Научная статья на тему 'БОЛА ШАХСИ ЖИСМОНАН РИВОЖЛАНИШИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕАТРИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ'

БОЛА ШАХСИ ЖИСМОНАН РИВОЖЛАНИШИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕАТРИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
24
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ҳаракатлар театри / жисмоний тарбия / жисмоний машқ / мактабгача ёш даври / ўйин / креативлик / тарбиячи / мусиқа / пантомима. / action theater / physical education / exercise / preschool / play / creativity / educator / music / pantomime.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — U. Axunov

Ушбу мақолада ҳаракатлар театри, унинг ривожланиш тарзи, мактабгача ёшдаги болалар фаолиятида тутган ўрни, ҳаракат, ўйин ва тартиблилик ҳаракатлар театрининг элементар шакллари эканлиги хусусида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF ACTION THEATER IN CHILD PERSONALITY DEVELOPMENT

This article discusses the theater of action, its developing style, its role in the activities of preschoolers, movement, play and order – which are elementary forms of the theater of action.

Текст научной работы на тему «БОЛА ШАХСИ ЖИСМОНАН РИВОЖЛАНИШИДА ҲАРАКАТЛАР ТЕАТРИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

БОЛА ШАХСИ ЖИСМОНАН РИВОЖЛАНИШИДА ^АРАКАТЛАР ТЕАТРИНИНГ

УЗИГА ХОСЛИГИ Ахунов Умидбек Рузибаевич

Андижон давлат педагогика институти Мактабгача таълим кафедраси доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.7273040

Аннотация. Ушбу мацолада %аракатлар театри, унинг ривожланиш тарзи, мактабгача ёшдаги болалар фаолиятида тутган урни, %аракат, уйин ва тартиблилик %аракатлар театрининг элементар шакллари эканлиги хусусида фикр юритилган.

Калит сузлар: %аракатлар театри, жисмоний тарбия, жисмоний машц, мактабгача ёш даври, уйин, креативлик, тарбиячи, мусица, пантомима.

ХАРАКТЕРИСТИКА ТЕАТРА ДЕЙСТВИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ

РЕБЕНКА

Аннотация. В данной статье рассматривается театр действия, его развивающий стиль, его роль в деятельности дошкольников, движение, игра и порядок -которые являются элементарными формами театра действия.

Ключевые слова: театр действия, физическое воспитание, физические упражнения, дошкольник, игра, творчество, воспитатель, музыка, пантомима.

CHARACTERISTICS OF ACTION THEATER IN CHILD PERSONALITY

DEVELOPMENT

Abstract. This article discusses the theater of action, its developing style, its role in the activities ofpreschoolers, movement, play and order - which are elementary forms of the theater of action.

Keywords and phrases: action theater, physical education, exercise, preschool, play, creativity, educator, music, pantomime.

КИРИШ

Х,аракатлар театри креативликка асосланган булиб, болаларнинг жисмоний ривожланиши, шунингдек эмоционал, ижтимоий, когнитив, коммуникатив кобилиятларини ривожлантирувчи педагогик концепция хисобланади. "Креативлик" - куп мазмунли, кенг камровли атама хисобланиб, сунгги вактларда жисмоний тарбия укув машгулотларида, турли спорт сохаларида хам кенг кулланилмокда.

Х,аракатлар театри креатив ёндашув воситасида ташкил этилиб, болаларнинг тасаввурига мослиги, рухияти ва кизикишларини камраб олади, уларни креативликка ва уз кобилиятларини намоён булишига имкон беради хамда куллаб-кувватлайди. ^аракатлар театри интегратив характерга эга булиб, болаларни жисмоний фаолликка, бошкалар билан уз фаолиятининг мутаносиблиги, монандлигини кузатиш, маълум коида ва талаблар асосида адекват харакат килишни ривожлантиради.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Х,аракатлар театри кенг камровли фаолиятлар мажмуаси булиб, жисмоний тарбия, санъат, ракс, актёрлик махорати, ижтимоий куникмалар, рухият каби сохаларни бирлаштиради [1; 4-p.]. Аслида кунлик харакатлар ва турли хил харакатли уйинларни уйлаб топишга ундайдиган кундалик вазиятлар хдракатлар театрининг бошлангич нуктаси хисобланади [3; 14-p.].

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 7 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

Юкорида билдирилган фикрлар харакатлар театри таълим олувчиларни кайси жихатдан куллаб-кувватлашини аниклаштиришни такозо этади.

Биринчидан, харакатлар театри болани индивидуал харакат килиш, маълум вазифа, рол ёки функцияни ижро этишни урганишлари ва шу оркали уларнинг жисмоний ривожланишларини куллаб-кувватлашни максад килади. Х,аракатлар театрининг энг ахамиятли жихати, турли креатив гояларни шакллантириш ва мазкур гоя асосида харакатлар театрини сахналаштиришдан иборат. Уз навбатида болаларнинг харакатларига устуворлик берган холда, уларни янги гояларга ва уларни реализация килишга ундаш -тарбиячи-педагогнинг вазифаси хисобланади. Болаларда креативликни ошириш учун маълум бир мавзу эмас, балки услубий ёндашув хал килувчи ахамиятга эгадир.

Иккинчидан, харакатлар театрини нафакат креатив машгулот сифатида, балки уни болалар жисмоний ривожланишининг максади ва воситаси сифатида куриш максадга мувофикдир. Индивидуал харакат ва уйинлар оркали ёндашиш эса болани нафакат креативликка ундаш, балки жисмоний тарбия оркали уларни тарбиялаш нуктаи назардан хам имконият яратади. Х,аракатлар театри жисмоний тарбия оркали бола шахсининг турли ривожланиш сохаларини камраб олади ва уларни комбинациялашган холда ривожланишини таъминлайди. Бу эса хдракатлар театрининг узига хос шакли булиб, уни ифода этиш ва дизайн воситаси хисобланади. ^улланилган харакат турига караб харакат театрининг турли хил жихатларини санаб утиш мумкин, масалан: тана (ёки жисм) театри, ракс театри, спорт театри ёки пантомима.

Тарихан харакатлар театрига Германиянинг Кёлн университети томонидан машгулот концепцияси сифатида асос солинган. Бу концепция Анне ва Вольфганг Тиедт томонидан яратилган булиб, уни "мусика ва ракс бир-бири билан чамбарчас богланган ва узаро бир-бирига таъсир килувчи" харакатлар мажмуаси сифатида тасвсифлайди [2; 26-р.]. Уйин, мусика, ракс, тил, ритм ва харакат ажралмас бирлик булиб, улар узини турли хил жабхаларда намоён килиши мумкин. Педагогик жихатдан олиб караганда, креатив ишлаш жараёнини доим биринчи уринда туриши жуда хам мухимдир. Олдиндан тайёрланган сценарийлар эмас, балки бошкалар билан уйин мобайнида хар сафар янги уйлаб топилган импровизациядаги харакатларгина харакат театрига хосдир [4; 56-р.]. Бунинг учун таникли харакат техникаларидан, яъни пантомима, спорт ёки раксдан фойдаланиш мумкин, аммо хал килувчи омил хар доим бу - харакат шаклларини мустакил равишда бошкариш, уз харакат контекстлари ва уларнинг мохиятини ривожлантиришдир.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Таълим жараёнида харакатлар театрини куллаш куп моддий ресурларни (турли костюмлар, декорациялар, ёритиш чироклари, акустик воситалар) талаб этмайди. Чунки харакат театри - "оддий жихозланадиган театр", яъни мавжуд нарсалар билан хам ишлайверадиган театр тури хисобланади. Болаларнинг уз харакати ва уз-узини ифода килиш имкониятлари билан тажриба килиши, уйнаши асосан хамкор, кичик гурухлар билан ишлашда юзага келади хамда бир-биридан фаркли булган машгулот методлари оркали бошкарилади. Машк машгулотнинг асосини ташкил килади яъни мавзуга оид тушунчалар, тасаввурлар ва шарт-шароитлар иложи борича турли харакатлар оркали ифода этилади [5; 71-р.].

Х,аракатлар театри учун харакатга катъий богланиш алохида рол уйнайди. Театр

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

уйини матн спецификациялари ёки режиссёр режаларига караб эмас, балки боланинг харакат эхтиёжлари ва имкониятларига караб белгиланади. Харакат театри асосида мактабгача ёшдаги боланинг узига хос имкониятлари ва эхтиёжларини уз ичига олган харакатлар театрининг мустакил концепцияси ишлаб чикилган [6; 4-р.].

Маълумки, педагогик ёндашувлар индивидуал таълим жараёнларини онгли равишда рагбатлантириш ва куллаб-кувватлашга каратилган. Бу уз-узидан содир булмайди, лекин хар доим муайян функция ва максадларни кузлайди. Агарда бу максадлар асосли булмаса хар ким хохлаганча педагогик ёндашишига олиб келиши мумкин. Асослаш учун эса харакат театри антропологик, хаётий ва ривожланиш психологияси аргументларидан фойдаланади. Шунга мувофик равишда креативлик ва жисмоний харакатларнинг интеграциясини таъминлайди. Бу эса харакатлар театрининг педагогик мохиятини белгилаб беради. Умуман олганда, харакатлар театри бу олти ёшдан ун икки ёшгача булган бола учун креатив харакатни ургатишнинг мухим педагогик тамойилларини таъминлаш учун мулжалланган.

Харакатлар театри боладан мустакил равишда уйин, мусика, ракс, тил, ритм ва харакатни бир-бири билан бирлаштира олишини куллаб-кувватлайди. Педагогик кузатишлар шуни курсатадики, мактабгача ёшдаги болалар кандай роль уйнашларидан катъий назар, хох от ва чавандоз булсин, хох машина ва машина хайдовчи булсин ёки она ва бола, улар бир вактнинг узида барча ролларни осонгина уз зиммаларига оладилар, узларини одамлар, хайвонлар ёки нарсаларнинг урнига куйишади ва шу жараёнда тил, мусика ёки кушик билан хамрох булишади. Вакт утиб, боланинг харакатлари ривожланган сари асосий харакат ва ифода кобилиятлари йуколиб боради. Лекин уларда уйин ва харакат, мусика ва ракс, тил ва ритм уртасидаги богликликни хаётнинг элементар бир сохаси сифатида тасаввур килиш мумкин. Унда "инсон узини ижодий ифодалаш, узининг бошлангич куникмалари ва кобилиятларини курсатиш, мулокот килиш оркали тажриба орттириши, эришган муваффакиятларини кенгайтириши ва уни куллай олиши мумкин" [8; 16-р].

МУХОКАМА

Харакатлар театри учун узига хос булган яна бир жихат - харакат, уйин ва тартиблилик, бу эса бола хаётининг асосий коидалари сифатида каралиши мумкин. Антропологик тадкикотлар хам шуни курсатадики, хаёти уйиндан, мусика кашф этишдан ва раксга тушишдан иборат булган халклар учун бу уч тушунча характерлидир [5; 56-р.].

Харакат бир вактнинг узида хам харакатнинг, хам ифоданинг воситаси хисобланади. Жисм ва атроф-мухит уртасидаги алока сифатида у ички ва ташки дунё уртасида алокани урнатади. Аслида харакатни инсоннинг асосий эхтиёжи сифатида хам, инсоннинг асосий кобилияти сифатида хам куриш мумкин. Айникса, "бола хаётида харакатнинг вазифаси янада куп киррали. Шундай килиб харакатни, уз-узини англаш, хис килиш, ижтимоий ва дунёвий тажриба хамда креатив ифодалаш тажрибаси сифатида хам кузатиш мумкин" [4; 28-р.].

Харакатлар театрини факат спорт нуктаи назардан тушуниш нотугри. Инсон нафакат узини, балки уз мухитини харакатлантиради ва бундан узи хам "харакатланади". "Ички" ва "ташки" харакат уртасидаги мувофиклик инсоннинг хаётийлигини англатади. Бу борада болада купинча муаммолар кузатилмайди, аксинча уларнинг хатти-харакатлари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва узини тутишлари нимани хис килишаётгани ва уйлашаётганини курсатиб туради [9; 24-p].

Уйин хам инсон хаёт-фаолиятининг бир асосини ташкил килади. Уйиндан инсон узлигини ва дунёни англайди. Худди харакат каби уйинни хам инсоннинг асосий эхтиёжи ва асосий кобилияти сифатида куриш мумкин [7; 6-p.].

Уйиннинг асосий хусусиятларига ихтиёрийлик, максадга йуналганлик, очиклик, хилма-хиллик кабилар киради. Бундан ташкари, уйинлар маълум коида ва шартлар асосига курилади. Уйинда бир ёки бир неча ролларга булиниш ва бу роллар оркали маълум коидаларга риоя килиш шарт сифатида белгиланади. Болалар уйинлар оркали куплаб шахсий сифатларни узлаштиради ва маълумотларга эга булади. Хусусан, улар мослашувчанликни, мустакилликни, муаммоларни хал килишни, креативликни, шунингдек фактик ва ижтимоий муаммоларни тушунишни урганиб боради. Болалар урганиш билан бирга уйиндан завк олишлари учун, яъни уз манфаатлари учун уйнайдилар.

Тартиблилик боланинг элементар харакатларидан бирига кирмайди, у маълум бир ривожланиш боскичини талаб килади. Шунга карамай, уни мактабгача ёшдаги болалар учун асосий инсоний омил деб хисоблаш мумкин. Аслида инсон узи тартибга мухтож ва тартиб урнатишга кодирдир. Креатив инсон хаётини уз хохишларига ва тасаввурларига караб тартибга солишга харакат килади. Нафакат санъат (ижод) сохаларида, балки кундалик хаётда хам инсон уз хаётини ва атроф-мухитини фаол равишда яратади. У уз гояларини амалга оширишга интилади. Шу сабабли, уз-узини тартибга солиш (ёки бошкариш) педагогик фаолиятнинг асосий масаласига киради [2; 56-p.]. Жисмоний тарбия машгулотларида тартиблилик боланинг индивидуал харакат ва ифода шаклларига боглик. Х,аракат билан шугулланиш болаларда уз имкониятларини юзага чикариш ва уларни синашга ёрдам беради. ХУЛОСА

Умуман олганда, харакатлар театри болаларга уйин, ракс ва театр уйинларини бирлаштирганлиги билан самарадор ва муваффакиятли машгулотдир. У болалар кайфиятига ижобий таъсир килиб, баъзи машгулотлар доимий, узок муддатли ва интенсив фаолиятга айланиб колади.

REFERENCES

1. Artaud, Antonin; The Theatre and Its Double, Grove Press, 1994. ISBN 978-0802150301. - P. 4.

2. Bogart, Anne; The Viewpoints Book:A Practical Guide to Viewpoints and Composition, Theatre Communications Group, 2004. - P. 56 (104).

3. Callery, Dymphna; Through The Body: A Practical Guide to Physical Theatre, Nick HernBooks, 2005. (134) ISBN 978-1854596307. - P. 14.

4. Grotowski, Jerzy; Towards a Poor Theatre, Theatre Arts Books, 2002. (226) ISBN 9780878301553. - P. 56.

5. Marshall, Lorna; The Body Speaks: Performance and Expression, St. Martin's Griffin, 2002. (186) ISBN 9781403960283. - P. 71.

6. Oida, Yoshi; The Invisible Actor, Bloomsbury Methuen Drama, 2002. (96) ISBN 978-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

0413696106. - p. 4.

7. Felner, Myra; Apostles of Silence: The Modern French Mimes, Fairleigh Dickinson UnivPress, 1984. (224) ISBN 978-0838631966. - P. 6.

8. Wright, John; Why Is That So Funny?: A Practical Exploration of Physical Comedy, NickHern Books, London, 2004. (382) ISBN 978-1854597823. - P. 16.

9. Heddon, Deirdre; Jane Milling Devising Performance: A Critical History. Palgrave Macmillan. 2005. (278) ISBN 1-4039-0662-9. - P. 24.

10. https://book s.google.com/books?id=pRp- QgAACAAJ&q=devising+performance).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.