Научная статья на тему 'Бола тарбиясига психологик ёндашувнинг айрим масалалари'

Бола тарбиясига психологик ёндашувнинг айрим масалалари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
387
82
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / бумеранг / матн билан ишлаш / мустақил ўқиш / кичик гуруҳларда ишлаш / «Бобурнома» / харита / бешинчи иқлим / табиий шароит / ижтимоий-сиёсий сабаб / қалъа / маҳалла. / technology / boomerang / to work with the text / free training / to work in small groups / «Baburnama» / a map / the fifth climate / natural condition / social-political reason / fort / public.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Нурмаматов А.

Ушбу мақолада таълимнинг замонавий технологиялари асосида дарсларни ташкил этиш, машғулотни ташкил этадиган ўқитувчида малака ошириш таълими жараёнида компетенциялар ҳосил қилиб, уни ўқувчидаги руҳий ҳолатга мос тушириш ҳамда таълим олувчи ҳис-туйғуларига ошно қилиш масалалари ёритилган. Адабиётни ўқитишнинг бош мақсади ўзгалар туйғуларини англайдиган, мустақил фикрлайдиган комил инсонни шакллантиришдан иборатлиги таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ISSUES OF PSICHOLOGICAL APPROACHES TO THE CHILD EDUCATING

In the article is considered the issues of organizing the literature classes for the teachers and this is based on Boomerang latest technologies. For that firstly it’s necessary to make conclusions about the process of gaining experience, infusing this into the mental being of the student, and making him aware of the feelings of education. Moreover, the main target of teaching literature is to teach and bring up the harmonious generations with the abilities to realize feelings of other people, thinking independently.

Текст научной работы на тему «Бола тарбиясига психологик ёндашувнинг айрим масалалари»

Нурмаматов А.,

Сурхондарё вилояти педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти катта укитувчиси

БОЛА ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

НУРМАМАТОВ А. БОЛА ТАРБИЯСИГА ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

Ушбу маколада таълимнинг замонавий технологиялари асосида дарсларни ташкил этиш, машFулотни ташкил этадиган укитувчида малака ошириш таълими жараёнида компетенциялар х,осил килиб, уни укувчидаги рух,ий х,олатга мос тушириш х,амда таълим олувчи x1ис-туЙFуларига ошно килиш масалалари ёритилган. Адабиётни укитишнинг бош максади узгалар туЙFуларини англайдиган, мустакил фикрлайдиган комил инсонни шакллантиришдан иборатлиги таъкидлан-ган.

Таянч суз ва тушунчалар: технология, бумеранг, матн билан ишлаш, мустакил укиш, кичик гурух,ларда ишлаш, «Бобурнома», харита, бешинчи иклим, табиий шароит, ижтимоий-сиёсий сабаб, калъа, мах,алла.

НУРМАМАТОВ А. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ПОДХОДА К ВОСПИТАНИЮ РЕБЁНКА

В статье рассмотрены вопросы организации уроков с помощью современной образовательной технологий, где целью учителя в процессе повышения квалификации является формирование понятий, доведение их до сознания слушателей и превращение их в спутников их чуств. Основная цель преподавания литературы состоит в понимании чужих чувств и формировании самостоятельно мыслящего развитого человека.

Ключевые слова и понятия: технология, бумеранг, работа с текстом, самостоятельное чтение, работа в малых группах, «Бабурнаме», карта, пятый климат, естественные условия, социально-политическая причина, крепость, махалля.

NURMAMATOV A. SOME ISSUES OF PSICHOLOGICAL APPROACHES TO THE CHILD EDUCATING

In the article is considered the issues of organizing the literature classes for the teachers and this is based on Boomerang latest technologies. For that firstly it's necessary to make conclusions about the process of gaining experience, infusing this into the mental being of the student, and making him aware of the feelings of education. Moreover, the main target of teaching literature is to teach and bring up the harmonious generations with the abilities to realize feelings of other people, thinking independently.

Keywords: technology, boomerang, to work with the text, free training, to work in small groups, «Baburnama», a map, the fifth climate, natural condition, social-political reason, fort, public.

Мамлакатимиз мустацилликка эришгандан сунг тур-ли соцаларда ислоцотлар амалга оширилди ва бунинг на-тижасида Узбекистон Республикаси цар бир соца ривожи курсаткичлари буйича етакчи мамлакатлар цаторига кириб бормоцда. Жумладан, бошца соцалар каби таълим соцасида цам етакчи ривожланган мамлакатлар урганса буладиган юксак ютуцларга эришдик.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

Президентимиз Ислом Каримов эъти-роф этганларидек: «... миллий Fоя биринчи навбатда ёш авлодимизни ватанпарварлик, эл-юртга садокат рух,ида тарбиялаш, улар-нинг калбига инсонпарварлик ва одамийлик фазилатларини пайванд килишдек олижа-ноб ишларимизда мададкор булиши зарур»1. Мазкур вазифаларни амалга оширишда зах,маткаш педагог-мураббийлар ва шу би-лан бир каторда, ота-оналарнинг бола тар-биясидаги урни бекиёсдир. Психологларнинг эътироф этишларича, бола ривожланиши-нинг х,ар бир даврида унинг онгига узига хос х,иссий туЙFуларни тарбия асосида сингдириш лозим. Масалан, «Ватан», «Ота» ёки «Она» туЙFуларини она вужудидаги х,али тугилмаган боласининг онгига «алла» айтиб сингдириши максадга мувофик х,исобланади. Инсоннинг бош мия ярим шарларининг доимий равиш-да маълумот (ахборот)га булган эх,тиёжи ута юкори булиб, у онгига етиб келаётган маълу-мотларни бу яхши ёки бу ёмон демасдан кабул килади. Инсон онгида яхши ишларга нисба-тан ёмон ишларни килишга булган мойиллик устун туради. Шунинг учун х,ам халкимизда «Яхши ишни х,амма х,ам килавермайди, ёмон иш х,амманинг кулидан келади», деган макол бежизга айтилмаган булиб, у миямизнинг психологик хусусиятини эътироф этади. Де-мак, бола тарбиясида оналар «алла»си тарби-янинг меъёр мезони ва маънавий онг озукаси сифатида уз таъсирини утказади, натижада, онгни озиклантиради, окибатда бола онгида ватанпарварлик, ота ва онага мех,рибонлик психологик x1ис-туЙFуси ва мойиллик курта-клари шакллана боради. Хосил булган психологик мойиллик куртаклари шаклланиши-ни бир дакика булса-да тухтатмасдан, бола тугилгунча у билан эмоционал мулокотлар, туFилгандан кейин эса мактаб ёшигача уйинлар асосида ривожлантириб бориш бола тарбиясидаги энг асосий психологик омил-лардан саналади. Албатта, она уз вужудидаги боласини «х,али х,еч нарсани сезмайди ёки

1 Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халкни - халк, миллатни - миллат килишга хизмат этсин. / Биз кела-жагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд - Т.: «Узбекистон», 1999. -87-б.

тушунмайди» деб англаши хатодир. Амери-калик психолог олимлар шундай тажриба утказишади: олти ойлик х,омиласи бор она-ни махсус ваакум курилманинг ичига кири-тишади. Курилманинг ичидаги она ва бола-нинг х,олати экран тасвирида кузатиб бори-лади. Онанинг ру^ий кайфияти яхши ва хур-санд, она вужудидаги бола кулади ва барча х,аракатлари хурсанд кишининг х,аракатларига монанд. Суюклик ичида сузиб юрган бола ор-ганизми ривожланиши учун керакли булган моддаларни кабул килмокда. Шунда кузатув-чи атайлаб она оёк панжаси ва кул панжаси-ни махсус кискич билан сикиб оFритади, натижада она рух,иятида оFрик х,иссиётида пай-до булувчи асабийлик кайфияти аломатлари пайдо булади, бундан таъсирланган она вужудидаги бола йиFлай бошлайди ва х,аракатлари ^ам хафа киши х,аракатларига монанд булади. Демак, она вужудидаги бола нафакат ташки таъсирни билвосита, яъни она оркали сезаяп-ти, балки уша таъсирга мутаносиб жавоб ре-акциясини кайтаряпти. Бу ^олат бола тарбия-сига шунчаки ёндашувни эмас, балки ута эъ-тиборли ва масъулият асосидаги ёндашувни талаб этади. Шундан х,ам куриниб турибдики, бола тарбияси ута нозик ва купкиррали психологик хусусиятларга эга экан.

Бизга маълумки, х,ар бир бола айнан кайтарилмас ва узига хос ички психологик имконият хусусиятларига эга. Шунинг учун х,ам уларни таълим-тарбия мух,итига жалб килишда, албатта, психологлар хизматидан самарали фойдаланиш максадга мувофикдир. Айникса, умумтаълим мактабларида фаолият юритаётган амалиётчи психологлар фаолия-тидан унумли фойдаланиш яхши натижалар бермокда. Улар мактаб остонасига кадам куяётган боланинг аклий жих,атдан ривож-ланиш хусусиятларини уларга мос х,олдаги таълим-тарбия му^ити билан мослаштириб ташкил килишдек ута нозик ва масъулиятли вазифани бажаришлари лозим. Бу вазифани бажариш жараёнида, амалиётчи-психолог боланинг аклий хусусиятларини улчаб бе-рувчи психологик тест (Равен, Айзенк ва бошка) методикаларидан самарали фойда-ланади. Психологик тест натижаларига кура,

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

бола уз тенгдошидан аклий жих,атдан ри-вожланишда олдин кетаётганлиги ва бери-лаётган маълумотларни енгил узлаштириб, аник хулоса чикараётганлиги, бошка бири бу вазифани бажаришда, яна бошка бири янги, нотаниш масалалардан х,адиксираб, уни узлаштиришда кийналаётганлигини аниклаш мумкин. Шунинг учун х,ам, биринчидан, бола-нинг психологик-рух,ий х,олатининг тайёрлиги ва аклий салох,ияти, яъни аклий ривожлани-шининг кай даражадаги сифатга эгалигини аниклаш диккатга сазовор булса, иккинчи-дан, укувчига берилаётган таълим-тарбия усули факат мантикий, яъни «кургазмали об-разсиз» хусусиятга эга булса, у узлаштириши кийин саналган укувчилар, яъни «кургазмали образ»га асосланган болаларга кийинчилик туFдирар экан.

Болага таълим-тарбия бериш масаласида купгина психолог олимлар уз фикрларини бил-дириш билан бирга, уз даврида мазкур сох,ада уз илмий-амалий фикрлари билан етакчилик х,ам килишган. Жумладан, таникли рус психолог олимлари Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев ва бошкаларнинг утган асрнинг 20-30-йилларида аклий тараккиёт масаласи-даги илмий тадкикотлари мух,им ах,амият касб этган х,амда улар психолог сифатида боланинг биологик ривожланиш тараккиётидан унинг онгига берилаётган таълимнинг илгарилаб кетиши лозим эканлиги туFрисида узларининг фикрларини билдиришган. Бунинг учун эса, биринчидан, болани х,ар томонлама ривож-лантирадиган тарбия мух,итининг мавжуд булиши, иккинчидан, болани фикрлашга ургатадиган тарбия мух,итини яратиш, учин-чидан, боланинг ички рух,ий мавжудлик им-конияти билан ташки мух,итнинг мос кели-ши, туртинчидан, болада маълум бир сох,ага булган кобилиятни уз вактида аниклаб, уни аста-секин ривожлантириб боришга эришиш ва бошкаларни эътироф этишади. Бола бу-ларнинг барчасини катталар ёрдамида амалга ошираётган булса, эртага бу ишларнинг барчасини узи бажаради.

Бундан ташкари, боланинг рух,ий ривожла-ниши ва таълим-тарбиянинг муваффакиятини эътироф этувчи куплаб узбекистонлик пси-

холог олимларнинг карашлари х,ам мавжуд. Жумладан, Э.F.Fозиевнинг таълим муассаса-ларидаги психологик хизмат вазифаларини кайд этиш ва унинг психологик хусусиятла-ри, М.Г.Давлетшиннинг Узбекистондаги психологик хизматнинг бугунги х,олати ва ва-зифалари, В.А.Токареванинг укувчи шахси тараккиёти учун мух,им булган уз-узини би-лиш ва ахлокий ривожланиш имкониятлари, F.Б.Шоумаровнинг халк таълими тизимида психологик хизматнинг жорий этилиши билан боFлик янгиликлар, муаммолар ва унинг ечимлари, Б.Р.Кодировнинг Узбекистондаги иктидорли болаларни танлаш ва тарбиялаш масалалари туFрисидаги ва бошка куплаб психологик олимларнинг назарий ва амалий ишлари алох,ида ах,амият касб этади.

Демак, бола онгига тарбияни сингдириш жараёнида етакчи психолог олимлар фикр-ларидан келиб чикиб, мактабларда фаолият юритаётган амалиётчи-психологлар, иш фао-лиятлари давомида келиб чикаётган муаммо-ларни х,исобга олган х,олда, тарбия жараёни-ни ташкил килишда шартли равишда куйидаги энг асосий вазифаларни бажаришларини максадга мувофик деб х,исоблаймиз:

■ амалиётчи-психолог бир укув йилига мулжаллаб, узи ишлаб чиккан тадбирлар ре-жасига эга булиши;

■ мактабга келаётган болаларнинг рух,ий ва аклий жих,атдан ривожланишидаги узига хос индивидуал хусусиятларини аниклаш;

■ педагогик жамоанинг психологик икли-мини ташкил килиш;

■ укувчилар гурух,ларининг ёш даврла-ри билан боFл и к булган психологик хусуси-ятлар ва уларга мос келувчи таълим-тарбия мух,итини ташкил килиш;

■ усмир ёшидаги укувчиларнинг узларига хос психологик хусусиятлари ва уларнинг шаклланишини кузатиб, усмир тарбиясида нуксон борлиги аникланганда, психологик таъсирлар асосида унинг тарбиясини яхши-лашга амалий ёрдам бериш;

■ успирин давридаги укувчиларни кизикиш ва лаёкатларига караб касбга йуналтириш;

■ куни узайтирилган гурух,лар ва улар таълим-тарбияси учун уларга хос булган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

мух,итни ташкил этиш, х,амда гурух,ларни таш-кил этиш жараёнида пайдо булувчи муаммо-ларнинг психологик жих,атдан ечимини топа билиш ва х,оказо.

Умумтаълим мактабларида фаолият юрита-ётган амалиётчи-психологлар таълим-тарбия

сох,аси ишларини яхшилашда юк,орида санаб утилган масалаларга устуворлик берсагина, самарали фаолият юритган буладилар ва шу билан бирга бола онгини уз даврида унга мос х,олдаги тарбия муносабатлари билан шакл-лантира бориш вазифасини х,ам бажарган буладилар, деб уйлаймиз.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Жамиятимиз мафкураси халк,ни - халк,, миллатни - миллат килишга хизмат этсин. / Биз келажагимизни уз кулимиз билан курамиз. 7-жилд - Т.: «Узбекистон», 1999. -87-б.

2. Ляудис В.Я. Формирование учебной деятельности студентов. - М., 2004.

3. Мюнстерберг Г. Психология и учитель. - М., 2008.

4. Янешкевич Ф. Технология обучения в системе высшего образования. - М., 2005.

5. Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. - М. 2005.

6. Fозиев Э.Г, Тошимов Р. Психология укитиш методикаси. - Т.: УзМУ босмахонаси, 2005.

7. Хайдаров Ф.И., Халилова Н. Психология укитиш методикаси. -Т., 2008.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.