CC BY
5БИОЛОГИЯ САБАГЫНДА ОЦУ БАГДАРЛАМАЛАРЫН ЦАРАПАИЫМ
ЖЕЩЛ ТYРДЕ 0ТК1ЗУ
ХАНАФИЯ¥ЛЫ ЖАРЦЫНБЕК
«Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет»
САДЫКАНОВА ГУЛЬНАЗ ЕСИМБЕКОВНА
Гылыми жетекшi Эскемен к;., ^азакстан
Аннотация:Мектептег1 биология пэнШц мазмуны бглгм берудщ мацызды квздертщ бгрг жэне оцушыларды оцыту цуралы болып табылады.Бул мацаланыц мацсаты оцушыларга биология сабагында оцу багдарламаларын царапайым жэне жещл тYрде втк1зу жолдарын царастырады. Оцулыцта кврсетшгендттен, оны оцу-тэрбие процестде ЖYйелi тYрде цолданган кезде одан бшм алуда, онымен жумыс штеу дагдыларын жэне зерттелетт материалмен басца царым-цатынасты дамытуда оцушылардыц тэуелЫздтнщ Yлесiн арттыруга болады, сонымен цатар танысуга да болады.Оцушыныц iс-эрекетiндегi гылыми ацпараттыц негiзгi жэне алгашцы квзi,ол оцулыц.
Трек свздер: Оцулыц, термин, диаграмалар, теория, субьект^ мазмуны, оцу материалы, кесте, оцыту технологиясы, абстракция, иллюстрация, дYниетаным.
Биология багдарламаларын окыту кезшде тYсiнiктердi окушыларга тYсiнiктi ету мацызды.Биология сабагында оку багдарламаларын карапайым жещл жэне тYсiнiктi етш етюзу окытушыныц басты максаты.Осы жумыс аясында окытушы не ютеу керек? Мугал1м окушыларга тYсiнiктi болу Yшiн такырышъщ непзп угымдарымен таныстыру,алдынгы еткен такырыппен байланыстыру, керi байланыс жасап окушыларга такырып бойынша сурактар кою.Сабак барысында аналогиялар мен кернею куралдарды колдану, окушыларга материалмен байланыстыруга кемектесу Yшiн уксастыктарды немесе емiрден алынган мысалдарды пайдалану.Диаграмалар жэне бейнелер сиякты кернекi куралдар да тYсiнудi жаксартады.Окушыларды сабак барысында ынталандыру ягни такырып бойынша косымша акпаратпен таныстыру, окушыларга пiкiрталас тудыратын сурак кою.Оку таным процесiн жандандыру Yшiн окулык мэтiнiмен жумыс ютеудщ тиiмдi эдiстерiн iздеу, YЙ тапсырмасын орындау кезiнде гана емес, онымен сабакта iс-эрекеттi уйымдастыру кажет. Окулык мэтшмен жумысты уйымдастырудыц Yш непзп аспектюше назар аударган жен. Бiрiншiсi гуманитарлык аспект-мэтiнде тYсiну, элемдi тYсiну, элемдi тану. Екiншiсi дидактикалык аспект- акпаратпен жумыс ютеу дагдаларын калыптастыру. Окушыларды мэтiнмен жумыс iстеуге Yйрету, Yйренуге болатын акпаратты алып окушы игеруi керек негiзгi кузыреттшктщ бiрi осы. Yшiншiсi Дамытушы аспект-мэтiндi магыналы кабылдау мен манипулияциялау негiзiнде ойлау операцияларын дамыту[1].Окушылардыц окулыкпен утымды жумыс ютеу кабiлетiн игеруi сабакта жэне Yйде тапсырмаларды сэттi ез бетшше орындаудыц, езiн-езi тэрбиелеудщ мацызды шарты болып табылады. Оку кiтабымен жумыс барысында эртYрлi акыл- ой операцияларын жYргiзу, дYниетанымдык тужырымдар жасау, теорияны практикамен байланыстыру дагдылары калыптасады.
Окулыкпен жумыс ютеу кабшетшщ калыптасуы оку уакытын сабакта да , YЙ тапсырмасын дайындау да Yнемдi пайдалануга мYмкiндiк бередi. МуFалiмнiц мiндетi кез-келген Fылыми бiлiм жYЙесiнiц игеруде колдануFа болатын окулыкпен жумыс ютеу тэжiрибесiн куру.Окулыкпен жумыс iстеу кабшетш игеру окушылардыц езiндiк жэне ужымдык кызметi аркылы жYзеге асырылады жэне ютаппен жумыс iстеу тэсiлдерiн жYЙелi калыптастыру тYрiнде усынылFан. Сабак барысында ужымдык жумыска шакыру, эр окушы тапсырманы тезiрек, жаксырак жэне кызыкты етуге тырысады. Биология сабактарында окулыкпен жумыс ютеудщ негiзгi тiрек нYктесi бурын игерiлген бiлiм мен акпарат коры, ал
туткасы- танымдык аппарат, оны пайдалану кабшеп мен тэжiрибесi, окушыныц кызыгушылыгы, турактылыгы, ерш-ж1гер^ максаттылыгы болып табылады[2].
Биология пэш бойынша окушылардыц танымдык ic-эрекет арнайы дагдыларды калыптастыру аркылы курылады:Окулыкта багдарлау, мэтiнмeн жумыс, биологиялык терминдермен жумыс icтeу.Иллюcтpациялаpды , cуpeттepдi, диаграмаларды, кecтeлepдi оку жэне талдау.Окулыктыц нускаулык карталарымен жумыс icтeу болып табылады[3].
Мектептеп биология пэшшц мазмуны бiлiм берудщ мацызды кездершщ бipi жэне окушыларды окыту к¥ралы болып табылатын окулыкта кepceтiлгeндiктeн, оны оку-тэрбие пpоцeciндe жYЙeлi тYPдe колданган кезде одан бшм алуда, онымен жумыс icтeу дагдыларын жэне зepттeлeтiн материалмен карым-катынасты дамытуда окушылардыц тэуелаздшнщ Yлeciн арттыруга болады, сонымен катар танысуга болады. Алгаш рет окушылар биология окулыгымен 5-сыныпта жумыс icтeй бастайды. Бipiншi сабактан бастап кYш-жiгepiмдi окулыкта багдарлау дагдыларын калыптастыруга багыттаймын. Ол Yшiн мен тапсырмаларды усынамын: окулыктыц титулдык парагыныц не eкeнiн, ол не туралы айтып жатканын аныктацыз.
Сонымен бipгe ютаптыц атауымен, авторлар ужымымен, басылым жылы мен орнымен жэне мектептщ кай сыныптарында окитынымен танысу бар. 3pi карай, "окулыкпен калай жумыс icтeу керек" макаласымен жумыс жасалады, ал шартты бeлгiлep, cигналдаp-бeлгiлep карастырылады жэне тYciндipiлeдi. Бул бiлiм мацызды, ейткеш оларды игеру болашакта сабакта уакытты Yнeмдeйдi. Окулыкты багдарлау аппаратын колдана бiлу, мазмун кecтeciнiц ерекшелштерш жэне каpiп тацдауыныц магыналарын бшу мацызды деп санаймын. Муныц бэpi окушыларга окулыктыц мазмуны мен курылымы, оныц тараулары, оныц эpтYpлi белштершщ аракатынасы туралы тYciнiк калыптастыруга, непзп айдарларды аныктауга, кажeттi бeттepдi тез табуга мYмкiндiк бepeдi.
Мазмун кестеамен жумысты сурактар мен тапсырмалардыц кемепмен уйымдастырамын:
• окулыкта канша тарау бар;
• басында канша абзац бар;
• мазмун кестесшщ кeмeгiмeн осы немесе баска мэселе ашылатын бет нeмipлepiн керсету;
• мазмун кестесш колдана отырып, тараудыц нeгiзгi мазмунын аныктау.
Мен бул сурактарды юрюпе сабакта гана емес, сонымен катар эpбip жаца тарауды Yйpeну кезшде колданамын, бул жумыс окушыларды уйымдастырады жэне олардыц назарын жаца материалга аударады[4].
Бул дагды мыналарды камтиды:Мэтiндi тез оку жэне тYciну кабшеттерш дамыту, нeгiзгi ойларды бeлiп керсету, параграфтыц мазмунын кайталау, суракка жауап беру Yшiн материалды тацдау, диаграмма курастыру, кecтeлepдi толтыру. Оку макаласыныц жоспары мен конcпeктiciн жасау, мэтшге кеп дeцгeйлi сурактар жасацыз, танымдык мiндeттepдi шешу Yшiн алган бшмдерш пайдалану, акпаратты корытындылау.
Окулыктыц ец мацызды жэне келемд^ семантикалык жYктeмe бойынша мацызды бeлiгi мэтiн екеш бeлгiлi. Мектепте жумыс icтeгeн кезде ол сыныптардагы окушылардыц eдэуip белш узак жэне кYpдeлi мэтiндepдi гана емес, сонымен катар карапайым жэне кыска мэтiндepдi де кайталауда киындык тугызатынын байкады.Бул есте сактау кабшетшщ тeмeндeуiн кepceтeдi. Мундай балаларга арнайы тсректер кажет, соныц аркасында олар ез жауаптарына ceнiмдi болады.
В. Н. Зайцевтщ технологиясын окыганнан кешн Мен ез сабактарыма кыска мэтiндepдi кайталаудыц мжeцiл нускасын" eнгiздiм. Оны сабактыц эpтYpлi кeзeцдepiндe колдануга болады[5].
"Жещл нуска" кайталау эркайсысы 1-2 минуттан туратын алты жаттыгуды дэйeктi тYPдe орындауды камтиды:
- 1-2 минутка созылатын мэтiн Yзiндiciн оку;
- окуды TYCiHy жэне TYcrny (мришмнщ сурактарына жауап беру);
- TaKTaFa 4-7 кшт ceздi жазу (окушылардыц тацдауы бойынша);
- Yздiк окушыныц мэтiндi Yлгiлi кайталауы жэне оны сыныппен тыцдауы;
- топтасып кайталау;
- элаз окушыныц мэтiндi кайталауы ;
^нделшт кайталанатын жaттыFyлaр циклi окушылардыц жаксы жэне жаксы жауаптарына ыкпал ететiнi байкалды.Уакытты Yнемдеy Yшiн жатть^ды YЙ тапсырмасыныц мэтiндерi бойынша жYргiзyге болады.
Бул жaFдaйдa мен aлFaшкы екi жaттыFyды eткiзiп жiберiп, бiрден кiлт ceздердi жазудан бастаймын. Ец мацызды мэтшдер жоcпaрFa CYЙене отырып, материалдыц киcындылыFын тYciнy Yшiн айтарлыктай жумысты кажет етедi жэне мунда муFaлiмдер жиi дэcтYрлi кaтелiкке жол береди ^айталауды колданбай, олар бiрден жоспар курyFa кeшедi, бул орта жэне одан да элаз окушылар Yшiн мYмкiн емес.
^ыска мэтiндердi кaйтaлayFa Yйрете отырып, бiртiндеп карапайымнан кYPделiге логикалык жэне кыска кайталау аркылы оку материалыныц Yлкен келемш кыскаша жэне дэл керсетуге кешемш. Оку процеciнде окулыкпен жумыс ютеудщ келеci эдicтерiн колдану керек:
• окулыктыц непзп функцияларын жYзеге асырады (окыту, тэрбиелеу жэне дамыту) жэне окушылардыц биологиялык бiлiмдерiн, оку дaFдылaрын жэне тaбиFaткa деген оц карым-катынастарын кaлыптacтырyFa ыкпал етедi;
• бшм алуда дербеcтiктi дaмытyFa бaFыттaлFaн;
• акыл-ой жэне накты практикалык оку кызмет aрacындaFы тыFыз байланысты камтамасыз етедi
• окушыларды eзiн-eзi тэрбиелеуге баулу.
Окыту барысында барлык акпараттык мэтiн игерiлмейтiнiн ескеру кажет.Окулыкты пайдалану эдicтерi биологиялык уFымдaр тYрiнде усыны1етан оку материалыныц негiзгi мэнiн зерттеуге, окулыктыц шыFaрмaшылык окылымын одан тыс косымша эдебиеттерге дейiн дaмытyFa бaFыттaлyы керек[5, 22 б].
1.Богоявленская А.Е. Активные формы и методы обучения биологии.- М. Просвещение,2016.
2. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии. - М.: Просвещение, 2016.
3. Дубинина Н.В. Тематическое и поурочное планирование к учебнику "Биология. Бактерии. Грибы. Растения". - М. Издательский дом "Дрофа",2015
4.Ишкина И.Ф. Биология. Поурочные планы. - Волгоград, 2012
5.Ивченко С.И. Занимательно о ботанике. - М.: «Молодая Гвардия», 2009.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
