Научная статья на тему 'БМТ ТОМОНИДАН ТОҒЛИ ҚОРАБОҒ НИЗОСИНИ ТЎХТАТИШГА ҚАРАТИЛГАН САЪЙ-ҲАРАКАТЛАР'

БМТ ТОМОНИДАН ТОҒЛИ ҚОРАБОҒ НИЗОСИНИ ТЎХТАТИШГА ҚАРАТИЛГАН САЪЙ-ҲАРАКАТЛАР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
33
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БМТ / Арманистон / Озарбайжон / Тоғли Қорабоғ / ҳудудий низо / этно-сиёсий муаммолар / интегратсия / геосиёсат. / ООН / Армения / Азербайджан / Нагорный Карабах / территориалный конфликт / этнополитические вопросы / интегратсия / геополитика.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Сирожиддинхон Ш. Маҳмудов

Мақолада Бирлашган Миллатлар Ташкилоти жаҳон ҳамжамиятида катта мавқеига эга ҳисобланиб, ўзига аъзо бўлган давлатларнинг турли ҳаётий жабҳаларда турли кўмак бериб, турли ижтимоий-гуманитар, иқтисодий-сиёсий соҳаларда амалий кўмак бериб келмоқда. Хусусан, Арманистон ва Озарбайжон ўртасида ўтган асрдан буён этник-сиёсий муаммо бўлиб келаётган Тоғли Қорабоғ можаросини енгиллаштириш, низолашаётган тарафларни муросага келтириш бўйича олиб бораётган амалий саъй-ҳаракатлари таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

УСИЛИЯ ООН ПО ПРЕКРАЩЕНИЮ НАГОРНО-КАРАБАХСКОГО КОНФЛИКТА

В стате говорится о том, что Организатсия Объединенных Натсий занимает болшое положение в мировом сообществе, оказывая разностороннюю помощ своим государствам-членам в различных сферах жизни, а также практическую помощ в различных сотсиално-гуманитарных, экономических и политических сферах. В частности, анализируются практические усилия Армении и Азербайджана по урегулированию нагорно-карабахского конфликта, который на протяжении последнего столетия был этнополитической проблемой, и по примирению конфликтующих сторон.

Текст научной работы на тему «БМТ ТОМОНИДАН ТОҒЛИ ҚОРАБОҒ НИЗОСИНИ ТЎХТАТИШГА ҚАРАТИЛГАН САЪЙ-ҲАРАКАТЛАР»

Oriental Journal of History, Politics and Law

ORIENTAL JOURNAL OF HISTORY, POLITICS AND

LAW

journal homepage: https://www.supportscience.uz/index.php/oihpl

EFFORTS BY THE UN TO END THE NAGORNO-KARABAKH CONFLICT

Sirojiddinxon Sh. Makhmudov

Master's student

Tashkent State University of Oriental Studies Tashkent, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: UN, Armenia, Azerbaijan, Nagorno-Karabakh, territorial conflict, ethno-political issues, integration, geopolitics.

Received: 14.05.22 Accepted: 16.05.22 Published: 18.05.22

Abstract: The article says that the United Nations occupies a great position in the world community, providing versatile assistance to its member states in various spheres of life, as well as practical assistance in various social, humanitarian, economic and political spheres. In particular, the practical efforts of Armenia and Azerbaijan to resolve the Nagorno-Karabakh conflict, which has been an ethno-political problem over the past century, and to reconcile the conflicting parties are analyzed.

БМТ ТОМОНИДАН ТОГЛИ ЦОРАБОГ НИЗОСИНИ ТУХТАТИШГА ЦАРАТИЛГАН САЪЙ-ХДРАКАТЛАР

Сирожиддинхон Ш. Махмудов

Магистратура талабаси

Тошкент давлат шарцшунослик университети

Тошкент, Узбекистон

_МА^ОЛА Х,А^ИДА_

Калит сузлар: БМТ, Арманистон, Аннотация: Маколада Бирлашган

Озарбайжон, Тогли ^орабог, худудий низо, Миллатлар Ташкилоти жахон

этно-сиёсий муаммолар, интегратсия, хамжамиятида катта мавкеига эга геосиёсат. хисобланиб, узига аъзо булган

давлатларнинг турли хаётий жабхаларда турли кумак бериб, турли ижтимоий-гуманитар, иктисодий-сиёсий сохаларда амалий кумак бериб келмокда. Хусусан, Арманистон ва Озарбайжон уртасида утган асрдан буён этник-сиёсий муаммо булиб келаётган Тогли ^орабог можаросини енгиллаштириш, низолашаётган _тарафларни муросага келтириш буйича

олиб бораётган амалий саъй-харакатлари _тахлил килинади._

УСИЛИЯ ООН ПО ПРЕКРАЩЕНИЮ НАГОРНО-КАРАБАХСКОГО КОНФЛИКТА

Сирожиддинхон Ш. Махмудов

Студент магистратуры

Ташкентский государственный университет востоковедения Ташкент, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

Ключевые слова: ООН, Армения, Аннотация: В стате говорится о том, Азербайджан, Нагорный Карабах, что Организатсия Объединенных Натсий территориалный конфликт, занимает болшое положение в мировом

этнополитические вопросы, интегратсия, сообществе, оказывая разностороннюю геополитика. помощ своим государствам-членам в

различных сферах жизни, а также практическую помощ в различных сотсиално-гуманитарных, экономических и политических сферах. В частности, анализируются практические усилия Армении и Азербайджана по урегулированию нагорно-карабахского конфликта, который на протяжении последнего столетия был этнополитической проблемой, и по _примирению конфликтующих сторон._

КИРИШ

Х,озирги замон халкаро алокаларида халкаро ташкилотлар, давлатлар хамкорлигининг шаклларидан бири сифатида мухим рол уйнайди.

Халкаро ташкилотлар давлатларнинг ёки хукумат карамогида булмаган миллий жамиятларнинг сиёсий, иктисодий, ижтимоий, фан-техника, маданият сохаларида умумий максадларга эришиш учун тузилган уюшмадир.

Арманистон ва Озарбайжон уртасида жойлашган Тогли ^орабог худуди бу икки давлат уртасида низоли вазиятларга сабаб булмокда.

Тарихан олиб караладиган булса, бу худудда этник арманлар купчиликни ташкил килган ва собик иттифок даврида давлатларни булиб ташлаб хукмронлик кил тамойили остида арман миллатига мансуб кишилар Озарбайжон худудига утиб колдилар.

Юкорида номлари келтирилган икки давлат хам собик иттифокдан мустакил булгандан сунг, суверен макоми билан халкаро доираларда уз сузи ва позитсияси билан катнаша бошлади.

Шу орада 1945 йил тузилган Бирлашган Миллатлар Ташкилотига хам аъзоликка кабул килинди. Аъзоликка кабул килинган давлатларни аъзоликка кабул килингандан сунг, бажарадиган функсионал вазифалари мавжуддир.

БМТ низомининг биринчи моддасида куйидаги сузлар келтирилади: "Х,алкаро тинчлик ва хавфсизликни саклаш ва шу максадда тинчликка тахдиднинг олдини олиш ва уни бартараф этиш ва тажовуз харакатлари ёки тинчликка рахна солувчи бошка харакатларни бостириш учун биргаликда самарали чоралар куриш ва адолат ва халкаро хукук принципларига асосланган холда тинчлик воситаларидан фойдаланиб, тинчликнинг бузилишига олиб келувчи халкаро низо ёки вазиятларни тинчитиш ёки хал килиш...[1] ".

Низомнинг 23-бандида "Х,ар кандай низода катнашувчи томонлар, бу низонинг давом этиши халкаро тинчлик ва хавфсизликнинг сакланишига тахдид соладиган булса, аввало, низони музокаралар юритиш, текшириш, воситачилик ярашиш, арбитраж, суд йули билан хал килиш ёки уз хохишига кура, бошка тинчликвоситалари билан барараф килишга интилишлари лозим"-деб айтилган.

Яъни низолашаётган томонлар муаммони аввало музокаралар йули билан хал килишии керак.

АСОСИЙ ЩСМ

БМТнинг Кавказ минтакасидаги ташки сиёсий ёндашувларини илмий объективлик, тизимли-функсионал, киёсий методлар оркали тахлил килар эканмиз, Шу жойда Озарбайжон Республикаси Президентининг жамоат ва сиёсий масалалар буйича ёрдамчиси Али Х,асанов "Озарбайжон Тогли ^орабогга кенгрок мухторият беришга ва махаллий арман ахолисининг фукаролик хукукларини та'минлашга тайёр"-деди Озарбайжон Иерусалем Пост газетасида чоп этилган интервюсида [2].

БМТ Хавфсизлик кенгаши томонидан "Хавфсизлик Кенгаши аъзолари томонларнинг жангларни зудлик билан тухтатиш, кескинликни пасайтириш ва зудлик билан мазмунли музокараларга кайтиш тугрисидаги чакиригини ко'ллаб-кувватлашини билдирди", дейилади кенгаш баёнотида."

Халкаро ташкилотнинг назорат этиш вазифаси аъзо давлатларнинг кабул килинган карорларга мувофик равишда узини тутиши устидан назоратни амалга оширишдир.

Шу максадда халкаро ташкилотлар тегишли ахборотларни йигиш ва тахлил килиш, уни мухокама килиш ва тегишли резолюцияларда бу борадаги фикрларини баён килиш хукукларига эгадир.

Бугунги кунда халкаро хамжамият давлатлар ёки низолашаётган томонлар уртасидаги бахсли масалаларни хал этиш, халкаро хукук меъёрларига риоя килиш борасида катта саъй-харакатларни амалга оширмокда. Буни жахондаги можароларни хал килиш сиёсатидаги сунгги тенденсиялар тасдиклайди. Бу тенденсияларнинг шаклланишида БМТ, Европа Иттифоки, Европа Кенгаши ва бошка шу каби ташкилотлар катта ахамиятга эгадир.

Халкаро хукукий хужжатларда мустахкамланган, шу жумладан этник-сиёсий можароларни хал этишнинг жахон амалиёти уларни тинч йул билан хал этишдан келиб чикади. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Низомининг

33-моддаси 1-бандида халкаро низоларни музокаралар, суровлар, воситачилик, ярашув, хакамлик, суд мухокамаси, минтакавий органларга ёки келишувларга мурожаат килиш каби тинч йул билан хал килиш усуллари назарда тутилган.

Этносиёсий низоларни хал килиш жараёнидаги кийинчиликлар, энг аввало, конфликтнинг узининг мураккаблиги, унинг тарихий илдизлари, томонлар позитсияларининг муросасизлиги билан боглик. Бирок, халкаро хукукнинг узи, бир томондан, халкларнинг уз такдирини узи белгилаш хукукини таъминласа, иккинчи томондан, давлатларнинг худудий яхлитлигини тан олиш ва хурмат килишни таъминлаганида маълум бир зиддиятни келтириб чикаради. Ушбу нормаларнинг ракобати этник-сиёсий характердаги низоларни хал килишда кийинчиликларга олиб келади.

Тахлиллар ва кузатувлар шуни курсатмокдаки, Арманистон ва Озарбайжон уртасидаги Тогли ^орабог худуди этно-сиёсий хамда муаммонинг эчимини хал килишда аник ечимлар юклигини курсатмокда.

Арманистон томони халкларнинг уз такдирини узи белгилаш принципини кулласа, Озарбайжон томони худуд булинмаслиги "иддао" килишмокда.

Бу муаммони бартараф этишда турли халкаро институтсионал идора ва ташкилотлар жумладан Бирлашган Миллатлар ташкилоти, Европада Хавфсизлик ва Х,амкорлик ташкилотининг Минск гурухи каби халкаро хукумат ташкилотларнинг Тогли ^орабог можаросини тартибга солиш жараёнида урни катта хисобланади.

Жумладан икки низолашаётган давлат уртасида тинчлик урнатиш хамда томонлар уртасида дустлик алокаларини тиклаш учун 1993 йилда БМТ Хавфсизлик Кенгашининг Тогли ^орабог буйича 4 та резолюсияси кабул килинган.

Биринчи резолютсия: Хавфсизлик Кенгаши томонидан 1993 йил 30 апрелдаги 3205 йигилишида кабул килинган 822-сон резолюсия;

Иккинчи резолюсия 1993 йил 29 июлда узининг 3259 йигилишида кабул килинган 853-сон резолюсияси;

Учинчи резолюсия 1993 йилнинг 14-октябрда кабул килинган 874-сон резолюсияси;

Сунгги резолюсия эса шу йилнинг 12 ноябрдаги БМТ Хавфсизлик кенгашининг 3313-сон йигилишида 884-сон резолюсиясидир.

Охирги резолюсияда куйидаги сузлар баён килинади: 1993 йил 30 апрелдаги 822 (1993), 1993 йил 29 июлдаги 853 (1993) ва 1993 йил 14 октябрдаги 874 (1993) карорларини тасдиклаб,

1993 йил 9 ноябрдаги Тогли ^орабог буйича Минск конференциясининг амалдаги раисининг Хавфсизлик Кенгаши ва унинг иловаси раиси номига йуллаган хатини (С/26718 ракам билан) эътиборга олиб,

Озарбайжон Республикасининг Тогли ^орабог минтакаси ва унинг атрофидаги можаронинг давом этиши хамда Арманистон Республикаси билан Озарбайжон Республикаси уртасидаги зиддиятнинг давом этиши минтакадаги тинчлик ва хавфсизликка тахдид солишидан жиддий хавотир билдирган холда,

Арманистон хукуматини Озарбайжон Республикасининг Тогли ^орабог вилояти арманлари томонидан 822 (1993) , 853 (1993) ва 874 (1993) резолюсияларини бажаришга эришиш учун уз таъсиридан фойдаланишга ва жалб килинган кучларнинг тегишли чораларни куришини таъминлашга чакиради деб келтирилади БМТ резолютцияларида[3].

Ушбу резолютсияларнинг бирламчи ва энг мухим талаби уруш оловини, барча жанговар харакатларни ва душманлик харакатларини зудлик билан тухтатиш эди.

Турт резолютсиянинг айнан шу асосий коидаси Озарбайжон томонидан тулик бажарилмаган. Резолютсиялар кабул килингандан бери Озарбайжон ут очишни тухтатиш режимини бир неча бор бузди (БМТ хавфсизлик кенгаши 884-сон резолютсиясида аник курсатилган) ва сулх урнатиш ёки узайтириш буйича таклифларни рад этди.

Ут очишни тухтатиш буйича келишувга БМТ Хавфсизлик Кенгаши томонидан биринчи резолютсия кабул килинганидан бир йил утибгина эришилди. Озарбайжоннинг 1994-йилдаги муддатсиз сул^ битимини имзолашига сабаб, у доимий равишда эътибордан четда колган юкорида кайд этилган резолютсия талабларини бажариш эмас, балки о'зининг харбий муваффакиятсизликлари эди Озарбайжоннинг БМТ Хавфсизлик Кенгашининг туртта резолютсияси талаблари ва чакирикларини бажаришдан бош тортиши, ечимни харбий йулга куйишга интилиши, тинчликни таъминлашни истамаслиги ва доимий равишда харбий амалиётларни кайта бошлаш тахдиди кайд этилган резолютсияларнинг кадр-кимматини пасайтирди ва уларни амалда яроксиз холга келтирди[4].

Охирги булиб утган 2020 йилги жангларда БМТ томонидан курсатилган барча позициялар самарасиз булиб колди.

ХУЛОСА

Хулоса сифатида айтишимиз мумкинки, БМТ томонидан белгиланган чора-тадбирларнинг ижроси уз вактида самарали бажарилмади, чунки чикарилган барча резолютциялар шунчаки тавсиявий характерга эга булиб колди. БМТнинг уз устав, низомида келтирилган бандларга этибор каратадиган булсак, уларда аник бир катъий чоралар аник йук эди.

Озарбайжон ва Арманистон давлатлари хар иккаласи хам жумладан, 1994 йилги урушларда Арманистон томони галабага эришган булса, сунгги 2020 йилги жангларда Озарбайжон бевосита Туркия томони ёрдами билан галабага эришди. Уша пайтлардаги жанг вазиятларида хам БМТ томонларни келишишга муроса килишга, низони тинчлик йули билан хал килишга дават килганига карамай барибир узини билган йулида давом этди [5].

БМТ низоларни тинч йул билан хал килишга керак булса янги жиддий чораларини куриш тамойилларини ишлаб чикиши лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Бордачев Т. В. Сила, мораль, справедливость // Россия в глобальной политике. -2014. - Т. 12. - № 2, март-апрель. - URL: http:// www.globalaffairs.ru/number/Sila-moral-spraved- livost-16584

2. Роль ООН в нагорно-карабахском конфликте/Мир и Политика. Апрель

3. 2011 г. №4(55) с. 103-108. 1.5 п.л. - Издание из перечня ВАК

4. Гогорян С Л Международно-правовая оценка Нагорно-Карабахской Республики и соотношение принципа территориальной целостности и принципа права наций на самоопределение в решении нагор-но-карабахской проблематики // Юристь-Правоведъ. 2007. № 3, - 0,75 п.л

5. Гаджиев К. С. «Большая игра» на Кавказе. Вчера, сегодня, завтра. М.: Междунар. отношения, 2010. 344 с.

6. ОБСЕ. Двенадцатая встреча Совета министров. София, 6-7 декабря 2004 года. Заявление о Нагорно-Карабахском конфликте. Веб-сайт ОБСЕ: http://www.osce.org/documents/mcs/2005 /02/4307_ru.rdf

7. Мелик-Шахназаров А. В. Нагорный Карабах: факты против лжи. Информационно -идеологические аспекты Нагорно-Карабахского конфликта. М.: Волшебный фонарь, 2009.

8. Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan's initiatives in central Asia. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 324-328.

9. Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign Policy. The

Advance Science Journal of International Relations, 7(1), 52-54.

10. Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central Asia. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1045-1049.

11. Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN WEST AND EAST

DIPLOMACY STUDY. Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues, 23(2), 1-10.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.