Научная статья на тему 'Уқувчиларда экологик ҳуқуқии тарбияни такомиллаштиришнинг педагогик омиллари'

Уқувчиларда экологик ҳуқуқии тарбияни такомиллаштиришнинг педагогик омиллари Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
341
59
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экологик ҳуқуқий тарбия / экологик хавфсизлик / экологик тарғибот / экологик ҳуқуқий таълим / оилада экологик таълим / мактабда экологик ҳуқуқий таълим / лицейда экологик ҳуқуқий таълим / коллежда экологик ҳуқуқий таълим / экологик қонунчилик / экологик барқарор тараққиёт / эколого-правовое воспитание / экологическая безопасность / экологическая пропаганда / эколого-правовое образование / экологическое образование семьи / эколого-правовое образование в колледже / экологическое законодательство / экологически устойчивое развитие

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Холмўминова Ойгул Жумаевна

Мақолада ўқувчиларда экологик ҳуқуқий тарбияни такомиллаштиришнинг педагогик омилларини ёритишга эътибор берилган. Шунингдек, оиладаги экологик ҳуқуқий тарбия ва унинг бир қатор хусусиятлари очиб берилган ҳамда бу борадаги ҳолатлар таҳлил қилиниб, муаммони ҳал этишни такомиллаштиришга оид бир қатор илмий-амалий таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ЭКОЛОГО-ПРАВОВОГО ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ

В статье рассматривается вопрос педагогических факторов совершенствования экологоправового воспитания учащихся. Также указываются некоторые особенности экологоправового воспитания учеников и даются рекомендации и предложения, направленные на совершенствование этой области.

Текст научной работы на тему «Уқувчиларда экологик ҳуқуқии тарбияни такомиллаштиришнинг педагогик омиллари»

Холмуминова Ойгул Жумаевна,

Термиз давлат университети «Педагогика» факультети «БошланFич таълим» кафедраси ук,итувчиси, магистр

УКУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК ^У^УКИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ОМИЛЛАРИ

УДК:373:37.03

XOAMYMMHOBA O.K. YWBHMAAPflA ЭКОflОГM WKyKjAM TAPBMfiHM TAKOMMAAAWTMPMWHMHr ÜEflArorMK OMUnnAPM

MaKonaga yKyBmunapfla экo.пoпlк x,yKyKuM Tap6uflHU TaKoMunnamTupumHUHr negaroruK omui--napuHui epuiTuwra эtтм6op 6epurnraH. LUyHurnrfleK, ou-agam экo^oгuк x,yKyKuM Tap6uifl Ba yHurnr 6up ^aTop xycycumTnapu omu6 6epurnraH x,aMga 6y 6opagaru x,onaTnap Tax,num MyaM-

mohu x,an этмmнм TaKoMurnnamTupumra oug 6up KaTop umMutf-aManutf TaKnu^nap 6epurnraH.

Ta^H4 cy3 Ba TymyH^anap: экo^oгuк xyKyKuM Tap6um, экo^oгuк xaB^cuBnuiK, экo^oгuк Tapfu6oT, экo^oгuк x,yKyKuM TatnuiM, ou-aga экo^oгuк TatnuiM, MaKTa6ga экo^oгuк TatnuiM, nu^etffla

экo^oгuк x,yK,yK,utf TatnuM, Konnexga экonoгuк x,yKyKuM TatnuiM, экonoгuк KoHyHmurnuiK, экonoгuк 6ap^apop TapaKKueT.

XOnMyMMHOBA O.K. nEßArOMVECKME 0AKTOPU COBEPMEHCTBOBAHM ЭKOflOГO-ПРAВOВOГO BOOIMTAHMX yVA^MXCR

B craTbe paccMaTpuiBaeTca Bonpoc neflaronumecKux ^aKTopoB coBepmeHCTBoBaHum экonoгo-npaBoBoro BocnuTaHum y^a^uxca. TaKxe yKa3biBaroTca HeKoTopbie oco6eHHocTu экonoгo-npaBoBoro BocnuTaHum y^eHUKoB u gawTCfl peкoмeнAaцuu u npeflnoxeHum, HanpaBneHHbie Ha coBepmeHCTBoBaHue этoM o6nacru.

Knro^eBbie cnoBa u noHATua: экonoгo-пpaвoвoe BocnuTaHue, экonoгu4ecкafl 6e3onacHocTb, экonoгu4ecкafl nponaraHga, экonoгo-пpaвoвoe o6pa3oBaHue, экonoгu4ecкoe o6pa3oBaHue ceMbu, экonoгo-пpaвoвoe o6pa3oBaHue b Konnegxe, экonoгu4ecкoe 3aKoHogaTenbcTBo, экonoгu-^ecKU ycrofrnuBoe pa3BUTue.

XOLMUMINOVA O.J PEDAGOGICAL FACTORS OF STUDENTS ENVIRONMENTAL EDUCATION

The article deals with the issue of pedagogical factors of students environmental and legal education improvement. Some features of the environmental and legal education of students are also indicated, and recommendations and suggestions are made to improve this area.

Keywords: environmental law education, environmental safety, environmental propaganda, environmental law education, family environmental education, environmental law education in college, environmental legislation, environmental sustainable development.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

Цозирги кунда экологик хавфсизликни таъминлашда уцувчиларнинг экологик-цуцуций тарбиясини замон талаби асосида ошириб бориш экологик хавфсизликнинг цал цилувчи омилларидан бири цисобланади.

Шу маънода укувчиларда педагогик талаб асосида инновация ва ахборот технологияла-рини куллаш оркали экологик-хукукий тар-бияни кучайтириш экологик муаммоларнинг имкон кадар ижобий хал этилишига ёрдам беради.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 26 йиллигига баFишланган тантанали маросим-даги маърузасида «... биринчи навбатда ахоли, айникса, ёшлар уртасида хукукий тар-бияни кенг йулга куйишимиз лозим. Оддий килиб айтганда, фарзандларимизга болалик пайтидан «яхши» ва «ёмон», «мумкин» ва «мумкин эмас» деган тушунчалар уртасидаги фаркни ургатишимиз, узимиз эса уларга доим шахсий намуна булишимиз керак»1, деб алохида таъкидлади.

Шунингдек, Шавкат Мирзиёев алохида уктириб утганидек, « ... илм-фан, замонавий ва узлуксиз таълим тизимини янада тако-миллаштириш зарур. Халкимизда «таълим ва тарбия бешикдан бошланади» деган хикматли бир суз бор. Факат маърифат инсонни камолга, жамиятни тараккиётга етаклайди»2.

Шу маънода, Узбекистон Республикаси Конституциясининг 41-моддасида «... х,ар ким билим олиш х,укукига эга» эканлиги, 50-моддасида «Фукаролар атроф-мухитга эхтиёткорона муносабатда булишга мажбур-дирлар» хамда 55-моддасида «Ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бошка табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан окилона фойдаланиш

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 26 йиллигига баFишланган тантанали маросимдаги маърузаси. // «Халк сузи», 2018 йил 8 декабрь.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. // «Халк сузи», 2018 йил 29 декбрь.

зарур ва улар давлат мухофазасидадир»,3 деб курсатилганлиги хам укувчиларга экологик-х,укукий таълим ва тарбия беришнинг замонавий хукукий асосини ташкил этиши уз ифо-дасини топган.

Шунингдек, ушбу муаммоларни хозирги кун талаби даражасида олиб боришликни Кадрлар тайёрлаш миллий дастури ва Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги Конуни хам узида мужассам-лаштирган.

Айникса, Президентимиз ташаббуси билан кабул килинган «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантириш-нинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар Стратегияси»4да атроф-табиий мухит, ахоли саломатлиги ва генофондига зиён етказадиган экологик муаммолар хамда фавкулодда вазиятларнинг олдини олиш ва бартараф этиш тизимини такомиллаштириш масаласига алохида эътибор берилди.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2018 йил 2 февраль куни экологик холатни яхшилаш ва атроф-мухитни мухофаза килиш борасидаги ишларни тахлил этиш, энг долзарб вазифа-ларни белгилаб олишга баFишланган йиFилиш утказилиб, унда Экология давлат кумитаси мутасаддиларига халкаро тажриба асосида атроф-мухитни мухофаза килиш Миллий кон-цепциясини ишлаб чикиш вазифаси юкла-тилди5.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2016 йил 29 декабрдаги «20172021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги6, 2017 йил 9 сентябрдаги «Мак-

3 Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: «Узбекистон», 2018. -16-17, 19-б.

4 Атроф-мухитни мухофаза килиш - ахоли саломатли-гини саклашнинг мухим омили. // «Халк сузи», 2018 йил 3 февраль.

5 «Халк сузи», 2016 йил 30 декабрь.

6 Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари-нинг Ахборотномаси, 2017 йил, 9-сон, 555-модда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

табгача таълим тизимини тубдан такомил-лаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги, 2018 йил 14 августдаги «Ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмоний баркамол этиб тарбия-лаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш чора-тадбирлари туFрисида»ги карорлари укувчиларда экологик хукукий тарбияни олиб бориш ва такомиллаштиришнинг асосий йуналишларини замон талаби асосида узида ифода этиб, бу сохадаги бир катор вазифа-ларни курсатиб берди.

Айникса, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2018 йил 25 январдаги «Умумий урта, урта махсус ва касб-хунар таълими тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тад-бирлари туFрисида»ги фармонида ёшларни хар томонлама баркамол шахс килиб, ватан-парварлик ва миллий мустакиллик Fояларига содиклик рухида тарбиялашга, шунингдек, укувчиларда бой илмий, маданий ва маъна-вий меросимиз, миллий ва умуминсоний кадриятларга асосланган маънавий ва ахло-кий сифатларни ривожлантиришга йуналти-рилган педагогик жараённи янги педагогик шакл ва усуллар асосида ташкил этиш маса-ласига алохида эътибор бериш лозимлиги курсатиб утилди.

Вахоланки, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 23 май-даги «Узбекистон Республикаси Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат куми-таси туFрисидаги низомни тасдиклаш хаки-да»ги 310-сон карорида курсатилганидек, «экологик тарбия, тарFибот ва таълимни, шунингдек, экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида мутахассисларни кайта тайёрлаш ва малакасини оширишни ташкил этиш» Узбекистон Республикаси Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш давлат кумитасининг асосий вазифалари этиб белгиланди.

Юкоридагилардан куриниб турибдики, бу Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим хамда Халк таълими вазирликлари томонидан мактабларда ёшларга экологик-^уцуций таълим ва тарбияни олиб боришда янги замонавий тизимли талаб-ларни куллашни такозо этади.

Бу масала Экокумита, Олий ва урта махсус таълим хамда Халк таълими вазирликлари-нинг 2011 йил 19 июлдаги1 «Узбекистон Республикасининг Баркарор тараккиёт максадлари учун таьлим концепцияси туFрисидаги»ги №2/20/305-сонли кушма карори хамда 2016 йил 15 июлда Узбекистон Республикаси Халк таълими вазирлиги маж-лислар залида Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси Экология ва атроф мухитни мухофаза килиш масалалари кумитаси хамда Узбекистон экологик харакати депутатлари гурухи хамкорлигида Узбекистон Республикаси Халк таълими вазири, Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазири хамда Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш давлат кумитасининг «Узбекистон Республикасининг Баркарор тараккиёт максадлари учун таълим Концепцияси бажарилишининг бориши туFрисида»ги ахборотлари буйича Кумита эшитуви видео-конференциясида хам уз ифо-дасини топган эди.

Унда курсатилишича, республикадаги мак-табгача таълим муассасаларида 480 та табиат-шунослик тугараги ташкил этилган булиб, уларда табиат музейлари, экологик хоналар, табиат бурчаклари йулга куйилган. Умумтаъ-лим фанлари таркибига Баркарор тараккиёт учун таълимга оид 28 та янги мавзу хамда 185 соатлик мавзуларга ушбу йуналиш буйича тушунча ва билимлар киритилган. Халк таълими вазирлиги ва Табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси билан хамкорликда экология сохасида 20дан ортик семинар, конференция, экофорум, танловлар ва оммавий тадбирлар утказилган. Баркарор тараккиёт максад-ларида таълими буйича «Яшил мактаблар», «Мактаб махаллий кун тартиби - 21», «Яшил истеъмолчи» ва бошка лойихаларини амалга ошириш борасида нодавлат ва нотижорат ташкилотларининг илFор тажрибаларини урганиш ва оммалаштириш ишлари ташкил этилган. Баркарор тараккиёт таълим концепцияси асосида Халк таълими вазирлиги томонидан амалга оширилган ишлар оммавий

1 http://eco.uz/uz/yangiliklar/2966-mita-eshituvi-videokonferentsiyasi-b-lib-t

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

ахборот воситаларида 2014 йилда 78 маро-таба, 2015 йилда 90 маротаба ёритилган1.

Бугунги кунда мамлакатимизда Узбекистон Республикасида Баркарор ривожланиш мак,-садларида таълим буйича Бирлашган Миллат-лар Ташкилоти (БМТ) Декадаси ва БМТнинг Европа Иктисодий Комиссияси Стратегияси-нинг бажарилишига кумаклашиш буйича кушма тадбирлар дастури амалга оширилаёт-ганлиги х,ам укувчиларга ижобий таъсир этмокда.

Экокумита томонидан БМТнинг Узбекис-тондаги Тараккиёт дастури (БМТТД) билан бирга Бутунжах,он атроф-мух,ит кунига баFиш-лаб х,ар йили 28 майдан 5 июнга кадар «Экох,афталик» ташкил этилиб, унинг доира-сида турли тадбирлар: конференциялар, бри-финглар, анжуманлар, медиа-турлар, кургаз-малар ва Fолибларни такдирлашни уз ичига олган танловлар утказилмокда.

Минг йиллик ривожланиш максадлари, хусусан «Экологик баркарорликни таъмин-лаш»га эришиш максади буйича Узбекистон Республикасининг миллий маърузаси тайёр-ланиб чоп этилмокда.

Демак, юкоридаги талаблар, мактабларда укувчи-ёшларга умумий таълим ва тарбия-нинг асосий бир булаги сифатида, х,укукий таълим ва тарбияни экологик таълим ва тар-бия билан кушиб олиб бориш масаласини куймокда.

Чунки дастлабки таълим ва тарбияни олиб бориш жараёни оилада вужудга келади. Шунинг учун х,ам оилаларимизда х,укукий х,амда экологик таълим-тарбияни чамбарчас олиб бориш ёшларимизнинг мавжуд экологик конунларни билиб олишлари, уларни х,урмат килишлари ва амал килишларига ундайди.

Экологик таълим ва тарбия асосан оила, мактабгача таьлим муассасалари, мактаблар, лицей, коллеж, институт ва университетларда олиб борилади.

Бундан куриниб турибдики, х,ар бир оилада Усиб-улFаяётган ёшларимиз мустакил давла-тимизнинг экологик сиёсати х,амда унинг маз-муни, ^укукий-экологик муаммолар х,амда уларни х,ал килишнинг х,укукий-иктисодий

1 Узбекистон Республикасининг Кодекслари. Оила кодекси. - Т.: «Адолат», 2014. -904-905-б.

томонларини яхши билишлари, чукур х,уку-кий-экологик билимларга эга булишлари ва жамият фаолиятининг экологик сох,асида фаол катнашишлари зарур булади.

Ушбу жараёнлар ёшларимизнинг экологик х,укукий таьлим ва тарбиясини замон тала-бида булишини х,ам такозо этади. Умуман олганда, атроф-табиий мух,итни мух,офаза килиш жараёни укувчиларнинг экологик ^укукий онги ва маданият билан х,ам купрок боFлик булиб у:

• биринчидан, экологик х,укукий билим, яъни инсоннинг табиат, жамият х,амда атроф-мух,ит мух,офазаси билан боFлик муаммолар, табиат билан боFлик карашлар х,амда урф-одатлар туFрисидаги тасаввур ва куникмалари йиFиндиси;

• иккинчидан, атроф-мух,ит ва экологияга булган муносабат, яъни х,озирги кундаги экологик муаммоларга нисбатан бефарк бул-маган, табиий мух,итнинг ёмонлашувига карши булган ва уни бартараф этиш йуллари х,амда чораларини топишга тайёрлик;

• учинчидан, экологик х,укукий хатти-х,аракат, яъни х,ар кунги экологик хулк-атвор элементлари кабиларни уз ичига олади.

Шу маънода, Узбекистон Республикаси Оила кодексининг 65-моддасида «Боланинг оилада яшаши ва тарбияланиш х,укуки», 73-моддасида «Ота-онанинг болаларга таъ-лим-тарбия беришга оид х,укук ва мажбури-ятлари» алох,ида курсатиб утилган.

Демак, фикримизча, оилада экологик х,укукий таълим-тарбия куйидаги талабларни уз ичига олади:

• оилада укувчиларимизни табиат гузал-ликларидан эстетик завк олиш, севиш рух,ида тарбиялаш ва унга оид тушунчаларни шакл-лантириш;

• оилада ота-онанинг Fамхурлиги ва бево-сита х,аракати остида укувчиларимизнинг экологик-^укукий маданияти ва маънавия-тини ошириш;

• оилада укувчиларимизга табиат ва жамият уртасидаги х,укукий муносабат х,амда инсоннинг табиатга таъсири масаласига оид тушунчаларни шакллантириш;

• укувчиларимизга инсон табиатнинг онгли бир булаги эканлиги ва барча жамият

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

хамдатабиат конунларига амал килиш лозим-лигини тушунтириб, унга оид билимларни доимий узлаштириб бориши хам катта аха-мият касб этади.

Экологик-хукукий тарбия жараёнида укув-чиларимиз олган билим ва тушунчалар эко-логик хукукий савия хамда бошка мезонлар билан боFлик булади. Оилада хукукий эколо-гик тарбия эса куйидагиларни узида ифода этиши мумкин:

1) укувчиларимизга барча табиат бойлик-лари - ер усти ва ер ости бойликлари, сув, хайвонот ва усимликлар дунёси, урмон ва хаво (атмосфера)дан окилона фойдаланиш, хамда уларни мухофаза килиш лозимлигини тушунтириш;

2) оилада укувчиларда экологик хукукий тафаккур ва экологик онгни хосил килиш, атроф-мухитга нисбатан масъулиятли булиш ва табиат бойликларига мехр-мухаббат кур-сатиш;

3) укувчиларга экологик узгариш, инкироз ва тахдидларни олдиндан кура билиш керак-лигини кенгрок тушунтириш (салбий таьсир-ларга олиб келишини уктириш);

4) ота-оналар томонидан ёшлар онгида экологик-хукукий маънавият ва маданиятни шакллантириш; табиатга зарар етказмаслик, етказилган зарар ёки содир этилган хукук-бузарлик учун жавобгарлик мавжудлигини тушунтириш;

5) оилада ота-оналар томонидан укувчиларимизга содир этилган ёки содир этилиши мумкин булган экологик-хукукий хукукбузар-ликларга карши курашиш хамда уларнинг олдини олиш шарт эканлигини тушунтириш.

Демак, мазкур масалада хали педагог, табиатшунос ва хукукшунос кадрларимиз олдида бир катор вазифалар турганлигини эьтироф этишимиз лозим.

Алохида таькидлаш жоизки, укувчиларимизга экологик хукукий таълим-тарбияни олиб бориш ва мустахкамлашда куйидагиларга эътибор бериш максадга мувофик булади:

- ота-оналар томонидан укувчиларимиз билан купрок экологик-хукукий таълим ва тарбия мавзуларида тушунтириш ишларини олиб бориш;

- махаллаларда яхши экологик-хукукий таълим ва тарбия олиб бораётган хар бир оила тажрибаларини кенгрок ёритиш;

- оилада «Оила экологияси», «Инсон эко-логияси», «Ёшлар экологияси» ва «Табиат бойликлари экологияси» хакида кенгрок тушунчалар бериш;

- табиат куйнида оилавий йиFилиб, табиатга мехр-мухаббат уЙFотиш ва атроф-табиий мухит ва экологик конун талабларига риоя этиш талабларини тушунтириш;

- оилада олиб борилган экологик хукукий таълим ва тарбияни мактабгача муассасалар, мактаб, лицей ва коллежларда давом эттириш ва ривожлантириш;

- укувчилар уртасида экологик хукукий таълим ва тарбияни янада кучайтириш максадида «Экологик-хукукий таълим ва тарбия» махсус курсини укитиш хамда бошка тадбирларни амалга ошириш.

Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда мамла-катимизда экологик хукукий таълим ва тар-биялашни такомиллаштиришга халкаро андо-залар талаби асосида алохида эътибор бериб келинмокда.

Ушбу масалада Тошкент давлат педагогика университети, Узбекистон Миллий универси-тети, Чирчик давлат педагогика институти, Жахон иктисодиёти ва дипломатия университети, Тошкент давлат юридик университети ва бошка олий таълим муассасалари томонидан утказилаётган бир катор тадбирлар ва чоп этилаётган илмий-оммабоп китоблар хамда дарсликлар, утказилаётган илмий-амалий конференциялар алохида тахсинга сазовор-дир.

Демак, шу маънода укувчилар билан экологик хукукий таълим ва тарбия куйидаги йуналишларда олиб борилишини кузатиш мумкин:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

1. Оилада экoлoгик х,укукий таълим ва тap-бия oлиб бopилиши yкувчилapни табиат, aтpoф-муx1ит ва унинг бoйликлapини ceвиш, мух^фазалаш х,амда улapдaн oкилoнa фoйдa-ланишдаги дacтлaбки экoлoгик х,укукий oнг, тaффaкуpни х,амда тушунчaлapни шаклланти-pишдa ёpдaм бepaди.

2. Мaктaбгaчa таълим муaccacaлapидa бoлaлap Уз к1илмишлapи oкибaтлapи яхшилик ёки ёмoнликкa йyнaлтиpилгaнини тушуна oлaдилap. Шунинг учун х,ам тapбиячилap бу ёшдaги бoлaлapгa ниcбaтaн oнa табиат ва aтpoф-муx1итгa ниcбaтaн яхши хиcлaтлapни нaмoён этиш, жoнли табиат бoйликлapини кypcaтиб, улapни acpaшгa йyнaлтиpиш opкaли ижoбий тaъcиp килишга кyмaклaшишлapи лoзим булади.

3. Мактаб дaвpидa Укувчилap анча мукам-мал жapaён, яъни «табиат, жамият ва иншн» Уpтacидaги мутaнocиблик х^латида yзлapини аник тушунaдилap. Улap 1-9-cинфлapдa oлгaн бoшкa фан билимлapини экoлoгик х,укукий таълим ва тapбия билан бoFлaб oлиб бopaди-лap. Айни^а, бу ёшдаги Укувчилap экoлoгик Koнунлap тaлaблapини Уpгaнaдилap.

4. Акaдeмик лицeй ва кacб-x1унap кoллeж-лapидa oлиб бopилaдигaн экoлoгик х,укукий таълим ва тapбия жapaёни ёшлap х,аётида аш^й х,ал килувчи бocкичлapдaн биpидиp. Мамлакатимизда зaмoнaвий тaлaблap aco-cидa лицeй ва кacб-x1унap кoллeжлapи бунёд этилиши х,амда peкoнcтpукция килиниши Укувчилapимизгa янги зaмoн тaлaблapи дoи-pacидa экoлoгик х,укук таълим ва тapбия жapaёнини эгаллашга ёpдaм бepaди.

Бу дaвpдa Укувчилapимиз «^абиатни мух^фаза килиш», «Сув ва cувдaн фoйдaлa-ниш», «Атмocфepa x1aвocини мух^фаза килиш», «Уcимликлap дунён^ни мух^фаза килиш ва ундан фoйдaлaниш», «Xaйвoнoт дунёcини мух^фаза килиш ва ундан фoйдaлa-ниш», «Экoлoгик экcпepтизa», «Мух^фаза эти-ладиган табиий x1удудлap», «Уpмoн» ва «Чикиндилap», «Экoлoгик нaзopaт тyFpи-cидa»ги экoлoгик кoнунлap х,амда Еp кoдeкcи-

нинг мox1ияти х,амда мазмунини кeнгpoк Уpгaнaдилap. Шунингдeк, Укувчилapимиз мак-табда oлгaн билимлapини амалиёт билан бoFлaш имкoниятигa эга бyлaдилap.

5. Олий таълим муaccacaлapидa ёшлapи-миз бeвocитa аник йуналиш ва мутaхaccиcлик-лapгa эга булиб, экoлoгик х,укукий билим caвиялapини уз cox1aлapи acocидa yзлaштиpa-дилap. Бугунги кунда pecпубликaмиздa экoлoг мутaхaccиcлap тaйёpлaнишигa катта эьтибop бepилиб, хopижий тaжpибa аш^да oлий таъ-лим муaccacacaлapи тaлaбaлapигa анча кeнг шх.адаги биp ^op фaнлap укитилади ва 68p-кaмoл eтук кaдpлap тaйёpлaнaди.

6. Мaгиcтpaтуpa ва acпиpaнтуpa жapaё-нида аник мутaхaccиc булган, чукуp экoлoгик х,укукий билим-caвиягa, маънавият ва мада-ниятга эга булган ёшлapимиз х,аёт ва илм-фан йулидаги куплаб ижoбий ишлapни амалга oшиpиб, илм-фан шх^ида маги^лик ва дoктopлик диccepтaцияcини x1имoя килишга муваффак бyлaдилap.

Фикpимизчa, юкopидaги тax1лиллap шуни кУpcaтмoкдaки, yкувчи-ёшлap билан экoлoгик ^укукий таълим ва тapбияни дoимий paвишдa caмapaли oлиб бopиш учун куйидaгилapгa эътибop бepиш мaкcaдгa мувoфик:

биринчидан, yкувчилapгa экoлoгик х,уку-кий тaълим-тapбия узлукcизлиги, чaмбapчac oлиб бopилиши ва укитилишига х,амда oилaдa oлингaн экoлoгик х,укукий билимлapнинг тизимли caмapaдopлигигa эpишиш;

иккинчидан, Узбeкиcтoн Pecпубликa-^нинг «Taбиaтни мух^фаза килиш тyFpиcи-да»ги, «Taълим тyFpиcидa»ги кoнунлapигa «Ëшлapгa экoлoгик х,укукий таълим ва тapбия бepиш» билан бoFлик тaлaблapни киpитиш х,амда унда oилaдaги экoлoгик х,укукий таълим ва тapбия oлиб бopиш жapaёнини aлox1идa кypcaтиш;

учинчидан, yкувчилapгa экoлoгик хукукий таълим ва тapбия бepиш жapaёнидa мактаб, oилa ва мах,алла x1aмкopлигини кучaйтиpиш;

туртинчидан, кабул килинган экoлoгик Koнун тaлaблapини х,амда улapгa oид тушун-

ЗAMOНABИЙ TA'^M I СOBРЕMЕННOЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

чалар мохиятини укувчиларга кенгрок тушун-тириш;

бешинчидан, укувчи-ёшларга экологик хукукий таълим ва тарбия беришда акмеоло-гик хамда валеологик хусусиятларни инобатга олиш;

олтинчидан, хорижий тажриба асосида халкаро стандартларга мос хар томонлама экологик-хукукий билим бера оладиган замо-навий янги авлод укув кулланмалари ва дарс-ликларини яратиш максадга мувофикдир.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев раислигида 2018 йил 2 февраль куни экологик холатни яхшилаш ва атроф-мухитни мухофаза килиш борасидаги ишларни тахлил этиш, энг долзарб вазифа-ларни белгилаб олишга баFишланган йиFилиш утиб, унда бу сохадаги хорижий давлатлар тажрибасини урганиш ва кенг жорий этиш зарурлиги, Германия, Бельгия, Япония, Голландия, Швеция каби мамлакатларда 60-65 фоиз маиший чикинди кайта ишланиши, 20-25 фоизидан энергия олиниши, колган кисми ёкилиши, яъни чикиндини полигон-ларда кумишга эхтиёж йуклиги таъкидланиб, унинг натижасида ер ресурслари тежалиши, иктисодий самарага эришилиши ва атроф-мухитга салбий таъсири камайиши алохида кайд этилган1.

Фикримизча, ушбу курсатма ва Fоя мактаб укувчиларига экологик хукукий таълим ва тарбия бериш жараёнида мазкур масалага алохида эътибор беришни такозо килишини тушунтириб, уз амалий фаолиятларида кенгрок куллашни талаб этади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Пре-зидентининг 2018 йил 2 ноябрда халк таъ-лими тизимини янада ривожлантириш борасидаги ислохотлар самарадорлигини ошириш масалаларига баFишланган йиFилишда мактабларда 11 йиллик тизимга утилгач, укув-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг 2018 йил 2 февраль куни экологик холатни яхшилаш ва атроф-мухитни мухофаза килиш борасидаги ишларни тахлил этиш, энг долзарб вазифаларни белгилаб олишга баFишланган йиFилишдаги нутки. // «Халк сузи», 2018 йил 3 февраль.

чилар сони 1 миллионга ортгани, бугунги кунда 138 та мактаб филиали уз биносига эга эмаслиги, 55 та филиалда укувчилар сони меъёридан ортиклиги, инвестиция дастури доирасида 35 та мактабда курилиш-таъмир-лаш ишларини тезрок якунлаш кераклиги, 5 мингдан зиёд физика, кимё ва биология укув-лаборатория жихозлари, 43 минг туплам укув мебели зарурлиги таъкидлаб утилган, мамлакатимизда хорижий тажриба асосида хусусий мактабларни ривожлантириш истик-болли вазифалардан экани алохида кайд этилди2.

Зеро, мазкур концептуал Fоялар укувчи-ёшларга экологик хукукий таълим ва тарбияда мактаб, оила ва махалла кенг иштирокини таъминлаш, уни хорижий тажрибалардан кенг фойдаланиб замон талаби асосида олиб боришликни такозо этади.

Хуллас, хозирги экологик муаммолар кескинлашиб бораётган глобаллашув шарои-тида уларни хал килиш, экологик хавфсиз-ликни таъминлаш, табиат бойликларини кела-жак авлодга колдириш, улардан окилона фойдаланиш ва мухофаза килиш, экологик-хукукий таълим-тарбияни янада кучайтириш устувор вазифамиз булиб колмокда. Бу эса мамлакатимиздаги мавжуд табиий бойлик-ларни келажак авлод учун бус-бутун колдириш, уларни асраб-авайлаш, эъзозлаш, мухофаза килиш хамда улардан окилона фой-даланишда хар бир укувчи-ёшни ватанпар-варлик рухида хизмат килишга ундайди. Зеро, курсатилган барча талаблар бугунги кунда укувчиларда экологик хукукий тарбияни тако-миллаштиришнинг педагогик омили сифатида янада ривожланиб бориши лозим. Ана шу Fоялар хар бир укувчи-ёш хаётининг асоси булиб колиши лозим.

2 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг 2018 йил 2 ноябрь куни халк таълими тизимини янада ривожлантириш борасидаги ислохотлар самарадорлигини ошириш масалаларига баFишланган йиFилишдаги нутки. // «Халк сузи», 2018 йил 3 ноябрь.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбeкиcтон Pecпyбликacининг Конcтитyцияcи. - T.: «Узбeкиcтон», 2018. -16-17, 19-б.

2. Узбeкиcтон Pecпyбликacининг Кодeкcлapи. Оилa кодeкcи. - T.: «Ддолaт», 2014. -904-905-б.

3. Узбeкиcтон Pecпyбликacи Пpeзидeнтининг 2017 йил 7 фeвpaлдaги «Узбeкиcтон Pe^y6-ликacини янaдa pивожлaнтиpиш бyйичa Xapaкaтлap cтpaтeгияcи тyFpиcидa»ги ПФ-4947-cон фapмони. II Узбeкиcтон Pecпyбликacи конун x1yжжaтлapи тyплaми. 2017 йил 13 фeвpaль, 6-cон, 70-моддa.

4. Узбeкиcтон Pecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Миpзиëeвнинг Олий Мaжлиcгa Мypо-жaaтномacи. || <^лк cyзи», 2018 йил 29 дeкбpь.

5. Узбeкиcтон Pecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Миpзиëeвнинг Узбeкиcтон Pecпyбли-^и Конcтитyцияcи кaбyл килингaнининг 26 йиллигига бaFишлaнгaн тaнтaнaли мapоcим-дaги мaъpyзacи. || <^лк cyзи», 2018 йил 8 дeкaбpь.

6. Узбeкиcтон Pecпyбликacи Пpeзидeнти Шaвкaт Миpзиëeвнинг 2018 йил 2 фeвpaль куни экологик x1олaтни яxшилaш Ba aтpоф-мyx1итни мyx1офaзa килиш боpacидaги ишлapни тaxlлил этиш, энг долзapб вaзифaлapни бeлгилaб олишгa бaFишлaнгaн йиFилишдaги нутки. ||

<^лк cy3^>, 2018 йил 3 фeвpaль.

7. ЭкокУмитa, Олий Ba ypтa мaxcyc тaълим Ba Xaлк тaълими вaзиpликлapининг 2011 йил 19 июлдaги «Узбeкиcтон Pecпyбликacининг Бapкapоp тapaккиëт мaкcaдлapи учун тaълим концeпцияcи тyFpиcидaги»ги №2|20|305-cонли кУшмa кapоpи.

ЗАMОНАВИЙ ТАЪЛИM I СОВРЕMЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 2(75)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.