Научная статья на тему 'ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТДА БОЛАЛАР АГРЕССИВ ХУЛҚ АТВОРИНИ БОШҚАРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ'

ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТДА БОЛАЛАР АГРЕССИВ ХУЛҚ АТВОРИНИ БОШҚАРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

1829
167
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
агрессия / стресс / педагог / оилавий муҳит / педагогик жамоа / aggression / stress / pedagogue / family atmosphere / pedagogical team

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Дилафрўз Суюновна Қаршиева, Захро Расулова

Мазкур илмий мақола педагогик фаолиятда болалар агрессияни бошқаришнинг психологик хусусиятлари таҳлил қилиб берилган. Педагоглар томонидан болалардаги агрессияси даражасини аниқлашда уни келтириб чиқарадиган омилларни чуқур таҳлил қилиш орқали амалга оширилган. Шунингдек, болада стресснинг пайдо бўлиш сабаблари ва уларни уларни бартараф этиш бўйича психологик тавсиялар ҳам келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PSYCHOLOGICAL MECHANISMS OF MANAGEMENT OF CHILDREN'S AGGRESSIVE BEHAVIOR IN PEDAGOGICAL ACTIVITY

In this research thesis analyses the psychological features of management of children's aggression in the pedagogical activities. It was carried out by teachers through an in-depth analysis of omillarni, which produced it when determining the degree of aggression in children. There are also psychological recommendations regarding the causes of stress in the child and their elimination

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТДА БОЛАЛАР АГРЕССИВ ХУЛҚ АТВОРИНИ БОШҚАРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 ПЕДАГОГИК ФАОЛИЯТДА БОЛАЛАР АГРЕССИВ ХУЛЦ АТВОРИНИ

бош^аришнинг психологик механизмлари

Дилафруз Суюновна ^аршиева

Тошкент давлат педагогика университети доцент в\б

Захро Расулова

Тошкент давлат педагогика университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Мазкур илмий макола педагогик фаолиятда болалар агрессияни бошкаришнинг психологик хусусиятлари тахлил килиб берилган. Педагоглар томонидан болалардаги агрессияси даражасини аниклашда уни келтириб чикарадиган омилларни чукур тахлил килиш оркали амалга оширилган. Шунингдек, болада стресснинг пайдо булиш сабаблари ва уларни уларни бартараф этиш буйича психологик тавсиялар хам келтирилган.

Калит сузлар: агрессия, стресс, педагог, оилавий мухит, педагогик жамоа.

PSYCHOLOGICAL MECHANISMS OF MANAGEMENT OF CHILDREN'S AGGRESSIVE BEHAVIOR IN PEDAGOGICAL ACTIVITY

ABSTRACT

In this research thesis analyses the psychological features of management of children's aggression in the pedagogical activities. It was carried out by teachers through an in-depth analysis of omillarni, which produced it when determining the degree of aggression in children. There are also psychological recommendations regarding the causes of stress in the child and their elimination.

Keywords: aggression, stress, pedagogue, family atmosphere, pedagogical

team.

КИРИШ

Инсон кайси сохада фаолият юритишидан катъий назар у касбий фаолият билан боглик стрессоген омилларга тукнаш келади. Педагог касби эса "инсон-инсон" тизимидаги фаолият сохаси булганлиги боис касбий стрессорга бойдир. Стресс турли хилдаги психик бузилишларнинг келиб чикишига сабаб

булаётганлигини, натижада ходимларнинг иш кобилияти сусайиб, иш самарадорлиги пасайиб кетаётганлигини курсатмокда. Халкаро стрессни бошкариш ассосацияси мутахассислари томонидан иш жараёнида юзага келадиган негатив психик зурикишлар, болалардаги агрессия, ишчи-ходимларда касбий чарчок, сурункали толикиш, эмоционал-иродавий жараёнлардаги бузилишлар айнан касбий стрессларни келтириб чикарувчи омил эканлиги асосланилган.

Хрзирги кунда таълим-тарбия борасида олиб борилаётган ислохотлардан кузланган асосий максад хар томонлама баркамол шахсни тарбиялашдир. Мактабгача давр - боланинг усиш, ривожланиш, узини намоён этишга интилиш, урганиш, билишга иштиёки кучли булган даврдир. Айнан шу даврда бола баркамол шахс сифатида ривожланиши учун пойдевор куйилади [1].

Мактабгача ёшдаги болалар ривожланиши ва тарбияси - бир бутун ва узлуксиз жараён булиб, у доимо педагог ва ота-оналарнинг диккат- эътиборида булиши зарур. Бола канчалик муваффакиятли ривожланаётганлиги, ижтимоий тараккиёт йулини эгаллаш жараёнида кандай тусиклар учраши мумкинлигини олдиндан тушуниш малакавий ёндашишни талаб этади [1].

Шахс ривожланиш жараёнида турли узгаришларни бошидан утказади. Турли характерга эга булган объектив ва субъектив омиллар таъсирида, хусусан мактабгача ёшдаги болалар хулк-атворида узгаришлар, жумладан агрессив холатлар кузатилади.

Юкоридаги фикрларни инобатга олиб, педагоглар томонидан болалардаги агрессия ва унинг психологик жихатларини тадкик килиш долзарб масалалардан бири хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Илмий адабиётларда "агрессия"га (лотин. aggressio - хужум) "йуналтирилган салбий хулк- атвор, ижтимоий мухитдаги коидалар, норма-ларга амал килмаслик, инсонларга жисмоний ва рухий зарар келтириш" дея таъриф берилади [2].

"Болалар агрессияси - болаларга хос тажовузкорона хатти-харакат. У болалар алам ёки газаб туйгуларини бошларидан кечириб, уларни изхор этишнинг ижтимоий макбул усулларини топа олмаган ёки катталарга таклидан йул тутган пайтларда намоён булади. Бола уз куркувини яширишга интилган холатларда психологик жихатдан узини химоялаш реакцияси булиши хам мумкин" [2].

Агрессивлик холати купчилик кичик ёшдаги болаларга хос булиб, куп холларда агрессив хатти-харакат утиш даврида кузатилади. Бола ёш даврлари инкирози пайтида кийинчиликларга рубару булади, натижада унинг хатти-харакатларида агрессия элементлари кузатила бошланади. Одатда, боладаги тушкунлик, сикилиш холатларига катталар томонидан етарлича эътибор каратилмайди. Аслида бундай холат болада чукур таассурот колдириб, утиши кийин кечади.

Агрессив болаларнинг хусусиятлари:

- хар бир вазиятда хавф-хатар сезиш;

- узига нисбатан салбий муносабатни хис этиш;

- атрофдагиларни салбий идрок килиш;

- узини назорат кила олмаслик;

- салбий хатти-харакатларнинг окибатларини уйламаслик;

- инсонлар ва хайвонларга нисбатан багритошлик;

- агрессиядан завкланиш, у ёрдамида кучли буламан, деб уйлаш.

Агрессив хатти-харакатлар:

- бошкаларга (огзаки, имо-ишоралар оркали) тахдид;

- жисмоний зуравонлик;

- зуравонлик килишда буюмлардан фойдаланиш, зарар келтириш.

Мактабгача ёшдаги болаларда агрессив хатти- харакатларнинг пайдо

булиши ва ривожланишига таъсир килувчи омиллар куйидагилардан иборат:

1. Носоглом оила мухити:

- оилада мехр-мухаббатнинг етишмаслиги;

- оилада узини ортикча, кераксиз хис этиш;

- хиссиётларига нисбатан бефаркликни сезиш;

- оиладаги нотинчлик, уриш, жанжаллар.

2. Катталарнинг муносабатлари:

- болалар билан негатив мулокот;

- куп буйрук бериш, айблов ва тахдидлар;

- болани танкид ва хакорат килиш;

- боланинг хохиш-истакларига карши чикиш, хисобга олмаслик. Бу холат болаларда касосни ривожлантиради.

3. Телевидение:

- жангари фильмлар;

- мультфильмлар.

4. Мактабгача таълим муассасаларида боланинг тенгдошлари билан муносабати:

- гурухдаги урни;

- тенгдошларининг муносабатларидан коникмаслиги.

Юкоридаги холатлардан шу маълум буладики, аксарият холларда боладаги агрессиянинг сабаби оилавий муносабатлар саналади.

Болалардаги агрессив муносабатлар, хатти-харакатларни бартараф этишни аввало оиладаги муносабатларни урганиш, ота- оналар билан хамкорлик килишдан бошлаш лозим. Агрессив боланинг ота-онаси билан иш-лаш кийин жараён. Бунинг асосий сабаби уша ота-оналар хам уз вактида агрессив фарзанд булган. Рухий кийинчиликлар эса фарзандларга хам уз салбий таъсирини утказади. Шунинг учун мактабгача таълим муассасаси психологи ишни ота-оналар билан психотерапевтик ишларни олиб боришдан бошлаши тавсия этилади.

Биринчидан, ота-оналарнинг болага нисбатан фикрини узгартириш керак. Чунки, ота-она агрессив боласини ношуд деб хисоблайди, бола уларнинг хиссиётлари ва рукачларига жавобан афсусланади, уз айбини хис килади, кечирим сурайди ва уларни тинчлантиради, деб кутади. Ота-онада болага нисбатан рахм уйготиш керак, сабаби агрессив бола хар доим бахтсиз бола хисобланади.

Иккинчидан, ота-оналардан узларининг болалигини эслашни сураш, ёшлик давридаги агрессивликларининг сабабларини ёдга солиш зарур.

3-7 ёшдаги агрессив болалар билан олиб бориладиган коррекцион ишлар. Агрессив болалар билан ишлашда кулланиладиган усуллар хозирги кунда энг оммалашган психотерапевтик ишларнинг гурухий усулидир.

Боладаги агрессивликни бартараф этиш, яъни коррекция килишни унинг сабаблари, келиб чикишини аниклашдан бошлаш лозим.

Коррекцион услуб хар бир болага алохида йуналтирилган булиши талаб этилади. Буни куйидаги коррекцион ишларни куриб чикишда хисобга олиш керак:

1. Агрессияни бартараф этишда уйиндан фойдаланиш, янги ижтимоий ёндашишни татбик этиш, маънони эмоционал тулдириш.

2. Боланинг агрессив харакатларини такиклаш (болага агрессияни курсатишга йул куймаслик).

Психолог коррекцион ишларни факат бола билан эмас, параллел равишда ота-оналар ва тарбиячилар билан хамкорликда олиб бориши максадга мувофик.

Бола хар доим уни яхши куришларини сезиши ва тушуниши лозим. У ота-онасига кераклигини хис килиши даркор.

3-7 ёшдаги агрессив болалар билан олиб бориладиган психокоррекцион ишларнинг вазифалари:

- бошка шахс холатини тушуниш кобилиятини ривожлантириш;

- ижтимоий макбул тарзда уз хис-туйгуларини ифода килиш кобилиятини ривожлантириш;

- ауторелаксацияни ургатиш;

- мулокот куникмаларини ривожлантириш;

- шахсий ютуклари асосида узини ижобий тасаввур килишни шакллантириш;

- атрофдагиларга нисбатан илик муносабатни шакллантириш;

- зурикишларни бартараф килишни ургатиш.

Болаларда агрессивликни бартараф килиш учун уларга куйидагиларни таклиф килиш мумкин:

- жисмоний харакатли уйинлардан фойдаланиш;

- когоз йиртиш;

- уришгиси келаётган одам расмини чизиш ва йиртиб ташлаш;

- психо-гимнастика билан шугулланиш;

- эртактерапия, изотерапия (лой, сув билан ишлаш), арттерапия (расм чизиш), мусикий терапия, анималотерапия (уй хайвонларини силаш, эркалаш)дан фойдаланиш.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Агрессив хулкни "ёмон" хулк билан бир хил хисоблаш мумкин эмас. Огир, хавфли вазият пайдо булганида агрессивлик химоя вазифасини, баъзида эса вазиятни бартараф этувчи вазифасини хам бажаради. Агрессив хулк, айникса, болада ёшга хос булган утиш даврида кузатилади. Бу шундан далолат берадики, утиш даврида бола хар кандай мураккаб вазиятда кийинчиликни хис килади ва шу сабабли унда агрессив хулкнинг унсурларини кузатиш мумкин. Бу шу даврни бошдан кечираётган барча болаларга бирдек тегишли. Бола хиссий оламида бузилиш булганида агрессия одатий ходисага айланади, хатто хулк-атворнинг бирдан бир шакли булиб колади. Бирок, шунга карамасдан, бола хулкида агрессивликнинг бор булиши улар билан узаро муносабатда кийинчилик тугдиради. Х,ар замонда кузатиладиган агрессив тугёнларни тасодифий салбий холат деб бахолаб булмайди.

Шуни эсда тутиш керакки, бола хиссий оламининг ривожланиши жараёнида унинг фаоллиги конуний равишда ортиши мумкин. Одатда, катталар ёрдамида утказилган рухий тузатишнинг бу зарурий боскичида бола узини куршаган реалликка мос келадиган мулокотни узлаштириши мумкин.

Бола агрессиясини бартараф этишни унинг сабабини аниклашдан бошлаши лозим. Агар агрессия хиссий оламнинг бузилиши сабабли булмаса, тузатиш ишларини уни йукотишга эмас, балки салбий окибатларга олиб келувчи агрессив хулкни юмшатиш ва унинг намоён булишига йул куймасликка каратиш лозим. Шу билан бирга, катталарнинг узини хам боладаги агрессив харакатни ижобий идрок килишга тайёрлаш лозим.

Бошка холатда, яъни агрессия бола хиссий оламидаги бузилишнинг намоён этилиши булса, ота-она харакати боланинг мустахкамланмаган агрессив харакатига йуналтирилиши лозим. Уларга куйидагича таъсир курсатиш мумкин булади:

• Агрессияга мойилликни эътиборга олмай куйиш, унга атрофдагиларнинг диккатини каратмаслик.

• Агрессив харакатларни уйин мазмунига киритиш ва унга янги хиссий мазмун бериш.

Бу оркали боланинг атроф дагиларга зарар етказмаган холда агрессив мойиллигини чикариб юбориш (масалан, карокчи ва казаклар уйинида агрессив хулкли болага карокчи ролини бериш).

Эслатма. Агрессия - шахснинг бузгунчиликка интилиши билан характерланувчи хусусияти булиб, асосан шахслараро муносабатлар сохасида намоён булади.

ХУЛОСА

Усмирлик даври карама-каршиликларга бой даврдир. Уни баъзи олимлар "кризислар", "таназзуллар" даври хам деб атайдилар. Сабаби усмир рухиятида шундай инкирозий холатлар руй берадики, у бу инкирозни бир томондан узи хал килгиси келади, иккинчи томон-дан, узи хал килишга имконияти, кучи ва акли етмайди. Психологик жихатдан усишида унинг рухиятида кескин бурилишлар юз беради. Бу куринишларни биз уларнинг характер хусусиятидаги "огиш"ликларда куришимиз мумкин ва бу огишликлар уларнинг хатти-харакатларидаги "портлаш" ва агрессияга (тажовузкорликка) мойил булган аффектив кузгалувчанликдир. Бу холат купинча ижтимоий адаптациянинг (мослашишнинг) бузилишини, жумладан конунбузарликнинг

сабабларидан бири булиб хисобланади. Маълумки аффектив кузгалувчанлик куп жихатидан умирлик даврига тугри келади. Бу холат меъёрда хам куза атилади. Унинг вужудга келиши бу ёш фазасининг вегетатив эндокрен системанинг кайта курилиши булса психологик узгариш портлаш ва агрессияга (тажоввузкорлик) мойил булган аффектив кузгалувчанликдир. Бу холат купинча ижтимоий адаптациянинг (мослашишнинг) бузилишини, жумладан, конунбузарликнинг сабабларидан бири булиб хисобланади. Аммо психик соглом атроф мухитнинг кулай шароитларида тарбияланаётган усмирларда аффектив кузгалувчанлик адаптацияннг бузилишига олиб келмайди [5].

Усмир шахси характеридаги огишларнинг шаклланиши уларнинг типларини аниклаш, тиббий психлогик ва тиббий педагогик ишларни актив олиб бориш учун зарурдир. Хулк-атвори огир усмирларнинг шахси шаклланишига купчилик холларда оилавий шарт-шароитлар, ота-онанинг ёки кариндошлар-нинг ичкиликбозлиги, уларнинг ахлокка зид хулк-атворлари салбий таъсир курсатади. Тарбияси огир усмирлар учун одатда укишга, умум эътироф этган коидаларга нисбатан зид муносабат булиб, охир- окибатда бу уни синфига, мактабга, билим юрти жамоасига, карама- карши килиб куяди. Аксарият холларда тарбияси кийин усмирлар- ички салбий муносабатлар натижасида мактаб жамоасида уз урнини топа олмаган укувчилар булиб чикади. Усмирлик ёшида катта ёшдагилар, ота-оналар ва укитувчилар билан келишмовчиликлар руёбга чикадики, бу факат табиий усиш жараёни билангина эмас, балки, усмирни катта ёшдагилар ва тенгдошлараро муносабатлари узгариши билан изохланади [5].

Тенгдошлар билан доимий мулокотга эхтиёжнинг кучайиши, узлигини тасдиклашга интилиш,тенгдошларининг узи хакидаги фикр мулохазаларига таъсирчанлик усмирлик даврига хос хусусиятлардир. Психолог тадкикотчилар тарбияси кийин усмирларнинг вужудга келишига ижтимоий мухитдан ташкари, педагогик, психологик сабаблар хам борлигини курсатади. Назарий мулохазалар анализи, усмирларнинг хатти-харакатлари мотивини системали урганиш жараёни тарбияда меъёрдан четга огиш сабаблари, хилма-хил эканлигини курсатади.

Балогат даврида укитувчилар, ота-оналар ва жамоатчилик усмирни назоратсиз колдириши, буш вактини тугри уюштирмаслиги, укишга нисбатан салбий муносабат, синф жамоаси билан алокани ёмонлашуви, спиртли ичимликка урганиш, тажовузкор, серзардалик тарбияси кийин усмирларни келтириб чикарувчи мухим омиллардан булиб хисобланади. Тарбияси кийин

усмирларни урганишда ижтимоий мухитдан ташкари педагогикпсихологик сабаблар мавжудлигини хисобга олиш, конунбузарликни келиб чикиш сабабларини диагностика ёрдамида аниклаш, тарбияси кийин укувчилар шахсини аниклаш уларнинг психологик муносабатларини инобатга олган холда типологиясини тузиш типологик хусусиятларга биноан индивидуал иш олиб бориш, конунбузарликни олдини олиб ва тарбияси кийин болаларни кайта тарбиялаш методларини амалга тадбик килиш, бу муаммони ечилишига ёрдам беради.

Юкорида таъкидланган номакбул оилавий шарт-шароитлар билан бирга тарбияси кийинликни келтириб чикарувчи мактаб, кариндош-уруг, махаллаларни болалар тарбиясига эътиборсизлигини хам киритишимиз мумкин. Бирок ёмон ота-онанинг боласи албатта ёмон булади деб хисоблаш хатодир. Усмир номакбул ташки таъсирларни уз истаганича рангбаранг тарзда идрок этади ва узлаштиради. У салбий таъсирларни кабул килмаслиги, рад этиши, уларга карши курашиши хам мумкин.

Болаларнинг тажовузкорлигини кучайиши нафакат укитувчилар ва психологлар, балки бутун жамият учун энг мухим муаммолардан биридир. Ушбу маколада тажовузкор болалар билан олиб бориладиган коррексион ишларининг йуналишлари хакида гап боради, салбий холатларга муносабатни курсатадиган тузатиш усули ва техникаси курсатилган. Агрессив болалар билан ишлашнинг ушбу коррексион йуналишининг максадлари ва вазифалари болани муаммоли вазиятда узини назорат килишнинг турли усулларини куришга ургатиш, шунингдек, болага конструктив хулк-атвор куникмаларини шакллантиришга ёрдам бериш, шу билан муаммоли вазиятда унинг хатти-харакатларига таъсир килиш доирасини кенгайтириш ва минималлаштириш (идеал холда олиб ташлаш) дан иборат [6].

Агрессияга мойилликни бартараф этишнинг илмий ва услубий жихатлари усмирларнинг тажовузкор хатти-харакатларини психокорректсия килиш масалалари, ушбу ишнинг методологияси, машгулотларнинг табиати ва уларнинг натижалари келтирилган. Бунда когнитив терапия, гесталт терапияси, хулк-атвор терапияси ва психотерапиянинг бошка сохаларида кулланиладиган хиссий касалликларни тузатиш буйича услубий ёндашувлар тахлили келтирилган. Хусусан, когнитив, гесталт ва хулк-атворли ёндашувлар асосида "Хулк-атворни модификасия килиш тренинги" дастури ишлаб чикилган. Тренинг давомида куйидаги вазифалар хал килинади: уз эхтиёжларини англаш; салбий хис-туйгуларга жавоб бериш ва хиссий холатни тартибга солишни

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

урганиш; этарлича узини узи кадрлашни шакллантириш; максадли хулк-атвор, ички узини узи бошкариш ва салбий таъсирларни олдини олиш усулларига ургатиш; ижобий ахлокий позитсияни шакллантириш, хаёт истикболлари ва келажакни режалаштириш шулар жумласидандир [6].

Юкорида келтирилган холатларни хисобга олган холда педагогларда касбий стрессни бартараф этиш ва стрессга баркарорликни шакллантириш учун биз экспериментал гурухга мансуб педагогларимизда куйидаги хусусиятларни ривожлантирдик: уз-узига адекват бахо, уз имкониятларини тугри бахолай олиш, аналитик тафаккур, психосоциал саломатлигига нисбатан рефлексив муносабат, шахслараро муносабатларда толерантлик, рационал кун тартибига риоя этиш, эмоционал интеллект, ижтимоий интеллект, конформликка интилиш хисси, вазиятга адекват бахо бериш, ижтимоий перцепция, уз эмоцияларини бошкариш.

ТАКЛИФЛАР

Агрессив болаларнинг ота-оналарига маслахатлар:

Фарзандингиз билан бирга уйнанг, фарзандингиз салбий хиссиётларини уйин оркали чикариб юборсин.

Болага агрессив харакатларининг окибатларини босиклик билан тушунтиринг, агрессив харакатларига нисбатан жавобгарликни сезишга кумаклашинг.

Фарзандингизни камситманг, хакорат килманг.

Унинг ютукларини, ижобий хислатларини айтинг.

Болага хаддан ташкари куп тусиклар куйманг, овозингизни баландлатманг.

Вазиятни назорат килишга харакат килинг, вазиятни тинчлик билан тушунтиринг.

Жисмоний жазо кулламанг.

Фарзандингизни яхши куришингизни айтиб туринг, мехрли нигохларингиз, ширин сузларингизни аяманг.

Атрофдагиларга гамхурлик килишига имкон яратиб беринг.

Болангизга эътиборлирок булинг, унинг эмоционал куркувини хис килинг.

Болангизни эшитишни урганинг, кизиктирган саволларига жавоб беринг.

Оиладаги агрессив муносабатларга бархам беришга харакат килинг.

Хулоса килиб айтганда, мактабгача таълим муассасасида психолог, тарбиячи ва оилада ота-она болага кийинчиликларни енгишга ёрдам берса, болани тинчлантира олса, мехрибонлик, гамхурлик билан муносабатда булса, агрессив хатти-харакатларини камайтириш ва енгиб утишига имконият яратилади.

Машхур оилавий терапевт Вирджиния Сатир болани кунига бир неча маротаба кучоклашни тавсия этади. Унинг фикрича, 4 маротаба багрга босиш хар бир инсонга факатгина яшаш учун керак экан, яхши кайфият учун эса кунига 8 маротаба багрга босиш керак экан! Бола интеллектуал ривожланиши учун эса кунига 12 маротаба уни кучоклаш керак! Ва шуни билингки, бу нафакат болага, катталарга хам керак.

Бола ота-онаси уни доим тушунишлари ва нима булганда хам кабул килишларини хис этиши керак. Болага ушбу нарсалар усаётган организмга овкат керак булганидек жудаям зарур. Улар болани психологик ривожлантириб, хиссий озиклантиради. Агар бола шу куллаб- кувватлашни олмаса, хиссий муаммолар, хулкида камчиликлар, агрессив харакатлар ку-затилади, хаттоки, асаб-психик касалликлар вужудга келади.

Шу сабабли агрессив бола билан ишлаш жараёни - ота-оналар ва педагоглардан сабр, мехр ва бола тарбиясига илмий асосланган ягона ён-дашувни талаб килади. Тугри йусинда олиб борилган тарбия натижасида бола узини назорат килиш, атрофидаги инсонларга мехрли муносабатда булишни урганади, рухий жихатдан соглом усади, мустакил фикр юритади ва катта хаётга дадил кадам куйишга тайёрланади.

REFERENCES

1. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11-16 лет с нарушением интеллекта. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

2. Сафарова, Д. Д., Пулатова, М. Д., & Султанова, Ю. А. (2017). Взаимоотношения показателей гемодинамики с проявлением физической работоспособности у спортсменок-дзюдоисток. Наука и спорт: современные тенденции, 14(1).

3. Пулатова, М. Д. (2020). Применение восстановительных комплексов после травматических повреждений квалифицированных борцов. Интернаука, (8-1), 2223.

4. Шукурова, С. С., Пулатова, М. Д., & Серебряков, В. В. (2021). Изменения показателей макроэлементов в крови у футболистов после физической нагрузки. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

5. Шукурова, С. С., Сейдалиева, Л. Д., & Шарипова, С. Н. (2021). Анализ гемодинамики игроков во время тренировочного процесса. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

6. Кутлимуратов, И. Х. (2021). Футболчиларнинг турли йуналишлардаги тупни ошириб бериш харакатларини урганиш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

7. Nazirov, B. S. (2020). Master who devoted his life to sports. Theoretical & Applied Science, (6), 78-82.

8. Алиев, И. Б. (2020). Курашчиларнинг мусобака олди тайёргарлик боскичларидаги толикиш белгиларини турли х, ажмдаги таъсирига караб юкламаларни таксимлаш. Фан-спортга,(2), 42-45.

9. GAZIEV, S. (2020). Improving the speed-strength preparedness of sambo wrestlers at the stage of sports improvement. Фан-Спортга, (1), 56-60.

10. Bakhtiyorovich, O. B. Improvement of methodology of development of technical and tactical methods with rapid power of belbog wrestlers.

11. Madraimov, H. K., & Aliyev, I. B. (2020). Distribution of training loads, taking into account the pre-competition training of freestyle wrestlers. ACADEMICIA: An InternationalMultidisciplinary Research Journal, 10(9), 348-351.

12. Назаров, Н. Н., & Юсупов, Н. М. (2012). Философские особенности и развитие футбола в республике узбекистан. Педагогические науки, (3), 93-96.

13. НАЗАРОВ, Н. (2020). Мутафаккирлар илмий меросларидан фойдаланган холда спортчи ёшларнинг ахлокий ва эстетик карашларини шакллантириш. Фан-Спортга, (3), 38-41.

14. Egamberdiyev, I. O. (2021). Unconventional development of balance on land in young kayakers. Academic research in educational sciences, 2(2).

15. Geyger, A. I. (2021). Immunity of swimmers in the conditions of modern training. Academic research in educational sciences, 2(2).

15. Собирова, Ш. У. (2019). Использование рекламных текстов в обучении иностранному языку. Молодой ученый, (18), 48-50.

17. Норбоева, Ф. Р. (2020). Перевод маркетинговых терминов в сфере спорта с английского языка на русский. Интернаука, (26-2), 27-28.

18. Норбоева, Ф. Р. (2020). Процесс преподавания иностранного языка в неязыковом вузе. Интернаука, 20(149 часть 2), 74.

19. Rakhmatullayevna, N. F. (2020). The role of modern pedagogical technologies in the education system. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)).

20. Xolisov, B. A. (2017). Yangi iqtisodiy siyosatning turkiston xalq xo'jaligiga ta'siri. УзМУ хабарлари, 129-132.

21. Jurayev, I. B. (2021). Futzal hakamlarining jismoniy tayyorgarlilarini yaxshilash hamda mavsumiy topshiriladigan fifa fitness testiga tayyorlash. Internauka, 4(180), 7577.

22. Mengliboyev, A. X. (2020). Tarixiy shaxslarning milliy manfaatlar uchun kurashi tarixidan. Утмишга назар, 215-219.

23. Xojiyev, S. S. (2021). Yosh xokkey darvozabonlarining shaybani to'sish harakatlari samaradorligini oshirish. Internauka, 5(181), 99-101.

24. Шукуров, М. Н. (2021). Курашшиларнинг организмига кластерланган махсус тайерлов техник машкларининг таъсири. Наманган Давлат Илмий Ахборотномаси, 366-369.

25. Ёкубова, Д. Т. (2020). Сурхондарё вилоятида ингичка толали пахтадан юкори хосил олиш агротехникасининг ривожланишида м.с. истоминнинг фаолияти. Хоразм маъмун академияси ахборотномаси, 120-123.

26. Авлаев, О., & Жураева, С. (2019). "Бахтни белгилашда адаптация даражасининг нисбийлиги". "ПСИХОЛОГИЯ" илмий журнал, 4, 121-128.

27. Avlaev, O., & Maripov, E. (2020). The problem of emotional situations like childhood, anxiety and fear. SAARJ Journal on Banking & Insurance Research (SJBIR), 9(3), 24-28.

28. Рузикулов, Б. Б. (2020). ОБ ОСОБЕННОСТЯХ ПРОЯВЛЕНИЯ ФИЗИЧЕСКОЙ Работоспособности при нагрузках различной направленности у футболистов подросткового возраста. 2020 йилда утказиладиган xxxii ёзги олимпия ва XVI паралимпия уйинларига спортчиларни тайёрлашнинг долзарб муаммолари, 530532.

29. Рузикулов, Р. (2019). О взаимосвязи между характером физической работоспособности при нагрузках различной направленности и категориями соматотипов у юных футболистов. Жисмоний тарбия ва спорт назарияси ва услубиётини ривожлантиришнинг замонавий тенденциялари, (1), 339-343.

30. Рузикулов, Б. (2021). 12-16 Ёшдаги футболчиларнинг антропогенетик мезонлар ва жисмоний тайёргарлик курсаткичлари асосида функционал тайёргарликлари ва жисмоний ривожланганлик даражаларини бахолаш. НамДУ илмий ахборотномаси, (3), 547-552.

31. Рузикулов, Б. Б. (2021). Оценка уровня физического развития футболистов подросткового и юношеского возраста. Fan-sportga, (1), 73-75.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.