Научная статья на тему 'БИОГАЗДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

БИОГАЗДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
31
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Биогаз биомассаси / биогаз / биоўгит / биореактор / газголдерли / анаэробик ва метан гази. / Biogas biomass / biogas / biofertilizer / bioreactor / gasholder / anaerobic and methane gas

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Холмирзаев, Илҳом Жумаевич, Хушбоқов, Ботир Аъзамат Ўғли, Ишматов, Алижон Эркинжонович

Қишлоқ хўжалиги, чорва ва паррандачилик чиқиндиларидан биологик анаэробик (хавосиз) бижғитиш усулида метан гази ва экологик жиҳатдан тоза минералларга бой биоўғит олишга имкон берадиган қурилмаларни характеристикалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BIOGAS USE PROSPECTS

The characteristics of devices that allow obtaining biofertilizer rich in methane gas and ecologically clean minerals in the biological anaerobic (airless) digestion method from agricultural, livestock and poultry wastes are given.

Текст научной работы на тему «БИОГАЗДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(6), June, 2023

БИОГАЗДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Холмирзаев Илхом Жумаевич

ТМТИ "ЭЭЭ" кафедраси ассистенти Хушбоков Ботир Аъзамат ртли

ТМТИ "ЭЭЭ" кафедраси ассистенти.

Ишматов Алижон Эркинжонович

Сариосиё 2-сонли КХМ директори.

АННОТАЦИЯ

Цишлоц хужалиги, чорва ва паррандачилик чициндиларидан биологик анаэробик (хавосиз) бижзитиш усулида метан гази ва экологик жщатдан тоза минералларга бой биоузит олишга имкон берадиган цурилмаларни характеристикалари келтирилган.

Калит сузлар: Биогаз биомассаси, биогаз, биоугит, биореактор, газголдерли, анаэробик ва метан гази.

The characteristics of devices that allow obtaining biofertilizer rich in methane gas and ecologically clean minerals in the biological anaerobic (airless) digestion method from agricultural, livestock and poultry wastes are given.

Key words: Biogas biomass, biogas, biofertilizer, bioreactor, gasholder, anaerobic and methane gas

Приведены характеристики устройств, позволяющих получать биоудобрение, богатое газом метаном и экологически чистыми минералами, методом биологического анаэробного (безвоздушного) сбраживания из отходов сельского хозяйства, животноводства и птицеводства.

Ключевые слова: биогаз, биомасса, биогаз, биоудобрение, биореактор, газгольдер, анаэробный и метановый газ.

3-октябрь санасида электр энергиясидаги ишларни ахволини чукур тахлил килиш, сохасини янада ривожлантириш буйича кушимча чора-тадбирларни белгилашга багишланган йигилиш утказди.

Йигилишда : Ривожланган давлатларда 1 киловатт энергия олиш учун 240260 грамм ёкилги сарф этилаётгани ва бу корсатгич айни пайтда Узбекистондаги айрим стансияларда 2 баробар куп ёкилги сарфланаётгани. Йилдан йилга ахолини тез суратлар билан усиб бориши ва ахолини электр

ABSTRACT

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев жорий йилнинг

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(6), June, 2023

энергиясига болган таълаби ошиб бораётганлиги учун энергия ишлаб чикаривчи янги кувватларни яратиш учун замонавий техналогиялардан фойдаланиб кайта тикланувчи энергия манбаларини кенг жорий этиш "Узбекенерго"жамиятининг асосий вазифаси булиши зарурлигини алохида таъкидлаб утди.[6]

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Иктисодий тараккий этган ва ривожланиб бораётган мамлакатларда углеводород хом ашёсининг жахон микёсидаги захиралари камайиб бораётган шароитда иктисодиётнинг баркарор ривожланиши ва ракобатбардошлигини оширишнинг энг мухим омили сифатида мукобил энергия манбаларидан амалда фойдаланиш буйича ишланмалар жадал суръатлар билан олиб борилмокда [1].

Юртбошимиз томонидан "Мукобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармоннинг имзоланиши мамлакатнинг тараккиёти, эртанги куни ва турмуш ободлигини таъминлашга хизмат килиши билан ахамиятлидир.

Шу максадда кулланилаётган кайта тикланувчи энергия турларидан бири биогаздир.

ТАДЦЩОТ УСЛУБИЯТИ:

Биогаз олиш техналогиясини яратиш ва такомиллаштириш нафакат маълим микдорда кайта тикланувчи энергия олиш имконини беради. Шу билан бирга дехкончилик учун сифатли биогомус ишлаб чикарилади, хамда атроф мухитнинг экологик холатини хам сезиларли равишда яхшиланишига олиб келади [3].

Юртимизда кишлок хужалиги, чорвачилик ва паррандачилик чикиндиларини хавосиз жойда бижгитиб биогаз олиш имкониятлари хам чексиздир.

Биогаз биомасса, яъни гунг ёки бошка чикиндиларни махсус герметик махкамланган сигим - биореакторда анаэробик (хавосиз) бижгитиш натижасида хосил булади.

Бижгиш пайтида дастлабки боскичда биомасса таркибидаги микрофлора ривожланади, кейин эса органик моддалар кислота куринишини олади. Жараён нихоясида ачитки (бижгитки) таркибидаги метан хосил килувчи бактериялар харакатга келади ва бунинг натижасида керакли махсулот - метан ва углекислота ажралиб чика бошлайди. Олинган биогаз тозаланиб, газголдерга тупланади, ундан эса газ кувурлари оркали фойдаланиладиган жойгача узатилади ва худди табиий газ каби ёкилади.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(6), June, 2023

Биогаз технологияларидан фойдаланишнинг афзалликлари шундаки, улар ёрдамида, биринчидан, ёкдлгига сарфланадиган маблагни иктисод килиш, иккинчидан вакт ва жойни тежаш, кул мехнатини камайтириш, учинчидан атроф-мухитни химоя килиш мумкин.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ:

Биогаз асосан метан (55-85%) ва углерод икки оксидидан (15-45%) ташкил топган булиб, таркибида оз микдорда (0-3%) вадород ва олтингугурт бор . Унинг ёниш иссиклиги куб метрига 25 Мж (0,6 л бензин, 1,7 л спирт ва 1,7 кг утинга ёки 1,4 квт/соат энергияга тугри келади).

Биогаз ишлаб чикаришга усимликшунослик, чорвачилик ва озик-овкат саноатининг барча чикиндиларини хом-ашё(биомасса) сифатида куллаш мумкин. Масалан, йирик шохли корамол гунгининг бир тоннасидан 60-65 куб метр биогаз олинади. Битта корамол кунига 30-35 кг гунг хосил килиши хисобга олинса, ундан 1,7-2,5 кубметр ишлаб чикариш мумкинлиги маълум булади. 4 кишидан иборат 100 м2 сатхга эга уйда истикомат килувчи хонадон 100 м2сатхга эга молхонаси билан овкат тайёрлаш, сув ва иситишларга кунига 46,9-52,6 кубметр биогас сарфлайди[4]. Биогазни маълум кисми, биогаз ишлаб чикарувчи курилма реакторидаги биомассани киш ойларида иситишга сарфланишини хисобга олсак, кунига 60 кубметр биогаз сарфланишини аниклаш мумкин. Ёз ойларида эса биогаз сарфи 6,6 кубметр дан ошмайди. Демак, биогаз асосан хонадон ва молхонани иситишга сарфланади. Бу уз навбатида илик кунларда биогазни кишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлашга сарфлаш ва уни газголдерларида туплаб куйишга йуналтириш имкониятини яратади. Демак, 30 та корамолга эга булган ахоли ва фермер хужалиги 15-16 м3 хажмдаги реакторга эга биогаз ускунасидан фойдаланиб уз хонадонини ва энергияга булган эхтиёжини тулик таъминлаши мумкин.

Ахоли ва фермер хужаликларидаги корамоллар Ёши ва турига караб кунига тупланадиган чикинди микдори турлича булиши мумкин. Бундан ташкари хужаликда отлар, майда шохли молар, товуклар ва бошка кишлок хужалиги жониворлари чикиндилари тупланиши мумкин. Уларнинг хар биридан чикадиган биогаз микдори хам турлича булади. Демак, ускуна реакторининг хажми, чикиндиларга мос ортиб бориши учун, уни 10 ва 20 м3 (30 м3 ва хоказо) хажмга эга булган модулларда ясаш максадга мувофик. Чикиндилар хажми ортса модуллар сони хам ортиб боради. Чикиндилар кулами камайса ишлаётган модуллар сони хам камайтирилади.

Юкорида курилган мисолда 2 та 10 м3 хажмли куш реакторли биогаз ишлаб чикариш ускунаси, хужаликни биогазга булган эхтиёжини тулик

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(6), June, 2023

кондиради. Модуллар узлуксиз ёки узлукли (дискрет) ишлатилиши мумкин. Куш модулли ускуналарни дискрет ишлатиш самаралирок хисобланади. Биринчи реактор тулганидан кейин, биомасса иккинчи био реакторга солинади.

1-расм. Газголдерли, хом-ашёни кулда тайёрлаб, пневматик юклайдиган ва аралаштириладиган, реакторда хом-ашёси киздириладиган биогаз курилмаси схемаси.

1-гунг солинадиган махсус идиш, 2-сув иситиладиган козон, 3-реактор, 4-саклагич клапан, 5-сув филтр, 6-електрокантактли манометр, 7-компрессор, 8-резервуар, 9-биоугитни саклаш идиши, 10-хом-ашёни бушатиш кувири. 11-транспорт килишга узатиш кувури, 12-газголдер, 13-газ редуктори, 14-газли аралаштиргич.

Модуллардаги асбоб ва анжомларни (реактор копкоги, аралаштиргич, узатгич, иситиш системаси ва хоказо) унификациялаштириш, биогаз ишлаб чикариш ускунасидан фойдаланиш, техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш ишларини хамда махсулотни сертификатциялаш ишларини тезлаштиради. Х,ажми 10 ва 20 м3, булган реакторларнинг аралаштиргичи, махсулотни узатиш, хом ашё солиш анжомлари ва бошка жихозлар улчами хамда шакли бир хил булиши керак. Реактор хажмидан катъий назар, реактор копкоги ва ресивер камералари, газ узатувчи кувурлар улчами, улчаш асбоблари бир хил булиши керак.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(6), June, 2023

Унификациялаштирилган модулли биогаз ускуналарини яратиш ва кенг жорий килиш ахоли ва фермер хужаликлари томонидан биогаз ишлаб чикариш куламини ошириш ва энергия билан таъминланиш холатини яхшилатди хамда ноанъанавий энергия ресурсларидан фойдаланиш хакидаги давлат дастурини ишлаб чикаришга хизмат килади. Барча биогаз ишлаб чикариш ускуналарини созлаш, ишга тушуриш ва таъмирлаш ишларини мувофиклаштиради хамда нархларни мутоносиблигини таъминлайди. Турли корхона ва ташкилотлар томонидан жойларда ишлаб чикариладиган ускуна ва анжомларни стандартлаштиради. Бундан ташкари, биогаз ишлаб чикарувчи ускуналарда ишлайдиган ишчилар малакасини ошириш ишларини ташкил этишни осонлаштиради.[3]

Умуман олганда, органик чикиндини кайта ишлаш ва хосил буладиган махсулотлардан фойдаланиш тугри йулга куйилганда, биогаз курилмаларига сарфланган маблаг бор-ёги бир неча йил ичида тулик копланади.

Хулоса килиш мумкинки, унификациялаштирилган модулли биогаз ишлаб чикариш ускуналари, курилма ва анжомларидан фойдаланиш куйидаги афзалликларга эга:

1.Газ ва энергия таъминотидаги узулишлар ва нархлар узгаришига богликлик йуколади..

2.Азот ва фасфорга бой биоугит олиш оркали кишлок хужалиги чикиндиларидан тула холис булинади.

ЗДишлок хужалиги махсулотларини кайта ишлаш оркали янги нархи пастрок ракобатбардош махсулот турини ишлаб чикариш мумкин булади.

4.Биогаз ишлаб чикарувчи ускуналарни арзон нархларда харид килишга , урганиш, созлаш ва ишга тушириш ишларини камайтиришга эришилади.

5.Ускуна асбоб-анжомларини импорт урнига, жойлардаги корхоналарда ишлар чикариш мумкин булади.

6.Биогаз ишлаб чикарувчи ускуналарда ишловчи ишчиларни кам харажат билан кайта тайёрлашга эришилади.

7Диммат, куп мехнат ва куч талаб этадиган ностандарт биогас ускуналарини хориждан олиб келиш ва куришга хожат колмайди.

Бундан ташкари, илмий-текшириш муассасаларида

унификациялаштирилган модулли ускуналар самарадорлигини, техналогиясини ва ишлаш режимларини такомиллаштириш изланишларини бир хил шароитда утказиш ва кайтариш мумкин.

ХУЛОСА

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(6), June, 2023

REFERENCES

1. Мукобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида, Узбекистан республикаси президентининг фармони, Тошкент ш., 2013 йил 1-март, ПФ-4512-сон.

2. И.А. Каримов "Жахрн молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари", Тошкент-"Узбекистон", 2009 йил.

3. Раджабов А , Шоумаров Ш,Тураев С.М. Узбекистонда мукобил энергия манбаларидан сифатли унификациялаштирилган модулли биогаз ишлаб чикариш ускуналарини яратиш истикболлари хакида Уз Рес-си агросаноат мажмуаси тармокларида иновацион бошкарув фаолиятини модернизациялаш ва ривожлантириш муаммолари илм-амал. Конф. Материаллари ТошДАУ 2013.143-144 бет.

4. ТИЛЛОЙЕВ. Л. И." Чикиндилардан биогаз олиш курулмасини энергетик характеристикаларини урганиш ва олинадиган газни тозалаш технологиясини такомиллаштириш" илмий дессертатсияси. 2015-йил Бухора Ммухдндислик-Ттехника Иниститути 72-бет

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.