Научная статья на тему 'БОЛАЛАР БАДИИЙ АДАБИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ'

БОЛАЛАР БАДИИЙ АДАБИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
894
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бадиий адабиѐт / муштарак сўз / атама / ибора / оригинал адабиѐт / таржима адабиѐти / fiction / common word / term / phrase / original literature / translated literature

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Н. Х. Элмуратова

Ушбу мақола болалар адабиѐти ва унинг бугунги кундаги ахамияти тўғрисида. Шуниси мухимки, болалар адабиѐти ѐшларни тарбиялашга уларни ватанга ва оилага мухаббат рухида тарбиялашда катта аҳамиятга эга. Бу яна харакатчанлиги билан бошқа жанрлардан ажралиб туради. У воқеаларнинг тезкор ,қизиқарли, фантазияга, юморга бой равишда ечилишини талаб қилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article is about children’s literature and its importance today. It is important that children's literature plays an important role in educating young people in the spirit of love for the motherland and the family. It again differs from other genres by its mobility. It requires a quick, fun, fantasy, humorous resolution of events.

Текст научной работы на тему «БОЛАЛАР БАДИИЙ АДАБИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

БОЛАЛАР БАДИИЙ АДАБИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИ

Н. Х. Элмуратова

УзМУ ХФФ факультетлараро инглиз тили кафедраси укитувчи

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола болалар адабиёти ва унинг бугунги кундаги ахамияти тугрисида. Шуниси мухимки, болалар адабиёти ёшларни тарбиялашга уларни ватанга ва оилага мухаббат рухида тарбиялашда катта ахамиятга эга. Бу яна харакатчанлиги билан бошка жанрлардан ажралиб туради. У вокеаларнинг тезкор ,кизикарли, фантазияга, юморга бой равишда ечилишини талаб килади.

Калит сузлар:бадиий адабиёт, муштарак суз, атама, ибора, оригинал адабиёт, таржима адабиёти

ABSTRACT

This article is about children's literature and its importance today. It is important that children's literature plays an important role in educating young people in the spirit of love for the motherland and the family. It again differs from other genres by its mobility. It requires a quick, fun, fantasy, humorous resolution of events.

Keywords: fiction, common word, term, phrase, original literature, translated literature

КИРИШ

Болалар адабиёти суз саньати ва тарбия воситасидир. Кичкинтойлар учун ёзиладиган хар кандай бадиий асар уларнинг ёш хусусиятларига , савияларига мос, китобхонлар калбида уй - фикрлар уйготадиган, ёркин образларга бой, юксак гояларга, улкан ва порлок ишларга илхомлантирадиган булиши зарур. Энг мухими мавзулар тушунарли, содда ва кизикарли тилда ифодаланиши керак.

Болалар адабиёти ёшларни имон -эьтикодли кишилар сифатида ва ватанга мухаббат рухида тарбиялашда мустакил мамлакатимизнинг кудратли куролидир.Китоб боланингдунёкарашини шакиллантиришга ёрдам беради, характерини тарбиялайди. Илм фанга мухаббатини оширади.

Болалар адабиётининг яна бир хусусияти унинг харакатга бойлигидир, ундан болалар адабиётида сюжетга булган талаб хам келиб чикади. У

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

вокеаларнинг тезкор , кизикарли, фантазияга ,юморга бой равишда ечилишини талаб килади.Ш ундай асарлардан Гофур Гуломнинг "Шум бола",Ойбекнинг "Болалик", Абдулла Каххорнинг "Утмишдан эртаклар ",Худойберди Тухтабоевнинг " Сехрли калпокча" , "Сарик девни миниб", " Сарик девнинг улими" сара асарлар каторидан урин эгаллади.Булар купгина хорижий тилларга таржима килинди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Жахон халкларини бир-бирларидан ажратувчи хам, уларни бирлаштирувчи восита хам - тилдир. Ер юзида яшовчи барча халклар, уларнинг вакиллари бир-бирлари билан асосан таржима оркали мулокот киладилар. Халклар, миллатлар уртасида сиёсий, иктисодий, маданий-ижтимоий алокалар кучайгани сайин таржима хам, таржимачилик хам кучайиб бораверади. "Таржимачилик фаолиятининг бош йуналиши турли тилларда гаплашувчи халкларни узаро таништириш, адабиёт оркали узаро мулокотини ташкил этиш, бошкача айтганда, маданиятлараро коммуникация имкониятини яратишдир"

Коммуникация воситалари тараккиётида тубдан узгариш юз берган вактдан бошлаб - хусусан иккинчи жахон урушидан кейин, - жамиятнинг таржимонларга булган талаби хам микдор, хам сифат жихатидан жуда ошиб кетди. Хдмма сохаларда - сиёсатдан техникагача, бадиий адабиётдан кишлок хужалигигача таржимон куп жихатдан хал килувчи шахс булиб колди. Бугунги кунда давлатлар бошликлари уртасидаги музокаралар, халкаро сиёсий ва илмий анжуманлар ишларини таржимонларсиз тасаввур килиш мумкин эмас.

«Биз таржима асрида яшамокдамиз» деган эди Халкаро Таржимонлар Конфедерациясининг президенти Эдмон Кари утган асрнинг урталарида.2

Бугунги кунда таржима халклар уртасида узаро иктисодий-сиёсий, илмий ва маданий алокаларнинг кенгайишига хизмат килмокда. Таржима -миллийтилларнингривожланишинитезлаштиради, тилларнинг лугат бойлигини янада оширади. Таржима - миллий адабиётларнинг узаро алокаси ва адабий таъсир жараёнини тезлаштиради. Миллий адабиётларда умуминсоний гоялар, янги мавзу ва янги жанрларнинг пайдо булишига олиб келади.

Таржима туфайли буюк суз усталарининг улмас асарлари дунёнинг минглаб тилларида жарангламокда. Д. Дефо, Гомер, Софокл, Вильям Шекспир, Иоханн Гёте, Александр Пушкин, Лев Толстой, Э.Хемингуэй, Алишер Навоий, ва бошка унлаб адибларнинг асарлари дунёнинг деярли барча халклари тилларига таржима килинган.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

Бадиий таржима сабабли миллий адабиётларнинг узаро алокаси, бир-бирига таъсири кундан-кунга ривожланиб бормокда. «Кейинги ярим аср ичида бир мамлакатлар адабиётининг бошка мамлакатлар адабиёти оламига кириб бориши жараёни муайян даражада буткул инсоният маданиятини тула камраб олди. Микёс эътибори билан хам, жадаллик эътибори билан хам, ижтимоий мазмун эътибори билан хам бу жараён тухтовсиз ривожланиб бормокда».

Миллий тилларнинг бойиши, муштарак суз, атама, ибораларнинг пайдо булишида хам, миллий маданиятлар ва миллий адабиётларда муштарак ижтимоий-сиёсий, адабий-эстетик конуниятларнинг пайдо булишида хам таржима катта рол уйнайди.

Умуминсоний максадни кузлаб калам тебратган хар бир ёзувчи ва шоирнинг асарлари факат уз халкининг мулки булиб колмай, балки бутун инсониятнинг хам бойлигидир. Барча халклар бир-бирининг адабиёти ва маданияти билан узвий алока урнатган такдирдагина узларининг адабиёти ва маданиятини ривожлантира оладилар. Алохида олинган хар бир миллий адабиёт мавкеидан туриб каралса, таржима купрок ранг-баранглик, хилма-хилликка кулайлик тугдирувчи омил сифатида намоён булади. Бирок таржима янгидан янги жанрларнинг миллий адабиётларга кириб боришини таъминловчи унсур хисобланади ва, шу жихатдан олиб каралса, бирлаштирувчи омил сифатида намоён булади. Жахон адабиёти дурдоналари таржима туфайли бир тилдан бошка тилга угирилганда, уша тилда сузлашувчи халкнинг миллий онгини устиришда, янгича эстетик дид пайдо килишда, дунёкарашини тарбиялашда фаол роль уйнайди. Демак, таржима тарбиявий, маърифий ахамиятга эга. Оригинал адабиёт оркали уз халкимизнинг утмиши, бугунги ва келажак хаётини ургансак, бадиий таржима асарлари оркали узга халкларнинг хаёти, утмиши, турмуш тарзи билан танишамиз. Оригинал адабиёт хам, таржима адабиёти хам бир хил ахамиятга эга, улар бир хил ривожланади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбек болалар адабиёти жахон адабиётининг илгор аньаналари таьсирида ривожланди. Жахон болалар адабиётининг нодир намуналари узбек тилига таржима килинди,"Том Сойрнинг бошидан кечирганлари","Гекльберри Финнинг саргузаштлари"(Марк Твен), "Робинзон Крузо" (Д.Дефо), "Гулливернинг саёхатлари" (Ж.Свифт) каби жахон адабиётининг нодир асарлари узбек болаларинг хам мулки булиб колди. Халклар маданий хамкорлигининг усиб, мустахкамланишида адабиёт оламшумул ахамият касб

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

этмокда. Миллат ва элатлар маданияти юксалишини адабий алокаларсиз хамда мазкур жараённинг доимий ривожланишисиз тасаввур этиб булмайди.

Жахон адабиёти тарихида шундай адиблар борки, улар ижодининг ахамияти замонлар утган сари тобора туларок очила боради. Машхур АКШ ёзувчиси Марк Твен (1835-1910) ва атокли узбек шоири Гафур Гулом (19031966) шундай адиблардандир. Марк Твен ижодига турлича караш адиб хаётлигидаёк намоён булди. У оламдан утганидан кейин эса адибни айримлар факат юморист, уткир кулги устаси сифатида бахолашса, айримлар унга Америка жамиятининг танкидчиси сифатида карашди. Мустабид шуролар даврида ва ундан кейин хам Марк Твен шахсига аксарият холларда нафакат ижодкор, балки Америка империализми танкидчиси сифатида каралди.

Коммуникация воситалари тараккиётида тубдан узгариш юз берган вактдан бошлаб - хусусан иккинчи жахон урушидан кейин, - жамиятнинг таржимонларга булган талаби хам микдор, хам сифат жихатидан жуда ошиб кетди. Хдмма сохаларда - сиёсатдан техникагача, бадиий адабиётдан кишлок хужалигигача таржимон куп жихатдан хал килувчи шахс булиб колди. Бугунги кунда давлатлар бошликлари уртасидаги музокаралар, халкаро сиёсий ва илмий анжуманлар ишларини таржимонларсиз тасаввур килиш мумкин эмас.

Бадиий таржима сабабли миллий адабиётларнинг узаро алокаси, бир-бирига таъсири кундан-кунга ривожланиб бормокда. «Кейинги ярим аср ичида бир мамлакатлар адабиётининг бошка мамлакатлар адабиёти оламига кириб бориши жараёни муайян даражада буткул инсоният маданиятини тула камраб олди. Микёс эътибори билан хам, жадаллик эътибори билан хам, ижтимоий мазмун эътибори билан хам бу жараён тухтовсиз ривожланиб бормокда».1

Миллий тилларнинг бойиши, муштарак суз, атама, ибораларнинг пайдо булишида хам, миллий маданиятлар ва миллий адабиётларда муштарак ижтимоий-сиёсий, адабий-эстетик конуниятларнинг пайдо булишида хам таржима катта роль уйнайди.

Умуминсоний максадни кузлаб калам тебратган хар бир ёзувчи ва шоирнинг асарлари факат уз халкининг мулки булиб колмай, балки бутун инсониятнинг хам бойлигидир. Барча халклар бир-бирининг адабиёти ва маданияти билан узвий алока урнатган такдирдагина узларининг адабиёти ва маданиятини ривожлантира оладилар. Алохида олинган хар бир миллий адабиёт мавкеидан туриб каралса, таржима купрок ранг-баранглик, хилма-хилликка кулайлик тугдирувчи омил сифатида намоён булади. Бирок таржима янгидан-янги жанрларнинг миллий адабиётларга кириб боришини

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

таъминловчи унсур хисобланади ва, шу жихатдан олиб каралса, бирлаштирувчи омил сифатида намоён булади. Жахон адабиёти дурдоналари таржима туфайли бир тилдан бошка тилга угирилганда, уша тилда сузлашувчи халкнинг миллий онгини устиришда, янгича эстетик дид пайдо килишда, дунёкарашини тарбиялашда фаол роль уйнайди. Демак, таржима тарбиявий, маърифий ахамиятга эга. Оригинал адабиёт оркали уз халкимизнинг утмиши, бугунги ва келажак хаётини ургансак, бадиий таржима асарлари оркали узга халкларнинг хаёти, утмиши, турмуш тарзи билан танишамиз. Оригинал адабиёт хам, таржима адабиёти хам бир хил ахамиятга эга, улар бир хил ривожланади.

Бизнинг эътиборимизни узига купрок тортаётган мамлакатлар калам ахллари, чунончи Гарбий Европа мамлакатлари адабиётининг ажралмас булаги хисобланмиш Англия адабиёти ва инглиззабон ижодкорлар саналмиш Америка адабиёти вакиллари асарларининг узбек тилига таржималари хакида гап кетадиган булса, шуни алохида кайд этиш лозимки, бундай таржима асарлари узбек ижодкорлари эътиборини дархол узига тортди ва тез орада уларнинг купчилиги халкимизнинг асарларига айланиб, китоб жавонларидан урин олди.

Хрзирги узбек адабиётида инглиз ва Америка адабиётидан килинган таржималар катта уринни ишгол этади ва уларнинг салмоги йил сайин ошиб бормокда.

Бугунги китоб шинавандаси, узбек каломинингсехри, жилваларини махорат билан намойиш эта олган миллий адибларнинг роман, достон, драмалари билан бир каторда бадиий таржима сехри билан унинг хузурига тушуриб буюрган Вильям Шекспир, Роберт Бёрнс, Жон Рид, Эрнест Хемингуэй, Марк Твен, Жек Лондон, Ленгстон Хьюз, Брет Гарт, Теодор Драйзер, Эптон Синклер, Бичер Стоу, Даниель Дефо, Жонатан Свифт, Конан Дойл, Эдгор По каби забардаст адибларнинг номлари яхши таниш, уларнинг улмас асарларини уз она тилида севиб укишган.

Чет эллардаги тинчлик ва демократия тарафдорлари хам узбек адабиётини севадилар, хурмат билан тилга оладилар, буни Алишер Навоий, Захириддин Мухаммад Бобур1, Мухаммад Аминхужа Мукумий, Зокиржон Фуркат каби классик адабиётимиз намояндалари ва Абдулла Кодирий, Ойбек, Гафур Гулом, Зулфия, П.Кодиров, Э.Вохидов, А.Орипов, Т.Пулатов сингари узбек адабиёти вакилларининг куплаб асарлари инглиз, немис, француз, чех, румин, польяк, булгор, венгер, хинд ва бошка хорижий тилларга таржима килинганлиги, чет эл китобхонлари томонидан севиб укилаётганлигидан хам куриш мумкин.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 3 | March, 2022 | SJIFactor: 5,965 | UIF: 7,6 | Google Scholar | www.carjis.org

DOI: 10.24412/2181-2454-2022-3-38-43

XУЛОСА

Адабий тахаллуси Марк Твен булган Семюэл Ленгхорн Клеменс Америка демократик адабиётининг йирик вакили, уз замонаси буржуа жамияти иллатларини фош этган сатирик ва реалист ёзувчидир. Сэмюэл Ленгхорн Клеменс булажак Марк Твеннинг болалар учун яратган бетакрор хажвий памфлетлар, саргузашт асарлар ва новеллалари деярли барча тилларга таржима килинган, десак муболага булмайди. Марк Твен асарларини укиган хар бир китобхоннинг, миллати ва тилидан катъий назар бу ёзувчининг махоратига тан бермай иложи йук. Ёзувчи асарларини Узбекистонда хар бир шоир, ёзувчи хамда таржимонлар узбек тилига таржима килиб юртдошларимизни Марк Твен асарларидан бахраманд этишган. Ушбу ёзувчининг ноёб асарларидан булмиш "Том Сойернинг бошидан кечирганлари, хамда "Гекльберри Финннинг бошидан кечирганлари( саргузаштлари)" саргузашт асарлари бутун дунё болалар адабиётига хамда хозирги кун болалар адабиётига хам уз хиссасини кушиб келмокда. Ушбу саргузашт асарларидаги юморлар хар кандай китобхонни узига ром айлайди.

REFERENCES

1. Адабий турлар ва жанрлар. (тарихи ва назариясига оид). 3 жилдлик. 1-жилд. -Т.: Фан. 1991. - 334 б.

2. Алиев А. Маънавият, кадрият ва бадиият (Ватан фидойилари) -Т.: Академия, 2000.- 632 б.

3. Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. - М.: Искусство. 1979.- 424 с.

4. Владимирова Н.В. Таржимачиликнинг махорат мактаби // Фан хакида сухбатлар. - Т. 1989.- № 3-4. 89 б.

5. Восток-Запад: Исследования. Переводы. Публикации. Вып. № 4. (редактор-составитель Л.Ш.Рожанский). - М.: Наука, 1989. - 298 с.

6. Бабаева С.Р Узбек ва АКШ адабиётида болаликнинг бадиий талкини. Филология ф.н.диссертация. Т-2012

7. Бахтин М.М. Вопросы литературы и эстетики. - М.: Худож. лит. 1975. - 502 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.