1Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
NEMIS TILI FANIDA YOZMA NUTQ
Mohiraxon Usmonxodjayeva
Chirchiq davlat pedagogika universiteti Turizm fakulteti, Nemis tili kafedrasi, o'qituvchi E-mail: moxira1929@gmail.com
ANNOTATSIYA
Maqolada yozma nutq faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari tahlil qilinadi.Chet tilini o'qitishga zamonaviy yondashuvlar taqdim etiladi.Yozma nutq, ta'limning hozirgi bosqichida barcha ko'rib chiqilganlarning muvozanatli kombinatsiyasi degan xulosaga keladi. Boshlang'ich sinf darsliklarida beriladigan mashqlar va ular asosida tuzilgan bog'liqli topshiriqlar ustida so'z yuritildi. Yozma nutq va yozuvning farqli tomonlari ochib berildi.
Kalit so'zlar:yozuv, yozma nutq, rag'batlantiruvchi, analitik-sintetik, ijro etuvchi, alifbo, grafik, imlo;
LEARNING TO WRITE IN THE LESSONS OF THE GERMAN LANGUAGE
ABSTRACT:
The article analyzes the specific features of written speech activity. Modern approaches to teaching a foreign language are presented. It is concluded that written speech is a balanced combination of everything considered at the present stage of education. The exercises given in the textbooks for elementary school and related tasks based on them were discussed. Differences between written speech and writing are revealed.
Keywords: writing, written speech, motivational, analytical-synthetic, executive, alphabetic, graphic, spelling;
Zamonaviy nemis tilini o'rgatish metodikasida "yozma nutq", "yozuv" tushunchalari farqlanadi. Bizga ma'lumki, kommunikasiya og'zaki va yozma nutqlardan iborat. Og'zaki nutqda kommunikasiya tinglab tushunish, gapirish orqali oshadi, shu bilan birga, yozma nutq orqali ham kommunikasiya amalga oshadi. Yozma nutqning komponentiga o'qish va yozuv kiradi. Yozuv - yozma nutqning ajralmas komponentidir.
222
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
m
Yozma nutq deganda fikrni yozma shaklda ifodalashga qaratilgan nutq faoliyatining nisbatan mustaqil turi tushuniladi. Bu murakkab ijodiy faoliyat sifatida qaraladi. Yozma nutq fikrni shakllantirish usullaridan biridir.
Yozuv faqat nutq faoliyatining boshqa turlarini o'rgatish vositasi bo'lib, o'quvchilarga dastur tili materialini yaxshiroq o'zlashtirishga imkon beradi, shuningdek, o'quvchilarning nutq qobiliyatlari va qobiliyatlarini shakllantirishni nazorat qilish vositasidir. Shu bilan birga, zamonaviy jamiyatda yozma aloqa shakli muhim kommunikativ funksiyani bajaradi. Shu bois, hozirgi vaqtda yozishga, o'quvchilarga o'z fikrini yozma shaklda ifodalashga o'rgatishga munosabat keskin o'zgarib, chet tilini o'qitish samaradorligini oshirishda qaysidir ma'noda yozish zaxirasi sifatida qarala boshlandi.
"Yozuv" atamasi yozma nutqqa qaraganda kengroq tushuncha bo'lib, u yozishni ham, yozma nutqni ham o'z ichiga olishi mumkin.
Yozish, nutq kabi, uch qismli tuzilish bilan tavsiflanadi:
1. Rag'batlantiruvchi (motivatsion);
2. Analitik-sintetik;
3. Ijro etuvchi.
Rag'batlantiruvchi (motivatsion) qismida ehtiyoj, muloqotga kirishish, biror narsani yozma ravishda yetkazish, ba'zi ma'lumotlarni taqdim etish istagi sifatida harakat qiladigan motiv paydo bo'ladi, ya'ni yozuvchining nutq uchun g'oyasi bor.
Analitik-sintetik qismda gapning o'zi shakllanadi: matn tuzish uchun zarur bo'lgan so'zlarni tanlash, gaplarni taqsimlash va gaplar orasidagi bog' lanishlarni aniqlash.
Yozma nutqning ijro etuvchi qismi grafik belgilar - yozma matn yordamida fiksatsiyada amalga oshiriladi.
Yozish metodikasi - lingvistik va nutq materialini yaxshiroq eslab qolish uchun hamda og'zaki nutq va o'qishni o'zlashtirishda yordamchi sifatida o'quvchilar tomonidan chet tilining grafik va imlo tizimlarini o'zlashtirish obyektidir. Yozma nutqning asosi og'zaki nutqdir, ular bir-biri bilan chambarchas bog' liq. Ikkala holatda ham, insonlar bir-biriga yetkazgan xabarni tushunish jarayoni sodir bo'ladi.
Nemis tili yozish texnikasini o'rganish alifbo, grafik, imlo va tinish belgilarini o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Yozma chet tili nutqini o'rgatish vositasi, yozma nutqni rivojlantirishning boshlang'ich bosqichidir.
Boshlang'ich bosqichda nemis tilida alifbo harflarini yozish, nutq tovushlarini, grafik belgilarni, harf birikmalarini mustahkam yod olib va shakllantirish hamda rivojlantirish uchun zarur bo'lgan o'quv materialini yaxshiroq o'zlashtirishga yordam beradigan so'zlar, iboralar va jumlalarning to'g'ri yozilishini o'rganish maqsadga
223
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^hirchiq^avlat^edagogikiiniVlililili
muvofiqdir. Dastlabki bosqichda o'quvchilaming keyingi bosqichlarda yozishdan foydalanishini ta'minlash uchun grafik va imlo ko'nikmalarining mustahkam poydevori yaratilishi kerak.
Boshlang'ich bosqichdao'qitishning asosiy vazifasi o'quvchilarini nemis tili alifbosi bilan tanishtirish, yozishni mashq qilish, og'zaki ishlab chiqilgan so'zlarning imlosini o'zlashtirish, nemis tilida gaplar yozish orqali o'rganilgan yozish texnikasi (ya'ni, grafik va imlo ko'nikmalarini shakllantirish) asoslarini yaratishdir. Boshlang'ich ta'lim o'quvchilarni nemis alifbosini yozish bilan tanishtirar ekan, o'qituvchi doskada uning qanday yozilishini ko'rsatishi yoki maxsus qo'llanmadan foydalanishi kerak, u yerda qo'l qanday ketma-ketlikda va qaysi yo'nalishda harakatlanishi kerakligini ko'rsatadigan strelkalar va nuqtalar bilan batafsil ko'rsatilgan harfning tasviri to'g'ri bo'lishi kerak.
Nemis tilini o'rgatishda o'quvchilar og'zaki nutq va o'qish malakalarini rivojlantirish va takomillashtirish uchun zarur bo'lgan uning leksik va grammatik materialini o'zlashtirishlariga yordam beradigan darajada yozishni o'zlashtirishlari kerak.
Yozish o'quvchilarda quyidagi ko'nikmalarni ham rivojlantiradi:
1) alifbo harflarini yozish;
2) nutq tovushlarini imlo belgilariga tarjima qilish: harflar va harf birikmalari;
3) so'z va gap birikmalarining so'zlarning orfografik jihatdan to'g'ri yozilishi;
4) og'zaki nutq va o'qish ko'nikmalarini rivojlantirish va takomillashtirish uchun zarur bo'lgan o'quv materialini yaxshiroq o'zlashtirishga yordam beradigan turli mashqlarni yozma ravishda bajarish.
Boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun nemis tilidan "Deutsch macht Spass" o'quv metodik majmuasi o'qish, yozuv, tinglab-tushunish va gapirish kabi nutq faoliyatlari asosida nemis tilini o'rgatishga mo'ljallangandir.
Avvalo, biz quyidagi uslubiy xususiyatni ta'kidlaymiz: o'rta maktabda nemis tilini o'rganishdan farqli o'laroq (og'zaki va yozma nutqni o'rgatish parallel ravishda amalga oshiriladi), o'zbek tili alifbosi bilan tanishganidan so'ng amalga oshiriladi. Nemis harflarini o'zbek harflari bilan og'zaki qiyosiy tahlil qilish ham amalga oshiriladi: O'zbek tilida shunga o'xshash harf bormi? (Ha, masalan, o'zbek va nemis E, O, A, I va juda ham ko'p imlolari o'xshash).
Ish daftarchasi alifbo prinsipi asosida qurilgan, ammo u takrorlashga bag'ishlangan sahifalarni ham o'z ichiga oladi, bu yerda vazifalar so'zlarning ma'nolarini va ularning imlosini eslab qolishga yordam beradi. E'tibor bering, alifboda ham, ish kitobida ham so'zlar boshlang'ich shaklda (otlar, sifatlar, raqamlar)
224
Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics
Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik
^Mr£hjq^aViitÄidi§o§ikiBniViiiiiiii
taqdim etiladi. Bitta harf yozish ko'nikmalarini shakllantirish bo'yicha ishlarni bir necha bosqichlarga bo'lish mumkin:
1. Harf elementlari bilan vizual tanishish va og'zaki tahlil qilish, o'zbek grafik tizimi bilan taqqoslash.
2. Harflarni yozish:
- bosh harf yozish (1 qator);
- kichik harf yozish (1 qator);
- bosh va kichik harflarni almashib yozish (1 qator).
3. Kichik yoshdagi o'quvchilarda nozik vosita ko'nikmalari yaxshi rivojlanmagan, shuning uchun "Harflarga mos rasmlarni toping" topshirig' i o'qish malakasini mustahkamlashdan tashqari, nutqda ko'rsatilgan leksik birliklardan foydalaniladi.
Ikkinchi sinfda yozish malakalarini rivojlantirishga qaratilgan asosiy vazifalar jumlalar va matnlarni nusxalashdir. O'quvchilarda bu ko'nikmalarning barchasi shakllantirilgandan so'ng, o'qituvchining yozishdan tilni o'rganish vositasi, nutq va o'qishni o'zlashtirishda yordamchi sifatida foydalanishi osonroq bo'ladi. O'quvchilar hech qanday qiyinchiliksiz tushib qoldirilgan harflarni yoza oladilar.
Uchinch va to'rtinchi sinflarda matnning semantik qismlarini nomlash, matnga savollar yozish, savollarga yozma javob berish, rasm chizish xabar rejasini tuzing kabi vazifalarni va muhim o'qitish funksiyasini o'qilgan matn bilan bog' liq yozma ish bajaradi. Yozishdan foydalanish matnni yaxshiroq tushunishga va fikrlarni shakllantirishga yordam beradi. O'qish bilan bog'liq holda quyidagi yozma topshiriqlardan foydalaniladi:
- Muallifning asosiy fikrlarini ifodalovchi jumlalarni yozing va keyin ularni faqat tushuntiradigan so'zlarni kesib tashlang. Olingan qisqartirilgan gaplarni yozing. Matnni faqat uning asosiy mazmunini bildiradigan jumlalarni yozib, qisqartiring.
- Matn mazmunini uch-besh gapda ayting.
- Sizga eng yoqqan jumlalarni yozing (badiiy matn).
- O'zingiz uchun yangi ma'lumotlarni o'rgangan jumlalarni yozing .
Bundan ko'rinib turibdiki, nemis tilida yozish ko'nikmalarini o'rganishning dastlabki bosqichida shakllantirish usuli kichik yoshdagi o'quvchilarning psixofizik xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilgan va boshlang'ich sinflarda yozishni shakllantirish usuliga asoslanadi. Vazifalarning aksariyati o'yin xarakteriga ega bo'lib, bu chet tiliga qiziqish uyg'otadi va materialni o'zlashtirish samaradorligini oshiradi.
225
Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti
qdaVatpdagog
Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari
Я
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
(References)
1. Jalolov J.J. Chet til o'qitish metodikasi (Foreign language teaching methodology): Darslik. - Toshkent: O'qituvchi, 2012.
2. Deutsch macht Spass+Arbeitsbuch: Darslik. Toshkent: G'.G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2013.
3. Kast, B. Fertigkeit Schreiben / B. Kast. - München : Klett-Langenscheidt, 2003.
4. Funk, H. Aufgaben, Übungen, Interaktion / H. Funk [u. a.]. -München: Klett-Langenscheidt, 2014.
5. Рогова Г.В. Методика обучения иностранному языку в средней школе. - М.: Просвещение, 1991 г.
6. Hoshimov O'., Yoqubov I. Ingliz tili o'qitish metodikasi: Qo'llanma.-Toshkent: Sharq, 2003.
226
