CC BY
26ГТАХР 14.35.09
Б1Л1М БЕРУД1 ЖЕТ1ЛД1РУДЩ ЖАЦА ПАРАДИГМАЛАРЫ: ШЕТ Т1Л1 М¥ГАЛ1МШЩ КЭС1БИ Ц¥З1РЕТТ1Л1Г1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУ НЕГ1З1НДЕ
Ц.Т. Кунесбаева
6М011900-«Шетел тiлi: ею шетел тш» мамандыгынын 1 курс магистранты, Казац мeмлeкeттiк цыздар педагогикалыц унивeрситeтi email: sabakunya@mail.ru
Бул мацалада бэсекеге цабшетп дамыган мемлекетт1н сауатты, кэс1би тургыдан жан-жацты, рухани дуниес бай шыгармашыл тулгасын цалыптастыру ушш б1л1м жуйес1ндеп цаз1рп замангы жогары б1л1мн1н мацсаты мен басты стратегиялыц багдары царастырылган. Б1л1м берудег1 жана парадигмалар, шет тш мугал1мшщ кэс1би цуз1реттшпн цалыптастыру, б1л1мге багытталган мазмунды цузыретттшк, ягни нэтижеге багдарланган б1л1м мазмунына алмастыру цажеттшп керсет1лген. Шетел т1л1 пэн мугал1мдерш даярлаудын, царастырып отырган педагогикалыц жуйенщ сыртцы цураушылары арцылы оцытудын нэтижес1н арттыруга багыттау басты устаным. Сонымен цатар, б1л1м беру мекемелер1ндеп шетел т1лдер1н уйрету мэселес1 бупнп кунн1н басты мшдеттерше айналып отыргандыгы царастырылады. Жалпы алганда мацалада, Шет тшнщ кэс1би маманы цузыреттшпне езшщ 1с — эрекет1н сыни тургыдан багалап, кэс1би цузыреттшкп жет1лд1ру, оцушылармен дурыс царым - цатынас орныцтыра алу цасиеттер1 де ауцымды келемде ашылган.
Т}йт свздер: цузыретттт тэсж, парадигма, функционалдыц сауаттылыц, даралыцты дамыту, нэтижеге багытталган ic-эрекет, концептуалды идея
H.Э.Назарбаевтьщ «Казацстаннын ушiншi жангыруы: жаhандыц бэсекеге цабiлeттiлiк» атты Жолдауы - егемен eлiмiздiн турацты дамуын цамтитын, мeмлeкeтiмiздiн барлыц саласына сeрпiн беретш, цужат. Елбасы Н.Э. Назарбаев «Жана элемдеп жана Казацстан ушiн ен нeгiзгi басымдыцтын бiрi - бшм саласынын цурылымын жанарту, бiлiм беруд жeтiлдiрудiн жана парадигмаларын цалыптастыру жагдайы»,- деп атап керсeттi. Сонымен цатар, «Казацстан-2050» стратегиясы: цалыптасцан мeмлeкeттiн жана саяси багыты» атты Жолдауында «Бшм жэне кэшби машыц - заманауи бшм беру жуйесшщ, кадр даярлау мен цайта даярлаудын непзп багдары. Бэсекеге цабшетп дамыган мемлекет болу ушш бiз сауаттылыгы жогары елге айналуымыз керек. Барлыц жeткiншeк урпацтын функционалдыц сауаттылыгына да зор кещл белу цажет», - деп атап керсетп [1].
Казацстан бiлiм беру парадигмасы КР Конституциясы, "Казацстан - 2030" стратегиялыц багдарламасы, бiлiм беру саясаты, зандар мен ресми цужаттарды терен талдау нэтижeсiндe цалыптасып кeлeдi [2]. Теориялыц талдаулар керсeтiп отыргандай, тарихи кезенде бiрiн-бiрi алмастырушы парадигмалар нэтижешнде жана идеялар мен принциптер, шыгармашылыц цатынастар мен мэдeниeттiн дамуын терен угынуды талап eтeдi. Сонымен, галымдардын пiкiрлeрiн тiрeк ете отырып жэне талдау нэтижeсiндe: бiлiм берудщ жана парадигмасы - жана еркениетпк багдар тургысында, мeмлeкeттiк стандарттарга сай, жан-жацты дамыган жеке тулганы цалыптастыруга багытталган, интеллектуалдыц бiлiм орталыгы ретшдеп инновациялыц мектепте гылыми - эдюнамалыц нeгiздeлгeн бiлiм бeрудiн концептуалдыц модeлi деген аныцтама бeрiлдi. Бiлiм беру дагдарысына талдау жасау бугiндe ен алдымен адамнын шыгармашылыц мэнi мен руханилыцты дамытуга багытталган жана бшм беру парадигмаларын жасау цажеттшгш тусшуге алып кeлдi. Бул ретте бшм беру практикасынын нeгiзгi мiндeттeрi табигат пен цогамнын зандарын оцыту гана емес, сонымен бiргe, элeмнiн шыгармашылыц тургыдан цайта жасалуынын гуманистiк эдюнамасын менгеруге кемек беру жэне «адам - табигат - цогам» жуйесшдеп царым - цатынастарды уйлeсiмдi ету болып отыр. Мундай мiндeттeрдiн непзп мацсаты адамнын шыгармашылыц элеуетш сацтау мен дамыту болып табылатын инновациялыц бшм беру гана шеше алады.
«Парадигма» - латыннын мысал деген сезшен шыццан. Бул бiлiмнiн концептуалды модeлi рeтiндe пайдаланылады. Бiлiм парадигмасынын кеп тараган турлeрi аз емес. Оларга мыналар жатады:
I. Дэстурлi-консeрвативтiк (бшм парадигмасы);
2. Феноменологиялыц (гуманистiк парадигмасы);
3. Рационалдыц (тэртiптiлiк парадигмасы);
4. Технократтыц;
5. Эзотерикалыц.
3p6ip парадигма «не ушш тэрбиелеу керек, оцушыларды цандай мацсатца дайындау керек, не ушш eмiр сYремiз?» деген сура^тарга жауап бередi. Мэселен, дэстYрлi бшмдш парадигмада бiлiм берудщ басты мацсаты: «Бшм, бiлiм, цандай жагдайда да тек бшм!». Мунда еркениет пен мэдениетп урпацтан-урпацца жеткiзу негiзгi мацсат болып саналады.
- Феноменологиялыц немесе гуманистш парадигмада жеке тулганыц шю дYниесiн дамыту, оны ерiктi, рухани жеке адам ретiнде тану жэне адамдармен тiл табысуында ерекшелену цабшеттерш жетiлдiру царастырылады. Бшмнщ гуманитарлыц парадигмасыныц дщгеп - оцушы емес, дайын бiлiмдi мецгерудеп ацицатты тYсiнушi адам. Мунда оцушы мен муFалiм арасындагы царым-цатынас: ынтымацтастыц, езара жауапкершiлiк, ез позициясын еркiн тацдау жаFдайында диалогпк устанымда eрбидi.
- Рационалдыц парадигмаFа оцушыгеа бшмнщ тYрлi тэсшдершщ тиiмдi жацтарын, ортаFа бейiмделу, оныц ойы, сезiмi жэне iс-эрекеттерiмен санасу, оларды мецгерту жатады.МундаFы басты к;агида: «мектеп - бул фабрика, ал оцушы - оныц шикiзаты». Булай оцытудыц негiзгi эдiстерi - тренинг, теспк бацылау, жекелеп оцыту жэне мэ^цщ тYзету. Fылымды тэртiп тiлiне аударFан Америка педагогы Р.Мейджер «Муныц бэрi оцушыны да, муFалiмдi де дамытады. Егер муFалiм бэрiн e3i атцарса да, оцушы еншiсiне Yйлестiру мен бацылау цалады» дейдi.
- Технократтыц парадигманыц негiзгi мацсаты - нацты Fылыми бiлiмдер. «Бiлiм - ^ш» адамды баFалау, оныц бiлiмi, жэне мYмкiндiктерiмен аныцталады. Адамныц цасиет - оныц бiлiмiмен, тэртiбi жэне тасымалдаушылык рeлiмен ретiнде танылады.
- Эзотерикалыц парадигма - оцушыныц болмыстыц таботи кYшi. И.Колесниковтыц пiкiрiнше, адамныц цоршаFан элеммен iс-эрекетiнiц жоFары децгейi. Мунда адамныц ацицатца мэцгiлiк eзгермейтiн цатынасы кeрiнуi тиiс. Бул жерде оцушыныц дамуындаFы муFалiмнiц адамгершiлiк, психологиялыц, физикалыц функциялары ерекше уFым болып табылады [3].
Сонымен цатар, бiлiм беруд жетiлдiрудiц жаца парадигмаларын цалыптастыруда, шет тiлi муFалiмiнiц кэсiби цузiреттiлiгiн дамыту басты назарда. Себеб^ келер урпацца цоFам талабына сай тэрбие мен бшм беруде шет тiлi муFалiмiнiц инновациялыц iс-эрекетiнiц Fылыми педагогикалыц непздерш мецгеруi - мацызды. Бала жаныныц баFбаны, жас урпацца бiлiм мен тэрбие беретш муFалiм ары таза, эдешг, ой-eрiсi кец, жан-жацты бшмд^ устамды, eз ойын шэкiртiне аныц, дэл жеткiзетiн болуы тиiс. Шет тш муFалiмiнiц цузiреттiлiгiн дамыту - Yнемi Yздiксiз iзденiсте болу, eз бiлiмiн жетiлдiру, сабац беру сапасын арттыра тYсу арцылы кeрiнiс табады. Бiлiм берудегi жацалыц пен цоFамдаFы жацалыц бiр мацсатты кeздейдi, олар даму мен прогрестщ цабiлетiн арттыруы цажет.
Шетел múirnH бтм берудегг тупкг мацсат — екiншi тшдш тулFаны цалыптастыру, яFни, цос плвд, цос мэдениеттi мецгерген бiлiм алушыны даярлау деген тужырымFа саяды. Ал мацсаттыц негiзiн бiлiм, маFлуматтар, бшктер, цабiлеттер жэне цузыреттер цурайды. Осы орайда бшм беруде цузыреттiлiк эдюш басшылыцца алу кeкейкестi мэселеге айналып отыр. Бул мэселенiц ойдаFыдай шешiмi шетел тiлiн оцыту мазмунын аныцтауда терминдер жYЙесiн нацтылау эрекетiмен ты^ыз байланысты.
«Кузыреттшк» пен «цузырет» уFымдары педагогикалыц цызметкерлердiц бiлiктiлiгi мен кэшби шеберлiгiн баFалау барысында жиi цолданылFанымен, цазiргi уацытца дейiн аталмыш уFымдардыц толымды эрi нацты маFынасы бершмеген, сонымен цатар цос уFымныц eзара ара жiгi де ажыратылмаFан [4].
Шетел тмн оцыту барысында цузыретттк ddicmi тке асыруда цолданысца ие болатын бмм беру технологиялары твменгi сипатта болуы керек деген птрге цосыламыз:
• жеке-баFдарлы оцыту технологиясы;
• модульдш технология;
• проблемалыц оцыту технологиясы;
• кейс-стади (жаFдаяттыц талдау);
• жоба технологиясы — оцушыларды шыгеармашылыц жэне зерттеу жумысына
тарту;
• ынтымацтастыц негiзде оцыту — сабац Y^i^^ психологиялыц жайлы ахуалды цалыптастыру;
• сыни ойлау технологиясы жэне SWOT-талдау.
Kß3aK, мeмлeкeттiк ^bndap пeдaгогикaлыцунивeрситeтiнiц Хaбaршысы № 1 (77), 2019
М¥Faлiмнщ к¥зыpеттiлiгiн тaлдaп бaFaлay кезiнде эцгiме-C¥хбaттыц мaцызы 30p, себебi оныц бapысындa м¥Faлiмнiц педaгогикaльщ тэжipибесi, ^ызмет нэтижелеpiне беpеp
бaFaсы, кэсiби дaмy бaFдapы, эpiптестеp мен тYлектеpдiц м¥Faлiмге деген сыни кeзrçapaсы aйrçындaлaды. Атaлмыш эцгiме-C¥хбaттapдыц мaтеpиaлдapыныц негiзiнде м¥Faлiмнiц K¥зыpеттiлiri тypaлы белгiлi 6ip ой-т^жыфым жaсayFa болaды.
Бiлiм мен arçпapaт Yстемдiк ^¥PFaн rçоFaмдa бiлiм беpy жYЙесi инновaцияльщ экономитаныц негiзгi бeлiгi болып тaбылaды. Kaтaц тaлaптapы ^mima^m келе жaтrçaн инновaцияльщ экономикa Kaâ сaлaдa болсa дг, бYгiнгi мaмaнныц rç¥зыpеттiлiгiн, яFни e3 сaлaсы бойыншa o^mKipimR rçaлыптaсyын, кэсiбилiгiн, eмipдiц eзгеpмелi жaFдaйынa бейiмдiлiгiн, 0Faн сaй e3 бшмш пaйдaлaнy Faнa емес, оны rçaжеттiкке rçapaй тольщтыpып отыpyды тaлaп етедь
KоFaмдa элеyметтiк, мэдени Yдеpiспен rçaмтaмaсыз ететiн жоFapы ^ндылыщ - бшм. Осы жоFapы ^ндылыщ сaпaсын кeтеpyдiц бaсты шapты - педaгогтapдыц кэшби ^¥зыpеттiлiгiн дaмытy болып тaбылaды. Олaй болсa, бiлiмге негiзделген rçоFaм к¥Pылысыныц негiзгi бaсымдьщтapын есепке aлa отыpып, педaгог мaмaндapдaн aсa жоFapы кэаби к¥зыpеттiлiк тaлaп етiледi.
K¥зipеттiлiк тэсш идеясы - «rçоFaмFa ^ц^й, жеке т¥ЛFaFa ^ц^й бiлiм rçaжет жэне ол rçоFaмныц ^ц^й rçaжетiн eтей aлaды» деген C¥paвдa жayaп беpедi. О^ытушыныц K¥зыpеттiлiгiн rçaлыптaстыpy - бYгiнгi бiлiм беpy сaлaсыныц eзектi мэселелеpiнiц 6ipi. K¥зыpлыльщ тэсiл, бiлiм сaпaсын apттыpyды дэстYpлi тэсiл мен бшм мaзм¥нын ^nFaïïry aprçылы шешудщ apaсындaFы rçapaмa-rçaйшыльщтaн тyындaFaн дaFдapыстaн шы^удыц 6ip жолы деп ^apaстыpyFa болaды. Б^л тэсiл бiлiм беpyдiц нэтижесiне бaсты оpын беpедi. Оныц сaпaсы aлFaн бшмнщ кeптiгiнен емес, сол бiлiмдi rçолдaнa бiлyмен мaцызды [5].
K¥зыpеттiлiк жишкгаушы ^ым pетiнде децгейлш к¥PылымFa ие. Атaлмыш к¥Pылым Yш дейгейден т¥paды. Тeменгi бaзaльщ децгейге зияткеpлiк iс-эpекеттеp (тaлдay, синтездеу, жaлпылay, жоспapлay, болжay) жaтaды, б^л децгейдщ ^дышты дaмy кезещ rç¥зыpеттiлiктiц aлFышapты болып тaбылaды. Екiншi децгейге т¥ЛFa ^¥зыpеттiлiгiнiц сипaтын ami^'ambra жеке-бaс rçaсиеттеpi кipедi. Атaп aйщaндa, мarçсaттыльщ, жayaпкеpшiлiк, деpбестiк, жита^ылыщ, кpеaтивтiлiк жэне т.б. K¥зыpеттiлiк к¥Pылымыныц Yшiншi децгейiне ^¥зыpеттiлiктiц iшкi мaзм¥ны, компоненттiк к¥Paмы жaтaды. OFaH келесi аспектiлер енедi:
1. K¥зыpеттiлiк мaзм¥нын бiлy (когнитивтiк aспект).
2. 3p тYpлi ^пыты жэне ^дышты емес жaFдaйлapдa e3 к¥зыpеттiлiгiн кepсете бiлy бiлiгi (мшез-^лыщтыщ aспект).
3. K¥зыpеттiлiктiц мaзм¥нын, YДеpiсiн жэне нэтижесш ^ц^лы^^ т¥pFысынaн сapaптay(к¥ндыльщты-мaFынaльщ aспект).
4. K¥зыpеттiлiк YДеpiсi мен нэтижесш эмоционaлдьщ-еpiктiк pеттеy (pеттеy aспектiсi).
5. ТYpлi жaFдaяттapдa элеyметтiк жэне кэшби мiндеттеpдi шешу бapысындa ^¥зыpеттiлiк элеуетш iске aсыpyFa дaйын болу (мотивaцияльщ aспект) [2; 7].
М¥Faлiмнiц к¥зыpеттiлiгi — ш^ты ya^rc шецбеpiнде жэне сэттi педaгогикaльщ ецбек нэтижелеpiнен кepiнетiн тэжipибелiк-бaFдapлaнFaн бiлiмдеp, бiлiктеp жэне стpaтегиялap. Бaсrça эpiптестеpi «кэшби ол^шы^^» жiбеpгенде немесе оpын aлFaн мэселеш шешуден бaс тapтrçaн ya^ira к¥зыpеттiлiк элеyетi мол м¥Faлiм CYбелi нэтижеге ие болaды. Мысaлы, aсa тaлaпшыл aтa- aнaлapмен ж^мыс жaсaFaндa кикiлжiндеpдi ецсеpy, жaцa стaндapттap бойыншa бaFдapлaмaлap эзipлеy, жaцa буын оrçyльщтapымен ж^мыс жaсayFa кeшy, жaцa бiлiм беpy технологиялapын rçолдaнy, Fылыми-эдiстемелiк экспеpиментке ^тысу жэне тaFы бaсrça ^стездыц кэшби шебеpлiгi мен дapыны ¥штaсrçaн болмысыш сaй iс-эpекеттеp.
Эз кэсiби ^ызметш сэттi жYзеге aсыpy Yшiн м¥Faлiм негiзгi, пэндiк жэне apнaйы K¥зыpеттеp тобын игеpyi мiндеттi.
Kолдaнy aясы кец, эpi эмбебaп болып келетш к¥зыpеттеp «непзп ^¥зыpеттеp» деп aтaлaды. Негiзгi к¥зыpеттеp мaмaнныц жaн-жa^ты болуын rçaмтaмaсыз етедi. Еypопa кецесi непзп K¥зыpеттеpдiц бес тобын aжыpaтты:
• сaяси жэне элеyметтiк ^¥зыpеттеp, яFни т¥ЛFaныц eзiне жayaпкеpшiлiк aлy, бaсrça aдaмдapмен бipлесе мэселенi шешiп, оныц жYзеге aсыpылyынa ^тысу, эp тYpлi этномэдениеттеp мен дiндеpге толеpaнттыльщпен rçapay, жеке мYДдесiн кэсiпоpын мен rçоFaм rçaжеттiлiктеpiмен Yйлестipе бiлy rçaбiлеттеpi;
• мэдениетаралыц цузыреттер — турлi улт, мэдениет, дш екшдершщ езара тусшютш, сыйластыц, цурмет нeгiздe царым-цатынас жасауы;
• коммуникативтiк цузырет дeгeнiмiз — эр турлi тiлдeрдe ауызша жэне жазбаша царым-цатынас жасау технологияларын менгеру (онын iшiндe компьютeрлiк багдарламалау, Интернет жeлiсi арцылы царым-цатынас жасау);
• элеуметпк-ацпараттыц цузырет — ацпараттыц технологияларды менгеру, БАК-тагы ацпаратца сыни кезцараспен царау;
• жеке-бас цузырет — езiнiн бiлiм беру денгешн турацты арттыруга дайын болу, жеке-бас элeуeтiн толыццанды iскe асыру цажeттiлiгiнiн болуы, ез бeтiмeн бшм мен бiлiктeрдi игеру, езiн-езi дамыту цабшеттерь
Нeгiзгi цузыреттер кез келген мугатмнщ цызмeтiн сипаттайды. Ягни барлыц мугатмдер оцушыларга бiлiм бeрiп, педагогикалыц мацсаттарга цол жeткiзiп, оцу нэтижелерш бацылауга мiндeттi. Кажетп ацпаратты iздeстiру, езiнiн теориялыц жэне практикалыц бшмдерш дамытып, керсете бiлу, эр оцушынын танымгeрлiк мумкiндiктeрiн ашу, кернeкi графикалыц цуралдар мен компьютeрлiк технологияларды цолдану да манызды. Нeгiзгi цузыреттерге керсету, тушцщру, машыцтану, зерттеу, багалау сияцты жалпы дидактикалыц эдiстeрдi сэттi цолдану жатады. Оцушылар жэне олардын ата-аналарымен бiрлeсe жумыс жасай отыра, олардын жагдайын тусiнe отырып, царым-цатынас барысында кешбасшы бола бiлу де муFалiмнiн кэсiби цызмeтiнiн сапалы керсeткiшi.
Шетел тш муFалiмдeрiнiн пэндiк цузырeттeрiнiн непзп цузыреттерден айырмашылыцтары бар. Аталмыш цузыреттщ аясында жана буын оцулыцтарын цурастыру, оцу-эдiстeмeлiк цуралдарын сауатты турде енпзу, жана оцу-эдiстeмeлiк кeшeндeрдi объeктивтi баFалап, уацытында оларFа кешу, жeтiспeйтiн эдютемелш материалдарды эзiрлeп, оцушылардын жобалыц жумысын уйымдастыру талап eтiлeдi. МуFалiм оцу удерюш бiлiм беру турFысынан царастырып, «лингвистикалыц педагогика» саласынын сарапшысы болуы манызды. Бул ушш оцушылардын тшдш цабшеттерш, когнитивтiк стильдeрiн ескере отырып, оцу материалын менгеруде орын аетан циыншылыцтардын сeбeптeрiн, оцушынын ез бепмен жумыс iстeй бiлу цабiлeтiнiн денгешн, туетанын даму eрeкшeлiгiн аныцтай бiлуi цажет.
Арнайы цузырeттeрдiн санатына АКТ цузырет де жатады. АКТ цузырет деп шетел тiлiн оцыту жэне оцытылатын тiл мэдeниeтiмeн таныстыру мацсатында Интернет-ресурстарын жэне ацпараттыц- коммуникативтiк технологияларды цолдана бшу цабiлeтiн айтамыз. Бул цузыреттщ цурылымына келер болсац, ол бес турлi езара байланысты компоненттерден турады:
1. Кундылыцты-мотивациялыц компонент шетел тш муFалiмiнiн бiлiм беру барысында АКТ менгеру мен цолдануFа деген цундылыцты баFдары мен мотивациясынын болуын аныцтайды.
2. Когнитивтiк компонент шетел тш муFалiмiнiн бойында шетел тшн оцыту удeрiсiнe АКТ eнгiзугe цажетп бiлiмнiн (теориялыц жэне практикалыц) болуын айцындайды.
3. Операциялыц компонент шетел тшн оцыту барысында АКТ-ны тэжiрибe жузiндe цолдану цабiлeтiнiн даму денгешн керсетедь
4. Коммуникативтiк компонeнттiн цурамына муFалiмнiн шетел тiлiн оцыту барысында АКТ-ны цолдану цажеттшп туралы пшрш айцын эрi дэйeктi бiлдiрiп, эрштестерш жэне басца да адамдарды сeндiрe бiлу цабiлeтi eнeдi.
5. Рефлексивтк компонент муFалiмгe АКТ цолдану арцылы шетел тшн оцытуды уйымдастыру нэтижелерш баFалауFа, ез кэсiби цызмeтiн талдауFа мумкiндiк беред.
Маманнын кэсiби цузыреттшп - кYрдeлi де кепцырлы категория. Бул - философияда, психологияда, педагогикада, элеуметтануда, кэсiби бiлiм бeрудiн теориясы мен эдiстeмeсiндe, акмеологияда, андрагогикада, енбек психологиясында т.б. гуманитарлыц Fылымдарда эр цырынан царастырылып зерттелуде. Бiздiн зерттеу жумысымыз жаЬандану жаFдайында енбек ететш болашац муFалiмнiн кэсiби цузырeттiлiктeрi болFандыцтан, эрi царай осы мэселеге терещрек тоцталамыз.
Кай саланын маманы болмасын адам кэибилшнщ цажeттi цурамдас белiгi кэшби цузырeттiлiк болып табылады. Кэсiби цузыреттшктщ заманауи баFыттары жэне тусiндiрмeлeрi тштен эртурлi. Казiргi кезде шетел эдeбиeттeрiндe бар кэсiби цузырeттiлiк аныцтамалары, яFни ана тiлiмiзгe «терен бiлiм», «тапсырманы барабар, сэйкeсiншe орындау куйi», «цызметп сапалы орындау цабiлeттeрi» деп аударылып цолданылуда. Алайда олар да басца да цолданыстаы тусiнiктeр бул уFымнын мазмунын толыц нацты тусiндiрe алып
отыpFaн жоц дeймiз.
Кэшби ц¥зыpeттiлiк мaмaнньщ дaйындьщ сaпaсыньщ сипaттaмaсы, eцбeк цызмeтiнiц тиiмдiлiк элeyeтi peтiндe rçapaCTbipbrna^i. Пeдaгогикaдa б¥л кaтeгоpия «жaлпы мэдeни K¥зыpeттiлiктeн» тyындaFaн eнiмдi компонeнт peтiндe нeмeсe «мaмaнньщ бiлiмдiлiк дeцгeйi» peтiндe rçapaстыpылaды [6]. Егep кэсiби шeбepлiк дeцгeйлep жYЙeсiндe к¥зыpeттiлiк оpнын aньщтaйтын бoлсarç, ондa ол opындaymыльщ шн кeмeлдeнy apaсындa opнaлaсrçaн.
Кэсiби к¥зыpeттiлiк мaмaнньщ кэсiби бiлiмдepi, бiлiк-дaFдылapыньщ, rçapым-rçaтынaс rçaбiлeттepiнщ жиынтыFы бoлFaндьщтaн, бoлamarç шeт тiлi м¥Faлiмдepiнiц жahaндaнy жaFдaйындa кэшби ^¥зыpeттiлiктepiн кeпбaFытты ^¥Pылым peтiндe rçapaстыpyды жeн дeп eсeптeдiк.
Жaцa дэyipдeгi meт тiлi м¥Faлiмнiц rçaзipгi ya^ina эмбeбaп мaмaн 6ОЛУЫНЬЩ жоFapы оpынFa ^ойылып жaтyы-м¥ныц бaсты сeбeбi дeyгe болады. ОсыFaн оpaй оньщ 60^1^^:
1) 03i ощыmamын пднiнe щamыcmы гaлaмдыщ мдceлeлepгe бaгыmmaй aлугa нeгiз болamын бiлiмдepi;
2) ощушылapын квпмэдeнuemmi оpmaдa вмip CYPугe дaйындaу 6mmmepi;
3) ощушылapды элeмдiк aщпapammapды, эpmYpлi квзщapacmapды maлдaугa Yüpememrn пeдaгогuкaлыщ бiлiкmepi;
4) жacmapдъlц бойындa взШц, оmбacыныц, aйнaлacыныц, жaлпы щогaмныц aлдындaгы жaуaпкepшiлiкmi щaлъmmacmыpугa щaбiлemmiлiгi щaлыпmacщaн болуы кepeк дeп сaнaймыз.
Бшм 6epy peфоpмaсын жYзeгe aсыpyдaFы жпзп т¥ЛFa пeдaгог болып тaбылaды. Meмлeкeттiц пeдaгог мaмaндapFa бaFдapлaнFaн элeyмeттiк тaпсыpысы eq aлдымeн, жоFapы o^y opнын, бaлaбarçma, мeктeп тaцдay жaFдaйындa eз бeтiмeн жayaпты memiм rçaбылдaй aлaтын, ынтымaкгaстьщrça итемд^ eл тaFдыpынa жaнamыpльщпeн ^apa^rarn жoFapы rç¥зipeттi мaмaндapды rçaлыптaстыpyды кeздeйдi. Кэшби rç¥зipeттiлiктi rçaлыптaстыpyдьщ нeгiзгi бaFыттapы бшм 6epy мaзм¥нын жaцapтyдьщ жэнe rçaзarçстaндьщ бiлiм 6epy жYЙeсiн eзгepтyдiц жпзп бeлiгi болып тaбылaды. Алaйдa бшм 6epy^4 сaпaсы мeн тиiмдiлiгiн apттыpyды жYзeгe aсыpyдa rçaзipгi пeдaгoг мaмaндapдыц ^олытан кeлep мYмкiндiктepiнiц apaсындaFы rçapaмa-rçaйmыльщтьщ сa^тaлып oтыpFaнын aтaп amy кepeк. Осы rçaйmыльщтapды жoюдa бшм бepy сaясaтындaFы бaсым бaFыттapдыц 6ÍPÍ - бiлiм бepy Yдepiсiн rç¥зipeттi тэсiлгe бaFдapлaй oтыpып, оны жYзeгe aсыpyдьщ жoлдapын rçaмтaмaсыз eтeтiн тeмeндeгiдeй мaцызды мiндeттepдi memy rçaжeт:
• пeдaгoгтapды бiлiм бepyдiц жaцa тexнoлoгиялapын мeцгepyдeн, кэсiби peлдepдi (^qe^i, топтьщ тaлдayды ¥Йымдaстыpymы, фaсилитaтop, тьютop) сэйкeсiншe игepyдeн т¥paтын ^¥зipeттi тэсiлдepi aясындaFы ж¥мыстapFa дaяpлay;
• пeдaгoгтapды бaлaньщ жэнe eзiнiц дeнсayлыFын сa^тay тexнoлoгиясымeн rçaмтaмaсыз
eтy;
• бiлiм бepy YДepiсiн бapынma дapaлaндыpy жaFдaйындaFы k-ape^TOe дaяpлыFын rçaлыптaстыpy [7].
Бoлamarç мaмaндapдьщ нeгiзгi ^¥зipeттiлiктepiнiц ^a^im^y дeцгeйiн бaFaлay бeлгiлeнгeн мiндeттepдi iскe aсыpa aлyымeн тiкeлeй бaйлaнысты. Пeдaгoгтapдьщ кэсiби rç¥зipeттiлiгiн rçaлыптaстыpy жaцa бiлiм бepy стaндapтыньщ тeмeндeгiдeй тaлaптapынa сэйкeс 6ОЛУЫ mapr
жaцa бiлiм бepy стaндapтыныц мaзм¥ны мeн эдiснaмaсын rçaбылдayFa;
бiлiм бepy YДepiсiн бaFдapлaмaльщ жэнe эдiстeмeлiк т¥pFыдaн eзгepтyгe;
• пeдaгoг кызмeтiнщ мarçсaттapы мeн тэсiлдepiнiц eзгepyiнe;
• бшм бepyдiц дэстYpлi жэнe тыц нэтижeлepiн бaFaлayFa мYмкiндiк бepeтiн бaFaлay ape^^rnR жaцa тэсiлдepiн rçoлдaнyFa дaяpлaнyы œpe^ M¥ндa бiлiм бepy жYЙeсiн arçпapaттaндыpy мэсeлeсiнe ^щл бeлy дe бoлaшarç мaмaндapдыц кэсiби ^¥зipeттiлiгiн rçaлыптaстыpyFa ыкпял eтeдi. Аrçпapaттьщ-кoммyникaтивтiк тexнoлoгияньщ бiлiм бepy YДepiсiнiц peсypсынa aйнaлyы бoлamarç мaмaндapдыц eзiндiк ж^мыс^ apнaлFaн тaпсыpмaлap жYЙeсiн пaйдaлaнyынa жэнe тYpлi пeдaгoгикaльщ жaFдaяттap aprçылы arçпapaттьщ-кoммyникaтивтiк тexнoлoгияньщ (АКТ) мYмкiндiктepiн rçoлдaнyFa бaFдapлay rçaбiлeтiнe тiкeлeй бaйлaнысты. Ол АКТ озьщ rçoлдaныс дeцгeйiндe игepyiн жэнe a^aparra^ opтaдa бoлaшarç мaмaндapдыц eзiндiк жумысын ¥Йымдaстыpy эдiстepi мeн дидaктикaльщ тэсiлдepiн мeцгepyi мaцызды [8].
Кэшби педагогикалыц бшм беру жуйесш жетiлдiруде: жогары жэне орта кэсiби педагогикалыц бiлiм беру жYЙесiндегi жацарту багыттарыньщ ортасынан ец алдымен, педагогикалыц мамандар даярлаудагы ресурстарга цойылатын талаптарды белш алуга болады:
• ц¥зiреттiлiк-баFдарлы бшм беруге кешу негiзгi кэсiби ц¥зiреттiлiктердi цалыптастыру;
• тар мамандандырудан тYлектiц кэсiби белсендшгшщ базасын ц^ратын кец профильдi даярлыцца ету;
• кэшби бiлiм беру мен ецбек нарывы арасындаFы байланысты кYшейту.
Бiлiм беру жYЙесiн жацарту жаFдайында кэсiби цызметтщ жаца тэсiлцерiн, педагогикалыц Yдерiске цатысушылар арасындаFы жаца цатынас ц^рылымын игерген маман даярлануы цажет. Кэсiби ц^реттердщ бiлiм берудi ацпараттандыруFа байланысты талаптарFа сэйкестiгi -педагогикалыц оцу орындарыныц тYлектерi соцFы уацыттарда бастапцы цолдану даFдыларын игергенiн керсетiп жYр. Бшктшкп арттыру жYЙесi мен тYрлi серштестштер жобалары жалпы алFанда цызметкерлердiц компьютерлш сауаттылыFын цамтамасыз ету мiндеттерiн орындауFа кецiл белгендiгiмен, болашац мамандар ацпараттыц ортадаFы езiндiк ж^мысты ¥ЙымдастыруFа жеткшкп дэрежеде дайын болуы керек [9].
Жогарыда айтылган птрлерд1 сараптай отырып, «цузырет» «кэаби цузгретттк» жвтнде келеС тужырымдарга келуге болады: кэшби ц^реттшк дегенiмiз ец алдымен болашац маманныц функционалдыц сауаттылыFы мен кез-келген мэселеш д^рыс шеше бiлу цасиеть Болашац маман цоFам талабына сай езiн-езi Yздiксiз жетiлдiрiп отыратын, кэшби бiлiмдi, жаца технологияларды мецгерген, ортамен царым-цатынасца тез бейiмделе алатын, уйымдастырушылыц цабiлетi жоFары, тэжiрибесi мол, т.б. цасиеттердi жинацтаFанда Fана кэсiби ц^зыретп маман бола алады. Болашац мамандардыц кэсiби ц^зыреттшп кэсiби жэне жеке сапалардан ц^ралады. Кэсiби ц^зыретп маман деп езшщ педагогикалыц эрекетiн жоFары дэрежеде жYргiзе алатын, царым-цатынасца эрдайым дайын, педагогикалыц Yдерiсте Yнемi оц нэтижелерге цол жетюзш отыратын маманды атауFа болады. Ойымызды цорытындалай келе, шет тш м¥Fалiмдерiнiц кэсiби ц^яреттшгш цалыптатсырудыц барлыц ц^рылымдыц-ц^рамдас белiктерi болашац мамандардыц бшм беру уйымдарыц^ы цызметше, атап айтцанда, нацты педагогикалыц жаFдайларды шеше алу шеберлiгiне баFытталFан. Шет тш м¥Fалiмдерiнiц кэсiби даярлыFы, яFни оныц бiлiм беру цызметi барысында иеленген бiлiмi, тэжiрибесi, жеке жэне элеуметпк цасиеттерi мен ц^ндылыцтарын ж^мылдыру цабiлетi оныц кэсiби ц^реттшгш цалыптастырып, бiлiктiлiгiн арттаруды ц^райды жэне оны ез тэжiрибесiнде тиiмдi пайдалана алуымен елшенедi [10].
Ал, бiлiм беру парадигмаларыныц тандалуында цоFамныц тапсырысы реиндеп жеке т¥ЛFа мен кэсiби дайындыцца цойылатын талаптар мацызды рел ойнайды. Бiлiм беру парадигмаларын тандауда оныц тYрлерi жалац таза кYЙiнде цолданылмайды. Онда негiзгi идея басты болуы мYмкiн, дегенмен барлыц бiлiм беру Yлгiлерiнiц элементтерi цоса тугастыцта царастырылады. Корыта айтцанда, м¥Fалiмнiц ц^зыреттшп цызметшщ барысында айцындалып, оныц эр тYрлi цызметтiк орталарда игерiлген ц¥зыреттердi юке асыра бiлу цабiлетiн керсетедi. Шетел тiлi мYFалiмiнiц ц^зыреттшп — кэшби шеберлiктiц шыцына жету кепiлi, демек, ц^зырет пен ц^зыреттшк ^ымдары оцу-тэрбие YДерiсiнде негiзгi акмеологиялыц категориялар болып табылады.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Казацстан Республикасы Президентi Н.Э. Назарбаевтыц «Казацстан-2050» Стратегиясы цалыптасцан мемлекеттiц жаца саяси баFыты» атты Казацстан халцына Жолдауы. Астана, 14 желтоцсан, 2018.
2 Абдыкадырова Ж. Компетенттiк эдiс цазiргi шеттiлдiк бiлiм берудегi педагогикалыц теория ретшде // Казацстан мектептерiндегi шетел тщдерь 2014.
3 К¥рманалина Ш.Х., М^цанова Б.Ж. Педагогика. А., 2017.
4 Равен Дж. Компетентность в современном обществе: выявление, развитие и реализация. М., 2002.
5 Митина Л.М. Психология профессионального развития учителя. М., 1998.
6 A.Krupchenko, K.Inozemtzeva, E.Prilipko. Professional Development of a Foreign-Language Tertiary Teacher: Competence-Based Approach// Mediterranean Journal of Social
Sciences https://www.researchgate.net/publication/290995408_Professional_Development_of_a _Foreign-Language_Tertiary_Teacher_Competence-Based_Approach
7 Коменский Я.А. Великая дидактика // Избранные педагогические сочинения. Т 1. М., 1982. - 356 с.
8 ТутушкинаМ.К. Практическая психология для преподавателей. М.: Информационно-издательский дом «Филинъ», 1997. - 382 с.
9 Валицкая А.П. Философские основания современной парадигмы образования // Педагогика. - 2001- №3. -С. 15-19.
10 Омарова Л.Т. Кредитпк оцыту жуйесшде студенттердщ кэшби цузыреттшктерш цалыптастырудын педагогикалыц шарттары. Караганды. 2008.
НОВЫЕ ПАРАДИГМЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ: НА ОСНОВЕ ФОРМИРОВАНИЯ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧИТЕЛЯ ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА
К. Т. Кунесбаева
магистрант 1 курса специальности «6М011900- Иностранный язык: два иностранных языка» Казахский государственный женский педагогический университет, email: sabakunya@mail.ru
В статье рассмотрены цели и основные стратегические ориентиры современного высшего образования - формирование грамотного профессионала, духовно богатой творческой личности развитого конкурентоспособного государства. Представлены новые парадигмы в образовании, необходимость формирования профессиональной компетентности учителя иностранного языка, замены содержательной компетенции, ориентированной на знания, на содержание образования, то есть ориентированного на результат. Основным принципом является подготовка учителей иностранного языка для улучшения результатов обучения через внешние компоненты рассматриваемой системы образования. Проблема преподавания иностранных языков в образовательных учреждениях считается главной задачей сегодняшнего дня. В целом, компетентный специалист по иностранному языку критически оценивает свои действия, повышает профессиональную компетентность и строит хорошие отношения со студентами.
Ключевые слова: компетентность, парадигма, функциональная грамотность, развитие личности, ориентированное на результат действие, концептуальная идея
NEW PARADIGMS OF EDUCATION IMPROVEMENT: BASED ON FORMATION OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FOREIGN LANGUAGE TEACHERS
K. T. Kunesbayeva
Master student of 1st course "6M011900- Foreign language: two foreign languages" Kazakh State Women's Teacher Training University, email: sabakunya@mail.ru
This article discusses the goals and main strategic guidelines of modern higher education in the education system in order to form a competent, professionally-comprehensive, spiritually rich creative personality of a developed competitive state. New paradigms in education are presented, the need to form the professional competence of a foreign language teacher, the replacement of substantive competence, focused on knowledge, by the content of education, i.e. result oriented. The basic principle is the training of foreign language teachers to improve learning outcomes through the external components of the educational system under consideration. At the same time, the problem of teaching foreign languages in educational institutions is considered to be the main task of today. In general, a competent foreign language expert critically assesses his actions, enhances professional competence and builds good relations with students.
Key words: competence, paradigm, functional literacy, personal development, action-oriented action, conceptual idea
PegaKUHara 03.12.2018 Ka6biggaHgbi.
