Научная статья на тему 'БОЛАЛАР ФЭНТЕЗИ ЖАНРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ'

БОЛАЛАР ФЭНТЕЗИ ЖАНРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
153
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
болалар адабиёти / болалар психологияси / классификация / сюжет / қаҳрамон / иккиламчи дунё / адабий эртак / ёшлар адабиёти / ўсмирлар адабиёти. / children’s literature / children’s psychology / classification / plot / character / secondary world / literary story / youth literature / teenager’s literature.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — N. Saidova

Болалар адабиёти умумий адабиётнинг муҳим тармоғи саналиб, унинг жанр сифатидаги шаклланиши ва ривожланиши бир неча босқичларни босиб ўтган. Ушбу жанр келиб чиқишининг илмий ҳамда назарий асослари, жанр ривожланиш тарихи, унинг классификациясини таҳлил қилиш фэнтези жанрининг болалар орасида машҳурлигининг сабабларини очиб беришга хизмат қилади. Шу нуқтаи назардан, ушбу мақолада болалар адабиётига хос жиҳатлар санаб ўтилиб, таҳлил қилинган. Фэнтези жанрининг кичик бир бўлаги саналган болалар фэнтези адабиётининг катталар фэнтезиси билан ўхшаш ва фарқли томонлари келтириб ўтилган. Бундан ташқари, ушбу жанрнинг илк намуналари, китобхонлар томонидан севиб ўқиладиган ва омма томонидан умумэътироф этилган китоблари номи санаб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE GENRE OF CHILDREN'S FANTASY

Children's literature is considered an important branch of general literature, and its formation and development as a genre went through several stages. The scientific and theoretical foundations for the emergence of this genre, the history of the development of the genre, and the analysis of its classification serve to reveal the reasons for the popularity of the fantasy genre among children. From this point of view, this article lists and analyzes the characteristics of children's literature. Similarities and differences between children's fantasy literature and adult fiction are noted. In addition, the names of the first examples of this genre, books that are generally recognized by the public are given.

Текст научной работы на тему «БОЛАЛАР ФЭНТЕЗИ ЖАНРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БОЛАЛАР ФЭНТЕЗИ ЖАНРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ

Саидова Нозима Ахроровна

Узбекистон давлат жах,он тиллари университети стажёр-тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7059767 Аннотация. Болалар адабиёти умумий адабиётнинг мухим тармоги саналиб, унинг жанр сифатидаги шаклланиши ва ривожланиши бир неча босцичларни босиб утган. Ушбу жанр келиб чицишининг илмий хамда назарий асослари, жанр ривожланиш тарихи, унинг классификациясини тахлил цилиш фэнтези жанрининг болалар орасида машхурлигининг сабабларини очиб беришга хизмат цилади. Шу нуцтаи назардан, ушбу мацолада болалар адабиётига хос жщатлар санаб утилиб, тахлил цилинган. Фэнтези жанрининг кичик бир булаги саналган болалар фэнтези адабиётининг катталар фэнтезиси билан ухшаш ва фарцли томонлари келтириб утилган. Бундан ташцари, ушбу жанрнинг илк намуналари, китобхонлар томонидан севиб уциладиган ва омма томонидан умумэътироф этилган китоблари номи санаб утилган.

Калит сузлар: болалар адабиёти, болалар психологияси, классификация, сюжет, цахрамон, иккиламчи дунё, адабий эртак, ёшлар адабиёти, усмирлар адабиёти.

СТАНОВЛЕНИЕ И РАЗВИТИЕ ЖАНРА ДЕТСКОЙ ФАНТАСТИКИ Аннотация. Детская литература считается важной отраслью общей литературы, и ее становление и развитие как жанра прошло несколько этапов. Научно-теоретические основы возникновения этого жанра, история развития жанра, анализ его классификации служат раскрытию причин популярности жанра фэнтези среди детей. С этой точки зрения в данной статье перечислены и проанализированы характеристики детской литературы. Отмечаются сходства и различия детской фантастической литературы со взрослой фантастикой, которая считается небольшой частью жанра фэнтези. Кроме того, перечислены названия первых образцов этого жанра, книг, полюбившихся читателям и общепризнанных публикой.

Ключевые слова: детская литература, детская психология, классификация, сюжет, герой, вторичный мир, литературная сказка, молодежная литература, подростковая литература. FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE GENRE OF CHILDREN'S FANTASY Abstract. Children's literature is considered an important branch of general literature, and its formation and development as a genre went through several stages. The scientific and theoretical foundations for the emergence of this genre, the history of the development of the genre, and the analysis of its classification serve to reveal the reasons for the popularity of the fantasy genre among children. From this point of view, this article lists and analyzes the characteristics of children's literature. Similarities and differences between children's fantasy literature and adult fiction are noted. In addition, the names of the first examples of this genre, books that are generally recognized by the public are given.

Keywords: children's literature, children's psychology, classification, plot, character, secondary world, literary story, youth literature, teenager's literature.

КИРИШ

XX-XXI аср адабиётида болалар адабиётининг айникса болалар фэнтези жанрида ёзилган асарларнинг урни алох,ида ахдмиятга эга. Болалар фэнтези китоблари бошка жанр

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

намуналаридан узининг саргузаштларга бойлиги, вокеалар ривожининг кизикарлилиги, реал хаёт муаммоларидан кочиш имконини бериши ва сехр-жоду унсурларидан фойдаланилгани билан ажралиб туради. Россиянинг Череповца давлат университети талабалари орасида китоб укиш тенденцияси борасида утказилган суровнома натижаларига кура, овоз берганларнинг 82,8%и фэнтези асарларини укишларини таъкидлаганлар.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Болалар адабиёти 16 ёшгача булган болалар учун мулжалланган адабий асарлар, наср, назм, драма хамда илмий асарлар хисобланади. Болалар адабиётининг асосий хусусиятлари куйидагилар:

• Асарлар болалар психологиясини хисобга олган холда ёзилади. Муаллиф болаларнинг кизикишларидан келиб чикиб, болалар куп ишлатадиган сузлардан фойдаланиб, болаларнинг эътиборини ва кизикишини уйготадиган килиб ёзади;

• Болалар киска ва лунда асарларни яхши куради ва узок тасвирлашлардан кочади. Уларни кизиктирадиган асосий савол "кейин нима содир булади?";

• Болалар учун кахрамонларнинг кайси ахлокий гурухга мансублиги аник белгиланган булиши керак—кайси кахрамон яхши-ю кайси бири ёмон, кайси ижобий ва кайси салбий, ростгуй ёки ёлгончи кабиларни бола аник билиши керак;

• Болалар асарлардаги кахрамонлар хам узларининг ёшида булишини истайдилар. Улар ёши катталар хакида укишни, уларнинг йул бошлашини хохламайдилар. Шахслантирилган хайвонлар ва уйинчоклар хам болалар орасида машхур;

• Болалар дунёни факатгина сузлар оркали эмас, балки расмлар, овозлар, таъм ва харакатлар оркали сезадилар. Шунинг учун улар ушбу хиссий бирликларнинг узлари укийдиган асарларда иштирок этишини истайдилар. Болалар аник тасаввурлар, суратли китоблар ва кизикарли графикли матнларни ёктирадилар;

• Болалар китобларининг тили болаларнинг огзаки сузлашувда ишлатадиган сузларига асосланади. Бунда гаплар оддий курилишга эга;

• Болалар учун энг табиий ва мухим машгулот—бу уйин. Болаларнинг уйинлари фантастика ва тасаввурга асосланган булганлиги сабабли, улар китобларда хам шунга ухшаш нарсаларни укишни хохлайдилар.

Ненси Андерсон болалар адабиётини жанр жихатидан ижро техникаси, мазмуни, хажми ва мавзусига кура куйидаги гурухларга булинади:

• Расмли китоблар—хисоблаш ва укишни ургатадиган китоблар;

• Анъанавий адабиёт—утмишдаги халкларнинг афсоналари, урф-одатлари, хурофотлари ва эътикодларини етказувчи фолклёр эртаклари;

• Бадиий адабиёт—фэнтези, реализм, тарихий фантастика киради;

• Бадиий булмаган адабиёт;

• Биография ва автобиография;

• Шеърият;

Рус олимаси С.А. Карайченсева ёш тоифасига кура китобларни куйидаги тоифаларга булади: болалар учун мулжалланган китоблар:

• мактабгача ёшдаги болалар - 1 ёшдан 6 ёшгача,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

• кичик мактаб укувчилари - 7 ёшдан 10 ёшгача усмирлар учун мулжалланган китоблар:

• урта мактаб ёши - 11 ёшдан 13 ёшгача

• катта мактаб ёши - 14 ёшдан 16 ёшгача.

"^упол килиб айтадиган булсак, XVII асргача Англияда болалар учун китоблар мавжуд булмаган булса, XVII асрнинг узида бундай китоблар сони санокли эди. Укув китоблари, шунингдек, хулк-атвор коидаларига багишланган насихат китоблари бир талай булса хам, уларнинг хеч бири болаларда китоб укишдан рохат хиссини уйготмас, аксинча, уларда олдиларида турган вазифа ва хато килишдан куркиш хиссинигина келтириб чикарарди. Факат XVIII аср ярмига келибгина болалар китоблари инглиз адабиётининг кузга куринмас катламидан алохида, мустакил адабиёт сифатида ажралиб чикди".

Фэнтезининг кичик бир жанри хисобланган болалар фэнтезиси фэнтези ва болалар адабиёти элементларини камраб олади. Адабиётшуносликда ушбу жанрга етарлича таъриф берилмаган. ^оидага кура, ушбу асарларнинг асосий кахрамонлари ноёб кобилиятга эга булган болалар булиб, сехрли нарсалар ёки иттифокчилари уларга ёвуз ракибларни маглуб этишга имкон беради. Сюжет купинча тарбиявий хусусиятни узида акс эттиради.

Баъзи рус адабиётшунослари "болалар фэнтезиси" тушунчасини иложи борича кенгрок талкин килиб, XX-XXI асрларда болалар ва усмирлар учун яратилган барча фантастик асарларни ушбу гурухга таалукли деб таъкидлашади. Бошка томондан, Е.Афанасева узининг фэнтези жанрининг хозирги кундаги энг макбул классификациясини такдим этган "Фэнтези жанри: таснифлаш муаммолари" маколасида жуда оз сонли рус ёзувчилари болалар фэнтезиси жанрида фаолият олиб боради, шу жумладан Владислав Крапивин ва Кир Буличев, колган холларда эса адиблар Гарри Поттер асарига таклид тарзида уз асарларини яратишади, масалан, Д. Еметснинг асарлари бунинг ёркин далили хисобланади деб таъкидлайди.

Афанасева таснифига кура, 6-мезон буйича фэнтези китоблари адресатга каратилганига кура гурухларга булинади. Укувчининг адабий жараёндаги урнини хисобга олмасликнинг иложи йук. Ушбу таснифга кура, катталар ва болалар фэнтезиси ажратилади. "6. Муаллиф уз укувчиси эхтиёжларини инобатга олган холда асар яратиш максадига кура: катталар ва болалар фэнтезиси."

Бу жанрнинг илк намуналарига адабиётшунослар Л.Керроллнинг "Алиса мужизалар мамлакатида" (1864) ва "Алиса кузойнак ортида" (1871), Чарлз Кингслининг "Сув болалари" (1863), Жорж МакДоналднинг "Малика ва гоблин" (1872) каби асарлари бор.) томонидан, шунингдек, Л. Баумнинг Сехрли улка хакидаги асарлари циклини киритишади. "Нарния салтанати" китоби муаллифи Клайв Люис уз маколаларидан бирида фэнтези купрок болалар адабиётида учрайди, шунинг учун хам ушбу жанрда ижод этувчи ёзувчилар болаларда миннатдор аудиториясини топа олишини таъкидлаган.

Болалар фэнтезиси - эртакнинг саргузаштли хикоя билан уйгунлашуви асосида пайдо булган синтетик адабий жанр булиб, муаллифлик мифологик архетипларнинг (хронотопик, сюжет, характер) транспозицияси узгартириш киритишига асосланган. Сюжет марказида дунёни куткарадиган сехрли боланинг архетипи сифатида усмир кахрамон туради. Жанрнинг хронотопик узига хослиги бир нечта "дунё" улчовларини уз

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ичига олган "иккиламчи дунё"ни моделлаштиришдан иборат булиб, улар орасидаги алока факат "сехрли" манипуляциялар оркали амалга ошиши мумкин.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Т.А. Чернышева адабий эртакларнинг сюжети асосида яратилган фэнтези асарларини "уйин фэнтезиси" деб атаган: "Адабий эртакнинг янги анъанаси кадим замонлардан бери мавжуд булиб келган карнавал уйинли дунёни кайта куриш анъанаси билан боглик. Улар биргаликда биз уйин фэнтезиси деб атайдиган нарсани яратадилар. Ушбу турдаги асарларда сехргарлар, гапирадиган хайвонлар, жонлантирилган нарсалар узга сайёраликлар, космик кемалар ва роботлар билан бирга яшайди. Бошкача айтганда, тадкикотчи болалар фэнтезисини фэнтези адабиётининг алохида тури сифатида ажратмасдан гапиради. Болалар фэнтезиси нафакат асосий фэнтези анъаналарининг вориси сифатида, балки адабий фэнтезига элементлари утган эртакнинг давомчиси сифатида хам ишлайд. Болаларнинг фэнтези асарларида мифлар, афсоналар, эртаклар кайта талкин килинади; улар асосида яратилган архетиплар янги сюжет кодларига эга булади.

Рус фолклоршунос олими В.П. Аникин талкинига кура, бунинг сабаби шундаки "Ёзувчиларнинг услуби канчалик оригинал булмасин, уз фэнтези асарларини яратишда улар фолклёр билан кучли алока хис киладилар, ёзувчилар эртаклари авлодлар онгида барча халкларнинг эртаклари билан бирлашади".

Машхур болалар фантаст ёзувчиси К. Булычев болалар фэнтезиси концепсиясига мурожаат килади. У эртак ва болалар фэнтезисига куйидаги таърифни берган: "Эртак нафакат эртак кахрамонлари туплами, балки бу персонажлар хатти-харакатининг эртак конуниятлари билан богликлигига асосланади... Фэнтези ижодкорлари эса шундай хийла-найрангни уйлаб топишган: эртак мухити яратилади, унга эртак кахрамонлари жойлаштирилади, бирок ушбу кахрамонларга хакикий замонавий одамлар каби фикрлаш ва узини тутиш имконияти берилади». МУ^ОКАМА

Фэнтези жанрига оид асарларни тахлил килиш давомида асарларнинг сезиларли кисми айнан ёши катта аудитория учун ёзилганига гувох булдик, чунки асарнинг аннотация кисмида 16+ ёки 18+ ёзувлари акс этган. ^илган тахлилларимиз давомида катталар ва болалар фэнтезиси орасидаги куйидаги фаркларни аникладик:

1. Катталар фэнтези асарлари кахрамонлари турли ёшдаги одамлар булса, болалар фэнтезисида бош кахрамонлар хар доим болалар ёки усмирлар булади;

2. Катталар учун ёзилган асарларда сиёсий, иктисодий ёки бошка шу каби муаммолар ёритилса, болалар асарларида илк мухаббат, усмирлик муаммолари каби болаларга оид муаммолар ук аксини топади;

3. Ёши катталар фэнтезиси сюжети агрессия, зуравонлик, севги-мухаббат каби 18+ сюжет вокеаларига бой булади, болалар фэнтезисида булса саргузаштлар занжири, харакатлар ва диалоглар куп тасвирланади;

4. Катталар асарларни асосан вактичоглик максадида укишса, болалар учун мулжалланган асарлар тарбиявий ахамият касб этади.

Ёшлар адабиёти жанрида такдим этилган хорижий адабиётлар хакида гап кетганда, жанр номи турли йуллар билан берилади, масалан, ёши катталар (young adult), ёшлар адабиёти, усмирлар адабиёти. Америка ^ушма Штатларида ёши катталар адабиёти,

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Америка кутубхонаси ассоциациясининг Ёшлар адабиёти булими томонидан таърифланганидек, 12 ёшдан 18 ёшгача булган одамлар учун мулжалланган. Айни вактда, инглиз тилидаги ёши катталар тушунчаси 17 ёшдан 21 ёшгача булган ёшни назарда тутади.

Рус анъаналарида усмирлар адабиёти асосан 15-16 ёшгача булган китобхонлар учун мулжалланган болалар адабиёти концепцияси ичига киритилган. Шу билан бирга, бу ёш ёшлик ёки катта мактаб ёши деб аталиб - 14 йошдан 16 ёшгача ва "усмирлар учун китоблар" атамаси эса урта мактаб ёшидаги яъни 11 ёшдан 13 ёшгача булган болалар учун мулжалланган адабиётга тегишли..

Усмирлар адабиётининг узига хос хусусиятлари - куп киррали сюжет, зарба эффектини куллаш урнига кескинлик яратиш, ёркин персонажлар, фактларни аник ва батафсил етказиш, хаётий диалоглар, тушунарли такдимот услуби, хазил туйгуси, кизикарли кириш ва эсда коларли тугаш саналади. Ушбу асарларда мавзу доираси ёшлар, биринчи навбатда, усмирлик муаммоларига асосланади: дунёга чикиш, биринчи катталар кийинчиликлари, биринчи севги, якинларини йукотиш, уз комплекслари ва куркувларини йэнгиш ва хоказо. Бундай асарлар усмирлар билан бир хил тилда гаплашади ва харакат кайси манзарада содир булади - фантазия, дистопия, космик ёки хакикий - купинча унчалик мухим эмас.

Эртаклар укувчилар томонидан жиддий кабул килинади, деган тахмин канчалик кулгили туюлмасин, шунга карамай улар устозлик вазифасини бажаради яъни шараф, одоб, муросасизлик, ёлгон ва ёвузлик билан курашиш зарурати кабиларни ургатади. Купгина фэнтези китобларида ёвузлик ва ёлгон хакикий хаётда дуч келадиган холатига ухшамаслиги мухим ахамият касб этмайди. Бундай китоблар никоб остида, шу жумладан яхшилик никоби остида ёмонликни топишга ургатади. Ёлгон доим ёлгон булиб колишини, унга карши курашиш одати вакт утиши билан йуколмаслигини ургатади. Улар хаётга мухаббатни унинг барча куринишларида ургатади. Фэнтези жанри адабиётга кучли ва гурурли инсоннинг романик образини кайта жонлантирди. ^ахрамон мукаррар равишда бош харфли ^ахрамон булиши керак. Ёвузлик охир-окибат маглуб булиши керак, дунёда тартиб хукмронлик килиши керак ва бу тартиб, тинчлик ва умумий фаровонлик , оддий яхши инсон булмиш кахрамонга боглик. ^ахрамон ва у билан бирга китобхон нафакат уз муаммоларини хал килиши, балки атрофида содир булаётган барча нарсалар учун жавобгар булиши керак. Бу, фэнтези конунларига кура, инсонга лойик булган ягона йулдир. Шундай килиб, вокеликдан бутунлай мавхум булиб куринган асар фаол фукаролик, хаётий позицияни тарбиялайди. ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, болалар ёши ва психологиясига мос мавзуларни камраб олган, асар кахрамонлари болалар ёки усмирлардан иборат булган, сюжет вокеалари саргузаштларга бой булган, 16 ёшгача булган аудитория учун мулжалланган асарлар болалар адабиёти саналади. Ушбу адабиётнинг бир таркибий кисми саналмиш болалар фэнтезиси сирасига иккиламчи дунёда содир булган вокеалар тасвирланган, тарбиявий ахамиятга эга булган, яхшилик ва ёвузлик орасида кураш тасвирланиб, яхшилик галаба козонадиган асарлар киради. Катталар фэнтезисидан фаркли уларок, ушбу асарларда илк мухаббат, ота-она билан муносабатлар каби болаларга доир мавзулар уз аксини топади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Ушбу асарлар бола шахсининг рух,ий, психологик ва эмоционал ривожланишида

сезиларли таъсир курсатади.

REFERENCES

1. В. А. Белов, В. В. Громова, СОВРЕМЕННЫЕ ЧИТАТЕЛЬСКИЕ ПРЕДПОЧТЕНИЯ ПОДРОСТКОВ И ЮНОШЕСТВА, 2014

2. Bobulova I., Pokrivcakova S., Preloznikova E., Pribylova I. Children's and Juvenile Literature / (Written in English). - Nitra : Univerzita Konstantina Filozofa, 2003. p.10.

3. Anderson, Nancy. Elementary Children's Literature. — Boston: Pearson Education, 2006. — ISBN 0-205-45229-9.

4. Карайченцева С.А. 3. Детская книга // Книговедение: Литературно-художественная и детская книга. Издания по филологии и искусству. — Московский государственный университет печати. Архивная копия от 16 октября 2018 на Wayback Machine

5. Darton, Harvey. Children's Books in England: Five Centuries of Social Life. Cambridge University Press, 2011, p-1.

6. Современная детская фэнтези в круге детского чтения и на уроках в школе. www.literary.ru. Дата обращения: 21 мая 2018.

7. Афанасьева Е. Жанр фэнтези: проблема классификации // Фантастика и технологии (памяти Станислава Лема).

8. Сборник материалов Международной научной конференции 29-31 марта 2007 г. -Самара, 2009. - 251 с.

9. Lewis, C. S. (Clive Staples), 1898-1963. Of other worlds : essays and stories. — New York: Harcourt Brace Jovanovich, 1975, ©1966. — С. 41. — 148 с. — ISBN 0156678977.

10. Чернышева, Т. А. О старой сказке и новейшей фантастике / Т. А. Чернышова //Вопросы литературы. - 1977. - № 1. - С. 229-248.

11. Аникин В.И.Русская народная сказка. - М.: Художесвенная литература,1984.-175 с.

12. Программа «Ргочтение» от 25 июля 2014 года. Дата обращения: 16 июня 2020. Архивировано 26 сентября 2014 года.

13. Англо-Русский словарь по полиграфии и издательскому делуАрхивированная копия (недоступная ссылка). Дата обращения: 2 декабря 2014. Архивировано 8 марта 2016 года.

14. Cart, Michael. From Insider to Outsider: The Evolution of Young Adult Literature // Voices from the Middle. — 2001. — № 9 (2). — С. 95-97.

15. Англо-Русский юридический словарь Архивированная копия (недоступная ссылка). Дата обращения: 2 декабря 2014. Архивировано 8 марта 2016 года.

16. Литература и язык. Современная иллюстрированная энциклопедия / Под ред. П. А. Николаева, М. В. Строганова.. — 1990.

17. Карайченцева С.А. 3. Детская книга // Книговедение: Литературно-художественная и детская книга. Издания по филологии и искусству. — Московский государственный

18. Stephens, Jonathan. Young Adult: A Book by Any Other Name...:Defining the Genre (англ.). The Alan Review (Fall 2007). Дата обращения: 24 ноября 2014.

19. Русская фантастика XX века в именах и лицах: справочник. Под ред. Мещеряковой М.И. М.:Мегатрон, 1998.- 136 стр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.