CC BY
0БИОЛОГИЯ САБАГЫНДА ЗАМАНАУИ Б1Л1М БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН
ЦОЛДАНУ
РАМАЗАНОВА ЭСЕЛ Н¥РЖАЩЫЗЫ
«С.Сейфуллин атындагы орта мектебЬ» коммуналдык мемлекеттiк мекемес
Бактыбай ауылы, ^азакстан
Ацдатпа. Мацалада биологияны оцыту сапасын арттыруга, ынталандыруга, бшм алушылардыц функционалдыц сауаттылыгы мен неггзгг цузыреттглгктергн цалъттастыруга, оцушылардыц элеуетт1 цабшеттерт дамытуга ыцпал ететт б1рцатар заманауи оцыту технологиялары царастырылады. Б1л1м беруд1 дамытудыц цаз1рг1 кезещнщ стратегиялыц багыты - жан-жацты б1л1мд1, бастамашыл жэне табысты-цузыретт1 тулганы цалыптастыру педагогикалыц технологиялар мен оцыту эд1стертщ арсеналын жацартуды талап етед1. К,узыретт1 тулганы цалыптастыру процестде жетекш1 рвл оцытудыц белсенд1 жэне интерактивт1 эд1стер1не жатады. Оцытудыц интерактивт1 эд1стер1 кец квлемде нег1зделед1 взара эрекеттесу цаз1рг1 уацытта олар оцытудыц белсенд1 эд1стер1н дамыту кезец реттде царастырылады.
Tyrnndi свздер: оцыту, биология, технология, заманауи б1л1м беру технологиялары.
^аз1р окушыга, оньщ жеке басына жэне ерекше шю элемше назар аударылады. Сондыктан к^рп мугал1мнщ непзп мшдетьжеке туманы дамыту максатына оцтайлы сэйкес келетш окушылардыц оку ю-эрекетш уйымдастырудыц эдiстерi мен формаларын тацдау.
Мугал1мнщ кызметiне заманауи бшм беру технологияларын енгiзу жумыс тYрлерiн эртараптандыруга жэне сабакты кызыкты эрi нэтижелi етуге мYмкiндiк беретш эдiстемелiк куралдар мен эдiстемелердi табуга кeмектеседi.
БYгiнгi тацда 6iлiм беру мекемесшщ тYлегi Yшiн 6елгiлi бiр акпарат кeлемiн 6iлу жеткiлiксiз. Уакыттыц талабы-ез 6iлiмi мен дагдыларын ю жYзiнде колдана 6iлу. БYкiл элемде коммуникативт^ киын мэселелердi шеше бшу, эцпмелесушшердщ пiкiрiн тыцдау, топта жумыс iстеу ка6iлетi бар кызметкерлер кажет. Заманауи окыту технологиялары eмiрдiц кYPделi ыргагын шарлау ка6iлетiн дамытуды, шешiмдердi колдануда шарлауды жэне топта 6iрлесiп жумыс iстеудi камтиды.
Бiздiц зерттеуiмiз биология сабактарында окытудыц заманауи технологияларын пайдалануды гылыми негiздеуге жэне дамытуга багытталган.
МуFалiм ез кызметiнде кебшесе баланыц жеке курылымдарына назар аударады. Тиiмдi жумыс iстеу Yшiн ец жиi колданылатын технологиялар: денсаулык сактау технологиялары, акпараттык жэне коммуникациялык технологиялар, дизайн эдiсi, ойын технологиялары, окытуды децгейлiк саралау технологиясы, проблемалык окыту.
Эрбiр муFалiмнiц мiндеттерiне мыналар жатады: сабакта заманауи 6iлiм беру технологияларын колдану, ойын, оку-танымдык iс-эрекеттердiц езара эрекеттесуш камтамасыз ету, балалардыц окуFа деген куштарлыFын сактау жэне оку даFдыларын калыптастыруFа Yлес косу, барлык жерде шыFармашылык Yшiн жаFдай жасау.
Педагог жумысына казiргi заманFы бшм беру технологияларын енпзу: баска муFалiмдердiц сабактарына катысу, ашык сабактар етюзу, олимпиадаларFа, конкурстарFа, семинарларFа жэне Fылыми-практикалык конференцияларFа катысу.
Биология муFалiмiнiц жумысындаFы заманауи 6iлiм беру технологиялары.
1. Денсаулык сактау технологиялары. БiрыцFай денсаулык^немдеу кецiстiгi жаFдайында мектептiц басты мшдеттершщ 6iрi денсаулыкты сактау жэне окушылардыц ауруларыныц алдын алу болып табылады. Сабактыц басында iзгi ниет, жаFымды эмоционалды кeцiл-кYЙ атмосферасын куру кажет, ейткеш окушылар муFалiмнiц эмоционалды кещл-^шн кабылдаудыц интуитивтi ка6iлетiн дамытады. Сабакты жоспарлау кезшде жумыстыц монотондылыFына жол бершмейдь Жумыста келесi технологияларды колдануFа болады:
тыныс алу жаттыгулары, жылыту ойындары, спорттык ойындар, релаксация жэне т. б. Эткiзiлген эрбiр сабакта немесе тренингте денсаулык сактау технологиялары бар.
2. Жоба эдiсi. «Жобалык эдю» осы гасырдыц басында А^Ш-та пайда болды, оныц пайда болуы философия мен бiлiм берудеп гуманист1к багыт идеяларымен, американдык философ жэне педагог Дж.Дьюи мен оныц шэюрт В.Х.Килпатриктщ дамуымен байланысты. Авторлардьщ эдiстемеге енпзген негiзгi идеясы: окушыныц осы накты бiлiмге деген жеке кызыгушылыгына сэйкес белсендi негiзде, максатка сай эрекетi аркылы окыту.
Дж.Дьюи усынган жобалык эдiс негiзiнен белгш бiр пэндiк бiлiмге студенттщ жеке кызыгушылыгына сэйкес окытуды кeздедi. «Сондыктан балалардыц eмiрде пайдалы болуы мYмкiн жэне кажет болатын алган бшмше жеке кызыгушылыктарын керсету ете мацызды болды. Ол Yшiн накты eмiрден алынган, балага таныс жэне мацызды мэселе кажет, оны шешу Yшiн ол алган бiлiмiн, элi игершмеген жаца бiлiмдi колдануы керек».
«Жобалык окыту идеялары Ресейде 20 гасырдыц басындагы американдык мришмдердщ дамуымен параллель дерлш пайда болды. Орыс м:рашм1 С.Т.Шацкийдiц жетекшiлiгiмен 1905 жылы жобалык эдiстердi окыту тэжiрибесiнде белсендi колдануFа тырыскан кызметкерлердiц шаFын тобы уйымдастырылды. Кейiнiрек, Кецес eкiметi кезiнде бул идеялар мектептерге кецiнен енгiзiле бастады».
Жобалык эдiс сабакта жэне сабактан тыс жумыстарда басымдылык болып табылады. Бул эдiстi жYзеге асырудыц непзп принциптерi: тэуелсiздiк, белсендiлiк, тиiмдiлiк. Жобалык эдю накты eмiрде кажеттi непзп тулFалык к¥3ыреттердi табысты дамытуFа мYмкiндiк бередi: коммуникация, акпарат, коFамдаFы eмiрмен байланысты жэне eмiр бойы бшм алу кабiлетi.
3. Акпараттык-коммуникациялык технологиялар. АКТ-ны иелену компьютердi эртYрлi максаттарда пайдалануFа мYмкiндiк бередi: оку процесш визуализациялау куралы ретiнде, ужымдык жэне топтык жумыс Yшiн (жобалармен жумыс кезiнде), оку-эдiстемелiк материалдардыц эртYрлi тYрлерiн эзiрлеу жэне дайындау куралы ретшде. АКТ-ны колдану сабакты кызыкты, тYрлi-тYCтi етiп куруFа, окушыларды материалды eз бетiнше зерттеуге ынталандыруFа мYмкiндiк береди
4. Ойын технологиялары. Педагогикалык ойындар - педагогикалык процест уйымдастыру эдiстерi мен тэсiлдерiнiц жеткiлiктi кец тобы. Педагогикалык ойынныц жалпы ойыннан непзп айырмашылы^ы оныц мацызды белгiсi - накты белпленген оку максаты мен сэйкес педагогикалык нэтиже болуы, оны непздеуге, айкын аныктауFа жэне оку-танымдык баFыттылыкпен сипаттауFа болады. Ойын технологиясыныц ерекшелiктерi кeбiнесе ойын ортасымен аныкталады: заттары бар жэне заттарсыз ойындар, Yстел Yстi, жабык, сырткы, сырткы, компьютерлiк, эртYрлi кeлiк куралдарымен жэне т.б.
Орта мектеп жасындаFы ойынныц ерекшелштерше коFамда eзiн-eзi бекiтуге ^щл бeлу, практикалык эзiлдерге умтылу жэне сeйлеу эрекетiне назар аудару жатады.
Iскерлiк ойын кYPделi есептердi шешу Yшiн колданылады. Жаца нэрселердi мецгеру, материалды беюту, шыFармашылык кабiлеттерiн дамыту жэне жалпы бiлiм беру даFдыларын дамыту студенттерге оку материалын эртYрлi кeзкарастардан тYсiнуге жэне зерттеуге мYмкiндiк бередi.
Биология сабактарында ойын технологиясын кецiрек технологияныц бeлiгi ретiнде пайдалануFа болады. Мысалы, материалды бекiту кезещнде еркiн шыFармашылык ортада алынFан бшм мен даFдыларды бекiтуге мYмкiндiк беретш модельдеу жаттыFуын орындацыз. Атап айтканда, 9-сынып окушылары тактада рибосома бeлiмшелерi, транспорттык РНК, хабаршы РНК рeлдерiн аткара отырып, акуыз биосинтезi процесше елiктейдi. Бул «eкiлдiк» матрицалык синтездщ кYPделi процесiнiц барлык кезецдерiн жаксырак бейнелеуге кeмектеседi. Сондай-ак, кeрнектi Fалымныц eмiрбаянын зерттеу Yшiн ойынды колдануFа болады, егер ол туралы Yшiншi тулFада айтудыц орнына «сухбат» сурактарына жауап беру керек болса, онда окушы осы Fалымныц бейнесiнде сынып алдында пайда болады жэне сурактарFа бiрiншi тулFада жауап бередi.
Шешiм кабылдау ойын жагдайында жYзеге асырылады. ^атысушылар жумыстыц сипаты мен мазмунына сэйкес аныкталган накты рeлдердi алады. Рeлдiк жобаларга мысал ретiнде келесi жобаларды жаткызуга болады: «Арам шептер сынагы», «Еартю патшалыгы» пьесасы жэне т.б.
5. Окытуды децгейшк саралау технологиясы. Эрб1р сабак окушыныц жеке мYмкiндiктерi мен мYмкiндiктерiн ескере отырып курылуы керек. Бул элаз окушыларга дифференциалды тYPде кемектесуге жэне кYштiлерге назар аударуга жэне киын балалармен тиiмдiрек жумыс ютеуге мYмкiндiк бередi. КYштi окушылар алга жэне терецiрек жылжу ниеттерш белсендi тYрде жYзеге асырады, элаз окушылар - азырак.
Жумыс формалары: ужымдык (барлык окушылар бiр тапсырманы орындайды), топтык (Yш топтыц эркайсысы тапсырма алады), жеке (жеке окушылар тапсырманыц жеке нускасын алады).
Бeлiмнiц максаты - студенттерге койылатын талаптарды олардыц мYмкiндiктерiне сэйкес келтiру, окуга оцтайлы жагдай жасау жэне окушыныц жYЙелi eсуiне, оныц бiр топтан екiншi топка eтуiне ыкпал ету.
Биология сабактарында диагностикалык карталардыц ^мепмен бiлiмдегi олкылыктарды жою жэне окушылардыц бiлiмiн есепке алу бойынша сараланган жумыстар жYргiзу кажет. Эрбiр окылган такырыптан кейiн балаларга кeп децгейлi карталарды усыныцыз. Бул сабак барысында окушылардыц жеке ерекшелiктерiне бейiмделуге кeмектеседi, бул тэсiл мектеп окушыларыныц басым кeпшiлiгiнiц денсаулыгына зиян келтiрместен, баска кызыгушылыктар мен бейiмдiлiктердi басусыз кол жетюзуге мYмкiндiк бередi.
Мундай тапсырмаларды жYЙелi колдану студенттерге кейiннен типтш оку жагдаяттарында кандай дагдылар кажет екенш жэне бiлiмдi жаца жагдайларга калай беру керектiгiн eз бетшше шешуге мYмкiндiк бередi. Сонымен бiрге eз бетiнше жумыс iстеу дагдысын дамыту эр окушыга тэн децгейде жYзеге асырылады.
6. Биология сабагында проблемалык окыту. Жаркын нYкте эдiсi сыныпка окушылардыц назарын аударатын кызыкты материалды усынуды камтиды, бiрак сонымен бiрге сабак такырыбына катысты болу керек. Ертегшер мен ацыздар, ^ркем эдебиеттен Yзiндiлер, гылым тарихынан мысалдар, тYсiнiксiз кубылыстарды кeрсету немесе айкындык «жарык нYкте» ретiнде пайдаланылуы мYмкiн. «Папоротниктэрiздi eсiмдiктер» такырыбын окыганда, аз балаларга гYлденген папоротник туралы ацызды айтып бере аласыз, адамдар оныц гулш ешкашан кeре алмаган. Нелштен? Немесе «^ыналар» такырыбын оку кезшде «^ыналардыц курылымы» атты Yлкен суретп немесе бейнероликтi кeрсетiп, осы ^i агзаны кай патшалыкка жаткызуга болатынын сурацыз.
Тагы бiр эдiс - «кайшылыкты акпарат» - сыныпта окылатын такырып бойынша бiрнеше карама-кайшы фактшер усынылады. Мысалы, «Вирустар» такырыбын окыганда, аз студенттерге екi фaктiнi бере аласыз: аз вирустар кeптеген каушт аурулардыц себебi екенiн бiлесiз, бiрaк галымдар кейбiр вирустар денсаулыкты сактау Yшiн кажет деп санайды. Содан кешн, материалды зерделеу кезiнде окушылар эрбiр мэлiмдеменi жокка шыгаруга немесе дэлелдеуге тырысады
«Балык CYЙеri» эдiсi - бул балыктыц «басы», сабак барысында материалмен танысу, топтагы жiгiттер «кацканы» жасайды - бул мэлiмдеменi жокка шыгаратын немесе растайтын фaктiлер, соцында олар корытындыга келедi - балыктыц «куйрыгы».
Проблемалык мэселелердi шешу Yшiн пшрталас техникасын колдануга болады -бурыштар (окушылар екi оппозициялык топка бeлiнiп, эр тYрлi бурыштарга таралады, сыныптыц ортасында eз пiкiрiн элi шешпегендер турады, олар пiкiртaлaстыц дэлелдерiн тыцдайды, баскалары талкылау карталарын толтыру аркылы eздерi шешедi.
Бул эдiстердi сабакта колдану окушыларга тулгалык-багдарлык кeзкaрaсты жYзеге асыруга мYмкiндiк бередi, eйткенi олардыц эркайсысы eз ойын жеткiзе алады, ерекше ойды
кез келген нысанда айта алады. Бала естид^ тYсiнедi жэне эркашан дурыс болмаса да, ез кезкарасын айтудан корыкпайды.
Оку процесiнде казiрri бiлiм беру технологияларын колдану аясы ете кец. Бул эрi оку тиiмдiлiгiн арттыру куралы, эрi окушыныц ынтасын арттыру куралы. ^азiрri бiлiм беру технологияларын колдану окуга деген кызыгушылыкты, оньщ тиiмдiлiгiн арттыруга кемектеседi, баланы жан-жакты дамытады. ЭртYрлi технологияларды ез жумысында сауатты Yйлестiре бiлу мугашмнщ нагыз шеберлiгiн керсетедi.
1. Чурилов, А. А. Современные технологии обучения в образовательных учреждениях / А. А. Чурилов. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2012. — № 11 (46). — С. 497-
2. Арутюнов, Ю. С. О классификации методов активного обучения / Ю. С. Арутюнов, И. В. Борисова, С. Г. Колесниченко, И. В. Бражников, А. А. Соловьева // Применение активных методов обучения в учебном процессе. - Рига, 1983. - С. 36- 39.
3. Коджаспирова, Г. М. Технические средства обучения и методика их использования. Педагогические специальности: учеб. пособ. / Г. М. Коджаспирова, К. В. Петров. - 5-е издание. - М.- 352 с.
4. Сальникова Т.П. Педагогические технологии: Учебное пособие.- М.: ТЦ Сфера, 2010. -
5. Цикало Е.С. Практикум по методике обучения биологии (инновационные методика подготовки учителя биологии). Учебное пособие. - Владимир: ВлГУ, 2013. - 78 с.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
500.
128 с
