CC BY
36МРНТИ 14.35.07
БИОЛОГИЯ МАМАНДЫГЫ СТУДЕНТТЕР1НЩ КЭС1БИ Ц¥ЗЫРЕТТЫ1КТЕР1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУДА ОЦУ-ДАЛАЛЬЩ ПРАКТИКАНЬЩ РвЛ1
Ж.М. Ералиева 6В011300-Биология мамандыгыныц PhD докторанты Казак мемлекеттiк цыздар педагогикалык университетi, Алматы к., Казакстан, e-mail: zhanara10-80@mail.ru
Оку-далалык практикалар студенттерд1н кэс1би крыреттшктерш калыптастыруда манызды рел аткарады. «Колданбалы биология жэне топырактану непздерЬ) пэн1 бойынша оку-далалык практика кез1нде биология мамандыгыныц студенттер1 тэж1рибел1к тел1мде гылыми ж^мыстарды орындауды, мэдени дакылды кYтiп баптауды, агротехникалык тэс1лдерд1, тыцайткыштарды оцтайлы колдану, фенологиялык бакылау журпзуд1, дакылдыц биомассасын аныктау эдiстерiн мецгередг 9ндiрiстiк максатта тамшылатып сугару жуйеамен есiрiлген кY3дiк бидайдыц биологиялык ерекшелiктерiмен, дакылды ендiруде су Yнемдегiш агротехнологияныц ж^мыс iстеу принципiмен танысады. Оку-далалык практика студенттердiц танымдык белсендiлiктерiн арттырып, шыгармашылыкпен ойлау кабiлеттерiн дамытып, бшмдерш кецейтiп, зерттеушiлiк дагдыларын, бiлiктерiн калыптастырады.
Туит свздер: оцу-далалыц практика, студенттер, кэаби цузыреттШктер, цалыптастыру, тэжгрибелж телгм, тамшылатып сугару ЖYйесi, куздгк бидай, зерттеу эдгстерг
К1ркпе
Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц Казакстан халкына арналган жыл сайынгы Жолдауында бiлiм саласына, жас ^рпактыц бiлiмi мен бiлiктiлiгiн жетiлдiру мэселелерiне ерекше кецш белiнедi. «Казакстан - 2050 стратегиясы - калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Жолдауында <^здщ мемлекетiмiздiц жастары окуга, жаца заманга сай Fылым-бiлiмдi игеруге, жаца машыктар алуга, Fылым мен технологияны кYнделiктi емiрде шебер пайдалануFа мшдетп» деп керсетiлген. <^з б^л Yшiн барлык мYмкiндiктердi жасап, ец колайлы жагдайлармен камтамасыз етуiмiз керек» - деп, Казакстанныц дамыган 30 мемлекеттщ катарына кiру Yшiн накты максаттар жYктеледi [1]. Осы максатты жYзеге асыру Yшiн оку Yдерiсiнде студенттердiц кэсiби к¥зыреттшгш калыптастыруда оку-далалык практикалар мацызды рел аткарады. Оку-дала практикасыныц максаты пэннiц оку курсын окытуда студенттердiц алган теориялык бiлiмдерiн практика жагдайында бекiту, терендету жэне зерттеушiлiк бiлiк, дагдыларын дамыта калыптастыру. Оку-далалык практикалардыц д^рыс ^йымдастырылуы мацызды болып табылады. Далалык практика - студенттердщ болашакта кэсiби к¥зыретп маман ретiнде калыптасуына септiгiн типзетш окыту формасы. Практикада студенттiц ез мамандыгына деген езiндiк кезкарасы пайда болып, ез мамандыгыныц мацыздылыгы мен ез елшщ дамуына, еркендеуiне каншалыкты кажет екенiн сезiнедi.
Казакстандык жогары оку орындары Болон Yдерiсiне косылган соц, Казакстан жэне Еуропалык жогары бiлiм беру жYЙелерi Yшiн кэшби бiлiмнен тыс жаца к¥зыреттiлiкке непзделген бiлiм беру нэтижелерiн жедел жетiлдiру кажет [2].
К¥зыреттiлiк ^гымы бiлiм, бiлiк, дагдыны камтиды, сондай-ак олардыц т^лга дамуында, тiлдесуiнде, эрекетшщ жYзеге асырудагы амал-тэсiлдерi.
Кэсiби к^зыретпткп калыптастыру YРДiсi кэсiби бiлiм, бшк, дагдыны калыптастыру, педагогтыц жалпы мэдени дамуын, оныц т^лгалык кезкарасын жэне кэшби мацызды сапаларын калыптастыруды бiлдiредi [3].
Студенттiц кэсiби к¥зыреттiлiгiн дамыту оныц тек болашак кэсiби кызметшщ енiмдiлiгiн гана емес, сондай-ак студенттщ жеке жэне кэсiптiк эрекетiнiц даму нэтижеш, езiн-езi кемелдендiру жэне езiн-езi таныту болып табылады [4].
Казак мемлекетпк кыздар педагогикалык университет жаратылыстану факультетiнiц биология мамандыгыныц студенттерше оку-далалык практикалар еткiзiлуде. Оку-далалык практика теориялык жYзiнде жэне зертханалык сабактарда окытылган пэннiц логикалык жалгасы болып табылады. «Колданбалы биология жэне топырактану негiздерi» пэнiнiц оку-дала практикасында биология мамандыгыныц студенттерi гылыми жобалык тэжiрибе телiмiнде егiншiлiктiц зацдарымен, кY3дiк бидайды есiруде, ецдеуде су-ресурс Yнемдегiш тамшылатып сугару жYЙесiмен, оныц ж^мыс ютеу
принцишмен танысады, зиянкестермен кYресу, топыракгы ендеу, тыцайщыштарды ^олдану жэне т.б. ю-шараларга ^атысады. Студенттер о^у курсында алган теориялыщ бiлiмдерiн далалыщ практикада тэжрибемен ^штастырып, ^олданып, далалыщ гылыми-зерттеу ж^мыстарын жYргiзу эдiстерiн мецгеред^ практика негiзiнде кэсiби к¥зыреттiлiктерi ^алыптасады.
О^у-дала практикасын жауапты жетекшi биолог о^ытушы ба^ылап, ^йымдастырып отырады. О^у-дала практикасыныц жетекшга бiрiншi кYнi ж^мысын бастарда тэжiрибе телiмдерiнде ж^мыс iстеу кезiндегi саж;тык;-к;аушиздш ережесiмен таныстырады, ж^мыс тYрлерiн белгшеп, оны орындау жолдарын, тэж1рибе ^нделшн жYргiзудi керсетедi.
О^у-далалыщ практикада студенттер ^оршаган ортамен тыгыз ^арым-^атынаста бола т^рып, ездерiн экологиялыщ т^ргыдан тэрбиелейд^ табигатты аялауды, ^оргауды, ^астерлеущ Yйренедi, ^оршаган ортага деген танымдыщ, ^ызыгушылыщ, iзденушiлiк ^абшеттерш арттырады. О^у-далалыщ практика далалыщ жагдайда бiр ^жым болып емiр CYPУдi, тYрлi жагдайларга тетеп бере алуды, студенттердщ шыгармашылыщ ^абiлеттерi ашылып дамуына, рухани баюына жэне кэшби т^ргыда бiлiм децгешнщ артуына мYмкiндiк бередi [5].
О^у-далалыщ практиканыц ма^саты: студенттердщ ауыл шаруашылыщ саласында теориялыщ бiлiмдерiн бекiтiп, практикада ^олдану, мэдени есiмдiктердi есiруде олардыц биологиялыщ ерекшелiктерiн есепке ала отырып, негiзгi агротехникалыщ шара тYрлерiн етюзущ, гылыми-зерттеушiлiк ж^мыстардыц заманауи эдiстерiмен таныстыру, нэтижелердi шыгару, тiркеу жэне ба^ылаулар жYргiзу, болашакга кэсiби ^ызметшде далалыщ жагдайда зерттеулердi жYргiзуге, ^йымдастыруга практикалыщ дагдылануы.
Тэж1рибел1к бвлгм
О^у-далалыщ практиканыц жYргiзiлген гылыми зерттеу ж^мысыныц орны Алматы облысы, Карасай ауданы, Каза^ егiншiлiк жэне есiмдiк шаруашылыгы гылыми-зерттеу институтына ^арасты гылыми тэжiрибе 1ле Алатауы тау етегшщ суармалы аймагында <^ш^оцыр» демонстрациялыщ аумагында, ашыщ ^оцыр топыра^та жYргiзiлдi. Жалпы тэжiрибе алацы - 0,10 га. Мелдек (делянка) ауданы 50 м2, ^айталаным Yш реттен болды. Fылыми жоба бойынша тэжiрибелiк телiмде су-ресурс Yнемдегiш тамшылатып сугару жYЙесiмен кYЗдiк бидайдыц сорттары есiрiлдi. Жобаныц ма^саты: Тамшылатып сугару жагдайында егiстiк да^ылдарын еирудщ тиiмдi агротехникалыщ тэсiлдерiн эзiрлеу.
«Жасыл экономикага» кешу т^жырымдамасыныц басым мiндеттерi су мен жер ресурстарын пайдаланудыц тиiмдiлiгiн арттыру, оларды бас^ару жэне елдщ су кауiпсiздiгiн арттыру болып табылады. Т^жырымдамага сэйкес, 2030 жылга ^арай Каза^стандагы епстщ 15% су Yнемдеу технологиясына етедi. Ауыл шаруашылыгында суды Yнемдеу - 2030 жылга ^арай 6,5-7 млрд. текше метр. Оган ^ол жеткiзу Yшiн осы багыт бойынша бастамаларды iске асыру ^ажет: сугарудыц заманауи эдiстерi мен бас^а да су Yнемдеушi заманауи технологияларды енгiзу (1,5 млрд. текше метрдi Yнемдеуге мYмкiндiк бередi): 2030 жылга ^арай егiс ал^аптарыныц 15 пайызына тамшылатып сугаруды жэне бас^а да казiргi замангы су Yнемдеушi технологияларды енгiзу, суды жiберiп сугаруды сугарылатын ал^аптардыц 80 пайызынан 5 пайызына дешн азайту.
Далалыщ тэжiрибеде зерттеу нысандары ретiнде кYЗдiк бидайдыц Казахстан Республикасында пайдалануга р^сат етшген, селекциялыщ жетiстiктер Реестрiнде тiркелген бидайдыц багалы, сапасы жогары, отандыщ сорты Алмалы (ТтШсит aestivum Ь.) жэне Рессейлш супербидай линияларыныц 3 тYрi SWW 2/127, SWW 1/904, SWW 1/97 пайдаланылды. Тэжiрибелiк телiмде егшген дак;ылдыц атауы, тэжiрибе немесе ба^ылау варианттары та^тайшада жазылып керсетiлдi.
Каза^станныц оцтYCтiк жэне оцтYCтiк шыгыс суармалы айма^тары кYЗдiк бидай да^ылын ешру Yшiн айтарлыщтай ^олайлы болып табылады. Жылы кезецнiц барынша ^за^ болуы, кYЗгi, ^ыс^ы жэне ерте кектемп кезендерде тYсетiн атфосфералыщ ылгалдыц мол болуы, жарыщ пен жылудыц барынша кептш кYЗгi астыщ да^ылдарынан жогары жэне т^ра^ты енiм алуга себепшi болады. КYЗдiк бидайдыц астыщ енiмi мен сапасы топыра^-климаттыщ жагдайларымен жэне гылыми непзделген есiру технологияларымен аныщталады, ягни негiзгi элементтерi сорт, алгы егiс, минералды ^оректену, егiс мерзiмi жэне дэн себу нормасы болып табылады.
Сорт - барлыщ еимдак шаруашылыгы ендiрiсiнiц негiзi. Кептеген сорт авторларыныц айтулары бойынша алынган ешмнщ сапасы мен келемi, энергиялыщ тшмдшш олардыц аймакгыщ есiру технологиясына жэне осы аталган ецiрдiц топыракты-климаттыщ жагдайларына, эрбiр сорттыц бейiмдiлiгiне де байланысты [6].
Зерттеу нэтижелерi жэне оларды талдау
Биология мамандыгыныц CT^emrepi оку-дала практикасыныц басында куздш дакылды егер алдында жYргiзiлген агротехникалык ж^мыстармен танысты. Дакылдардыц внiмiнiц мвлшерi мен сапасына алгы егiстер кYштi эсер етедi. ^здш бидайды всiруде алгы егiсте соя дакылы танапта всiрiлген болатын. Тамырларындагы тYЙнек бактерияларыныц квмегiмен ауадагы бос азотты топыракка жинайды, Yлкен масса к¥рап, арамшвптердi т¥ншыктырып всiрмей тастайды.
КYЗдiк бидай - минералдык коректенуi жагдайына вте жогары талап коятын астык дакылы. Эсiмдiктер д^рыс жэне колайлы коректенуi Yшiн белгiлi мвлшерде негiзгi корекпк элементтердi: азот, фосфор, калийдi кажетсшедь Осы корекпк элементтердi всiмдiк негiзiнен топырак к¥рамынан алады, сондыктан кYЗдiк бидай жаксы всш, внiп жэне жогары внiм беру Yшiн айтылган корекпк элементтердiц топырактагы мвлшерлерiн жеткiлiктi болуын кадагалау кажет. Егер топыракта корекпк элементтер жепспей тапшы болса, онда олардыц кажетп мвлшерлерiн органикалык жэне минералдык тыцайткыштарды колданып толыктырады. Минералды тыцайткыштар куздш бидай всiмдiгiнiц всуiне, к¥ргак салмак жинактауына жэне всiрiлген топырактыц макроэлементтер к¥рамына Yлкен эсер ететiнi белгш.
Тэжiрибелiк телiмде кYЗдiк бидай сорттарын су жэне тыцайткыштарды Yнемдейтiн тамшылатып сугару эдюмен всiргенде, оцтайлы минералды коректену жагдайында Ni2oP6o енгiзiлдi.
Казак епншшк жэне всiмдiк шаруашылыгы FЗИ-ныц далалык телiмде жYргiзiлген зерттеулерiнiц нэтижесшде ашык коцыр топыракта кYЗдiк бидай Yшiн фосфордыц оптималды мвлшерi Yшiн 60 кг/га. Азоттыц оптималды мвлшерi 120 кг/га, бвлшектеп егiн себер алдында, ерте квктемп тYптену, тYтiктену жэне масактану кезендерiнде берiлдi [7].
Биология мамандыгыныц студенттерi тэжiрибе телiмiнде кYЗдiк бидайды всiруде колданылган тамшылатып сугару жYЙесiмен танысты. Тамшылатып сугару - ауыл шаруашылыгы дакылдарын сугару тэсiлi, б^л кезде взара жи твселген тYтiкшелер аркылы арнайы шагын су тамшылаткыштар кiшi впмдермен всiмдiктiц тiкелей тамыры всетiн аумагына сугару суы берiледi, бYкiл вегетация кезещнде топырак оптималды ылгалдылыкка жакын кYЙде болады. Тамшылатып сугару - вшмдштщ тамырына карай немесе жердщ Yстiцгi бвлiгiне немесе тiкелей тамырлык зонасына какпакшалардыц торы, к¥бырлар, тYтiктер, таспалар, эмиттер аркылы суды баяу тамшылатып сугару кезшде су жэне тыцайткыштарды Yнемдейтiн сугару тYрi.
Тамшылатып сугару жYЙесi Израильде 1963 жылы шыккан. Израиль мемлекетiнде тамшылатып сугару жYЙесi вте кец колданыска ие. ДYние жYзi бойынша тамшылатып сугару жYЙесiнiц квшбасшысы АКШ 650 мыц га жерге колданылады. Экономикасы жаксы дамыган Кытай мемлекетiнде осы жYЙенi кец аукымда колданылады. Казакстанга тамшылатып сугару жYЙесi 2005 жылы келген. Алгаш рет б^л жYЙенi кызанак квквнiсiне колданган. Казакстанда элемдiк озык тэжiрибелердi ауыл шаруашылыгына енгiзу ж^мыстары жасалып жатыр. 2005 жылы республика бойынша 160 га жерге тамшылатып сугару эдю колданылса, 2009 жылы - 4206 гектар, 2010 жылы -10788 га, 2011 жылы 18311 гектарга вссе, 2015 жылы 50 мыц гектарга жеткен. Тамшылатып сугару жYЙесi кымбат технология болганымен Казакстанныц ауыл шаруашылыгы Yшiн ттмдь Б^л жYЙенi Казакстанга экспорттайтындар: Израильдш «Naan Dan Jain» жэне Кытайлык «Тянье» компаниялары.
КYЗдiк бидайды тамшылатып сугару эдюмен всiруде, тэжiрибелiк телiмдi сугаруда Каскелец взен суы колданылды. Б^л жобада су-ресурс Yнемдегiш тамшылатып сугару жYЙесiнде колданылган негiзгi элементтер:
1. Сугару Yшiн су жинактагыш контейнер (сыйымдылыгы 36 м3);
2. Су соргышы (насос) Pedrollo F 32/200B (max су беру 30 м3/сагатына, куаты 5,5 кВт);
3. Екiншi су жинактагыш цистерна (сыйымдылыгы 25м3, жерден 5 метр бшкпкте орнатылган);
4. К¥мды жэне торлы CYЗгiлер;
5. Тыцайткышпен коректендiруге арналган инжектор;
6. Магистральды к¥бырлар;
7. Таратушы к¥бырлар жэне жер Y^i тамшылатып сугаруга арналган тамшылаткыш таспалар.
Сугармалы тэжiрибелiк, егiстiк телiмде куздш бидайды всiруде колданылган тамшылатып
сугару жYЙесiнiц ж^мыс iстеу принципi. взен суы сыйымдылыгы 36 м3 су жинактагыш контейнерге жинакталынацы. Су жинактагыш контейнер Каскелец взеш жагасында орналастырылган. Жетекшi, негiзгi ^зын магистральды к¥быр су жинактагыш контейнерден бастауын алады. Су жинактагыш контейнердщ касына арнайы су соргыш орнатылган. Су соргыш сугаруга колданылатын взен суын контейнерге жинактау Yшiн жэне суды непзп магистральды к¥быр аркылы ары карай айдап шыгару
10
Yшiн пайдаланылады. Су жинактагыш контейнерде жинакталган езен суыныц калдык заттары (к¥м, топырак, есiмдiктер жэне жэндiктер т.б. кокыс заттар) теменгi жагында т^нып калады. Бiрiншi су жинактагыш контейнердеп т^нган су эрi карай су соргыштыц кемегiмен негiзгi магистральды к¥быр аркылы екiншi су жинактагыш цистернага тYседi. Цистернага келiп тYCкен су тагы да т^нады. Yлкен цистерна кара тYCке боялган. Кара тYCке боялган цистернадагы су тYнде салкындайды, ал жазда ондагы су кызбайды. Цистернадагы су аздап жылы болады. Екiншi су жинактагыштагы, ягни цистернадагы су к¥быр аркылы к¥мды CYЗгiден етедi. СYЗгi (фильтр) ластанган суды тазартады, тамшылаткыш таспаныц бiтелмеуiн кадагалайды. К¥мды CYЗгi к¥рылгысына арнайы су есептеушi (счетчик) жабдык орнатылган. Б¥л жабдык жалпы тэжiрибелiк телiмдi тамшылатып сугаруга ж¥мсалган су мелшерiн керсетедь К¥мды CYЗгiден тазартылган су инжекторга тYседi. Инжектор суды негiзгi тыцайткыштармен айдамалайды. Кейiннен су тыцайткыштармен коса екiншi су тазарткыш торлы CYЗгiге келiп тYседi. Су тагы CYЗгiден етiп, соцгы рет эр тYрлi кокыстардан тазартылады. Тараткыш к¥бырлар аркылы тазартылган су тыцайткыштармен коса эрмен карай пластикалык немесе полиэтилен тамшылаткыш таспаларга келiп тYседi. Тамшылаткыш таспалар кран кыскыш пен фитингпен жабдыкталган. Кран кыскыш тамшылаткыш таспалар аркылы келiп тYCкен суды кадагалайды. Фитинг - тамшылаткыш таспаларды бiр-бiрiмен езара байланыстырушы, жалгаушы К¥рылгы. Тамшылаткыш таспалар аркылы су тамшылап ешмдштщ тамырлык зонасына келiп тYсiп отырады. Осы процесс кезшде кYЗдiк бидайга тамшылатып сугару жYргiзiлдi.
Окытудыц ерекше формасы, оку-далалык практикасына зерттеушiлiк эрекет тэн. Далалык практикада зерттеушiлiк эрекеттi ¥йымдастыру практикалык окытуда езара байланыстагы тYрлi формаларды жэне тYрлердi колдануды керек етедь Практика студенттердi танымдылык эрекетке жэне зияткерлш бшктершщ калыптасуына ыкпал етедi, шыгармашылык кабшеттердщ дамуына жэне дербестшкке тYрткi болады. Оку-дала практикасы кезiнде студенттерде зерттеушiлiк ю-эрекеттщ калыптасуы эдiстемелiк жYЙенi камтиды, онда непзп компоненттер максат, мiндеттер, мазм¥н, эдютер, окытудыц к¥ралдары болып табылады.
Далалык жагдайда студенттер тамшылатып сугару эдiсiмен есiрiлген кYЗдiк бидай Алмалы сортыныц жэне перспективтi линияларыныц биомасса жинактауына зерттеулер жYргiздi.
Практика жагдайында ^здш бидайдыц масактану кезещнде алган еамдш Yлгiлерi, еамдштщ биомассасын аныктауга пайдаланылды (1-кесте). Ол Yшiн тэжрибе телiмiнiц эр щскасынан 1 м2 аудан бiрлiгiнде Yш кайталанымнан есiмдiк Yлгiлерi алынып, келесi керсеткiштер аныкталды: жалпы салмак, сабактардыц салмагы, сабактардыц саны есептелш, кейiннен тамырлары кесiлiп, ¥зындыктары елшенген соц кептiрiлiп, к¥ргак салмагы сезiмталдыFы жогары электронды таразыда елшецщ. Есептеулер жэне бакылаулар Мемлекеттiк сорт-сынау эдiстемелерiмен жYргiзiлдi [8].
Кесте 1 - Масактану кезецдегi кYЗдiк бидайдыц биомассасы
Тэшрибеге алынган еамд1к улгшер1 м н нал а £ & ра ен .5 § ¡1 53 & § Жалпы салмагы, гр Сабактардыц салмагы, гр Сабактардыц саны, дана к гр, £ £ са
1 SWW-1/97 I 20 700 520 98 280
II 16 520 480 66 250
III 16 440 330 67 170
орташа 17 553 443 77 233
2 SWW-2/127 I 18 780 630 103 290
II 16 480 370 108 210
III 24 780 550 153 330
орташа 19 680 517 121 277
3 SWW-1/904 I 16 520 420 61 300
II 22 560 480 81 310
III 18 580 450 66 270
орташа 19 553 450 69 293
4 Алм Алмалы I 18 660 470 86 390
II 16 580 490 77 250
III 24 820 690 113 560
орташа 19 687 550 92 400
Оку-далалык практикада студенттер ^здш бидайды зардаптайтын ауру коздыргыш сацыраук¥лак тYрлерiмен, зиянкестермен танысады, олармен кYресу, сактану ю-шараларына катысады. Студенттер кYЗдiк бидай сорттарына кажетп кYтiм, баптау ж^мыстарын (сугару, тYптеу, епстщ арам швбiн ж^лу) жYргiзедi.
Оку-дала практикасында колданылган непзп к¥ралдар: кYрек, кетпен, тырма, рулетка (10м), таразы, орак, 3-4 метрлш сызгыш, кайшы, топырак Yлгiсiне арналган капшалар, гербарийлерге арналган токыма (сетка), бинокуляр.
Оку-далалык практикалар студенттi т^лга ретiнде дамытуга багытталган жэне зерттеушшк эрекеттщ д^рыс мотивация негiзiнде оныц педагог-зерттеушi болып калыптасуына эсер етедг Далалык практиканыц мазм^ны оку-зерттеушiлiк мiндеттердщ жYЙесiн кврсетедi, студенттерде зерттеушiлiк бшктерш, дагдыларыныц дамыта калыптасуын камтиды жэне объекпш зерттеу кызыгушылыгын арттырады.
Студенттер далалык жагдайда, кYнделiктi тэжiрибе кезвде журпзген бакылауларын, ж^мыстарын саралап, ^нделш жYргiзiп отырды. КYнделiкке бакылаган мэлiметтерi, ягни, тэжiрибеге алынган кYЗдiк бидай сорттардыц даму мен всу кезецдерше жYргiзiлген фенологиялык бакылаулар, жасалган ^^м, ауарайында болган к¥былыстар, жYргiзiлген гылыми зерттеу ж^мыстары жазылып отырды. Fылыми тэж1рибеде фенологиялык бакылаулар вимдштщ даму фазаларымен сэйкесiнше жYргiзiлдi. Студенттер ^нделш дэптерiне жалпы тэжiрибеге катысты ^нделшт жYргiзген гылыми-зерттеу ж^мыстарын, одан алган зерттеу нэтижелершщ мэлiметтерi, есеп корытындысын жазады. Оку-далалык практиканыц соцында кYнделiк дэптерiн пайдалана отырып, студент корытынды есеп бередi.
Студенттер вимдш шаруашылыгыныц внiмдерiн вндiру технологиясымен танысады, зиянкестермен кYресу, всiмдiктердi кYтiп, баптау эдютерш практика жYзiнде мецгередi.
Зертханалык жагдайда анатомиялык к¥рылысыныц ерекшелiктерiн зерттеу Yшiн кYЗдiк бидайдыц (масактану, гулдеу кезецдерi) Yлгiлерi Страсбург-Флеминг эдiсi бойынша фиксацияланды. Жиналган материалдарды (гербарий, фиксацияланган матералдар) студенттер келесi жылы зертханалык сабактарда вндеп, зерттеп «Колданбалы биология жэне топырактану непздерЬ> пэнiнiц кврнею к¥радын жацартады, бiлiмдерiн терецдетедi, гылыми-зерттеушшк дагдылар калыптасып, бекидi.
Оку жоспарларын заманауи жацгырту далалык практикалардыц академиялык сагаттарыныц кыскаруына экелдi. Аталган пэннщ далалык жагдайда оку-далалык практиканыц алдына койган мiндеттердiц толыктай орындалмауы оку уакытыныц жетiспеушiлiгiнен кедергiлер туындатты.
Корытынды
Т^йыктай келе, «Колданбалы биология жэне топырактану непздерЬ> пэннiц оку-далалык практикасы студенттердi болашак кэсiби к¥зырлы м^гатм маман ретiнде даярлауда, кэсiби к¥зыреттшгш калыптастыруда ролi зор. Себебi, б^л пэннiц оку-далалык практикасыныц взiндiк сипаты, ерекшелiгi бар. Аталмыш пэннiц оку-далалык практикасы ауыл шаруашылык всiмдiктерiн варудщ, сапалы, мол внiм алудыц тиiмдi жолдарын, педагогикалык профильдегi биологтар Yшiн мектеп жанындагы оку-тэжiрибелiк телiмдерде гылыми ж^мыстарды ^йымдастыруга кажеттi бiлiмдермен каруландырады, тэрбиелiк мэнi бар, далалык Fылыми-тэжiрибелiк ж^мыстарды жYргiзу эдiстерiн мецгертедi, кэшби к¥зыреттiлiктерiн калыптастырады. Халыктыц эл-аукатын квтеретш, всiмдiк шаруашылыFыныц внiмдерiн вндiруде су-ресурс Yнемдегiш тамшылатып суFару жYЙесiн жетiлдiре колданыла алады. Болашак биолог-педагог, зерттеушi т¥ЛFа, кэсiби к¥зыреттi маман иес ретiнде калыптасуы мемлекетiмiздiц вркендеуiне, «Жасыл экономиканыц» дамуына вз Yлесiн коса алады.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Казахстан Республикасыньщ Президент Н.Э. Назарбаевтыц Казахстан халкына Жолдауы. «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты [Электрон.ресурс]. -Астана, 2012. - URL: http://akorda.kz. (дата обращения: 12.03.2018)
2. Burganova R.I., Abdugalina S.E. and Shaiheslyamova K.O. The professional competence formation in the training process in higher educational institution. International journal of environmental and science education, 2016, Vol.11, No.10, 3629-3639.
3. Байжуманова Н.С. М¥Fалiмнщ кэсiби к¥зыреттшп // Бшм элемвде. 2008. - № 5. - С. 33-36.
4. Солянкина Л.Е. Проектирование и реализация модели развития профессиональной компетентности специалиста в практико-ориентированной образовательной среде // Известия ВГПУ. Сер.пед. - 2011. - №1 (55). - С. 42-46.
5. Сапаргалиева Н.С., Кегенова Н.С., Есжанов Б.Е. жэне т.б. Далалыщ жэне кэшби практикалардыц студенттердщ зияткерлш элеуеттiгi жогары жэне бэсекеге кабшетп маман ретiнде калыптасуындагы мацызы // Каз¥У хабаршысы. Биология сер. - 2014. - №1/1 (60). - С. 266-269.
6. Уразалиев Р.А. Достижения селекции зерновых культур в стране и состояние их семеноводства // Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана. - 1997. - № 7. - С. 17-25.
7. Рекомендация КазНИИЗиР. Озимая пшеница. Алматы, 2006. -55 с.
8. Методика госсортоиспытания сельскохозяйственных культур. Под ред. М.А. Федина. - М., 1985. - 269 с.
РОЛЬ УЧЕБНО-ПОЛЕВОЙ ПРАКТИКИ В ФОРМИРОВАНИИ ПРОФЕССИОНАЛЬНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ У СТУДЕНТОВ СПЕЦИАЛЬНОСТИ БИОЛОГИЯ
Ж.М. Ералиева PhD докторант специальности 6Б011300-Биология Казахский государственный женский педагогический университет, г. Алматы, Казахстан, e-mail: zhanara10-80@mail.ru
Учебно-полевые практики играют важную роль в формировании у студентов профессиональных компетенций. Студенты по специальности биология в период учебно-полевой практики по «Прикладной биологии с основами почвоведения» в экспериментальном участке осваивают методы определения биомассы культуры, учатся, проводит фенологические наблюдения, оптимально использовать удобрения, агротехнические методы, ухаживать за культурой, проводит научные работы. Изучают принцип работы водно -сберегающей агротехнологии в выращивания сельскохозяйственных растений, биологические особенности озимой мягкой пшеницы, выращенной системой капельного орошения в промышленных целях. Учебно -полевая практика формирует у студентов исследовательские навыки, умения, расширяет знания, развивает способности творческого мышления, повышает познавательную активность.
Ключевые слова: учебно-полевая практика, студенты, профессиональные компетенций, формирование, экспериментальный участок, система капельного орошения, озимая пшеница, методы исследования
LEARNING-FIELD PRACTICE ROLE IN THE FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCIES IN BIOLOGICAL SPECIALTY STUDENTS
Zh.M. Yeraliyeva PhD student 6D011300-Biology Kazakh State Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan, e-mail: zhanara10-80@mail.ru
Field practices play important for the formation of professional competencies among students. Biological specialties' students during the field practice by "Applied Biology with the fundamentals of soil science" at the experimental plots master the methods of determining the biomass of agricultural plants, study, and carry out phenological observations, apply optimal doses of fertilizers, used agrotechnical methods, take care of plants and carry out scientific research work. They study the principle of water-saving agrotechnology in the crop producing, the biological features of winter common wheat grown by the system of drip irrigation for industrial purposes. Field-training practice forms students' research skills, forms and broadens knowledge, develops the abilities of creative thinking and also increases cognitive activity.
Key words: learning-field practice, students, professional competencies, shaping, experimental site, drip irrigation system, winter wheat, research methods
