CC BY
20INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
BO'LAJAK BOSHLANG'ICH SINF O'QITUVCHILARINI RAQAMLASHTIRISH SHAROITIDA AXBOROT KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTICH
A.M.Mamatov Gulston pedagogika instituti O'qituvchisi https://doi. org/10.5281/zenodo. 10043526 O'zbekiston taraqqiyotining ijtimoiy-siyosiy, qishloq xo'jaligi va etnik-madaniy muhitida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida boshlang'ich sinfda o'qitish tizimi, kasbiy kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishga qo'yiladigan milliy va jamiyat talablari bo'lgan omillar, shaxsiy va kasbiy hayotining zaruriy qismiga aylanib bormoqda. Kasbiy kommunikativ kompetensiyani axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda o'rganish, ko'nikma va bilimlarni mustahkam o'rganishga zamin bo'ladi.
Yevropa Kengashi bugungi kunda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida ko'p tillarni bilish orqali talabalarning kasbiy kommunikativ kompetensiyani rivojlantirishda samarali vosita ekanligini ilgari surmoqda. Bu shuni anglatadiki, har bir yevropalik kamida ikkita tilni bilishi kerak, ulardan birini faol qo'llay olishi uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ham ma'lum darajada bilishi zarur.
O'zbekistonda mavjud barchaa oliy ta'lim muassasalari yangi Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirishga bo'lgan ehtiyoj kundan kunga oshib bormoqda. Shu munosabat bilan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida o'rgatish orqali talabalarning ta'limdagi ahamiyati, ularning umuman mehnat bozoridagi kasbiy funksiyalari oshib ketishi va bu o'z navbatida rivojlantirishga bo'lgan moyillikning oshishiga va kasbiy kommunikativ kompetensiyalarning rivojlanishiga olib keldi. Har bir oliy ta'lim muassasalarining ta'lim siyosati, sifati va kasbiy faoliyat imkoniyatlari bilan ijtimoiy himoyalangan, doimiy o'zgaruvchan sharoitlarga moslashgan va kasbiy kommunikativ kompetensiyasi rivojlangan, raqobatbardosh mutaxassislar tayyorgarligini hal etishga qaratilgan bo'lishi lozim.
I.L.Bimning qayd etishicha, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida amaliy bilimlarni o'z-o'zini tartibga solish va o'z-o'zini tuzatish uchun asos bo'lishini o'z ichiga oladi va o'rganishni anglatadi.So'nggi 10-15 yil ichida O'zbekistonda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari o'qitish amaliyotida chuqur o'zgarishlar ro'y berdi. Xalqaro aloqalar va qishloq xo'jaligi faoliyatini kengaytirish orqali boshlang'ich sinfda o'rganishning yangi darajasi belgilandi. Shu asnoda shuni aytish mumkinki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida chet tilini o'rganish orqali qishloq xo'jaligi yo'nalishi talabalarining kasbiy kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirish, kasbiy faoliyatida muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. Yevropa Kengashining Xalqaro tashkilotiga osiyo davlatlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida o'qitishning maqsad va mazmunini muvofiqlashtirishda yordam berish vazifasi yuklatilgan. O'zbekistonning Yevropa Kengashiga a'zo bo'lishi O'zbekiston ta'lim standartlarini umumiy Yevropa standartlari bilan uyg'unlashtirish zarurligini ko'rsatdi. Mavjud vaziyatlarda, oliy ta'lim muassasasi talabalariga Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirishning maqsadi va vazifasi talabalarning kasbiy kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirishdan iboratdir. Buning uchun har bir oliy ta'lim maskanida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositasida xorijiy tillarni dunyo miqyosidagi
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
o'rganishning maqsadi (missiyasi) va vazifalarni samarali tarzda amalga oshirish juda muhimdir. Rivojlanishning dastlabki bosqichlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ta'lim jarayonida foydalanishning dasturlari ishlab chiqildi, ta'lim jarayonida qo'llash borasidagi g'oyalar ijobiy va tanqidiy qayta o'rganib chiqildi, ta'lim jarayonida qo'llashning uslubiy asoslar yaratildi. Dars jarayonida o'qituvchining darsga aralashmasdan faqat axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan to'liq ta'limni tashkil etish mumkinligi to'g'risidagi takliflar rad etildi. Shunday bo'lsada, axborot kommunikatsiya texnologiyalar nafaqat o'qituvchilarni odatiy, an'anaviy vazifalardan ozod qildi, lekin dasturlash, o'quv materiallari va texnik muvofiqlashtirish bilan bog'liq vazifalarni yukladi. Buning uchun pedagogika va psixologiyadan yiroq bo'lgan maxsus bilim va malakalar tizimini ishlab chiqish zarur edi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari turli ta'lim imkoniyatlarini belgilaydigan konseptual qonunlar ishlab chiqilgan. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yuqori darajadagi shaxsiylashtirish, ma'lumotlarni tezkor olish va qayta ishlash va muammolarni hal qilish imkoniyatlarini ko'rsatildi. A.R.Artyomov o'zining ilmiy ishlarida audio va video materiallar va uning xisoblash dasturlarini masofaviy o'qitish orqali talabalarning kasbiy kommunikativ kompetensiyasini rivojlantirishning ilmiy g'oyasini asoslaydi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari didaktik jarayon samaradorligining kuchli omili bo'lishi uchun ular ushbu jarayonning maqsad-mazmun dasturiga mos kelishi va pedagogik boshqaruvning asosiy funksiyalarini amalga oshirishga yordam berishi kerak. 1.2.2-jadvalda ta'limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun bajarilishi kerak bo'lgan shartlar keltirilgan.
M.N.Mirzaeva Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirishning, xususan, internetning ta'limga berishi mumkin bo'lgan afzalliklarini inkor etib bo'lmasligini va internet ta'lim jarayonining elementlari sifatida virtual konferensiyalar, masofaviy o'qitish kurslari va hamkorlikdagi ta'lim loyihalarini tashkil etish uchun asos bo'lishini ta'kidlaydi.
1.5-jadval.
Ta'lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali foydalanish shartlari
Vaziyat Mohiyati
Kerakli moddiy asos Xisoblash dasturlari, qo'shimcha jihozlar, kompyuter dasturlari mavjudligi
O'qituvchining axborot madaniyati O'qituvchining axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo'yicha tegishli tayyorgarligi.
Talabalarning axborot madaniyati O'qituvchi ishining muvaffaqiyati talabaning axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish darajasi qanchalik yaxshi bilishiga bog'liq.
Pedagogik tajribaning mavjudligi An'anaviy usullarni to'liq qo'llagan o'qituvchi axborot texnologiyalari bilan ishlashni osonlashtiradi. Kompyuter sinfida o'qitish sinflarning an'anaviy rivojlanishi uchun xos bo'lmagan bir qator omillar (talabalarning diqqatini jamlashning yo'qligi, ular va xisoblash dasturlari harakatlarining bir vaqtda emasligi va boshqalar) tufayli murakkablashadi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o'qituvchidan qo'shimcha aqliy va uslubiy kuch talab qiladi.
640
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
Kompyuter dasturlaridan samarali foydalanishni bilish Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishda tajribasiz bo'lgan o'qituvchilar o'qitishda xisoblash dasturlariva dasturiy ta'minot muhitlaridan har doim ham samarali foydalana olmaydilar; axborot texnologiyalaridan unumli foydalana oladigan yoshi katta tajribali o'qituvchilar, aksincha, xisoblash dasturlarini bilmaganliklari uchun undan asosan foydalanmaydilar.
Tegishli pedagogik dasturiy ta'minotning mavjudligi O'qitishda turli xil dasturiy vositalar qo'llaniladi. To'liq foydalanishga tayyor dasturlar mavjud bo'lib, ular aralashuvni talab qilmaydi (ular dasturchilar va uslubiy materiallarni ishlab chiquvchi o'qituvchilar bilan hamkorlikda tuziladi). Boshqa dasturlar o'qituvchiga xususiyatlar, vazifalar, misollar va boshqalarni tanlashda bir oz erkinlik beradi.Alohida guruh qobiq dasturlari tomonidan tashkil etilgan bo'lib, o'qituvchi o'quv materialini mustaqil ravishda to'ldirishi mumkin.
Shunday ekan, ta'lim jarayonida Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarda axborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirish uchun o'qituvchi texnologiya vositalari, o'qitish usullari va yondashuvlari o'rtasida to'g'ri muvozanatni bilishi kerak. Eng ahamiyatlisi o'qitishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishi talabalarning kasbiy kommunikativ kompetensiyasi rivojlanadi, tadqiqot ko'nikmalarini, mustaqillik, ijodiy fikrlash, kognitiv faollik, mulohaza yuritish, esselar tuzish va tekshirish ko'nikmalarini rivojlantirish uchun intellektual kompetensiyalarini rivojlantirish imkoniyati kengayadi.
Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarda axborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirish mumkin bo'lgan sohalardagi tadqiqotlarning jadal rivojlanishi bilan ajralib turdi. Keyinchalik bir qancha o'zbek oli mlari biri R.J.Ishmuhamedov Boshlang'ich sinflarda, maslahatchilar, hamkorlar vazifalarini bajarish va ta'lim maqsadlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish yaxshiroq ekanligini taklif qildi.
Shunday qilib, Raqamlashtirish sharoitida bo 'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirish, boshlang'ich sinfda o'rgatish uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishni qo'llab-quvvatlash dasturlari, o'qitish va test dasturlarini ishlab chiqish, kompyuter kurslarini rivojlantirish, masofaviy o'qitish, auditoriyalarda internetdan foydalanish samarali ekanligini ko'rishimiz mumkin.
Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirishda eng mos samarali vosita bo'lib, ularning maqsadi talabalarning kasbiy kommunikatsiyasini rivojlantirishidan iboratdir. Boshlang'ich sinflarda o'qitishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishga bo'lgan qiziqishni uyg'otish barcha oliy ta'lim maskanoqda keng ko'lamda joriy etilishi maqsadga muvofiqlidir. Buni internetning global tarmog'i o'qituvchilarga kasbiy kommunikativ ko'nikmalarni rivojlantirish sohasidagi ko'plab muammolarni hal qilish imko nini berishi bilan tasdiqlanadi.
Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirish, tadqiqot faoliyatini rivojlantirish va ma'lumot izlash qobiliyati; muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishning eng samarali vositasi
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE
"STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
hisoblanadi. Bu, ayniqsa, aniq o'quv vazifalarini hal qilish, muayyan ta'lim ko'nikmalari va malakalarini rivojlantirish va takomillashtirish, ta'lim aloqalarini tashkil qilish uchun internetning aloqa imkoniyatlariga taalluqli ekanligini M.X.Gulyamova [Error! Reference source not found.; 25-b.] takidlaydi. Shu munosabat bilan xorijiy tillarni o'rganish va o'rgatishda muloqot qilish, internet tarmog'idan axborot va audiovizual materiallarni olish usullari, turli fanlarni o'rganishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish kabi masalalar ishlab chiqilishi ahamiyatga molikdir.
Raqamlashtirish sharoitida bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilardaaxborot texnologiyalar fanini o'qitish metodikasini takomillashtirishda yangi imkoniyatlarni taqdim etadi. Internetdan foydalanish real vaqtda onlayn darslarni o'tkazish imkonini beradi. Boshlang'ich sinfda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida o'rganish talabalarning kompyuter tarmoqlarida jonli muloqoti va faolligini tashkil etgan holda ularning kasbiy kommunikativ kommunikatsiyasini rivojlantirishdan iboratdir.
REFERENCES
1. Abduqodirov A.A., To'rayev B.Z. "Informatika va axborot texnologiyalari" sohasidagi bo'lajak mutaxassis kadrlarning kasbiy kompetentligini shakllantirish nazariyasi va metodikasi. Monografiya. "Navro'z". Toshkent - 2015. 176-b.
2. Abduquddusov O. Integrativ o'quv predmetlari mazmuni va tuzilmasi -T.: J Xalq ta'limi.1999.№ 1B.175-80bet.
3. Abduquddusov O. Integrativ yondashuv - chuqur bilim, yaxshi fazilatlarni shaklantirish omili/-T.: Xalq ta'limi № 2000 y
4. Abdullayeva B.S. Fanlararo aloqadorlik turlari haqida/ Uzluksiz ta'lim. - Toshkent: 2005. № 1. - B. 12-16 b.
5. Abdullayeva B.S. Fanlararo aloqadorlikning metodologik-didaktik asoslari (Ijtimoiy-gumanitar yo'nalishdagi akademik litseylarda matematika o'qitish misolida)/Ped.fan.dok... Diss. - Toshkent: TDPU, 2006. - 264 b.
6. Asadov Yu.M. O'quvchilarda kompetentsiyalarni shakllantirishga yo'naltirilgan darsliklarga qo'yiladigan talablar/"Boshlang'ich ta'limni modernizatsiyalash orqali o'quv-tarbiya jarayoni sifatini va samaradorligini oshirish" mavzusida boshlang'ich ta'lim o'qituvchilari Forumi. Toshkent - 2016 y. B. 18-19b.
