Научная статья на тему '“BOBURNOMA”NING LINGVOPOETIK XUSUSIYATI VA UNDA QO`LLANGAN PERIFRAZALAR'

“BOBURNOMA”NING LINGVOPOETIK XUSUSIYATI VA UNDA QO`LLANGAN PERIFRAZALAR Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
948
92
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Boburnoma” / perifraza / mehrigiyoh / Imom al-Buxoriy / Rabotak / Burhoniddin al-Marg`inoniy / Imom Busiriy / Muhammad Sharif / Shoh Mansur / Chig`atoyxon / Sulton Mahmudxon / Shahobiddin Abdulla / “Boburnoma” / periphrase / mehrigiyoh / Imam al-Bukhari / Rabotak / Burhaniddin al-Marghinani / Imam Busiri / Muhammad Sharif / Shah Mansur / Chigataykhan / Sultan Mahmudkhan / Shahobiddin Abdulla

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Dilnora Alisher Qizi Bahronova

Ushbu maqolada Zahiriddin Muhammad Boburning shoh asari hisoblangan, butun XIV asrning buyuk asarlaridan biri bo`lgan “Boburnoma” asari va unda qo`llangan perifrazalar tahlilga tortilgan. Tahlil jarayonida serqirra “Boburnoma”ning yana bir qirrasi ochib berilgan. Asardagi perifrazalarni tavsiflash orqali Boburning badiiy mahorati va “Boburnoma”ning til xususiyati ham ko`rsatib berilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LINGUVOPOETIC CHARACTERISTICS OF “BOBURNOMA” AND PERIFRASES USED IN IT

This article analyzes the work ";Boburnoma", one of the great works of the XIV century, which is considered the masterpiece of Zahiriddin Muhammad Babur, and the paraphrases used in it. In the course of the analysis, another aspect of the multifaceted ";Boburnoma" was revealed. By describing the paraphrases in the work, Bobur's artistic skills and the linguistic features of ";Boburnoma" are also shown.

Текст научной работы на тему «“BOBURNOMA”NING LINGVOPOETIK XUSUSIYATI VA UNDA QO`LLANGAN PERIFRAZALAR»

"BOBURNOMA"NING LINGVOPOETIK XUSUSIYATI VA UNDA QOLLANGAN PERIFRAZALAR

Dilnora Alisher qizi Bahronova

BuxDU filologiya fakulteti talabasi [email protected]

ANNOTATSIYA

Ushbu maqolada Zahiriddin Muhammad Boburning shoh asari hisoblangan, butun XIV asrning buyuk asarlaridan biri bo'lgan "Boburnoma" asari va unda qollangan perifrazalar tahlilga tortilgan. Tahlil jarayonida serqirra "Boburnoma"ning yana bir qirrasi ochib berilgan. Asardagi perifrazalarni tavsiflash orqali Boburning badiiy mahorati va "Boburnoma"ning til xususiyati ham ko'rsatib berilgan.

Kalit so'zlar: "Boburnoma", perifraza, mehrigiyoh, Imom al-Buxoriy, Rabotak, Burhoniddin al-Marg'inoniyJmom Busiriy, Muhammad Sharif, Shoh Mansur, Chig'atoyxon, Sulton Mahmudxon, Shahobiddin Abdulla

LINGUVOPOETIC CHARACTERISTICS OF "BOBURNOMA" AND

PERIFRASES USED IN IT

Dilnora Alisher kizi Bahronova

Student of the Faculty of Philology of BukhSU [email protected]

ABSTRACT

This article analyzes the work "Boburnoma", one of the great works of the XIV century, which is considered the masterpiece of Zahiriddin Muhammad Babur, and the paraphrases used in it. In the course of the analysis, another aspect of the multifaceted "Boburnoma" was revealed. By describing the paraphrases in the work, Bobur's artistic skills and the linguistic features of "Boburnoma" are also shown.

Keywords: "Boburnoma", periphrase, mehrigiyoh, Imam al-Bukhari, Rabotak, Burhaniddin al-Marghinani, Imam Busiri, Muhammad Sharif, Shah Mansur, Chigataykhan, Sultan Mahmudkhan, Shahobiddin Abdulla

KIRISH

«Bobumoma» o'ziga xos tuzilishga ega bo'lgan nasr namunasidir. Unda ma'lum bir sanaga oid muhim bir voqea hikoya qilinadi, so'ng voqea sodir bo'lgan joy (viloyat, shahar)ga tavsif beriladi. Uning geografik o'rni, o'simlik va

hayvonot dunyosi, xalqining urf-odatlari, yirik inshoot-lari o'quvchiga tanishtiriladi. Bo'lib o'tgan voqeaning asosiy ishtirokchi-lari xususida asarda mufassal ma'lumot keltiriladi. Bu asar barcha fanlar bilan bogliqlikda o'rganiladi. Xususan, tilshunoslik va tarix sohalari uchun juda muhim qollanma hisoblanadi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA MUHOKAMA

Unda tilshunoslikka oid juda ko'p terminlar, istilohlar va atamalar qollanilgan. Biz ushbu kurs ishimizda uning bir qirrachasini, ya'ni asarda qollanilgan perifrazalarni o'rganib chiqamiz. "Boburnoma"da qator perifrazalar keltirilgan, biz uning ayrimlarini quyida keltirib otamiz.

MUHOKAMA VA NATIJALAR Ayiq o'ti - Mehrigiyoh

Ba'zi kitoblarda bitibdurlarkim, "yabruhus-sanam" bu toglardadur, vale bu muqatta hech eshitilmadi. Bir giyoh eshitildikim, Yettisuvning tog'larida bo'lur, ul el "ayiq o'ti" derlar, mehrigiyoh xosiyatliq, g'olibo mehrigiyohdur, ul el ot bila ayturlar. [8-bet]

Baldayi mahfuza - Samarqand

Shahri Samarqanddur , viloyatini Movarounnahr derlar. Hech yog'iy qahr va galaba bila mung'a dast topmag'on uchun baldayi mahfuza derlar.

[43-bet]

Sohibi "Sahihi Buxoriy" - Imom al-Buxoriy

Yana sohibi "Sahihi Buxoriy" Xoja Ismoil Xartang ham Movaroun-nahrdindur. [44-bet]

Sohibi "Hidoya" - Burhoniddin al-Marg'inoniy

Yana sohibi "Hidoya"kim, Imom Abu Hanifa mazhabida "Hidoya"din mutabarroq kitobi fiqh kam bo'lg'oy. [44-bet]

Samarqand tosh qo'rg'oni - Chaqor

Samarqandning tosh qo'rg'onida - Chaqarda bir madrasa solibtur. [44-b.] Qora suv - Obirahmat

Qora suvkim, Obirahmat ham derlar. Konigilning o'rtasidin oqar, yeti-sekkiz tegirmon suyi bo'lg'oy. [46-bet]

Go'shti to'rt ilik qovun - "Mir Temuriy"

Agarchi Farg'ona viloyatidin Axsining bir nav qovunikim, "mir temuriy" derlar, muning qovunidin chuchukroq va nozukroq bo'lur, vale ul go'shti to'rt ilik kelg'och qovundurur. [47-bet]

Tamom qumg'a singan daryo - Sirdaryo Hech daryoga qotilmas - Sirdaryo

Turkistondin xeyli quyiroq bu daryo tamom qumg'a singar, hech daryog'a qotilmas.1 [5-bet]

Farg'ona viloyatining poytaxti - Andijon

Janubiy tarafidagi kasabalar bir Andijondurkim, vasatta voqe bo'lubtur, Farg'ona viloyatining poytaxtidur. [5-bet]

Chingizxonning 2-o'g'li - Chig'atoyxon

Necha navbat qoyin otasi Yunusxonnikim, Chingizxonning ikkinchi o'g'li Chig'atoyxon naslidandur, Chig'atoyxonning yurtida mo'g'ul ulusi-ning xoni ul fursatta ul erdikim, mening ulug' otam bo'lg'ay, istido qilib kelturdi.

[9-bet]

Yunusxonning ulug' o'g'li - Sulton Mahmudxon

Bu fursatga mo'g'ul ulusining xon va sultonlig'i Yunusxonning ulug' o'g'li - mening tog'oyim Sulton Mahmudxon erdi. [9-bet]

Tosh qo'rg'on - Axsi

Axsi qo'rg'onidag'ilarni zarbi rost arkka tiqib, Ibrohim Soru va Vays Log'ariy va Seydiy Qaro boshlig'larni tilab , bu tosh qo'rg'ong'a kiyurdilar.

[58-bet]

Ahmad Tanbal viloyati - O'sh

Sulton Ahmad Tanbal o'z viloyatig'a - O'shg'a bordi. [59-bet]

Ikki suv orasi - Rabotak

Bir yerda qishlamoq kerakkim, cherik eli oshliqsizlikdan ojiz bo'lmag'ay va g'anim kishisig'a ham qabal yo'sunluq ojizlig i bo'lg'ay. Bu maslahat uchun Rabotak o'rchinidakim , bu Rabotak o'rchinini Ikki suv orasi ham derlar.

[65-bet]

O'ratepaning ko'hnoya kenti - Daxkat

Necha kundin keyin Daxkat O'ratepaning ko'hnoya kent-laridindur, ulug' tog'ning tubida tushubtur. [87-bet]

G'ayri Hindiston - Xuroson G'ayri Arab - Ajam

Hindiston g'ayri Hindistonni Xuroson der. Nechukkim, arab g'ayri Arabni Ajam der. [117-bet]

Qorliq tog' - Lomg'on

Qorliq tog' Lamg'om tog'idur. [124-bet]

Ulug'bek Mirzoning mansub bog'i - Bog'i Kalon

Bu kentta Bog'i Kalon otliq Ulug'bek Mirzoning bir mansub bog'i bor edi. Men egalarig'a baho berib oldim. [124-bet]

Berk tog' - Bomiyon

1 Bu davrning boshqa manbalarida ham sidaryoning qumda yo qolishi haqida ma'lumotlar uchraydi . wM_i P,ge 423 -

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

Yana Bomiyon tog'idur. Bu tog' berk tog' voqe bo'lubtur. Harmand va Sind va Dug'oba, Kunduz va Balxob suyi bu tog'din chiqar. [124-b.] Sulton Mahmudning poytaxti - G'azni

Yana bir G'azni viloyatidur. Sabuqtigin birla Sulton Mahmudning va avlodining poytaxti G'azni ekandur. [125-bet]

Muhaqqar yer - Farmul

Yana bir Farmul tumanidur. Muhaqqar yeredur. [127-bet]

Qorandasi kofir - Badrov

Yana bir Badrov bo'lukidur. Alasoyning yonidadur. Munda meva bo'lmas , qorandasi kofirdur. [128-bet]

Munajjimi shumnafas - Muhammad Sharif

Muhammad Sharif munajjim shumnafas , agarchi manga aytur yorosi yo'q edi, har kimga yo'luqsa mubolag'alar bilan aytur erdikim: "Bu ayyomda Mirrix g'arb saridur, har kim bu tarafdin urushsa mag'lub bo'lur"

[286-bet]

Umdat-ul havas zubdquai as'hobi itisos - Shoh Mansur Umdat-ul havas sodiq-ul ixlos - Shahobiddin Abdulla

Maqarri izzati podshohi dar g'ul muqarrar gasht va bar dasti rosti g'ul brodari azizi arshadi arjumandi, saodat yor, almuxtassu biavostifil malikil-mustaon Chin Temur sulton farzandi aazzi arshadi manzuri anzori hazrati ilo Xocha Kamoliddin Do'st Xovand va Chaloliddin Shoh Mansur barlos umdat-ul havas zubdquai as'hobi itisos va umdat-ul havas sodiq-ul ixlos Shahobiddin Abdulla kitobdor dar mahalli xud qaror giriftand.

[294-bet]

Almuxtassu biavotifil malikil-mustaon - Sulton Bahlul Lo'diy

Va bar dasti chapi g'ul sultanat maob, almuxtassu biavotifil malikil-mustaon Sulton Alouddin Olamxon binni Bahlul Lo' diy chamaoi devoniyoni izom har yak dar mavhiz muqarrar istodand. [294-b]

Fathi podshohi islom - Shayx Zayn

Shayx Zayn bu fathqa "Fathi podshohi islom" lafzini tarix topib, ruboiy aytib yiborib edi, - tavorud voqe bo'lubtur. [298-bet]

Sohibi "Qasidai Burda" - Imom Busiriy

... sohibi "Qasidayi Burda"ning qasidasi maqbul tushib, o'zi aflij marazidin xalos bo'ldi, men dog'i bu orizadin qutulub, nazmimning qabulig'a dalile bo'lg'usidur. [318-bet]

Kaval kikriy - nilufar Duda - tuxum

Yaxshigina nima gulikim, nilufar bo'lg'ay. Hindustoniy "kaval kikriy"- der, tuxumini - "duda" [338-bet]

Agar bir tasviriy ifoda bir necha so'z o'rnida qo'llansa, shakldosh tasviriy ifoda hisoblanadi :

Aql gimnastikasi - 1) shaxmat , 2) matematika Asr vabosi - 1) giyohvandlik , 2) SPID Bunday holatdagi perifrazalar, ya'ni shakldoshlik hosil qilgan perifrazalarni Bubur ijodining gultoji bo'lgan "Boburnoma" asarida ham uchratishimiz mumkin. Masalan ,

1. Darai Zindon Takoblari berk dara - 2. Darai So'f

3. Garzavon

4. G'arjiston [128-bet]

1.Xo'ja Ismat

2.Dasht

Yaramas vazliq tog' - 3.Duki

4.Afg'oniston tog'i [129-bet]

singari perifrazalar Bobur ijodida, xususan, "Boburnoma"da ko'plab uchraydi, biz undan ayrimlarinigina keltirdik, xolos. Ular asar obrazliligini va ta'sirchanligini yanada oshiradi, tasviriy bo'yoqdorlikni esa kuchaytiradi.

XULOSA

"Boburnoma", yuqorida aytib o'tilganidek, juda serqirra asar namu-nasi. Unda har sohaning eng nozik jihatlarigacha ochib berilgan. Asarda XIV asrda so'zlashuv nutqida qo'llanilgan go'zal perifrazalarning qo'lla-nilganiga guvoh bo'lib turibmiz. Ular shoir mahoratining ne chog'liq buyukligidan dalolat beradi.

REFERENCES

1. Zahiriddin Muhammad Bobur.Boburnoma.-Tosh.:"Yulduzcha" nashriyoti, 1989, -368 b.

2. Aytboyev D. Perifrazaning qo'llanish doirasi // Ilm sarchashmalari. UrDU. 2006.-№ 4. -B. 56-59

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.