CC BY
5Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №4 (2)
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
BO'LAJAK O'QITUVCHILARDA INTELLEKTUAL SALOHIYATNI SHAKLLANTIRISH MANBALARI
© J.A.Qurbonov 1B_
1Qo'qon davlat pedagogika instituti, Qo'qon,O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: intellektual kompetentsiya kognitiv qobiliyatlarni, tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini va umrbod ta'lim olish qobiliyatini o'z ichiga olgan samarali o'qitishning muhim tarkibiy qismidir. Bo'lajak o'qituvchilar uchun intellektual kompetentsiyani rivojlantirish dinamik ta'lim muhitiga moslashish va o'quvchilarning o'sishi va yutuqlarini qo'llab-quvvatlash uchun juda muhimdir.
MAQSAD: ushbu maqola bo'lajak o'qituvchilarda intellektual kompetentsiyani shakllantirishga yordam beradigan asosiy manbalarni aniqlash va tahlil qilishga qaratilgan. Maqsad turli ta'lim tajribalari va resurslari o'qituvchi nomzodlarining intellektual imkoniyatlarini qanday oshirishi haqida har tomonlama tushuncha berishdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda o'qituvchilar ta'limi dasturlari bo'yicha so'rovlar miqdoriy ma'lumotlarini o'qituvchilar va o'qituvchi nomzodlari bilan bo'lgan intervyularning sifatli ma'lumotlari bilan birlashtirgan aralash usullar qo'llaniladi. Bundan tashqari, xulosalarni kontekstuallashtirish uchun intellektual kompetentsiya va o'qituvchilar ta'limiga oid tegishli adabiyotlarni ko'rib chiqish o'tkaziladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: topilmalar bo'lajak o'qituvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishga sezilarli hissa qo'shadigan akademik kurs ishi va amaliy o'qitish tajribasi bir nechta asosiy manbalarni ko'rsatadi. Ushbu manbalarning o'qituvchilar ta'limi dasturlari doirasida integratsiyalashuvi bo'lajak o'qituvchilarning intellektual vakolatlarini oshiradi, ularni o'qituvchilik kasbining vazifalarini samarali hal qilishga tayyorlaydi.
XULOSA: xulosa qilib aytadigan bo'lsak, bo'lajak o'qituvchilarda intellektual kompetentsiyani shakllantirishga o'quv kurslari, amaliy o'qitish tajribasi, murabbiylik, kasbiy rivojlanish imkoniyatlari va hamkorlikda o'rganish yordam beradi. Ushbu manbalardan foydalangan holda, o'qituvchilarning ta'lim dasturlari bo'lajak o'qituvchilarni intellektual jihatdan barkamol, moslashuvchan va turli xil ta'lim sharoitlarida talabalar muvaffaqiyatiga erishishga qodir bo'lishga samarali tayyorlashi mumkin.
Kalit so'zlar: intellektual kompetensiya, kelajak o'qituvchilari, o'qituvchi ta'limi, kognitiv qobiliyatlar, tanqidiy fikrlash, umrbod ta'lim, akademik kurs ishi, amaliy o'qitish tajribasi
Iqtibos uchun: Qurbonov J.A. Bo'lajak o'qituvchilarda intellektual säohiyatni shakllantirish manbalari // Inter education & global study. 2024. №4(2). B. 236-242.
ИСТОЧНИКИ ФОРМИРОВАНИЯ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 4 (2)
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №4 (2)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ
© Ж.А. ^рбонов1Н
1Коканский государственный педагогический институт, Кркан, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: интеллектуальная компетентность является важным компонентом эффективного обучения, включая когнитивные навыки, навыки критического мышления и обучение на протяжении всей жизни. Развитие интеллектуальной компетентности будущих учителей имеет решающее значение для адаптации к динамичной среде обучения и поддержки роста и достижений учащихся.
ЦЕЛЬ: данная статья направлена на выявление и анализ основных ресурсов, которые помогают формировать интеллектуальную компетентность у будущих учителей. Цель состоит в том, чтобы обеспечить всестороннее понимание того, как различный образовательный опыт и ресурсы могут повысить интеллектуальный потенциал кандидатов в учителя.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании используются смешанные методы, сочетающие количественные данные опросов программ педагогического образования с качественными данными интервью с учителями и кандидатами в учителя. Кроме того, для контекстуализации полученных результатов проводится обзор соответствующей литературы по интеллектуальной компетентности и педагогическому образованию.
ОБСУЖДЕНИЕ И ВЫВОДЫ: результаты указывают на несколько ключевых источников академической курсовой работы и практического опыта преподавания, которые вносят значительный вклад в развитие интеллектуальных способностей будущих учителей. Интеграция этих ресурсов в программы педагогического образования повышает интеллектуальную компетентность будущих учителей, готовит их к эффективному решению задач педагогической профессии.
ВЫВОДЫ: в заключение отметим, что учебные курсы, практический опыт преподавания, наставничество, возможности профессионального развития и совместное обучение помогают повысить интеллектуальную компетентность будущих учителей. Используя эти ресурсы, программы педагогического образования могут эффективно подготовить будущих учителей к тому, чтобы они были интеллектуально компетентными, гибкими и способными способствовать успеху учащихся в различных образовательных условиях.
Ключевые слова: интеллектуальная компетентность, будущие учителя, педагогическое образование, когнитивные навыки, критическое мышление, непрерывное обучение, академическая курсовая работа, практический опыт преподавания.
Для цитирования: Курбонов Ж.А. Источники формирования интеллектуальной компетентности будущих учителей. // Inter education & global study. 2024. №4(2). С. 236-242.
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 4 (2)
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
SOURCES OF FORMING INTELLECTUAL COMPETENCE IN FUTURE TEACHERS
© Jasur A. Qurbonov1®
1 Kokan State Pedagogical Institute,Kokand, Uzbekistan_
INTRODUCTION: intellectual competence is an essential component of effective teaching, including cognitive skills, critical thinking skills, and lifelong learning. Developing intellectual competence for future teachers is critical to adapting to a dynamic learning environment and supporting student growth and achievement.
AIM: this article aims to identify and analyze the main resources that help to build intellectual competence in future teachers. The goal is to provide a comprehensive understanding of how different educational experiences and resources can enhance the intellectual potential of teacher candidates.
MATERIALS AND METHODS: the study uses mixed methods, combining quantitative data from surveys of teacher education programs with qualitative data from interviews with teachers and teacher candidates. In addition, a review of relevant literature on intellectual competence and teacher education is conducted to contextualize the findings.
DISCUSSION AND CONCLUSIONS: findings indicate several key sources of academic coursework and practical teaching experiences that significantly contribute to the development of prospective teachers' intellectual capacities. The integration of these resources within teacher education programs increases the intellectual competence of future teachers, prepares them to effectively solve the tasks of the teaching profession.
CONCLUSIONS: In conclusion, training courses, hands-on teaching experiences, mentoring, professional development opportunities, and collaborative learning help build intellectual competence in future teachers. Using these resources, teacher education programs can effectively prepare prospective teachers to be intellectually competent, flexible, and capable of promoting student success in diverse educational settings.
Keywords: intellectual competence, future teachers, teacher education, cognitive skills, critical thinking, lifelong learning, academic coursework, practical teaching experience
Ta'lim sohasi texnologiyaning jadal rivojlanishi, turli xil talabalar populyatsiyasi va yangi pedagogik nazariyalar va amaliyotlarning doimiy ravishda paydo bo'lishi bilan ajralib turadigan doimiy rivojlanayotgan landshaftga duch kelmoqda. Ushbu dinamik muhitda o'qituvchilarning intellektual kompetentsiyasi samarali ta'limning asosiga aylanadi. Tanqidiy fikrlash, muammolarni hal qilish, ijodkorlik va mavzu bo'yicha chuqur tajribani o'z ichiga olgan intellektual kompetentsiya o'qituvchilarga o'quvchilarning turli ehtiyojlariga moslashish, innovatsiyalar kiritish va javob berishga imkon beradi.
Annotation
For citation: Jasur A.Qurbonov (2024) 'Sources of forming intellectual competence in future teachers', (4(2)), pp. 236-242. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Bo'lajak o'qituvchilar uchun intellektual kompetentsiyani rivojlantirish yo'li o'qituvchilarni tayyorlash dasturlari davomida boshlanadi. Bu dasturlar ularni zarur bilim, ko'nikma va malakalar bilan qurollantirishda, sinfda muvaffaqiyat qozonishda muhim rol o'ynaydi. Biroq, intellektual kompetentsiyani shakllantirish faqat rasmiy ta'limga bog'liq emas. Bu tajribaviy o'rganish, murabbiylik va o'z-o'zini o'rganish kabi turli manbalar ta'sirida bo'lgan ko'p qirrali jarayon. Ushbu manbalarni tushunish va ularning intellektual kompetentsiyaga qanday hissa qo'shishi samarali o'qituvchilar ta'limi dasturlarini ishlab chiqish uchun zarurdir.
Ushbu maqola bo'lajak o'qituvchilarda intellektual kompetentsiyani shakllantirishga hissa qo'shadigan asosiy manbalarni o'rganishga qaratilgan. Rasmiy ta'lim, tajribaviy o'rganish, murabbiylik va o'z-o'zini boshqarishning rollarini o'rganib chiqib, biz ushbu elementlarni intellektual o'sishni rag'batlantirish uchun o'qituvchilar ta'limi dasturlariga qanday integratsiya qilish mumkinligini to'liq tushunishga intilamiz. Bundan tashqari, biz ushbu manbalardan foydalanish bo'yicha ilg'or tajribalarni muhokama qilamiz va intellektual kompetentsiyani rivojlantirishga yaxlit yondashuvni amalga oshirishda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni hal qilamiz.
Intellektual kompetentsiya va uning shakllanishining turli o'lchovlarini o'rganish orqali ushbu maqola har tomonlama va mustahkam o'qituvchilarni tayyorlash dasturining muhimligini ta'kidlaydi. Bunday dastur nafaqat bo'lajak o'qituvchilarni ta'lim tizimining hozirgi talablariga javob berishga tayyorlaydi, balki ularni kelajakdagi innovatsiyalar va ta'lim va ta'limni yaxshilash uchun zarur bo'lgan intellektual vositalar bilan jihozlaydi.Modomiki, jamiyat intellektual salohiyatini shakllantirish va rivojlantirish jarayonlarini o'rganar ekanmiz, uning manbalari va omillarini ko'rib chiqishimizga to'g'ri keladi. Bu esa o'z navbatida, ushbu manba va omillarni tahlil qilishimiz, keyingi paragraflarda o'tish davri davlat siyosatida aynan nimalarga e'tibor berishimiz zarurligini aniqlab olishimizga ham yordam beradi. Dastlab, intellektual salohiyatning shakllanishiga asos bo'luvchi manbalarni qarab chiqadigan bo'lsak, ular jamiyatdagi ta'lim-tarbiyaning erishilgan darajasi, ta'lim tizimi, ilm-fan, ilmiy tadqiqotlar, ma'rifiy targ'ibotlarni o'z ichiga oladi.
Biz ularni ko'rinishlariga qarab quyidagicha guruhlarga ajratishimiz mumkin: ta'lim tizimi va ta'lim jarayoni; tarbiya orqali mustaqil o'rganish, aqliy qobiliyatni rivojlantirishga intilishning shakllantirilganligi; ilmiy tadqiqotlar olib borilishi orqali ilmiy yangiliklar va kashfiyotlar qilinishi; ma'rifiy targ'ibot va ilmiy bilimlarning ommalashtirilishi; ishlab chiqarish va kundalik hayotda joriy qilinayotgan yangi texnika va texnologiyalarni o'zlashtirish borasidagi shaxsiy tajriba; tarixiy rivojlanish jarayonida millat tomonidan yaratilgan ma'naviy qadriyatlar.
Bular orasida ta'lim va ta'lim tizimi butun jamiyat a'zolarini o'qitishni qamrab olish imkoniyati bulganligi uchun asosiy o'rinni egallaydi. Jahon enqiklopediyasi — "WORLDBOOK"da ta'limga quyidagicha ta'rif berilgan: «Ta'lim — to'plangan bilimlar, ko'nikmalar, odatlar, qadriyatlar yoki munosabatlarning kishilar tomonidan o'zlashtirilishi jarayonidir».[1.86] YA'ni ta'lim kishilarni jamiyatning foydali a'zolari bo'lishiga yordam berish
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
orqali jamiyatning Imadaniy merosini sezilarli rivojlantirishga, shu bilan birgalikda jamiyat turmush tarzining yaxshilanishiga yordam beradi. O'qituvchi, ustozlar va ta'lim muassasalari bo'lgan: maktab, litsey, kollej, oliy o'quv yurtlari ta'lim uchun mas'uliyatli va mutasaddi tashkilotlardir. Ta'lim mohiyatan o'qish va o'qitishga jalb qilish bo'lgani sababli ba'zan kishilar o'zlari o'qib o'rganadilar yoki ota-onalari yordamida va mustaqil o'qituvchi yollab o'qiydilar.
Ilmiy bilimlarning uziga xosligi, kundalik bilimlardan farqi uning voqelik moxinppya kirib borishi va nazariy xarakterda ekanligidir. Dalillar majmui qonuniyat sifatida tan olinganda ilmiy bilim xosil buladi. Ma'lum bir sodaga, tarmoqqa taalluqli ilmiy bilimlar yigilib fanni vujudga keltiradi. Fanning bevosita maqsadi voqelikni, sodir bulgan xodisp va jarayonlarni tasvirlash, tushuntirish va oldindan aytib berishdan iborat. Amaliyotda fan ishlab chiqarish, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, ma'naviy tubdan yangilashning muxim omili bulib xizmat qiladi. Fan bir tomondan, mohiyat vositalarini, ishlab chiqarish usullarini takomillashtirish orqali joriy qilinsa, ikkinchi tomondan, ta'lim tizimi orqali ishchi kuchining malakasini oshirish yuli bilan tatbiq qilinadi.
Fan va ilmiy bilimlar intellektual salohintning xosila mevasi, o'zrnida jamiyat tomonidan o'zlashtirilgan qismi intellektual salohiyatning tarkibiy qismidir. Jamiyat taraqqiyoti ham fan va ilmiy bilimlarning yaratilishi va jamiyatga transformasiyalashtirilishi bilan bog'liqdir. Ta'limning sifati ilmiy - pedagogik kadrlar soni va malakasi bilan bevosita bog'liq, chunki ular to'plangan bilimlarni tayyorlanayotgan kadrlarga transformasiyalovchi rolini o'ynaydi.
Ta'lim kabi jamiyatning intellektual salohiyatini shakllantirishda tarbiya asosiy manba hisoblanadi. Ta'lim va tarbiya bir-biri bilan ajralmas jarayondir. Ta'limdagi tarbiya — ta'lim tizimi orqali xislat, fazilat, odob-axloqni singdirishdir. «Ta'lim degan so'z xalqlar va shaharliklar o'rtasida nazariy fazilatni birlashtirish, tarbiya esa shu xalqlar o'rtasidagi fazilat va amaliy kasb - hunar fazilatlarini birlashtirish degan so'zdir.
Tarbiya orqali singdirilgan xislat va fazilatlarga inson bir umr amal qilib yashashga intiladi. Shuning uchun, Abdulla Avloniy: «...dars oluvchi biluvchi, tarbiya oluvchi amal qiluvchi demakdur», — degan edilar. Shu sababli, faqat o'zbek xalqida emas, boshqa ko'pgina xalqlarda ham tarbiya yuksak insoniy qadriyat disoblanadi. Chunki «...balog'at va bilimlarga, ya'ni rivojlanishga tarbiya va mashq orqali erishiladi».[2.23]
Abdulla Avloniy o'zining «Turkiy guliston yoxud axloq» asarida tarbiyaga to'xtalib: «Bolaning salomati va saodati uchun yaxshi tarbiya qilmak, tanini pok tutmak, yosh vaqtidan maslakini tuzatmak, yaxshi xulqlarni o'rgatmak, yomon xulqlardan saqlab o'stirmakdur»,[3.12] — deydi. Alohida shaxs tarbiyasi orqali shaxs xarakteri, umummilliy tarbiya orqali esa, milliy xarakter shakllantiriladi. Milliy xarakterning mamlakat iqtisodiy, siyosiy, madaniy taraqqiyotida ahamiyati nihoyatda katta.
Taraqqiyotning modeli har bir xalq yoki millatga xos tarix, xarakter va hulq - atvor normalari, shu xalqning falsafasi, tafakkur tarzi, davlat va jamiyat to'grisidagi tasavvurlari, ko'nikmalari, unga bo'lgan munosabati hamda qadriyatlari orqali ifodalanadi». Bunday millatga xos xarakter xususiyatlar esa, tarbiyaviy jarayonlar va vositalar orqali
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
shakllantiriladi, singdirib boriladi, bir avloddan ikkinchi avlodga meros sifatida qoldiriladi. Tarbiyaning hosilasiga aylanib taraqqiyotga inson sifatlari omili bo'lib xizmat qiladi.
Bo'lajak o'qituvchilarda intellektual kompetentsiyani shakllantirish murakkab, ko'p qirrali jarayon bo'lib, turli manbalarni diqqat bilan ko'rib chiqish va birlashtirishni talab qiladi. Rasmiy ta'lim o'qitish uchun zarur bo'lgan asosiy bilim va nazariy tushunchalarni beradi. Tajribali ta'lim bo'lajak o'qituvchilarga o'z bilimlarini real sharoitlarda qo'llash imkonini beruvchi amaliy, amaliy tajribani taklif etadi. Tajribali o'qituvchilarning murabbiyligi va professional o'quv jamoalarida ishtirok etish doimiy takomillashtirish va ilg'or tajriba almashishga yordam beradi. Nihoyat, o'z-o'zini yo'naltirilgan ta'lim doimiy o'zgaruvchan ta'lim landshaftiga moslashish uchun juda muhim bo'lgan umrbod ta'lim va intellektual qiziqishni rivojlantiradi.
Intellektual kompetentsiyaning samarali rivojlanishini ta'minlash uchun o'qituvchilarning ta'lim dasturlari ushbu elementlarni muvozanatlashtiradigan keng qamrovli va yaxlit asosni qabul qilishi kerak. O'quv dasturlari nazariy bilimlarni amaliy qo'llanmalar bilan uyg'unlashtirish, faol va tajriba asosida o'rganishni rag'batlantirish uchun ishlab chiqilishi kerak. Doimiy qo'llab-quvvatlash va yo'l-yo'riq ko'rsatish uchun tizimli murabbiylik dasturlari va professional o'quv jamoalari tashkil etilishi kerak. Bundan tashqari, uzluksiz intellektual o'sishni rag'batlantirish uchun o'z-o'zini boshqarish va tadqiqot madaniyatini targ'ib qilish muhimdir.
Bunday keng qamrovli tizimni hayotga tatbiq etishda qiyinchiliklar mavjud. Resurs cheklovlari, talabalar tayyorgarligining turli darajalari va o'zgarishlarga qarshilik umumiy to'siqlardir. Bu qiyinchiliklarni yengish ta'lim muassasalari, siyosatchilar va o'qituvchilarning hamkorlikdagi sa'y-harakatlarini talab qiladi. Tegishli resurslarni ajratish, o'qituvchilarning malakasini oshirishga ustuvor ahamiyat berish, yangilik va moslashuvchanlik madaniyatini tarbiyalash kerak.
Oxir oqibat, o'qituvchilarni tayyorlash dasturlarining maqsadi bo'lajak o'qituvchilarni o'quvchilarning turli ehtiyojlarini qondirishga qodir bo'lgan va ta'limdagi kelajakdagi innovatsiyalarni boshqaradigan intellektual jihatdan barkamol o'qituvchilarga tayyorlashdan iborat bo'lishi kerak. Intellektual kompetentsiyaning turli manbalaridan samarali foydalanish orqali biz bo'lajak o'qituvchilarning o'qituvchilik kasbining murakkabliklarida harakat qilish va butun dunyo bo'ylab ta'lim tizimini rivojlantirishga hissa qo'shish uchun yaxshi jihozlangan bo'lishini ta'minlashimiz mumkin. Ushbu dasturlarni doimiy ravishda mulohaza yuritish va takomillashtirish bo'lajak o'qituvchilarning intellektual o'sishini rag'batlantirishda ularning dolzarbligi va samaradorligini saqlab qolish uchun muhim ahamiyatga ega.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. The world book encyclopedia. 6 volume. - Chicago: A Scott company, 1995. - P. 86
2. Abu Nasr Forobiy. Foznl odamlar shahri. —Toshkent: A. Qodiriy. Xalq merosi, 1993.
- B. 23.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
3. Avloniy A. Turkiy guliston yexud axloq. —Toshkent: Uqituvchi, 1992. - B. 12.
4. Darling-Hammond, L. (2006). Powerful Teacher Education: Lessons from Exemplary Programs. Jossey-Bass.
5. Dewey, J. (1938). Experience and Education. Kappa Delta Pi.
6. Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21st Century. Basic Books.
7. Hattie, J. (2008). Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. Routledge.
8. Ingersoll, R., & Strong, M. (2011). The Impact of Induction and Mentoring Programs for Beginning Teachers: A Critical Review of the Research. Review of Educational Research, 81(2), 201-233.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HQurbonov Jasur Akmaljonovich, dotsent, pedagogika fanlari bo'yicha f.d. (PhD), бурбонов Жасур Акмалжонович, Доцент, доктор философских наук в педагогических наук (PhD)], [Jasur A. Qurbonov, As Associate Professor, Doctor of Philosophy in Pedagogical Sciences (PhD)]; manzil: O'zbekiston, Farg'ona viloyati, Qo'qon, ko'chasi TURON, 23 [адрес: Узбекистан, Ферганская область, Кокан, ул. ТУРОН, 23], [address: Uzbekistan, Fergana region, Kokan, street TURON, 23]
