лужников Е.А. (Ред.). Неотложная клиническая токсикология (рук-во для врачей). М МЕДПРАКТИКА-М 2007; 608.

10. Лужников Е.А., Остапенко Ю.Н., Суходолова Г.Н. Неотложные состояния при острых отравлениях. М Медпрактика-М 2001; 219.

11. Лужников Е.А., Суходолова Г.Н. Острые отравления у взрослых и детей. М Эксмо 2009; 560.

12. Хоффман Р., Нельсон Л., Хауланд М.-Э., Льюин Н., Фломенбаум Н., Голдфранк Л. Экстренная медицинская помощь при отравлениях. Пер. с англ. М Практика 2010; 1440.

13. Элленхорн М.Дж. Медицинская токсикология: Диагностика и лечение отравлений у человека: В 2 томах. Т.1. Пер. с англ. М Медицина 2003; 1048.

ОСОБЕННОСТИ ПАТОГЕНЕЗА И ДИАГНОСТИКИ ОСТРЫХ ОТРАВЛЕНИЙ У ДЕТЕЙ Р.Н. Акалаев1,2, Г.Н. Суходолова3, А.А. Стопницкий1,2, Х.Ш. Хожиев1, Н.М. Ташпулатова1, Л.А. Коваленко4 Республиканский научный центр экстренной медицинской помощи1;

Ташкентский институт усовершенствования врачей2;

Научно-исследовательский институт скорой медицинской помощи им. Н.В. Склифосовского3, С.-Петербург;

Городская детская клиническая больница № 13 им. Н.Ф. Филатова4, Москва

Острые отравления занимают одно из ведущих мест в медицинской патологии детского возраста. К примеру, прирост отравлений медикаментами в Республике Узбекистан за последние 15 лет составил 330%. В нашей стране большая часть таких детей поступает в районные медицинские учреждения, где нет специалистов токсикологов, при этом детский организм характеризуется рядом морфологических и функциональных особенностей, связанных с незрелостью биологических систем и продолжающимся их развитием. Таким образом, назрела острая необходимость в публикации ряда научно-практических статей, представляющей необходимую информацию для практических врачей о возрастных отличиях течения острых отравлений у пациентов детского возраста. В данной статье авторы подробно описывают особенности всасывания токсикантов у детей в желудочно-кишечном тракте, их распределение в организме, биотрансформация и элиминация, представлены основные принципы клинической, лабораторной и инструментальной диагностики.

Ключевые слова: острые отравления, дети, особенности всасывания токсикантов, биотрансформация, патогенез, особенности клинической, инструментальной, лабораторной диагностики.

Контакт: Акалаев Рустам Нурмухамедович,

руководитель научно-клинического отдела токсикологии РНЦЭМП, профессор кафедры «экстренной медицинской помощи». Email: dr.akalaev@mail.ru Тел.: +99890 933 14 51

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.