Научная статья на тему 'БИОЛОГИЯ ФАН ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА МЕТОДИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ'

БИОЛОГИЯ ФАН ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА МЕТОДИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

112
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновацион фаолият / методик тайѐргарлик / янгиликка интилиш / креативлик / фанлараро алоқадорлик / асосий белгилар. / innovative activity / methodical preparation / aspiration to innovation / creativity / interdisciplinary connection / key features.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Салима Раҳматова

Мақолада биология фан ўқитувчиларнинг инновацион фаолиятга методик тайѐргарлигини таъминлашнинг айрим масалалари қаламга олинган. Инновацион фаолиятга тайѐрлик узоқ вақт давомида шаклланиши билан биргаликда янгиликка интилиш, креативликни инновацион фаолиятнинг асосий белгилари ҳақида назарий фикрлар билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article addresses some issues of ensuring the methodological preparation of biology teachers for innovative activities. Along with the formation of readiness for innovative activity over a long period of time, the pursuit of innovation, creativity expressed theoretical views on the main features of innovative activity.

Текст научной работы на тему «БИОЛОГИЯ ФАН ЎҚИТУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА МЕТОДИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

БИОЛОГИЯ ФАН УЦИТУВЧИЛАРНИНГ ИННОВАЦИОН ФАОЛИЯТГА МЕТОДИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ

АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ

Салима Ра^матова

Сурхондарё вилоят халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малкасини ошириш худудий маркази катта укитувчиси salima.raxmatova@mail .ru

АННОТАЦИЯ

Маколада биология фан укитувчиларнинг инновацион фаолиятга методик тайёргарлигини таъминлашнинг айрим масалалари каламга олинган. Инновацион фаолиятга тайёрлик узок вакт давомида шаклланиши билан биргаликда янгиликка интилиш, креативликни инновацион фаолиятнинг асосий белгилари хакида назарий фикрлар билдирилган.

Калит сузлар: инновацион фаолият, методик тайёргарлик, янгиликка интилиш, креативлик, фанлараро алокадорлик, асосий белгилар.

ABSTRACT

The article addresses some issues of ensuring the methodological preparation of biology teachers for innovative activities. Along with the formation of readiness for innovative activity over a long period of time, the pursuit of innovation, creativity expressed theoretical views on the main features of innovative activity.

Keywords: innovative activity, methodical preparation, aspiration to innovation, creativity, interdisciplinary connection, key features.

КИРИШ

Маълумки, хар кандай мутахассиснинг тайёргарлик даражаси, авваламбор, укитувчининг касбий тайёргарлигига боглик булганлиги учун хам, укитувчи маълум бир маънода жамиятнинг интеллектуал, маънавий ва маданий тараккиёт даражасини аниклаб беради.

Инновацион фаолият педагогик маданиятнинг мухим таркибий кисми сифатида тадкик килиб келинган. Ижтимоий-иктисодий ва илмий-техникавий тараккиёт даврида ахборотлар окими тез узгаради, билимларнинг маънан "эскириши" юз беради, касбий педагогик мехнат табиати эса малака

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

даражасини уз вакктида янгиланишини талаб килади. Шунинг учун хам булажак укитувчиларни инновацион фаолиятга тайёрлашнинг самарадорлигини ошириш муаммоси педагогика назариясининг биринчи даражали вазифаси булиб колаверади, унинг амалий йуналишлари эса кенг куламдаги узаро боглик ва узаро алокадор масалалар ечимига каратилади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хдмдустлик давлатлари ва Республикамизда олиб борилган илмий-тадкикот ишларида, педагог кадрларни инновацион мухитдаги педагогик фаолиятга умумпедагогик тайёргарликнинг таркибий кисми сифатида ёки олий таълимдан кейинги таълимда тайёрлаш масалалари каралган булиб, олий таълим муассасасида булажак фан укитувчисини инновацион педагогик фаолиятга назарий ва амалий тайёргарлигининг яхлитлигини назарда тутувчи комплекс тайёрлаш масаласи алохида урганилмаган.

Инновацион ёндашувнинг баъзи муаммолари мамлакатимиз педагог олимларидан А.Абдукодиров, Н.Азизходжаева, Б.Адизов, Н.Сайидахмедов, Ж.Йулдошев, Ф.Юзликаев, Р.Джураев, Ш.Мардонов, У.толипов, Д.Юнусова, С.Бозорова, М.Жуманиёзова, Ш.Шодмонова, Р.Сафарова, А.Чориев, МДуронов, О.Мусурмонова, Б.Фарберман, С.Гуломов, М.Лутфуллаев, У.Нишоналиевларнинг илмий тадкикотларида уз аксини топган [1].

Янгилик ва ижод кенг ва тор маънода талкин килинади. Тор маънода янги, бетакрор тизимни яратиш; кенг маънода - педагогик жараёнда мунтазам пайдо булувчи муаммоларни англаш ва хал этишга йуналтирилган фаолият сифатида каралади. Янгилик ва ижод хар кандай педагогик фаолиятнинг касбий мухим кисмидир. Шундай килиб, ижод ва янгиликни таълим жараёнида янгиликни яратиш ва куллаш сифатида тасаввур килиш мумкин [2]. Л.Д.Лебедева тадкикотларида «янгилик» тушунчасига таълим-тарбия технологияларини яхшилаш ва ривожлантириш максадида онгли узгартиришлар киритиш, бунда узгаришлар хар доим хам мутлак янги гоя ёки шакл булмаса хам замонавий вазият учун янги булиши керак, деб каралади [3]. О.С.Гребенюк, Т.Б.Гребенюклар фикрига кура янгилик энг кам сарф-харажат ва уни руёбга чикаришнинг энг маъкул тартибида янгиликни киритишдан олинадиган максимал натижани кафолатлайди [4].

Инглиз профессори В.Р. Спенсер "Инновация - бу аник вазиятда мутлако янги нарса, биз буни англаганимизда фойдаланишимиз мумкин" [9]

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

деб таъриф беради. Россиялик олимлар А.Кулагин "Инновация - бу инновацион, ишлаб чикариш, институционал молиявий, илмий-техник ва бошка сохалардаги янгиликдир" [4] деб таъриф берадилар. Д.Форининг "инновацион имкониятлар - бу мунтазам равишда комбинациялашган билимларни кашф килиш, улардан фойдаланиш демакдир. Бунда комбинациялашган жараёнларда асосий эътибор бериладиган жихат - бу билимдир" [5] деб таъкидлайди. И.Балабанов "Инновация-капитални янги техника ёки технологияга, ишлаб чикаришни ташкил килиш, мехнат, хизмат курсатиш ва бошкарувнинг янги шаклларига, жумладан, янгича назорат ва хисоб шакллари, режалаштириш ва тахлил усулларига киритишдан олинган, моддий тус олган натижадир" [5] деб таърифлаган.

Педагогик нуктаи назардан эса, замонавий таълим тизимида амалга оширилаётган инновацион жараёнлар, аввало, инсон фаолиятининг барча сохаларида ракамли технологияларидан фаол фойдаланиш билан боглик ва биринчи навбатда таълимнинг сифати ва самарадорлигини оширишга каратилгандир. Шу муносабат билан талабаларнинг касбий инновацион фаолияти тубдан бошкача маъно касб этади. Инновацион фаолиятнинг мохияти ва мазмуни шундан иборатки, талабалар учун таълим сохасидаги хар кандай янгилик укитувчи томонидан амалга оширилгандагини юзага чикади. Яъни, таълим жараёнида талабаларни объектдан субъектга айлантириш, биринчи навбатда, укитувчининг касбий компетентлигига богликдир.

Биология укитувчиси педагогик фаолиятининг инновацион мухити сифатида урганиш, узлуксиз таълим мазмуни, уни укитиш методлари ва воситаларидаги янгиликларни чукур илмий тахлил килиш оркали, биология таълимига киритилаётган янгиликларни таснифлаш, биология укитувчисининг инновацион педагогик фаолияти мазмунини аниклаш, олий таълим муассасасида булажак биология укитувчисини инновацион педагогик фаолиятга тайёрлашнинг назарий ва амалий асосларини ишлаб чикиш.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Шуни алохида такидлаш лозимки, мамлакатимизда инновацион жараёнларни шиддат билан ривожланиши натижасида инновацион инфратузилмага эхтиёж сезилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 августдаги «Кимё ва биология йуналишларида узлуксиз таълим сифатини ва илм-фан натижадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

4805-сонли карорининг 9-бандида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш максадида кимё ва биология фанлари йуналишларида узлуксиз таълим сифатини ошириш, таълим муассасалари учун илгор хорижий тажриба асосида замонавий укув ва илмий адабиётларни яратиш хамда илм-фан натижаларидан фойдаланишда таълим, илм-фан ва ишлаб чикариш сохалари уртасида узаро якин мулокот ва хамкорликни йулга куйиш вазифалари белгиланди [6].

Булажак укитувчиларнинг методик тайёргарлигини такомиллаштириш узок муддатли, мураккаб жараён булиб, ушбу жараённинг муваффакиятли якунланиши умумий педагогик фаолиятни мазмун ва методик жихатдан тугри ташкил этиш, юкори самарадорликка эга булиш ва кенг куламли ахборотлардан фойдаланишдан иборат.

Олий таълим ва халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малкасини оширишга ихтисослашган таълим муассасаларида биология укитувчиларининг методик тайёргарлигини такомиллаштириш учун:

биринчидан, бевосита таълим сифат курсаткичларининг мохиятини белгилаш; касбий йуналиши буйича булажак укитувчиларга куллайлик яратадиган методларни куллаш, узига хос таълим-тарбия мухитининг ташкил топиши натижасида укув муассасининг имиджини вужудга келтириш;

иккинчидан, булажак биология укитувчиларининг узлаштираётган назарий билимларини нафакат педагог оркали, балки ташки манбалардан ола билиши, кенг микёсда тафаккур юрита олишга ургатиш лозим, бу булажак укитувчининг методик тайёргарлигини намоён этиши учун оптимал шарт-шароитлари моделларини юзага келтиради;

учинчидан, олий таълим муассасалари лабораторияларида илмий тадкикот ишларини кенг куламда олиб боришнинг ташкил этилишини йулга куйиш. Бу таълим-тарбия жараёнида инсоний, молиявий, моддий-техник ресурсларни оптимал ишлатишга имкон беради.

Олий таълим ва халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малкасини оширишга ихтисослашган таълим муассасаларида биология укитувчиларининг методик тайёргарлигини такомиллаштиришда биологиянинг амалиёт билан алокасини таъминлаш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш, касбий фаолияти давомида узлуксиз равишда методик тайёргарлик даражасини ошириб бориш, ижодий тафаккурини ривожлантиришга йуналтирилган технологияларни жорий этиш зарур.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

Инновацион ёндашув укитувчидан олган билим ва куникмаларини амалиётга куллашни эмас, балки уларни доимий такомиллаштиришни талаб этади. Мазкур талаб билан богликдикда уз навбатида укитиш методларини танлаш тизими хам узгаради. Укитиш методларини танлаш ва амалаётга жорий этиш уз навбатида таълим жараёнига куйиладиган талабларга мувофик компетенцияларни такомиллаштиришдан иборат булади.

Булажак ёш педагог учун олий таълим муассасасида таълим олиш жараёни педагогик фаолиятни муваффакиятли амалга оширишда касбий жихатдан ахамиятли саналган билим, куникма, малака ва сифатни шакллантириш, ривожлантириш хамда узини-узи такомиллаштиришнинг энг мухим давридир.

Булажак биология укитувчилари таълим жараёнида билим асосларини эгаллаш жараёнида уларнинг тафаккури хам шакллана боради. Улар шахснинг эхтиёж, имкониятларини аник режа ва дастурлар, методлар асосида амалга ошириш, шахснинг мустакил фаолиятида самарали урин тутадиган аник физик тушунчалар, биологиянинг конуният асослари ва улардан фойдаланиш йул-йуриклари, мустакил фаолият курсатишда зарур буладиган барча билим, куникма ва малакалар мажмуини узлаштиришни, хаётда кайси сохани танлашидан катъи назар, эхтиёж даражасида биология буйича тайёргарликни шакллантириши, биология билим асосларидан тугри ва максадга мувофик холда фойдалана олишдир. Улар шахс баркамоллигини белгиловчи асосий сифатларни ифодалайди.

Олий таълим ва халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малкасини оширишга ихтисослашган таълим муассасаларида булажак биология укитувчисини методик тайёргарлигини такомиллаштиришда уларни укитиш ва масалалар ечиш методикаси, лаборатория ишларини бажариш, педагогик ва ахборот технологияларига амал килиш, мазкур фан мавзулари ва мазмунига караб укитиш методларини танлаш хакида тегишли билим ва курсатмалар бериш, илгор методик тажрибалар билан таништириш кабилар мухим хисобланади. Улар биология укитиш методикаси сирларини, бу фан буйича билим, малака, куникмага эришишнинг самарали ва оптимал йулларини урганиши, унинг дастури билан ишлаш, уни тахлил килиш, фан мазмунини соатлар буйича таксимлаш ва уни укитиш буйича методик йул-йуриклар хакида тушунчаларга эга булиши лозим.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Юкоридагилар асосида куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофикдир:

мактаб таълимида "инновацион фаолият" тушунчаларини "моддий" англаши учун зарур булган педагогик омилларни ишга тушуриш;

макатба таълимида биология фанини олдига куйилаган янги талаблар асосида ишларни янада жадаллаштириш, инновацион фаолиятни ташкил этилишини назарда тутган холда, таълим сифатини ривожлантиришда инновацион фаолиятга ургу бериш;

янгиликни урганишга интилаётган укитувчиларни моддий ва маънавий рагбатлантириш тизимини барпо этиш ва хоказо.

Бу каби амалий ишларни амалга ошириш натижасида мамлакатимизда инновацион фаолият янада ривожланади ва унинг окибатида инновацион фаолиятнинг сифати ва самарадорлиги таъминланади.

REFERENCES

1. Хдсанова Х. Н. Умумий урта таълим мактабларида органик кимё фанини укитишда инновацион усуллардан фойдаланиш. 13.00.02 - Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси. педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Самарканд - 2020.

2. Азизова Г.Г. Олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларининг касбий-педагогик фаолиятини такомиллаштириш (инглиз тили материаллари мисолида) 13.00.01 - "Педагогика назарияси. Педагогик таълимотлар тарихи" Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Самарканд - 2019.

3. Гаффаров Э. Инновация, ижтимоий инновация ва инновацион фаолият: илмий-назарий ёндашувлар. НамДУ илмий ахборотномаси. 2019 йил, 10-сон. 153-157 бетлар.

4. Сухорукова Л.Н. Теоретические основы культурно-исторического подхода к школьному биологическому образованию: Автореф. дисс. д-ра пед. наук. М., 2001.-36 с.

5. Третьяков П.И., Сенновский И.Б. Технология модульного обучения в школе: Практико-ориентированная монография /Под ред. П.И. Третьякова. М.: Новая школа, 2001. - 352 с.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-648-654

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 12 августдаги «Кимё ва биология йуналишларида узлуксиз таълим сифатини ва илм-фан натижадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги 4805-сонли карори.

7. Мустафакулов, А. А., Халилов, О. К., & Уринов, Ш. С. (2019). Цель и задачи самостоятельной работы студентов.

8. Abdurakhmanov, B. A., & Ayupov, K. S. (2010). Bakhadyrkha nov, MK, Iliev, Kh. M., Zikrillaev, NF, and Sapa rniyazova, ZM, Low Temperature Diffusion of Impu rities in Silicon. In Dokl. Akad. Nauk Resp. Uzb (No. 4, p. 32).

9. Бахадырханов, М. К., Зикриллаев, Н. Ф., Аюпов, К. С., Бобонов, Д. Т., Кадырова, Ф. А., & Ильхомжонов, Н. (2006). Спектральная область существования автоколебаний тока в кремнии, легированном марганцем. Журнал технической физики, 76(9), 128-129.

10. Абдурахманов, Б. А., Аюпов, К., Бахадырханов, М. К., Илиев, Х. М., Бобонов, Д. Т., & Зикриллаев, Н. Ф. (2010). Сапар-ниязова ЗМ, Тошев А. Низкотемпературная диффузия примесей в кремнии. Доклады АН РУз, (4), 32.

11. Bakhadirkhanov, M. K., Ayupov, K. S., Zikrillaev, N. F., Kadirova, F. A., & Bobonov, D. T. (2002). Strongly compensated silicon as a new class of materials for electronics.

12. Taylanov, N. A., Dzhuraeva, N. M., & Bobonov, D. T. (2019). Diffusion evolution of electromagnetic perturbations in superconductors. Uzbekiston Fizika Zhurnali, 21(2), 130-132.

13. Бахадырханов М.К., Исамов С.Б., Илиев К.М., Камалов К.У. (2015). Аномально долгое время жизни дырок в кремнии с нанокластерами атомов марганца. Полупроводники , 49 (10), 1332-1334.

14. Хасанова, Г. (2021). ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПЕДАГОГЛАРИНИНГ КРЕАТИВ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ МАЗМУНИ. Academic research in educational sciences, 2(1).

15. Халилов, О. К., & Бобонов, Д. Т. (2021). КИМЁ ВА ФИЗИКА КУРСИНИ УКИТИШДА ЛАБОРАТОРИЯ ИШЛАРИНИНГ МА^САД ВА ВАЗИФАЛАРИ. Scientific progress, 2(6), 199-203.

16. Хасанова, Г. И. К (2021). БОЛАГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ТАЪЛИМНИ АМАЛГА ОШИРИШДА ТАРБИЯЧИНИНГ КАСБИЙ КОМПЕТЕНТСИЯСИНИНГ АXАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(9), 1051-1056.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.