Научная статья на тему 'БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИКНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИКНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
509
87
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Бола ҳуқуқлари / жамият / ҳуқуқий онги ва маданият / ёш авлод / тарбия / конун. / Children's rights / society / legal consciousness and culture / the younger generation / education / law.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Шукрилло Амирҳўжаев, Одилжон Рахимжон Ўғли Ғуломжонов

Жамиятда аҳолининг бола ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш ҳамда таьминлаш борасидаги ҳуқуқий онги ва маданиятини ошириш, қонуннийликни мустаҳкамлаш ҳамда болаларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилишни янада кучайтиришга қаратилган тарғибот ишларини амалга оширилмокда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVING LEGISLATION IN THE FIELD OF PROTECTION OF THE RIGHTS OF THE CHILD

The society is carrying out propaganda work to improve the legal literacy and culture of the population on the protection and promotion of the rights, freedoms and legitimate interests of children, to strengthen the rule of law and further strengthen the reliable protection of children's rights and children's freedom.

Текст научной работы на тему «БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ СОҲАСИДАГИ ҚОНУНЧИЛИКНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

БОЛА ХУКУКЛАРИНИ ХИМОЯ КИЛИШ СОХАСИДАГИ КОНУНЧИЛИКНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Шукрилло Амирхужаев

Андижон давлат университети Ижтимоий иктисодиёт факултети Миллий гоя, маънавият асослари ва хукук таълими кафедраси катта укитувчиси

Одилжон Рахимжон уFЛИ Гуломжонов

Андижон давлат университети Ижтимоий иктисодиёт факултети Миллий гоя, маънавият асослари ва хукук таълими йуналиши 3-курс талабаси gulomj onovandu@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Жамиятда ахолининг бола хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини химоя килиш хамда таьминлаш борасидаги хукукий онги ва маданиятини ошириш, конуннийликни мустахкамлаш хамда болаларнинг хукук ва эркинликларини ишончли химоя килишни янада кучайтиришга каратилган таргибот ишларини амалга оширилмокда.

Калит сузлар: Бола хукуклари, жамият, хукукий онги ва маданият, ёш авлод, тарбия, конун.

IMPROVING LEGISLATION IN THE FIELD OF PROTECTION OF THE

RIGHTS OF THE CHILD

Shukrillo Amirkhujaev

Andijan State University, Faculty of Socio-Economics, Senior Lecturer, Department of National Ideology, Fundamentals of Spirituality and Legal Education

Odiljon Rakhimjon ugli Gulomjonov

Andijan State University, Faculty of Socio-Economics 3rd year student majoring in National Ideology, Spirituality and Law gulomjonovandu@gmail.com

ABSTRACT

The society is carrying out propaganda work to improve the legal literacy and culture of the population on the protection and promotion of the rights, freedoms and legitimate interests of children, to strengthen the rule of law and further strengthen the reliable protection of children's rights and children's freedom.

Keywords: Children's rights, society, legal consciousness and culture, the younger generation, education, law.

КИРИШ

Ёш авлодни эркин, демократик, инсонпарварлик тамойиллари асосида комил инсон рухида устириш, уларнинг нафакат уз хукук ва эркинликларини яхши билувчи, балки уларни амалга ошира оладиган хамда уз бурч ва мажбуриятларини хам онгли равишда бажарувчи инсон сифатида жамиятнинг тенг хукукли ва фаол субъекти килиб тарбиялаш фукаролик жамиятига асосланган демократик, хукукий давлатни куришни уз олдига максад килиб олган хар бир демократик давлатлар каби Узбекистан учун хам мухим ва долзарб масала хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

«Азал азалдан хар кайси ота-она уз боласининг соглом ва баркамол, акл-заковатли, бахтли булишини истайди. Шундай фарзандни вояга етказиш, унинг хаётда муносиб урин эгаллашига эришиш - ота-онанинг энг улуг, энг мукаддас орзуси, десак, айни хакикатни айтган буламиз. ... Айни вактда бугунги шиддатли замон, хаётнинг узи ёш авлод тарбияси борасида олдимизга янги янги, ута мухим ва долзарб вазифаларни куймокда»1.

Ёш авлод тарбияси Узбекистон учун яна шуниси билан хам хаётмамот масаласи хисобланадики, мамлакатимиз ахолисининг 40%ни 18 ёшгача булган болалар, 60%ни 30 ёшгача булган ёшлар ташкил этади. Шу сабабли, инсон хукуклари ва эркинликлари сохасидаги давлат сиёсатининг устувор йуналиши болалар ва ёшларнинг жисмоний, интеллектуал ва маънавий ривожланиши учун кулай ва энг яхши шароитларни яратиш, шунингдек куп болали оилаларни, етим болаларни ва оила мухитидан махрум булган болаларни хар томонлама куллаб-кувватлаш хисобланади2.

Мамлакатда ёшлар масаласи, уларнинг уз фукаролик позициясига эга инсон сифатида тарбиялаш, уларнинг хукук ва эркинликларни, конуний манфаатларини таъминлаш масалаларига мустакилликнинг дастлабки кунлариданок давлат сиёсатининг устувор йуналиш сифатида катта эътибор каратиб келинмокда. Мустакиллигимиз энди эълон килинган пайтдаёк, яъни 1991 йилнинг 20 ноябрида, "Узбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тугрисида"ги махсус Конун кабул килининиб, 2016 йил 14 сентабрда эса, унинг урнига "Узбекистон Республикасида "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги Конун янги тахрирда кабул килинганлиги бунга далолат була олади.

1 «Амалга ошираётган ислохотларимизни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамияти куриш - ёруг келажагимизнинг асосий омилидир». Биринчи Президент Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 21 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. /Халк сузи, 2013-йил 7-декабр.

2 Бола хукуклари мониторинги. Укув-услубий кулланма /Масъул мухаррир А.Х. Саидов. - Т.: Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 2011. - Б.5.

Mas^p ^нундо ëшлapгa oид cиëcaтнинг молоди, Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг ëшлapгa oид довлот cиëcaти coxacидaги вaкoлaтлapи, ëшлapгa oид довлот cиëcaти тyFpиcидaги кoнyнлapнинг мaзмyн-мoxияти кондой булиши лoзимлиги, 6у бopaдaги Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг xaдкapo шapтнoмaдapи нopмaлapининг ycтyвopлиги тaмoйили кypcaтиб утилгон. Бу эca, ëшлap cиëcaти мacaдacи 1992 йилги муетокил Узбeкиcтoннинг Koнcтитyцияcидa уз aкcини тoпишигa, шу йили Узбeкиcтoннинг БМТнинг acocий xyжжaтлapидaн биpи хдшблонмиш '^ло

*-» 95 3 *-»

xyкyкдapи тyFpиcидa ги конвeнциягa кушилишига во мaзкyp xyжжaтлap acocидa утгж дaвp мoбaйнидa бoлaдap во ëшдap мacaдaдapигa дaxлдop 100 дон opтик KOнyнлapни кобул килиниши хймдо 2008 йилдо, бу cox^ara мaxcyc кoнyн Xиcoблaнгaн Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг «Бoлa xyкyкдapининг кaфoлaтлapи тyFpиcидa»ги ^нунини4, 2019 йил 22 aпpeл куни Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг '^ла хукуклари янада кучайтиришга oид

кушимча чoра-тадбирлар тyFрисида"ги ПK;-4296-cон кapopини кобул кдлинишига acoc булди.

MyXOKAMA

2008 йил 7 янвap куни кучга киpгaн Узбeкиcтoн Рecпyбликacининг '^ло xyкyкдapининг кaфoлaтлapи тyFpиcидa"ги ^нуни, 18 ëшгaчa булган cyбъeктлap Xиcoблaнмиш, бoлaлapнинг хукукий axвoлини бeлгилaшгa дoиp мyнocaбaтлapни тapтибгa coлишгa, бoлa xyкyкдapини во эpкинликдapини юpидик кaфoлaтлaшгa кapaтилгaн. Тоъкидлош жoизки, ^нун нopмaдapининг яpмидaн купи бoлa xyкyкдapининг кaфoлaтлapини бeлгилaшгa бaFишлaнгaн5.

Юкopидaгилapдaн кeлиб чикиб, ойтиш мумкинки, утгж дaвp мoбaйнидa, момлокотдо бoлaлapни хукукий жихотдон xимoялaшнинг xaдкapo во миллий хукукий acocлapи яpaтилди во yлap xaëтгa жолб этилиб бopилмoкдa.

НAТИЖA

Maзкyp xyкyкий xyжжaтлapдa бoлaлap, шyнингдeк, axoлининг бoшкa бapчa котломи вaкиллapининг xaм бoлa xyкyкдapи coxacидaги xyкyкий маддниятини шaкдлaнтиpиш во pивoжлaнтиpишгa когта эътибop кapaтилгaн. Бу йyнaлишдa xyкyкий тapбия мyxим axaмият ^c6 этоди. Бу бopaдaги тeгишли xa^apo xyжжaтлap, пapлaмeнтнинг кoнyн во кapopлapи, момлокот Пpeзидeнтининг FOялapи, тeгишли фapмoн во фapмoйишлapи6 ижpocининг caмapacи yлapoк,

3 Инcон xyкyклapи буйичо хaлкapо шapтномaдap (туплям). - Т.: «Адолот», 2004. - Б.220.

4 Узбeкиcтон Рecпyбликacи конун xyжжaтлapи тупломи. 2008-йил, 1-2-cон, 1-моддо.

5 Боло xyкyклapи монитоpинги. Укyв-ycлyбий куллонмо /Macъyл мyxappиp А.Х. Соидов. -Т.: Инcон xyкyклapи буйичо Узбeкиcтон Рecпyбликacи Миллий мapкaзи, 2011. - Б.6

6 Мдаол учун, БМТнинг "Ижон xyкyклapи cоxacидaги тоълим ун йиллиги (1995-2004)" доиpacидaги тaвcиялapи xa^a Узбeкиcтон Рecпyбликacининг "Тоълим тyFpиcидa"ги, "Kaдpлap тaйëpлaш миллий дacтypи тyFpиcидa"ги

6угунги кунда мамлакатимизда мактабгача ва умумий ypтa таълим мyaccacaдapи, oлий укув юpтлapи ва oлий укув юpтидaн кeйинги таълимда xyкyкий таълим тизими яpaтилди. Бoлa xyкyкдapини ypгaниш мacaлacи мaзкyp тизимнинг тapкибий к^мига айланди.

Aлoxидa кайд этиш кepaкки, axoлидa бoлa xy^^ap^a oид xyкyкий маданиятни шaкллaнтиpишдa xyкyмaт тoмoнидaн кабул килинган куйидаги дacтypий xyжжaтлap xaH мyxим axaмиятгa эга. X,ap йили кабул килинадиган давлат дacтypлapидa бoлaдap, ëшлap мyaммoлapи дoимo диккат мapкaзидa бyлмoкдa. Aйникca, 200S йилни "Ёшлap йили", 2010 йилни "Бapкaмoл aвлoд йили", 2014 йилни "СoFлoм бoлa йили", 2016 йилни "СoFлoм oнa ва coFлoм бoлa" дeб эълoн килиниши бoлaдap, ëшлap ва yлapнинг тapбияcи давлат cиëcaтининг бoш мacaдacи эканлигини ^pcartó бepди. Aйникca, бу бopaдa мамлакат микëcидa амалга oшиpилaëтгaн тypли тaдбиpлap ëшлapнинг xyкyкий маданиятини, yлapнинг xyкyк ва эpкинликдapини caмapaди амалга oшиpишдa мyxим axaмият кacб этмoкдa.

XУЛОСA

Xyлoca килиб айтганда, мамлакатда бугунги кунда axoлининг бoлa xy^^ap^a oид xyкyкий маданиятини pивoждaнтиpиш буйича xyкyкий acoc ва инcтитyциoнaд тизим яpaтилди ва y тaкoмиллaштиpиб бopилмoкдa. Aммo, KOнyнлapни ишлаши, yлap мexaнизмлapининг caмapaдopлиги биpинчи ypиндa, axoлининг xyкyкий маданиятининг кай дapaжaдa эканлигига бoFликдиp. Уни эca, бу бopaдaги тaълимcиз эpишиб булмайди. Шунинг учун xaм, мамлакатда инcoн xyкyкдapи coxacидaги таълимни pивoжлaнтиpиш билан биp кaтopдa, унинг axoлиcининг катта киcмини ташкил этувчи бoлaдapнинг xyкyкдapини xaм мaxcyc укитиш бугунги куннинг дoлзapб мacaдacигa aйлaнмoкдa.

Мaзкyp йунадишда, бoлaдapнинг xyкyкий маданиятини янада юкcaлтиpишдa, axoлининг бoлa xy^^ap^a oид xyкyкий билимлapини oшиpишдa, кyйидaгилapгa эътибopни янада кyчaйтиpиш мaкcaдгa мyвoфикдиp:

биринчидан, бoлa xyкyкдapигa oид таълим ва тapбиянинг нaзapий жиxaтлapини кyчaйтиpиш билан биp кaтopдa, унинг амалий caмapaдopлигини янада oшиpиш;

Kpнyнлapи, Узбeкиcтон Рecпyбликacи Олий Мaждиcи кapоpи билан таодикланган 1997 йилдаги "Жамиятда xyкyкий маданиятни юкcaлтиpиш миллий дacтypи", Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 1997 йил 25 июндаги "Х,укукий тapбияни яхшилаш, axолининг xyкyкий маданияти дapaжacини юкcaдтиpиш, xyкyкшyноc кaдpлapни тaйëpлaш тизимини тaкомиллaштиpиш, жамоатчилик фи^ини ypгaниш ишини яхшилаш xaкидa"ги Фapмони, Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2001 йил 4 янвapдaги "Узбeкиcтон Рecпyбликacи Конcтитyтcияcини ypгaнишни ташкил этиш тyFpиcидa"ги Фapмойиши; Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2019 йил 9 янвapдaги Узбeкиcтон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг "Жамиятда xyкyкий онг ва xyкyкий маданиятни юкcaлтиpиш тизимини тубдан тaкомиллaштиpиш тyFpиcидa"ги ПФ-561S-cон Фapмони.

иккинчидан, болалар таълим ва тарбиясини амалга оширувчи муассасалар укув дастурларида бола хукукларига оид Узбекистон Республикаси кушилган халкаро нормаларга, умуминсоний кадриятларга, илгор хорижий тажрибага ва албатта, мамлакатда тарихан шаклланган миллий анъаналарга, кадриятларга эътиборни кучайтириш;

учинчидан, бола хукукларини укитишда замонавий ахборот ва педагогик технологияларни куллашнинг самарадорлигини ошириш;

туртинчидан, бола хукукларига оид тадкикотчиликни, айникса, уларнинг узларининг хамда ахолининг бола хукукларига оид хукукий маданиятини урганишга каратилган илмий ва социологик тадкикотларни янада кучайтириш;

бешинчидан, бола хукуклари борасида таълим муассасалари билан давлат органлари, фукаролик жамияти институтлари, хусусан, махаллалар уртасидаги узаро тушуниш ва хамкорликка эришиш;

олтинчидан, ОАВларининг болалар ва ёшларнинг хукукий тарбия сохасидаги фаолиятини янада кенгайтириш.

REFERENCES

1. «Амалга ошираётган ислохотларимизни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамияти куриш - ёруг келажагимизнинг асосий омилидир». Биринчи Президент Ислом Каримовнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганлигининг 21 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузаси. /Халк сузи, 2013-йил 7-декабр.

2. Бола хукуклари мониторинги. Укув-услубий кулланма /Масъул мухаррир А.Х. Саидов. - Т.: Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 2011. - Б. 5.

3. Инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар (туплам). - Т.: «Адолат», 2004. - Б.220.

4. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами. 2008-йил, 1-2-сон, 1-модда.

5. Бола хукуклари мониторинги. Укув-услубий кулланма /Масъул мухаррир А.Х. Саидов. -Т.: Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази, 2011. - Б.6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.