Научная статья на тему '“БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ” ТУШУНЧАСИ ВА МОҲИЯТИ ТАҲЛИЛИ'

“БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ” ТУШУНЧАСИ ВА МОҲИЯТИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Бола / бола ҳуқуқлари / Пекин қоидалари / БМТ Бош Ассамблеяси. / Child / child rights / Beijing Rules / UN General Assembly.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Каримова Садоқат Гулбоевна

Ушбу мақолада юртимизда бола ҳуқуқларини ҳимоя қилишга оид ҳуқуқшунос олимларимиз ҳамда хорижий ҳуқуқшунос олимлари фикр-мулоҳазалари илмий таҳлил қилиниб, муаллиф томонидан бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тушунчаси ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONCEPT "CHILD'S RIGHTS PROTECTION"AND SUBSTANTIAL ANALYSIS

In this article, the opinions of our legal scholars and foreign legal scholars on the protection of children's rights in our country were scientifically analyzed, and the author developed the concept of child protection

Текст научной работы на тему «“БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ” ТУШУНЧАСИ ВА МОҲИЯТИ ТАҲЛИЛИ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

i V

Уг\гл

Я-,. ' I г [■■

I " Ï yj

ч i 'JmH

LAW, FINANCE AND APPLIED SCIENCES

à^A «..l в®.!»»»»""

ARTICLE INFO

CONCEPT "CHILD'S RIGHTS PROTECTION' AND SUBSTANTIAL ANALYSIS Karimova Sadoqat Gulboevna

Law enforcement academy master's https://doi.org/10.5281/zenodo.12732444

ABSTRACT

Received: 06th July 2024 Accepted: 11th July 2024 Online: 12th July 2024

KEYWORDS Child, child rights, Beijing Rules, UN General Assembly.

In this article, the opinions of our legal scholars and foreign legal scholars on the protection of children's rights in our country were scientifically analyzed, and the author developed the concept of child protection.

"БОЛА Х,УКУКДАРИНИ ХИМОЯ КИЛИШ" ТУШУНЧАСИ ВА МОХИЯТИ ТАХЛИЛИ

Каримова Садоцат Гулбоевна

Хук;ук;ни мухрфаза ;илиш академияси магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.12732444

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 06th July 2024 Accepted: 11th July 2024 Online: 12th July 2024 KEYWORDS

Бола, бола хукуцлари, Пекин цоидалари, БМТБош Ассамблеяси.

Ушбу мацолада юртимизда бола хуцуцларини химоя цилишга оид цуцуцшунос олимларимиз хамда хорижий хуцуцшунос олимлари фикр-мулохазалари илмий тахлил цилиниб, муаллиф томонидан бола хуцуцларини химоя цилиш тушунчаси ишлаб чицилган.

Маълумки, болалар х,ар доим давлат ва жамият томонидан гамхурлик ;илиш ва куллаб-кувватлашга мухдюждирлар. Бу уларга Инсон ху;у;лари умумжах,он декларацияси билан берилган хуку;дир. Яъни декларациянинг 25-моддасида таъкидланганидек: "Оналик ва болалик алохдда гамхурлик ва ёрдам хуку;ини беради"1. Шу боис, х,ар бир давлатда, жумладан, Узбекистонда х,ам бола хуку;лари кафолатларини таъминлаш давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бири х,исобланади.

Ёш авлод тарбияси Узбекистон учун яна шуниси билан х,ам х,аёт-мамот масаласи х,исобланадики, мамлакатимиз ахрлисининг 40 фоизини 18 ёшгача булган болалар, 60 фоизини 30 ёшгача булган ёшлар ташкил этади. Шу сабабли, инсон хуку;лари ва эркинликлари сох,асидаги давлат сиёсатининг устувор йуналиши болалар ва ёшларнинг жисмоний, интеллектуал ва маънавий ривожланиши учун кулай ва энг яхши

1 Инсон хукуклари умумжахон декларацияси (БМТ Бош Ассамблеясининг Резолюция 217 А (III) билан 1948 йил 10 декабрда кабул ва эълон килинган) // Электрон манба: https://constitution.uz/uz/pages/humanrights (мурожаат вакти: 15.02.2024).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

шароитларни яратиш, шунингдек куп болали оилаларни, етим болаларни ва оила мухитидан махрум булган болаларни хар томонлама куллаб-кувватлаш хисобланади2.

Бола хукуклари кафолатининг ташкилий-хукукий механизмларида мавжуд булган муаммоларни тадкик этишдан аввал, "бола хукуклари химояси" тушунчасининг мохиятини аниклаштириш талаб этилади.

"Бола" тушунчасининг мазмунини турли манбаларда кузатиш мумкин. Жумладан, Бола хукуклари тугрисидаги конвенциянинг (1989 йил 20 ноябрь, Ню-Ёрк) 1-моддасида кайд этилишича, "18 ёшга тулмаган хар бир инсон зоти, агар болаларга нисбатан кулланиладиган конун буйича у эртарок балогатга етган деб топилмаса, бола хисобланади".

Мазкур халкаро стандартдан андоза олиш асосида миллий конунчилик нормаларида хам ушбу тушунчага таърифлар берилган. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси 22, 27, 29-моддаларида3, Узбекистон Республикасининг Оила кодекси 71-моддасида4, Узбекистон Республикасининг "Бола хукукларинг кафолатлари тугрисида"ги5 конуниниг 3-моддасида мазкур атама ифодаланган. Умумий коидага кура, бола (болалар) — ун саккиз ёшга тулгунга (вояга етгунга) кадар булган шахс (шахслар) хисобланади.

Алохида кайд этиш лозимки, юридик адабиётларда, шунингдек, халкаро ва миллий хукукий хужжатларда "бола" тушунчаси билан бирга "вояга етмаган болалар" тушунчаси хам кенг кулланилади. Жумладан, БМТ Бош Ассамблеясининг 1985 йил 10 декабрдаги "Пекин коидалари"да (2.2-моддаси) куйидаги таъриф келади: "вояга етмаган деб хукуцбузарлик учун мавжуд хукуций тизим доирасида катта ёшдагилар тортиладиган жавобгарлик шаклидан фарц циладиган шаклдаги жавобгарликка тортилиши мумкин булган бола ёки ёшга айтилади".

Мазкур таърифда муайян, аник ёш курсатилмаганлиги сабабли "вояга етмаган бола" атамаси мавхумрок. Шу нуктаи-назардан Бола хукуклари тугрисидаги Конвенцияда келтирилган тушунча энг аник атама хисобланади. "Бола" хамда "вояга етмаган" тушунчалари масаласида Конвенцияда "бола" тушунчасига таъриф берилганлиги сабабли хукукий адабиётларда конунчиликдан "вояга етмаган" атамасини чикариб ташлаб, унинг урнига "бола" атамасини куллаш масаласи мутахассислар томонидан илгари сурилмокда. Шунингдек, улар томонидан конун хужжатларида "вояга етмаган жиноятчилар" каби изохлар булмаслиги кераклиги тугрисида фикр билдирилмокда. Улар урнига "вояга етмаганларга нисбатан судлов" ва "жиноий судлов тизимида болалар" атамаларини киритиш таклиф этилмокда. Бу

2 Бола хукуклари мониторинга. Укув-услубий кулланма / Масъул мухаррир А.Х. Саидов. - Т.: Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 2011. - Б. 5.

3 Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси // Электрон манба: https://lex.uz/docs/111189 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

4 Узбекистон Республикасининг Оила кодекси // Электрон манба: https://lex.uz/acts/104720 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

5 Узбекистон Республикасининг 2008 йил 7 январдаги "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги УРК-139-сон Конуни // Электрон манба: https://lex.uz/acts/1297315 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

атамалар устуворлиги шундаки, улар нейтрал характерга эга булиб, тахдиромуз куринишга эга эмас6.

Ф.М.Отахужаевнинг таъкидлашича бола деганда, амалдаги кодексларда дуйидаги иборалар ишлатилади: "бола", "гудак", "эмизикли бола", "кичик ёшдаги бола", "успирин", "вояга етмаган болалар". Вояга етмаган болалар деганда 18 ёшга тулмаган болалар тушунилади7. Ш.Р.Юлдашева хам 18 ёшга тулмаган шахс вояга етмаган хисобланади тарзидаги таъриф билан юдоридаги тушунчани такрорлайди8.

Ш.Ганибоева бола тушунчасига узининг фикрини билдирар экан, 18 ёшга тулганларга нисбатан турли тушунчалар - "бола", "вояга етмаган шахс", "ёш", "усмир" ва бошдалар дулланилишини билдиради9. Ушбу юдоридаги фикрлар бизнинг нудтаи назаримизда "вояга етмаган шахс" тушунчасини узида тулид акс эттира олмайди.

Чунки, ёш (ёшлар) тушунчаси бугунги кунда худуд тизимида алохида кенгрод мазмунга эга категория сифатида даралади. Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги донунга мувофид "ёшлар (ёш фукаролар)" деганда - ун турт ёшга тулган ва уттиз ёшдан ошмаган шахслар тушинилиши лозимлиги дайд этилган10. Куриниб турибдики, болалар ва ёшлар тушунчалари узаро ён чегараси билан узаро тафовутга эга булмодда.

Худудшунос олим Н.Н. Дусмухамедованинг бу борадаги дарашлари диддатга сазовор булиб, унинг фикрича: "бола" атамаси билан "вояга етмаган" тушунчасини бирхиллаштириш мадсадга мувофид. Бунда "бола" атамасига нисбатан "вояга етмаган" атамаси изох, таъриф сифатида дабул дилиниши лозим. Бола деганда — инсон хаётининг 18 ёшгача булган, тулид муомала лаёдатига эга булмаган даврини тушуниш мадсадга мувофид"11. Бизнингча хам, мазкур дарашни аксиома сифатида дабул дилиш мумкин. Шунингдек, миллий донунчиликда ушбу атамаларнинг мазмунини ягона шаклда ифода этиш мадсадида барча норматив-худудий хужжатларда "бола" тушунчасидан фойдаланиш тавсия этилади.

"Бола худудлари" тушунчасига келсак, "худуд" ва "эркинлик" атамалари мохиятини таддослаш талаб этилади. Узбекистон Республикасининг Конституцияси12 нормалари (VII, X боблар) тахлили ушбу икки категориянинг ёнма-ён ишлатилишини курсатади. Мазкур тушунчалар уртасидаги чегара шартли равишда дулланилади. Худуд юридик жихатдан анид ифодаланган категориядир. Эркинлик тушунчаси кенг маънога эга тушунча булиб, уни ифода этиш вариантлари турличадир. Масалан, эркинликни юридик жихатдан мустахкамлаб дуйиш (хар кимнинг фикрлаш, суз ва эътидод эркинлиги) ёки

6 Международный обзор уголовной политики № 49-50. 1998-1999 гг. ООН и преступность среди несовершеннолетних: Руководство по международным стандартам и наилучшим видам практики. ООН. Нью-Йорк, 1999. - C.1L

7 Oтaхужaев Ф.М. Узбекистон Республигасининг oraa хукуки. - ^шкет, ТДЮИ, 2005. - Б. 159.

8 Юлдaшевa Ш.Р. Фукaрoлик вa oraa хукукидa вaсийлик вa хoмийликнинг мoхияти вa уни aмaлгa oшириш усуллaри. дисс. ю.ф.н. - Тoшкент, Б. 46.

9 Гaнибoевa Ш. Междунaрoднo-прaвoвaя зaщитa прaв ребенкa. - Тaшкент, Нaциoнaльный центр Республики Узбекистaн ш прaвaм челoвекa, 2003. - С. 6.

10 Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисцда'ги УРК-406-сон Конуни // Электрон манба: https://lex.uz/acts/3026246 (мурожаат вакти: 23.02.2024).

11 Дусмухамедова Н.Н. Узбекистонда бола хукуклари тугрисидаги конунчиликнинг ривожланиши ва такомиллаштириш муаммолари: юрид. фан. фалс. докт. (PhD) дисс. ... автореф. - Т., 2021. - Б. 12.

12 Узбекистон Республикасининг Конституцияси (30.04.2023) // Электрон манба: https://lex.uz/docs/6445145 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

мустахкамлашнинг иложи булмаслиги (дустона учрашувларда, оилада эркинлик) мумкин.

Бола хукуклари хукук ривожланишининг давомийлиги жараёнида инсон хукукларининг бир кисми, айни вактда хукук тизимининг алохида сохаси сифатида шаклланаётганлигини кайд этиш мумкин. Бола хукукларига "инсон хукуклари"га нисбатан купрок инсон эхтиёжлари нуктаи-назаридан каралганлиги тугрисидаги фикрга кушилмасликнинг иложи йук13. Шу боис бола хукукларини инсон хукукларидан айри холда куриб чикиш тугри эмаслигини таъкидлаб утиш лозим.

Хукукшунос олимлар уртасида хам "бола хукуклари" тушунчаси мохиятини ёритишга каратилган турлича ёндашувларни кузатиш мумкин. Д.Абдулхайрзоданинг фикрига кура, бола хукуклари бу - болага тегишли булган хукуклар тизими хисобланади14. Таърифдан куриниб турибдики, унда бола хукукларининг узига хос хусусиятлари ва хукукий доирасига аниклик киритилмаган.

Н.С. Еряшкина томонидан берилган илмий таърифда келтирилишича, бола хукуклари - купкиррали ва купжихатли ходиса булиб, шахснинг ажралмас хусусиятлари, халкаро ва миллий хукук нормалари билан мустахкамланган имкониятлари тизимидир15.

Бола тугилган вактдан бошлаб, бир катор хукукларга, шу жумладан: яшаш хукукига (имкониятига) (Конституция, 25-м.), шахсий дахлсизлик хукукига (Конституция, 27-м.), шаъни ва кадр-киммати дахлсизлиги (Конституция, 26-м.) хукукларига эга булади.

Бола хукуклари фундаментал характерга эга булиб, унинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлаш хамда химоя килиш, унинг жисмоний, аклий ва маданий жихатдан тулаконли ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш давлатнинг мажбуриятидир.

Шунингдек кайд этиш лозимки, бола инсон зотининг энг химояланмаган кисми хисобланади. Унинг хукукий макоми ёш чекловларини инобатга олган холда, инсон ва фукаронинг хукукий макомидан келиб чикади. Инсон хукуклари — инсоннинг давлат билан муносабатидаги хукукий макомини, иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва маданий сохалардаги имкониятлари хамда даъволарини тавсифловчи тушунча хисобланади16. Бу уринда шахс ва давлат уртасидаги муносабатларга алохида ургу берилмокда.

Инсон хукуклари бошка хукуклардан икки жихати билан ажралиб туради: биринчидан, хар бир инсон инсон сифатида мавжуд булгандан буён бу хукукга эгалик килади. Инсон хукукларини келтириб бериш ёки бирор жойдан сотиб олиш мумкин эмас. Маълум бир конун доирасида инсон хукуклари булинмайди ва тенг даражада хар бир инсонга тегишли булади. Иккинчидан, инсон хукукларини назорат килиш мажбурияти бошка шахсларга эмас, балки давлат ва унинг органларига юклатилган.

13 Давлат ва хукук назарияси: Дарслик / Х.Т. Одилкориев, И.Т. Тультеев ва бошк. -Т.: «Шарк», 2009. - Б. 343.

14 Абдулхайрзода Д. Права ребенка как юридическая конструкция // Вестник Науки и Творчества. - 2018. - № 7 (31). - С. 9.

15 Еряшкина Н.С. Понятие прав ребенка в Российском праве // «Научно-практический электронный журнал Аллея Науки» - 2021. - № 12 (63). - С. 2.

16 Курбонов Ш. "Инсон хукуклари ва аёлларга нисбатан тазйик тушунчаси" // Электрон манба: https://mingbuloq.uz/index.php/yangiliklar/468-inson-u-u-lari-va-ajollarga-nisbatan-tazji-tushunchasi (мурожаат вакти: 23.02.2024).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Бошкача суз билан айтганда, давлатлар зиммасида инсон хукуклари бузилишини олдини олиш ва бирор-бир шахснинг хукуклари бошка бир шахслар томонидан бузилишидан химоя килиш мажбурияти ётади.

Бола хукуклари бу - бола хукуклари тугрисидаги халкаро конунчиликда мустахкамланган бола хукуклари йигиндисидир. В.И. Абрамовнинг фикрича, бола хукуклари - инсон хукукларининг болаларга нисбатан булган кисмини ифодалайди. Бола хукукларини химоя килиш механизми эса, унинг хукукларини амалга оширишни таъминлаш учун фойдаланиладиган узаро таъсир килувчи ижтимоий-хукукий воситалар тизимидир17.

Ф.Шариповнинг фикрича, "бола хуцуцлари - болага нисбатан инсон хуцуцлари тоифаси, ирци, жинси, тили, дини, тугилган жойи, миллий ёки ижтимоий келиб чициши, мулкийлиги, ижтимоий мавцеидан цатъи назар, %ар бир бола эга булиши керак булган хуцуц ва эркинликлар"18.

Мазкур таърифнинг узига хос жихати шундаки, унда бир ;атор универсал хусусиятлар уз аксини топган. Масалан, болага тегишли хукукларга тенглик принципи асосида ёндашиш. Шунингдек, ушбу хукукларнинг инсон хукуклари тоифасига мансуб эканлиги эътироф этилган.

Умуман олганда, бола хукуклари тушунчаси замонавий ёндашувлар асосида тахлил этилган ва методологик жихатдан чукур тад;и; этган холда "бола хукуцлари - бу инсон хукуцларининг мухим ва ажралмас таркибий цисми булиб, инсоннинг ун саккиз ёшгача булган даврида фойдаланадиган хулц-атвор цоидаларининг йигиндисидир" деган таъриф бериш мумкин.

Бола хукуклари институтининг хукукий ма;оми масаласи хам бугунги кунда мутахасисслар уртасида турли мухокамаларга сабаб булмо;да. Н.Н. Дусмухамедова томонидан олиб борилган социологик тад;и;отларда келтирилишича, мутахассисларга "Сизнингча, бола хуцуцлари хуцуц тизимида цандай уринга эга?" деган савол билан мурожаат ;илинганда, суровда иштирок этганларнинг 44 фоизи - бола хукукларини алохдда хукук сохаси сифатида бахолаш мумкин, 25 фоизи - бола хукукларини мураккаб хуку; институти сифатида бахолаш мумкин, 21 фоизи - бола хукукларини тармо;лараро хукук институти сифатида бахолаш мумкин, дея жавоб берган булса, суралганларнинг колган 10 фоизи бошкача мазмундаги уз муста;ил фикрларини билдирганлар19.

Тахлиллардан куриниб турибдики, бугунги замонавий хукук тизимида бола хукуклари алохида муста;ил хукук сохаси сифатида шаклланиб улгурган дейин мумкин.

"Бола хукукларини химоя килиш" категорияси хам тадкикот мавзусини ёритишда зарур булган атамалардан бири булиб, унинг мохиятини ёритиш мухим ахамият касб этади.

17 Абрамов В.И. Права ребенка и их защита в России: общетеоретический анализ доктор юридических наук. -Саратов, 2007. - С. 455.

18 Шарипов Ф. Бола хукуклари ва эркинликларини химоя килиш кафолатлари янада мустахкамланади // Электрон манба: https://uza.uz/uz/posts/bola-huquqlari-va-erkinliklarini-himoya-qilish-kafolatlari-yanada-mustahkamlanadi (мурожаат вакти: 21.02.2024).

19 Дусмухамедова Н.Н. Узбекистонда бола хукуклари тутрисидаги конунчиликнинг ривожланиши ва такомиллаштириш муаммолари: юрид. фан. фалс. докт. (PhD) дисс. ... автореф. - Т., 2021. - Б. 12.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Узбек тилининг изохли лугатида келтирилишича, "химоя" сузи "химояланмок" фелининг узаги булиб, "химояси олмок", ""курикламок", "куллаб-кувватламок", "хомийлик килмок" маъноларини беради20.

Миграция буйича оммавий ахборот воситалари учун глоссарийда эса, "химоя" тушунчасига "тегишли хукук нормалари (яъни, инсон хукуклари, халкаро гуманитар хукук ва кочоклар хукукига оид хукук)га мувофик инсон хукукларини тулик хурмат килинишини таъминлашга каратилган барча фаолият" сифатида таъриф берилган21.

Айрим юридик адабиётларда келтирилишича, химоя килиш тушунчаси - мухофаза килиш, мудофаа килмок, сакламок маъноларини билдиради22. Мазкур тушунчаларнинг мазмунини турлича бахолаш холатларини хам кузатиш мумкин. Баъзи тадкикотчилар томонидан бир-бирига мутаносиблик, айнанлик мавжудлиги тан олинса23, бошка тадкикотчиларнинг фикрига кура "химоялаш" тушунчаси "мухофаза килиш" тушунчасига нисбатан торрок мазмунга эгалиги таъкидланади24. Фикримизча, "мухофаза килиш" ва "химоя килиш" тушунчалари бир-бирига мутаносиб хисобланади. Бирок бугунги кун амалиётида "химоя килиш" атамасидан купрок хамда кенг куламда фойдаланиб келинмокда.

Шу билан бирга, алохида кайд этиш лозимки хукук назарияси ва амалдаги конунчилигимиз нормаларида "химоя килиш" атамаси билан бир вактда "таъминлаш" атамаси, яъни "инсон (бола) хукукларини таъминлаш" тушунчаси хам кенг кулланилиб келмокда.

Фикримизча, бу икки тушунча ("химоя килиш" ва "таъминлаш") узбек тилида турлича мазмун-мохиятга эга эканлигидан келиб чикиб, давлат сиёсатининг бола хукук ва манфаатлари билан боглик фаолиятини куйидаги икки йуналишга, яъни биринчидан, боланинг химоя килиниши зарур булган хукуклари; иккинчидан, боланинг таъминланиши зарур булган хукук ва манфаатларига ажратиб урганиш максадга мувофик. Масалан, боланинг таълим олишга оид хукуклари давлат томонидан таъминланса, унинг шаъни, кадр-киммати, хаёти химоя килинади. Шундан келиб чиккан холда, бола хукукларини химоя килиш буйича давлат сиёсатининг асосий йуналишлари кайд этилган Узбекистон Республикасининг "Бола хукуклари кафолатлари тугрисида"ги конунининг 4-моддаси номланишини "Бола хукукларини химоя килиш ва таъминлаш буйича давлат сиёсати" тарзида ифодалашни лозим деб хисоблаймиз.

Умуман олганда, бола хукукларини химоя килиш деганда - унга халкаро хуцуц нормалари ва ички цонунчилик билан кафолатланган хуцуцлари, эркинликлари ва цонуний манфаатларини амалга ошириши учун яратиладиган имкониятларни цонун билан мухофаза цилишга царатилган чора-тадбирлар тизими тушинилади.

20 Узбек тилининг изошли лугати - X, харфи. А.Мадвалиев тахрири остида (2006-2008) // Электрон манба: https://ziyouz.uz/durdona-toplamlar/uzbek-tilining-izohli-lugati/ (мурожаат вакти: 23.02.2024).

21 Миграция буйича ОАВ учун глоссарий // Халкаро мехнат ташкилоти.: Москва, 2022. - Б. 84.

22 Узбек тилининг изохли лугати . Бешинчи жилд. - Т., 2017. - Б. 413.

23 Мартыненко Н.Э. Совершенствование уголовно-правовой охраны потерпевшего - задача уголовной политики Российской Федерации // Труды Академии управления МВД России. 2015. -№ 3 (35). - С. 12.

24 Бутылин В.Н. Институт государственной правовой охраны конституционных прав и свобод // Российского право.- 2001. - № 12.- С. 17.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

Узбекистон Республикасининг Оила кодексига мувофи; (67-модда) бола уз хукуки ва ;онуний манфаатларини химоя ;илиш хукукига эга25.

Боланинг хукуки ва ;онуний манфаатларини химоя ;илиш унинг ота-онаси (уларнинг урнини босувчи шахслар), ;онунда назарда тутилган холларда эса, васийлик ва хомийлик органи, прокурор ва суд томонидан амалга оширилади. Вояга етмаган бола ;онунга мувофи; тула муомала лаё;атига эга деб эътироф этилса, у уз хукук ва мажбуриятларини, шу жумладан химоя хукукини муста;ил амалга оширишга ха;лидир. Тахлиллардан маълумки, давлат бола хукуклари ва ;онуний манфаатларини тули; кафолатлаш мажбуриятини уз зиммасига олади.

References:

1. Инсон хукуклари умумжахон декларацияси (БМТ Бош Ассамблеясининг Резолюция 217 А (III) билан 1948 йил 10 декабрда кабул ва эълон килинган) // Электрон манба: https://constitution.uz/uz/pages/humanrights (мурожаат вакти: 15.02.2024).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Бола хукуклари мониторинги. Укув-услубий кулланма / Масъул мухаррир А.Х. Саидов. - Т.: Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 2011. - Б. 5.

3. Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодекси // Электрон манба: https://lex.uz/docs/111189 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

4. Узбекистон Республикасининг Оила кодекси // Электрон манба: https://lex.uz/acts/104720 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

5. Узбекистон Республикасининг 2008 йил 7 январдаги "Бола хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги УРК-139-сон Конуни // Электрон манба: https://lex.uz/acts/1297315 (мурожаат вакти: 21.02.2024).

6. Международный обзор уголовной политики № 49-50. 1998-1999 гг. ООН и преступность среди несовершеннолетних: Руководство по международным стандартам и наилучшим видам практики. ООН. Нью-Йорк, 1999. - С.11.

7. Oтaхужaев Ф.М. Узбекистон Республикaсининг oилa хукуки. - Тошкент, ТДЮИ, 2005. - Б. 159.

8. Юлдaшевa Ш.Р. Фу^ролик вa oилa хукукидa вaсийлик вa хомийликнинг мохияти вa уни aмaлгa ошириш усуллaри. дисс. ю.ф.н. - Тошкент, Б. 46.

9. Гaнибoевa Ш. Междунaрoднo-прaвoвaя зaщитa прaв ребен^. - Тaшкент, Нaциoнaльный центр Республики Узбекистaн по прaвaм челoвекa, 2003. - С. 6.

10. Узбекистон Республикасининг 2016 йил 14 сентябрдаги "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги УРК-406-сон Конуни // Электрон манба: https://lex.uz/acts/3026246 (мурожаат вакти: 23.02.2024).

11. Дусмухамедова Н.Н. Узбекистонда бола хукуклари тугрисидаги конунчиликнинг ривожланиши ва такомиллаштириш муаммолари: юрид. фан. фалс. докт. (PhD) дисс. ... автореф. - Т., 2021. - Б. 12.

25 Узбекистон Республикасининг Оила кодекси // Электрон манба: https://lex.uz/acts/104720 (мурожаат вакти: 23.02.2024).

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.984 www.in-academy.uz

12. Узбекистон Республикасининг Конституцияси (30.04.2023) // Электрон манба: https://lex.uz/docs/6445145 (мурожаат ва;ти: 21.02.2024).

13. Давлат ва хукук; назарияси: Дарслик / Х.Т. Одил;ориев, И.Т. Тультеев ва бош;. -Т.: «Шар;», 2009. - Б. 343.

14. Абдулхайрзода Д. Права ребенка как юридическая конструкция / / Вестник Науки и Творчества. - 2018. - № 7 (31). - С. 9.

15. Еряшкина Н.С. Понятие прав ребенка в Российском праве // «Научно-практический электронный журнал Аллея Науки» - 2021. - № 12 (63). - С. 2.

16. бурбонов Ш. "Инсон хукуклари ва аёлларга нисбатан тазйи; тушунчаси" // Электрон манба: https://mingbuloq.uz/index.php/yangiliklar/468-inson-u-u-lari-va-ajollarga-nisbatan-tazji-tushunchasi (мурожаат ва;ти: 23.02.2024).

17. Абрамов В.И. Права ребенка и их защита в России: общетеоретический анализ доктор юридических наук. - Саратов, 2007. - С. 455.

18. Шарипов Ф. Бола хукуклари ва эркинликларини химоя ;илиш кафолатлари янада мустахкамланади // Электрон манба: https://uza.uz/uz/posts/bola-huquqlari-va-erkinliklarini-himoya-qilish-kafolatlari-yanada-mustahkamlanadi (мурожаат ва;ти: 21.02.2024).

19. Дусмухамедова Н.Н. Узбекистонда бола хук;ук;лари тугрисидаги ;онунчиликнинг ривожланиши ва такомиллаштириш муаммолари: юрид. фан. фалс. докт. (PhD) дисс. ... автореф. - Т., 2021. - Б. 12.

20. Мартыненко Н.Э. Совершенствование уголовно-правовой охраны потерпевшего -задача уголовной политики Российской Федерации // Труды Академии управления МВД России. 2015. -№ 3 (35). - С. 12.

21. Бутылин В.Н. Институт государственной правовой охраны конституционных прав и свобод // Российского право.- 2001. - № 12.- С. 17.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.