CC BY
0INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© Z.A. Qo'ychiyeva1^_
1Toshkent davlat pedagogika universiteti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: nutq eng yuqori aqliy funktsiya sifatida intellektual faoliyatning eng muhim tarkibiy qismi bo'lib, nutq faoliyati va fikrlash jarayonlarini amalga oshirishning yetakchi vositasi sifatida til uzoq vaqt davomida psixologiya va tilshunoslikni o'rganuvchi mutaxassislarning diqqat markazida bo'lib kelgan. Nazariy va eksperimental tadqiqotlar insonning ontogenez jarayonida tilni o'zlashtirish va nutq qobiliyatini shakllantirishning umumiy qonuniyatlarini, jamiyatdagi nutq faoliyati jarayonlari xususiyatlarini tavsiflovchi yetarlicha material to'plash va umumlashtirish imkonini beradi. Tilni to'g'ri o'rganish, uning grammatik tuzilishiga e'tibor berib so-*'zlashish, boshlang'ich sinf o'quvchilarda erkin muhokama yuritish, savollar berish, boshqalardan eshitgan fikrlari yuzasidan xulosalar chiqarish, narsa va hodisalar o'rtasidagi bog'liqlikning to'g'ri anglab yetishga olib keladi.
MAQSAD: ushbu tadqiqot pedagogik jarayon bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining o'quvchilar nutqini o'stirishga metodik tayyorgarligini takomillashtirishga qanday yordam berishi mumkinligini o'rganishga qaratilgan. U samarali yetakchilik rollari uchun muhim bo'lgan mustahkam aloqa qobiliyatlarini rivojlantirish uchun nazariy asoslar, ta'lim strategiyalari va amaliy yondashuvlarni o'rganadi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: adabiyot va amaliy tadqiqotlarni har tomonlama ko'rib chiqish orqali tadqiqot bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining o'quvchilar nutqini o'stirishga metodik tayyorgarligini asosiy tarkibiy qismlarini, jumladan, shaxslararo muloqot, ommaviy nutq, muzokaralar taktikasni aniqlaydi. Unda yetakchilik bilan muloqot qilish ko'nikmalarini oshirish uchun mo'ljallangan rolli o'yin mashqlari, ijodiy topshiriqlar, badiiy matn ustida ishlash ,ta'lim metodlari kabi pedagogik usullar tahlil qilinadi.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqot adabiyotlarni sintez qilish, ta'lim dasturlarini tahlil qilish va bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining o'quvchilar nutqini o'stirishga metodik tayyorgarligini takomillashtirishni o'z ichiga olgan sifatli usullardan foydalanadi. Unda bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining o'quvchilar nutqini o'stirishga metodik tayyorgarligini qaratilgan metodik imkoniyatlarini ishlab chiqish va amalga oshirish ko'rsatilgan. Boshlang'ich sinf o'quvchilar nutqini, ulardagi muloqot ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan o'qitish texnikalarini ko'rib chiqildi.
XULOSA: Boshlang'ich sinf o'quvchilarining birinchi va ikkinchi o'quv yillaridan so'ng taklif etilgan metodika bo'yicha tayanch kompetensiyalari shakllanganligi
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
darajasining tashxisi davomida, innovatsion faoliyatda tayanch kompetensiyalarni shakllantirish va takomillashtirishning integrativ modeli va uni amalga oshirishning pedagogik sharoitlarining joriy etilishi boshlang'ich sinf o'quvchilari o'z faoliyatlarining maqsadini mustaqil belgilashlari, amalga oshirilgan xatti-harakatlarni tahlil qilishlari, muayyan xatti-harakatning oqibatlarini aniq belgilaganliklari, o'zlari va atrofdagilarga to'g'ri baho berishlari, hamkorlikdagi faoliyatni rejalashtirish va kelishilgan holda bajarishlari, o'z fikrlarini to'g'ri ifodalashlariga yordam berganligi tasdiqlandi.
Kalit so'zlar: nutq, nutq faoliyati, boshlang'ich sinf, ta'lim metodlari, baholash ko'nikmalari, kommunikativ hamkorlikdagi faoliyat.
ТЕХНОЛОГИИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ МЕТОДИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ К РАЗВИТИЮ РЕЧИ УЧАЩИХСЯ
© З.А. Куйчиева1Н
Ташкентский государственный педагогический университет, Ташкент, Узбекистан
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: речь как высшая психическая функция является важнейшим компонентом интеллектуальной деятельности, а язык как ведущее средство речевой деятельности и мыслительных процессов издавна находится в центре внимания психологии и языкознания. Теоретические и экспериментальные исследования позволяют собрать и обобщить достаточный материал, характеризующий общие закономерности овладения языком и формирования речевых способностей в процессе онтогенеза человека, особенности процессов речевой деятельности в обществе. Правильное изучение языка, говорение, обращая внимание на его грамматический строй, свободное обсуждение, задавая вопросы, делая выводы на основе услышанного мнения других, приводит к правильному пониманию связи между вещами и событиями.
ЦЕЛЬ: данное исследование направлено на изучение того, как педагогический процесс может помочь улучшить методическую подготовку будущих
V V п
учителей начальной школы к развитию речи учащихся. В нем исследуются теоретические основы, образовательные стратегии и практические подходы к развитию сильных коммуникативных навыков, необходимых для эффективной руководящей роли.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании использованы качественные методы, включающие синтез литературы, анализ образовательных программ, совершенствование методической подготовки будущих учителей начальной школы
Iqtibos uchun: Qo'ychiyeva Z.A. Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini o'quvchilarni nutqini o'stirishga metodik tayyorgarligini takomillashtirish texnologiyalari // Inter education & global study. 2024. №6. B. 236-243.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №6
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
к развитию речи учащихся. Показана разработка и реализация методических возможностей, направленных на методическую подготовку будущих учителей начальной школы к развитию речи учащихся. Рассмотрены приемы обучения, направленные на развитие речевых и коммуникативных навыков учащихся младших классов.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: на основе комплексного обзора литературы и тематических исследований в исследовании определены основные компоненты методической подготовки будущих учителей начальной школы к развитию речи учащихся, включая межличностное общение, публичную речь, тактику ведения переговоров. В ней анализируются такие педагогические методы, как ролевые упражнения, творческие задания, работа над художественным текстом, воспитательные методы.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: при диагностике уровня сформированности базовых компетенций по предложенной методике после первого и второго учебного года учащихся начальной школы внедряется интегративная модель формирования и совершенствования базовых компетенций в инновационной деятельности и педагогических условиях. для ее реализации было реализовано, что учащиеся младших классов самостоятельно определяют цель своей деятельности, подтверждено, что это помогает им анализировать свое поведение, четко определять последствия определенного поведения, правильно оценивать себя и других, планировать и действовать. координировать совместную деятельность, правильно выражать свое мнение.
Ключевые слова: речь, речевая деятельность, начальный класс, методы обучения, умения оценивания, коммуникативно-кооперативная деятельность.
Для цитирования: Куйчиева З.А. Технологии совершенствования методической подготовки будущих учителей начальных классов к развитию речи учащихся. // Inter education & global study. 2024. №6. С. 236-243.
TECHNOLOGIES FOR IMPROVING METHODOLOGICAL PREPARATION OF FUTURE PRIMARY CLASS TEACHERS TO DEVELOP STUDENT SPEECH_
© Zarnigor A. Kuychiyeva1®
Tashkent state pedagogical university,Toshkent, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: speech, as the highest mental function, is the most important component of intellectual activity, and language, as the leading means of speech activity and thought processes, has long been the focus of psychology and linguistics. Theoretical and experimental research allows to collect and generalize sufficient material describing the general laws of language acquisition and formation of speech ability in the process of human ontogenesis, features of speech activity processes in society. Proper learning of the language, speaking paying attention to its grammatical structure, free
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №6
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
discussion, asking questions, drawing conclusions based on the opinions heard from others, leads to the correct understanding of the connection between things and events.
AIM: this study is aimed at studying how the pedagogical process can help to improve the methodological preparation of future elementary school teachers for the development of students' speech. It explores theoretical frameworks, educational strategies, and practical approaches to developing strong communication skills essential for effective leadership roles.
DISCUSSION AND RESULTS: through a comprehensive review of the literature and case studies, the research determines the main components of the methodological preparation of future elementary school teachers for the development of students' speech, including interpersonal communication, public speech, negotiation tactics. Pedagogical methods such as role-playing exercises, creative tasks, work on artistic text, educational methods are analyzed in it.
MATERIALS AND METHODS: the research uses qualitative methods, including synthesis of literature, analysis of educational programs, and improvement of methodological preparation of future elementary school teachers for the development of students' speech. It shows the development and implementation of methodical opportunities aimed at the methodological preparation of future elementary school teachers for the development of students' speech. Teaching techniques aimed at developing speech and communication skills of elementary school students were considered.
CONCLUSION: during the diagnosis of the level of formation of basic competencies according to the proposed methodology after the first and second academic years of elementary school students, the introduction of the integrative model of formation and improvement of basic competencies in innovative activities and the pedagogical conditions for its implementation, it was realized that elementary school students independently determine the purpose of their activities. it was confirmed that it helped them to analyze their behavior, clearly determine the consequences of a certain behavior, to correctly assess themselves and others, to plan and coordinate cooperative activities, and to express their opinions correctly.
Key words: speech, speech activity, primary class, educational methods, assessment skills, communicative cooperative activity.
For citation: Zarnigor A. Kuychiyeva (2024), Technologies for improving methodological preparation of future primary class teachers to develop student speech, // Inter education & global study, (6), pp. 236-243. (In Uzbek).
Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini o'quvchilarni nutqini o'stirishga ona tilida avloddan-avlodga o'tib kelayotgan xalq ma'naviy boyliklarini qanchalik meros qilib olishlari, tarbiyalanuvchilarning kelgusida o'z davrining ilmiy yutuqlarini o'zlashtira olishlari, ularning insoniyatning ilg'or she'riy va estetik ideallariga sodiqligi, ya'ni mustaqil
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал ОПО/1 MnR
Scientific theoretical and methodical journal 2024, №6
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
O'zbekistonda demokratik jamiyatning to'laqonli bo'la olishlari boshlang'ich sinf o'qituvchisiga bog'liqdir. Boshlang'ich sinf o'quvchilarga nutqni o'rgatish uchun bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilari nutqni rivojlantirish ona tilini o'zlashtirish qonuniyatlarini tushunib yetishi lozim.
Mashhur psixolog K.Delau ta'kidlashicha, nutqi yaxshi rivojlangan o'rta maktab o'qituvchisi eng katta professional muvaffaqiyatga erisha oladi. Hech shubha yo'qki, bunday odam boshqalardan ustundir.
Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini o'quvchilarni nutqini rivojlantirishning yuqori darajasi quyidagilar hisoblanadi;
- tilning adabiy me'yorlari va qoidalaridan xabardorlik;
- o'z fikr-malohazalarini erkin bayon eta olish;
- muloqotga kira bilish, kattalar va tengdoshlar bilan muomala qila olish;
- suhbatdoshni tinglay bilish, so'rash (savollarni to'g'ri bera olish), javob berish, e'tiroz bildirish, zarur bo'lganda esa tushuntirish, izohlash.
Nutqni rivojlantirishning monolog va dialog ko'rinishi mavjud bo'lib, dialog nutq rivojlanish ko'rsatkichi yuqori sanaladi. Bundan tashqari boshlang'ich ta'lim o'quvchilarda nutqni rivojlantiruvchi bir nechta omillar mavjud ular 1-rasmda aks ettirilgan(l-rasm).
1-rasm. Boshlang'ich ta'lim o'quvchilarda nutqni rivojlantiruvchi omillar
M.R.Lvov ta'kidlaganidek, o'quvchini faoliyatga undash doimo o'qituvchidan kelib chiqqunga qadar, uning o'z faoliyati esa "ichki muhit"ga tayanmasa, vaziyatli rivojlanish to'g'risida aytish mumkin bo'lib, tashqaridan undashlarsiz u umuman so'nishi ham mumkindir .
Shuning uchun mazkur pedagogik sharoitni amalga oshirish boshlang'ich sinf o'quvchilari o'yinlarni tashkil etish va o'tkazishda ishtirok etishlarini nazarda tutadi. O'qituvchi yordamchi, konsultant rolida namoyon bo'ldi. O'qituvchi darslarni noan'anaviy shaklda o'tkazish dasturining asosiy talabi (integratsiyalashgan darslar, dars-treninglar, dars-ekskursiya, taqdimotlar, dars-suhbatlar). Boshlang'ich sinf o'quvchilar nutqini,
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 6
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ulardagi muloqot Iko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan o'qitish texnikalarini ko'rib chiqamiz.
Baholash ko'nikmalarini rivojlantirishga yo'naltirilgan topshiriqlar. Topshiriqlarning mazkur to'plami har bir boshlang'ich sinf o'quvchisi imlo qoidalarini bilish va o'z yozuvini to'g'ri baholashi, o'zini tushunishi, o'z nutqini tahlil qilishiga yo'naltirilgan. Misol tariqasida bir necha topshiriqlarni keltiramiz.
1-topshiriq. "Bilish qiziq...". Siz ko'pincha qaysi so'zni yozishda qiynalasiz, o'ylab ko'ring? O'sha so'zlarni to'g'ri yozish uchun siz tinmay mashq qiling va kitobdan qanday yozilishini ko'rib o'rganishingiz mumkin? Yozishda muvaffaqiyatga erishish uchun nima qilish kerak? Chiroyli yozishda siz uchun nima muhim? va b.q.
2-topshiriq. Iborani qanday tushunishingizni ifodalang. Inson o'z zimmasiga mas'uliyatni qabul qilishi kerak. U muvaffaqiyat yoki muvaffaqiyatsizlik, omad yoki omadsizlik ko'pincha faqat uning o'ziga bog'liqligini bilishi kerak! "Unda o'zingga o'zing hukm qil", - dedi podshoh. "Bu eng qiyini. O'zini o'zi hukm qilish, boshqalarnikidan qiyinroqdir. Agar sen o'zingga to'g'ri hukm chiqarishni bilsang, unda sen haqiqatda donishmandsan", - dedi kichik shahzoda.
3-topshiriq. O'zingizning biror qilmishingiz (jasoratingiz) haqida so'zlab bering. Sheriklaringizga imo-ishoralar, mimikalar bilan ular haqida nimani o'ylashingizni ko'rsating, gavda bilan ifodalang.
4-topshiriq. O'z o'tmishingiz (hozirgi vaqt. kelajak)ni chizing. Shu tariqa, yuqorida keltirilgan topshiriqlarga misollar o'quvchilarning qiziqishlarini faollashtirish, mustahkamlashga yordam beradi, qabul qilingan qarorlarni bashoratlash, tadqiq etish va to'g'riligini tekshirish uchun imkoniyat yaratadi.
Yuqorida sanab o'tilgan topshiriqlar muloqot madaniyatini rivojlantirishga va jamoada hamda jamoa bilan ishlash ko'nikmasini shakllantirishga ko'maklashdi. Topshiriqlarning ketma-ketligi har bir boshlang'ich sinf o'quvchisi uchun "muvaffaqiyat vaziyati"ni yaratishini ta'minlaydigan tarzda shakllantirildi. Shunga ko'ra, birinchi topshiriq uchun rag'batlantirishga muhtoj bo'lgan boshlang'ich sinf o'quvchilari uni yecha olishlari va o'zlarini biladigan hamda tajribali his qilishlari uchun murakkab bo'lmagani tanlandi. So'ngra o'quvchilarga katta va murakkabroq topshiriqlar va mashqlar taklif etildi. Shu bilan birgalikda, boshlang'ich sinf o'quvchilariga topshiriqni bajarishlarida tabaqalashgan yordam ko'rsatish mumkin. Masalan, zaif o'zlashtiruvchi boshlang'ich sinf o'quvchilari ularga taklif etilgan topshiriqni yechishlariga yordam beruvchi maslahat-kartochkalari, o'xshash-namunalar, javobning rejalari va boshqa materiallarni olishlari mumkin edi. So'ngra o'quvchilarga birinchisiga o'xshash mashqni mustaqil ravishda bajarish taklif etildi. Topshiriqlarni bajargandan so'ng, o'zaro aloqalarni tashkil etishga yordam beruvchi tekshirish amalga oshirildi. Ikki o'quvchilar bajargan topshiriqlarning to'g'riligini bir-birlarida tekshirishlari doim yuqori qiziqish uyg'otadi. O'zaro tekshirish davomida boshlang'ich sinf o'quvchilari partadoshiga o'z daftarini berib, partadoshining daftarini
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
esa o'zi tekshirishi uchun oladilar. Kichik, varaqda yozilgan, mustaqil ishlar yoki daftarda yozilgan alohida topshiriqlar, mashqlar va butun uy vazifalari tekshirilishi mumkin edi.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari, shuningdek, bir-birlari uchun topshiriqlar o'ylab topdilar. Shu tariqa, o'zaro topshiriqlar o'quv hamkorligini tezroq rivojlantirishga ko'maklashdi. Uning mohiyati darsda boshlang'ich sinf o'quvchilari partadoshlari yoki boshqa sinfdoshlari tomonidan o'ylab topilgan topshiriqlarni bajarishlaridan iborat edi. Boshqalardan olingan topshiriqlar darsda yoki uyda tayyorlanishi va uyga vazifaning qismi hisoblanishi mumkin. Mazkur usul o'qituvchi bir necha maqsadlarga bir vaqtda erishishga yordam beradi. Birinchidan; o'quvchilarning hamkorlikdagi faoliyat texnikasini o'zlashtirishga; ikkinchidan; ijodiy faoliyatga jalb etish, uchinchidan; ta'limga bilishga oid qiziqishni oshirish.
O'zaro topshiriqlar usulining keyingi rivojlanishiga o'zaro topshiriqlarni muhokama qilish usuli xizmat qildi. Mazkur usul boshlang'ich sinf o'quvchilarini almashuvchi tarkibdagi juftliklarda ishlashga tayyorlanadi. Boshlanishi ma'lum: bir o'quvchi o'z masalasi yoki matnga, badiiy asarga va h.k. qiziqarli savolni o'ylab topadi, boshqasi esa, mazkur masalani yechadi yoki savolga javob beradi. Odatiy xatti-harakatlarga yangi element - o'ylab topilgan masala va yozilgan yechimning hamkorlikda juftlikdagi muhokamasini o'tkazish qo'shiladi. Muhokamaning maqsadi, topshiriqni bajarishning eng yaxshi yoki shunchaki boshqa variantlarini topish hisoblanadi. Bir-birlariga topshiriqni berib, boshlang'ich sinf o'quvchilari ularni bajardilar, so'ngra esa o'ylab topilgan topshiriqlar va olingan yechimlarni navbatma-navbat muhokama qilishga o'tadilar. Shunga ko'ra, refleksiyani rivojlantirishga yo'naltirilgan topshiriqlar va mashqlar boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'z faoliyatlarini, uning natijalarini o'z-o'zlari tahlil qilishlarini nazarda tutadi. Bunday topshiriqlar boshlang'ich sinf o'quvchilariga ko'proq o'quv mashg'ulotlarining yakuniy bosqichida taklif etilib, shu bilan o'quvchilar va o'qituvchiga o'z rivojlanishlari holatini qayd etishlariga imkon beradi. Misol: "Refleksiv davra" ("menga topshiriq ustida ishlash yoqdi...", "menga topishiriqni bajarish qiyin bo'ldi, chunki..."), "Mini-insho" ("birgalikda ta'lim olish qiziqarli va oson"), "Istaklar zanjiri" ("Sinfdoshingizga o'qish qiziq bo'lishi uchun unga maslahat bering"), "Iborani yakunlang" ("Boshqalar uchun topshiriq o'ylab topish qiziqarli, chunki") va b.q.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining birinchi va ikkinchi o'quv yillaridan so'ng taklif etilgan metodika bo'yicha tayanch kompetensiyalari shakllanganligi darajasining tashxisi davomida, innovatsion faoliyatda tayanch kompetensiyalarni shakllantirish va takomillashtirishning integrativ modeli va uni amalga oshirishning pedagogik sharoitlarining joriy etilishi boshlang'ich sinf o'quvchilari o'z faoliyatlarining maqsadini mustaqil belgilashlari, amalga oshirilgan xatti-harakatlarni tahlil qilishlari, muayyan xatti-harakatning oqibatlarini aniq belgilaganliklari, o'zlari va atrofdagilarga to'g'ri baho berishlari, hamkorlikdagi faoliyatni rejalashtirish va kelishilgan holda bajarishlari, o'z fikrlarini to'g'ri ifodalashlariga yordam berganligi tasdiqlandi. Tajriba va nazorat guruhlaridagi boshlang'ich sinf o'quvchilarini birinchi va ikkinchi o'quv yillaridan keyin
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
o'quv va darsdan tashqari faoliyatda kuzatishlar natijalarida biz tomonimizdan tajriba-sinov ishlarining ta'kidlovchi bosqichida ajratilgan mezonlar (shaxsiy, tartibga soluvchi, bilishga oid, kommunikativ) bo'yicha tashxis ma'lumotlari bilan tasdiqlandi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. A.Bolotov- Богданова И.М. Профессионально-педагогическая подготовка будущих учителей на основе использования инновационных технологий: автореф. дисс. док. пед. наук. - Киев, 2003. - с. 39.
2. M. R. Lvov. Methodology of the speech development. M.: Education, 2000. - 318.
3. V.Yu. Lipatova, Improving the text-forming activity of students in the study of rhetoric: dis. doctor of pedagogical Sciences (Moscow, Enlightenment, 2006) http:// dissercat.com-Yes
4. G. Mamatova "Methodology of formation of literary concepts in elementary school students" Methodological manual. "Istiqlol" 2010.
5. Salnikova T.P. Methods of teaching grammar, spelling and speech development, M., 2001.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Qo'ychiyeva Zarnigorxon Abdumannob qizi.tadqiqotchi [Куйчиева Зарнигорхон Абдуманноб кизи, исследователь], [Zarnigorxon A. Qo'ychiyeva, researcher]; manzil: O'zbekiston, Shahar: Toshkent, Tuman: Chilonzor, Bunyodkor ko'chasi 27 uy, [адрес: Узбекистан, Город: Ташкент, Район: Чиланзор, улица Бунёдкор, 27], [address: Uzbekistan, City: Tashkent, District: Chilonzor, Bunyodkor, 27]
