CC BY
31FTAXP 14.35.09
DOI: 10.52512/2306-5079-2021-86-2-55-66
Б1Л1М АЛУШЫЛАРДЬЩ ГЕНЕТИКАЛЫЩ Б1Л1М1Н ДАМЫТУ МЭСЕЛЕС1НЩ ЭЗШД1К Ж¥МЫСТАРДЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУДАГЫ КЭРШ1С1
Р.Ж. Джунусова*, Д.К. Айдарбаева, Б.Б. Саримбаева Абай атындагы Казак ^лтты^ педагогикалык университет^ Алматы к., Казахстан
e-mail*: [email protected]
Б^л макалада 6i3 кепт1лд1 бшм беру жагдайында генетика пэш бойынша студенттердщ езшдак ж^мысын ^йымдастырудыц бiрнеше эдiстерi мен эдiстерiн ^сынамыз. Биология пэнш эдiстемелiк жетiлдiру барысы жылдан жылга жан-жакты зерттелiп, зерттеу нэтижелерi жарияланады. Осы т^ргыдан алганда, соцгы жылдары шетелдiк жэне отандык авторлардьщ енбектерiнде керсетiлгендей, университетте биологияны окыту жэне езiндiк ж^мысты ^йымдастыруга талдау жасалды. Макалада Абай атындагы Казак ^лттык педагогикалык университетiнде кептiлдi бшм беру жагдайында болашак биология мратмдершщ езiндiк ж^мысын ^йымдастыру негiзiнде генетиканы окыту тэжiрибесi ^сынылган. вздiк ж^мыстыц тиiмдiлiгiн тексеруге багышалган эксперименттiк зерттеулердщ нэтижелерi келтiрiлген. Бiз жYргiзген талдау биолог студенттердi педагогикалык зерттеулердiн объекпа ретiнде эдiстемелiк даярлау кэсiби дайындык жYЙесiнiн эртYрлi аспектiлерiн камтуы керек деген корытынды жасауга мYмкiндiк берд^ вз бетiнше ж^мыс жасау аркылы генетиканы агылшын тiлiнде окыту процеа бiлiм алушыларды пэндi де, агылшын тiлiн де одан эрi терендетш окуга итермелейдi.
Туйт свздер: генетикалыц бшм, оцъту adicmeMeci, езтдж жумыс, mnmrndi бшм беру, биологияны агылшын ттнде оцъту.
К1ркпе
Бугшп тацда генетика гылымы жалпы жаратылыстанудыц алдьщгы катарынан орын алады. Эйткенi 19 гасырдыц аягы мен 20 гасырдыц басындагы ашылып жаткан кептеген гылыми жацалыктар осы жаратылыстану, соныц iшiнде, эсiресе, генетика гылымыныц жетiстiктерiне байланысты. Генетиканыц жетiстiктерi мен эдiстерi биологияда, медицинада, ауыл шаруашылыгында, микробиологияда жэне биотехнологияда мацызды рел аткарады. Генетика пэнш окыту мэселелерi мектепте «жалпы биология» пэшнщ негiзiнде карастырылады. Зерттеу ж^мыстарын талдай келе, генетика пэнш окыту мэселесшщ аз зерттелгенi жэне оныц кепшiлiгi орта бiлiм беруге арналгандыктары айкын болды.
Б.Е. Райковтыц керсетуi бойынша жалпы биология жеке пэн ре^нде 1906-1910 жылдары кейбiр мектептерде гана жYргiзiлiп, 1918 жылы оку багдарламасына енгiзiлдi. Ол кездеп пэндiк атауы «жаратылыстану» едi. 1925-1929 жылдары аралыгында алгашкы эдiстемелiк окулыктар шыгарыла бастады. Оган ецбек ащрген галымдар М.М.Беляева, Д.В.Судовский, М.И.Мельникова, А.А.Шибанова одан кетни жылдарда В.М. Корсунская, А.Н. Мягкова, Б.Д. Комиссарова т.б.
1960 жылдардыц ортасынан бастап жалпы биология курсы эволюциялык iлiм мен генетиканыц теориялык т^жырымдамалары негiзiнде к¥рыла бастады.
Генетика пэнiн мектепте окыту жайлы Т.М.Рустамова, Л.П.Анастасова, Б.Х.Соколовская, Бансидхара Трипатхи, К.Б.Бутаевалар, ал казакстандык галымдардан Р.А.Алимкулова, Н.Б.Ишмухамедовалар зерттеулер жYргiзгендiгi аныкталды.
1966 жылы Т.М.Рустамова генетика мэселелерш мектептегi биология курсына енпзудщ эдютемесш ^сынды. 1969 жылы Б.Х. Соколовскаяныц «Вопросы молекулярной биологии и генетики в десятом классе» деген гылыми ецбегшщ жарыкка шыгуы киынга сокты, себебi генетиканы мектепте окыту 30 жылга жуык (1939 жылдан 1966 жылга дейiн) оку багдарламасынан алынып калган едi. Сол уакытта б^л мэселе жацадан зерттеле бастады. Автор езшщ максат, мiндеттерiне орай гылыми-эдютемелш проблеманыц стратегиялык жэне тактикалык сипаттамасын аныктады. Ол молекулалык биологиядан сабак беру Yрдiсiн дамытуда кибернетикалык тэсвдщ аса тиiмдi екенiне кез жетюздь Ал генетикадан бiлiм алушыларга терец бшм беруде, эшресе, генетикалык есептердi шыгару басты мэселе болып саналатындыгын алга тартты. Б^л гылымда бшм алушылар генетикалык есептердi д^рыс шыгармай мецгере алмайтындыгын керсеттi. Молекулалык биология мен
генетиканы о^ытуда проблемалы-логикалыщ эдiс бiлiм алушылардьщ танымдыщ белсендiлiктерiн арттыруда жэне терец бшм беруде Yлкен мацызы бар екендтн дэлелдедi.
Одан кейiн 1970 жылы Л.П.Анастасованыц «Изобразительные наглядные средства в формировании и развитии основных генетических понятый курса общей биологии» деген гылыми зерттеу ж^мысы жарияланды. М^нда галым негiзгi генетикалыщ тYсiнiктер ^алыптастыруда кврнекi о^улыщтар ^ажет, ол бшм алушылардыц абстрактiлi ойларын дамытып, ойша пайымдауга, жинакгап, талдап, ой ^орытындылауга Yйретедi деп, о^у к¥ралдарын пайдалану барысында алынатындыгын дэлелдедi. Сонымен ^атар жалпы биология мен химия пэншщ арасында пэнаралыщ байланыс орнату ^ажет деп есептейдi. Кврнекi о^у ^¥ралын ^^растырганда оны бiлiм алушы тек тэж1рибе саба^тарында гана емес, взшдш ж^мыс орындау кезiнде де пайдаланады. Кврнекi о^у ^ралыныц мазм^ны барлыгын тугастай емес, бiрте-бiрте ^алыптастыруга негiзделгендiгiнде деген т^жырымга келедi.
1972 жылы Бансидхара Трипатхидщ «Развитие способности решения биологических задач в курсе общей биологии» деген гылыми ецбеп жарыщ кврдь Б^л гылыми ж^мыста мынадай мэселелер ^арастырылды: Биологиялыщ есептер ^андай болып келедi? Есептердщ жштелу^ есептердi шыгару, биологиялыщ есептердi шыгаруга ^абшеттшк, ^абшеттшкп дамыту. Ары ^арай биологиялыщ есептердi шыгаруга ^абшеттшктщ кврсетюштерш талдайды: олар есептщ кYрделiлiгi, д^рыс шыгару, ^ателер саны, есептi шыгару тYсiнiктiлiгi, есептi шыгару жылдамдыгы, ^ыс^алылыгы т.б. Сонымен ^атар биологиялыщ есептердi шыгаруга ^абшеттшкп дамыту жолдарын ай^ындайды.
Ал ^аза^стандыщ галымдардан 1976 жылы Р.А.Алимкулова «Самостоятельные работы учащихся в процессе обучения общей биологии» деген гылыми зерттеу ж^мысын ^оргады. Онда жалпы биология пэнiнде ^андай взiндiк ж^мыстар жYргiзуге болатындыгына то^талады. Бшм алушылардыц взiндiк ж^мыстарын ^алай ^йымдастыруга болады, взiндiк ж^мыстардыц мазм^ны оны орындау жолдарын аныщтап бередi.
«Генетика непздерЬ) та^ырыбыныц жогары теориялыщ кYрделiлiгi белгiлi бiр терминологиялыщ аппаратты ^¥руды жэне теракты ж^мыс жасауды ^ажет етедi. Мiне, осы жагдайды В.М.Пакулова (1980) генетикалыщ тYсiнiктер мэселесiн дэл осы т^ргыдан ^арастырды. Ол жаца терминдердi енгiзудiц индуктивтi жэне дедуктивт жолдары кврсетiлген терминологиялыщ ж^мыс жYЙесiн ^сынды.
1998 жылы Н.Б. Ишм^хамедованыц «Уроки по основам генетики» о^у ^¥ралы жарыщ кврдi. Б^нда, эаресе, генетикалыщ материалдарды саба^та ^алай ^олдануга болатындыгы кврсетiледi [1;190].
Осы саладагы зерттеу ж^мыстарын саралау барысында жогары о^у орындарында генетика пэнiн о^ыту жайында арнайы зерттелген гылыми зерттеу ж^мыстарыныц болмауы бiздiц зерттеу ж^мысымыздыц та^ырыбын «Квптiлдiлiктi о^ыту жагдайында взiндiк ж^мыстарды ^йымдастыру ар^ылы болаша^ биолог м¥Fалiмдердiц генетикалыщ бiлiмдерiн дамыту» деп алуымызга негiз болды.
Жогары о^у орындарында генетика пэнiн о^ытуда бшм алушылардыц взiндiк ж^мыстарын ^йымдастырудыц мацызы жогары. Эйткеш, сол ар^ылы бшм алушылар iс-эрекетiнiц дербестiгi артады.
Кредитпк бiлiм беру жYЙесiне квшу мшдеттершщ бiрi - бiлiм алушылардыц взiндiк ж^мысын кYшейту ^ажеттшп. «Эзiндiк ж^мыс» ^гымы терец мазм^нды ^амтиды. К^рп тYсiнiкте ол о^у-танымдыщ процестеп белсендiлiктiц барлыщ белгiлерiмен сипатталады. Б^л бiлiм алушыларды о^ытудыц на^ты формасы гана емес, сонымен ^атар оларды жалпы университеттегi дербес танымдыщ ^ызметке ^осудыц ^ралы. Сондыщтан оны ^йымдастыру мен iске асыру эдiстемесi ерекше назар аударуды ^ажет етедi.
Эрекеттщ кез келген тYрi бiлiм алушыныц взiндiк ойлауы, танымдыщ iс-эрекетi пайда болуына жагдай тугызатын ж^мыспен байланысты.
Бiлiм алушыныц взiндiк ж^мысы - б^л бiлiм беру процесiнiц мацызды компоненттерiнiц бiрi, оныц барысында дагдылар, бiлiктер мен бiлiмдердi ^алыптастыру, сонымен ^атар бiлiм алушыныц танымдыщ ю-эрекет тэсiлдерiн игеруi, шыгармашылывда деген ^ызыгушылыгы жэне сайып келгенде бiлiм беру жэне гылыми мэселелердi эрi ^арай шешу мYмкiндiгi ^арастырылган.
Генетика пэншен ^йымдастырылатын взiндiк ж^мыстар - болаша^ мамандарды дайындау жэне о^ыту сапасын арттырудыц негiзгi жолдарыныц бiрi. Б^л кез келген саладагы маманга Yнемi жаца ^гымдарды мецгеруге мэжбYрлейдi. Осыган байланысты жогары о^у орны эр тYлектiц а^ыл-ой ж^мысыныц тиiмдi эдютерше ие болуын талап етедi, ягни ец аз шыгындармен ^ажетп аппаратты iздестiруге жэне жинауга YЙренедi, фактшерд^ теорияларды, т^жырымдамаларды жYЙелеу мен жштеуге YЙренедi, кYPделi пiкiрталас мэселелердi тYсiнуi керек, взiнiц квз^арасын на^ты
56
т^жырымдауга жэне оны дэлелдеуге, гылыми дауда акикатты 1здеуге, енд1р1ст1к жагдайларды тYсiнуге жэне ез безмен бшм алуга баFыггалып, туындайтын мэселелерд1 шыгармашылык тYPде шешуге талпынулары кажет.
Генетика пэнш окыту проблемасы биологияны окыту проблемасыныц б1р белш болып табылады. Биология пэнш эдютемелш жаFынан жет1лд1ру барысы жылдан жылFа жан-жакты зерттелш нэтижелер1 жариялануда. Осы т¥рFыдан б1з ез зерттеу баFытымыздаFы со^ы жылдардаFы шетелдш жэне ез ел1м1здег1 Fылыми ецбектерге талдау жасап етсек:
A. Allen жэне т.б. авторлар б1рлестшмен жарык керген Fылыми макаланыц б1р1 «Understanding the pedagogical practices of biochemistry and molecular biology academics» деп аталады. Б^нда авторлар жоFары бшм беру баFытындаFы биология Fылымыныц б1р саласы болып табылатын биохимия жэне молекулалык биологиядан австралиялык Fалымдар тэж1рибесшде жаппай бшм беру контексимен калай айналысатынын жэне белсецщ окытуды жYзеге асыруда накты кедергшер бар-жоFын аныктайды [2; 839].
Jason Assanga Omufwoko жэне т.б. авторлар б1рлест1г1мен жариялаFан макала б1р1 «Pedagogic Competencies Provided To Student Teachers through Biology Teacher Education in Universities in Kenya In Light of Classroom Practice. Б^л Кения орта мектептервде сабак беру тэж1рибес1 аясында университетте биология м¥Fалiмдерiн даярлау баFдарламасын баFалауды кажет ететвдтн алFа тартады. Зертгеудщ максаты Кения университеттер1нде аудиториялык практика аясында бершетш педагогикалык к¥3ыреггiлiктердi аныктау болып табылады. Эдютемелш т¥рFыдан жаксы дайындалFан студентпц жаксы бшм беру керсетюшш керсететшдшн мецзейд1 [3; 140].
Henta Fugarasti жэне т.б. авторлар б1рлестшмен дайындалFан Fылыми макала атауы «Undergraduate students' science process skills: A systematic review». Авторлар м^нда биология бакалавриат студенттершщ Fылыми процесс даFдылары бойынша зерттеу YPДiстерiн талдап нэтижелерш жариялайды. Студентгердщ макалаларын ¡рштеу жYЙелi тYPде интернетте жарияланFан зерттеу ж^мыстарын iздеу аркылы жYзеге асырFандарын айта келш, онда колданFан эдютерге кецшен токтала кетед1 [4; 1].
Breanna N. Harris жэне т.б. авторлар б1рлесттмен ¥CынылFан келес Fылыми макала «From panic to pedagogy: Using online active learning to promote inclusive instruction in ecology and evolutionary biology courses and beyond». Макала авторлары экология жэне эволюциялык биология курстарында оку YPДiсiнiц онлайн режимшде инклюзивт эдютермен окытуды тшмд1 эр1 б^ндай эдю-тэсшдер бшм алушылар Yлгерiмiнiц сакталуы мен табандылы^ын арггыруFа кемектесед1 деп есептейд1 [5; 12581].
2020 жылдыц кектем1нде онлайн режимшде окуFа тез кешу кепшшпм1здщ ДYрбелец режим1нде сабак берген1м1зд1 бшд1рдк Б1з окытушылардыц окытудыц инклюзивт эдютерш, атап айтканда, белсенд1 окыту аркылы ездершщ онлайн-сыныптарында пайдалануын колдаймыз. Белсецщ жэне инклюзивт окыту т^жырымдамаларын барынша кебейту Yшiн ж^мыс жасайтын педагогикалык тэжiрибенi енпзу барлык студентгер Yшiн, эшресе, аз немесе жеткшкшз топтардаFы студентгер Yшiн пайдалы болады. Белсецщ де, инклюзивт де онлайн-сыныптар к¥ру студентгердщ бшм алуына кемектесед^ сонымен катар студентгерге окумен, к¥рдастарымен жэне кампусымен байланыста болуFа кемектеседк Б^л тэсш окушылардыц Yлгерiмiн, сакталуы мен табандылы^ын арггыруFа кемектеседк Б^л макалада б1з белсенд1 жэне инклюзивт окыту эдютерш б1р1кпретш кец колданылатын стратегиялар мен эд1стерд1 ^сынамыз. Б1з окытушыларды неF¥рлым инклюзивт окытудыц алFашкы кадамы рет1нде к1ш1г1р1м езгерютер енпзуге м1ндетпм1з.
СоцFы жылдары Абай атындаFы Каз¥ПУ биология кафедрасыныц жас мамандары жэне докторанттары осы баFыгга Fылыми-зерггеу ж^мыстарын жYргiзiп, нэтижелерш жариялауда (М.Б.Аманбаева, А.Д. Майматаева, Г. Шаймерденова, А.Ермекбаева, Г. Абишова, С. Бакиров жэне т.б.).
Жас Fалымдар М.Аманбаева мен А.Майматаева (2017) болашак жаратылыстану пэнi м¥Fалiмдерiнiц Fылыми-зерттеу кызметi мен окыту саласындаFы зерттеу к¥зыреггiлiктерiн карастырды [6; 7400].
Г.Шаймерденова, А.Ермекбаева (2015) жоFары оку орындары студенггерiнiц оку YДерiсiнде кемiргiштер мен жыландар биоэкологиясын кешендi зерттеу мэселесш жариялады [7; 167].
Г.Абишова (2020) Казакстанныц педагогикалык жоFары оку орындарында жобалык окыту технологиясын колдану мэселелерiн зерггедi [8; 781].
Докторант С.Бакиров (2021) Fалымдар ^жымымен бидайдыц кэдiмгi каракYЙеге тезiмдiлiк гендерiн аныктайтын скринингтiк тексерiс туралы зерттеу ж^мыстарымен айналысып нэтижелерiн жариялады. Осындай зертгеулердщ корытындыларын генетика пэнiнiц окыту YPДiсiнде бiлiм алушыларFа керсетiп, Fылыми ж¥мыстарFа кызыFушылыктарын тудыруFа ыкпал етуге болады [9; 1].
57
Зерттеу мандаты мен мiндеттерi
Соцгы уа^ытта елiмiздегi жас галым зерттеушiлер мемлекетпк тапсырысына сай саныныц артуына байланысты биологияныц взектi мэселелерi жан-жа^ты зерттелш жатыр. Бiздiц зерттеу ма^сатымыз взiндiк ж^мыстарды ^йымдастыру ар^ылы квптiлдiлiктi о^ыту жагдайында генетикалыщ бiлiмдi дамыту болма^. Алдымызга ^ойган ма^сатымызга сэйкес твмендепдей мiндеттер шыгады:
1. Эдiстемелiк зерттеулердщ нэтижелерiн талдау негiзiнде, педагогикалыщ университеттеп биология пэнi бойынша бiлiм алушыларыныц квптiлдiлiктi о^ыту жагдайында дамуы жYзеге асырылатын генетикалыщ бiлiм мазм^ныныц сипатын негiздеу;
2. Генетикалыщ бiлiмдi дамытудыц шарттары мен принциптерiн аныщтау;
3. Бшм алушылардыц генетикалыщ бiлiмiн дамытуга жэне генетикадан квптiлдi о^ыту жагдайындагы взiндiк ж^мыстарды ^йымдастырудыц тиiмдiлiгiн тексеру.
Эдебиеттерге шолу
Б^л мэселемен айналысатын зерттеушiлер взiндiк ж^мыс^а эр ^ырынан аныщтамалар бередi. Мэселен солардыц бiрнешеуiне то^талып втейiк:
П.И.Пидкасистый (2000) дербес ^ызмет келесi негiзгi компоненттерден т^ратын жYЙемен ^сынылган деп кврсетедi: мазм^нды (бiлiм немесе ^абылдау бейнелерiмен бершген бiлiм); оперативтi (дагдылар, iс-эрекет тэсiлдерi тYрiндегi о^у-танымдыщ iс-эрекеттер); тиiмдi (на^ты ж^мыс нэтижелерi) [10;72].
М.Г.Гарунов (1998) студенттердщ взiндiк ж^мысына келесi сипаттамалар тэн деп есептейдi: ол жалпылама адамда оныц бiлiмсiздiктен бiлiмге ^арай ^мтылу эр кезецiнде танымдыщ мэселелердi шешуге ^ажетп бiлiм, бiлiк жэне дагдылардыц квлемi мен децгейiн ^алыптастырады; бiлiм алушыныц жYЙелi тYPде вз бшмш толыщтыруга психологиялыщ ^атынасын дамытады жэне гылыми аппарат агынында жацашыл кабшетп дамытады ал ол вз кезегшде взiн-взi ^йымдастырудыц ец мацызды шарты болып табылады [11; 10].
И.А.Зимняя (2007) взшдш ж^мыстыц мэнш «ма^сатты, iшкi уэждi, орындалатын эрекеттердщ жиынтыгы мен взi ба^ылап отырган ^ызмет процесi мен нэтижесiнде объектшщ взi К¥рылымдаган» эрекет ретiнде жYзеге асырады [12; 37].
И.Ю.Азизова (2011) вз бетшше iздену эрекетi о^ытудыц дамытушылыщ элеуетiн арттырады, о^ытушыны жэне бшм алушылардыц бiр-бiрiмен серiктестiк байланысы артып взара тYсiнудiц де аймагы кецейедi деп ^арастырады [13; 1].
Ю.Ю.Гавронская (2018) вздiк ж^мыс мiндеттi тYPде на^ты пэндiк-кэсiби мазм^нмен толыщтырылуы керек, сонда гана ол кэшби ^ызметп модельдеудi ^амтамасыз етедi деп т^жырымдайды [14; 124].
Каза^станда жогары о^у орындарында бiлiм алушылардыц взшдш ж^мысын ^йымдастырудыц ерекшелiктерi жэне онда туындайтын эртYрлi мэселелерiмен айналыс^ан галымдар бар. Олардыц пайымдауынша взiндiк ж^мыстар мэнi твмендегiдей:
А.Е.Абылкасымова (1998) взшдш ж^мыстыц мэнiн аныщтайды: «Б^л - жогары бшм берудщ негiзi, ал интегралды педагогикалыщ процестiц ^^рылымында ол - бiр жагынан бiлiм алушылардыц аудиториядан тыс ж^мысы ретiнде, ал екiншi жагынан бiлiм алушылардыц аудиториялыщ мiндеттi саба^тар барысында жYзеге асыратын жYЙелi, ма^сатты ж^мысы » [15; 72].
Р.Б.Исмаилова (2012) бiлiм алушылардыц взшдш ж^мысы о^у YДерiсiнде бшм алушылардыц взшдш эрекеттерiн ^йымдастырудыц жэне бас^арудыц ерекше к^ралы деп есептейдi
[16; 36].
Бiлiм алушылардыц генетика пэш бойынша взiндiк ж^мысын ^йымдастыру - вте мацызды. Олардыц взшдш ж^мысы пэндi о^ып YЙрену кезiнде осы эдiстердi ^алыптастыруга багытталган, б^л ж^мыс оныц гылыми, бiлiм беру, кэшби ^ызметш ^алыптастыруга, мэселелердi вздерi шешуге, оцтайлы шешiмдер ^абылдауга, дагдарыстыщ жагдайлардан шыгуга багытталган. Эр пэннщ взiндiк ерекшелiктерiне ^арай жYргiзiлетiн бшм алушылардыц взшдш ж^мысы берiлетiн уа^ыт квлемi о^у жоспары бойынша жYргiзiледi. Ддоыс жYЙелi одрылган вз безмен ж^мыс бiлiм алушылардыц о^у Yлгерiмдерiне Yлкен септiгiн тигiзiп, оныц сапасын квтередi. Ол Yшiн бiлiм алушылардыц взiндiк ж^мысы эдiстемелiк н^с^аулары талап^а сай жазылып, ма^саты ай^ын болганы жвн. Сонда гана
58
бшм алушылар ездерiнiц алFан бiлiм дэрежесш езiндiк ж^мыс жазу кезiнде керсете алады. «Дегенмен бiлiм алушылардыц езiндiк ж^мысы тYрлерi, оны жYргiзу жYЙесi мен барысы элi де назар аударуды кажет етедi», - деп керсетедi ез ецбектерiнде КС.Бураханова, З.А. Абдуллина [17; 447].
Бшм алушылардыц езшдш ж^мысын ^йымдастыруда басты релдi окытушы аткарады. Окытушыныц iс-эрекетi бшм алушылардыц саналы тYPде «бiлiм беру баFытын» тацдауы Yшiн жаFдай жасауFа, езiнiц iс-эрекетiн жоспарлауда бiлiм алушыгеа кемектесуге, накты окулыктарды, к¥ралдарды, техниканы жэне окыту эдiстерiн колдану бойынша кецес беруге, бiлiм алушылардыц белсендшпн арггыруFа баFыггалуы керек. Заман талабына сай бYгiнгi кYндi жаратылыстану баFытында окитын бiлiм алушылар кептiлдi окыту баFыты бойынша бiлiм алуда. Осы т¥рFыдан алFанда окытушылар эр пэннщ мазм^нына жэне оку баFдарламасына сэйкес бшм берудiц утымды эдiс-тэсiлдерiн ез тэжiрибелерiнде колдануда. Казiргi элемде бiрнеше тiлдi бiлуге деген кажеггiлiк жэне коFамныц бiлiмдi маманFа деген с^ранысы айкын. Барлык жоFары оку орындарында аFылшын тiлiн жаратылыстану пэндерiмен юрштару окытушыныц шеберлiгiне байланысты жYргiзiлiп жатыр. Бiлiм алушыларFа аFылшын тiлi мен пэцщ кiрiктiрiп окытудыц эртYрлi децгейлерше сэйкес окытудыц жаца технологияларын, акпараттык жэне компьютерлiк жYЙелер аркылы iзденiс ж^мыстарын жандандыра тYсудiц мYмкiндiкгерi жасаетан. Сондай-ак окыту процесiнде мультимедия баFдарламасыныц кемегiмен, Fаламтордан алынFан элемдiк жаFдайлар, педагогикалык технологиялардыц тYрлi эдiс-тэсiлдерi, коммуникативтш баFыггаFы окыту элеменггерi кец колданылады.
Кептiлдiлiк - кепмэдениеггi т¥ЛFаны калыптастырудыц негiзi. Кептiлдi деп сейлеушi, тYсiнушi жэне тYрлi жаFдайда шет плдерш колдана бiлетiн адамды атауFа болады. Педагогика Fылымдарыныц докторы, профессор Б.А. Жеттсбаева кептiлдi бiлiм берудi Yш жэне одан да кеп тiлдi катар мецгеру негiзiнде кептiлдi т¥ЛFаны калыптастырудыц максатты ¥ЙымдастырылFан YPДiсi ретшде тYсiнедi [18; 343].
Казакстанныц тш саясаты «Yш тiлдi: мемлекеггiк, ^лтаралык жэне халыкаралык катынасты тец пайдалану негiзiнде тiл мэдениетiн утымды кайта к¥руды» алFа тартып, мэдени элемге бiртiндеп енуге мYмкiндiк алары сезшз.
Кептiлдi бiлiм беру баFдарламасы Абай атыц^ы Каз¥ПУ-дыц «5В011300 - Биология» мамандыктарын окыту баFдарламасында 2015 жылдан берi iске асырылып келедi. Сондай-ак, б^л кадамдар алFаш окытушыларды аFылшын тiлiнен бiлiктiлiгiн кетеруден басталып, б^л кYнде аFылшын тiлiнде окулыктар, оку эдютемелш к¥ралдар жэне оку баFдарламаларыныц тiлдiк бiлiм Yлгiсiн, ОЭК, сабак жоспарларын дайындап ез iс-тэжiрибелерiнде колдануда. Оку к¥ралдарын электрондык тасымалдаушы к¥PылFы н^скасын да оку YДерiсiнде пайдаланып жаткан окытушылар бар. БYгiнгi бшм ордалары Yштiлдiлiктi енгiзудiц, оны тиiмдi жYргiзудiц тыц жолдарынан iзденiс табуда.
Жаратылыстану пэндерш Yш тiлде окыту - болашак ^рпактыц бiлiм кецiстiгiнде еркш самFауына жол ашатын, Fылым к¥пияларына Yцiлiп, ез кабiлетiн танытуына мYмкiндiк беретiн бYгiнгi кYнгi кажеггiлiк. Осы жаратылыстану баFытындаFы пэндердiц iшiнде генетика пэш де аFылшын тiлiнде жYргiзiлетiн пэндердiц катарына ендi. Осы орайда Казакстан Республикасыныц БFМ тапсырысымен 2017 жылы «Genetics» окулыFы жарияланды.
Бiз казiргi заман талабына сай генетиканы аFылшын тiлiнде окып YЙрену барысында езiндiк ж^мыстарды ^йымдастыру Yшiн ез тэжiрибемiздi колданамыз. Биологиялык Fылымдардыц эртYрлi саласын окыту процесiнде олардыц пэндш ерекшелiктерiне мэн берiледi. Fылыми зерттеу ж^мысымыз - генетикалык бiлiмдi дамыту максатында кептiлдi окыту жаFдайында бшм алушылардыц езiндiк ж^мысын ^йымдастыру. Бiз дэстYрлi езiндiк ж^мыстардан мэтiнмен ж^мыс жасау, генетикалык есептердi шыFарып YЙрену, эртYрлi баFыггаFы тапсырмаларды орындау, эссе жазу, реферат жазу, презентация дайындау сиякты тYрлерiн пайдалана отырып, косымша жацаша эдiстердi колдануды колFа алдык.
Бiлiм алушылар ж^мыстарыныц барлык топтарын окытушы окыту барысында жYЙелi тYPде эркайсысын езiне тиiстi жерiнде колдануFа мiндегтi жэне оныц бiр ерекшелш окыту YPдiсiнiц барлык кезецiндерiнде колдануFа болады. Сондай-ак бiлiм алушылармен жYргiзiлетiн езiндiк ж^мыстары олардыц таным, ю-эрекеттершщ ерекшелiктерiне карай эртYрлi баFыгга ¥ЙымдастыруFа болады. Уакытты тиiмдi пайдаланып, бшм алушыныц ез бетiмен тапсырманы орындауына здайы жаFдай жасалуы кажет. Ол Yшiн мынадай мiндеггер орындалу керек:
- Бшм алушыларFа езiндiк ж^мыстар туралы тYсiнiк беру.
- Бшм алушылардыц ез безмен тапсырма орындау эдютерш таныстыру. взiндiк ж^мыстарды ^йымдастырудыц негiзгi шарттары мыналар:
59
1. О^ытушыныц накгы тапсырмалар беруi;
2. Жумысты орындаудыц жэне ая^таудыц дербестшнщ взара байланысы;
3. Жумысты орындаудыц жэне ая^таудыц уа^ытын белгiлеу;
4. Олардыц жумысты вз еркiмен жэне ^алауымен iстеуi [19; 1].
Нэтижелерь Талнылау
"5В011300 - Биология" мамандыгы бойынша бакалавриат бiлiм алушыларыныц вз бетшше жумыс iстеуге дайындыгын жэне бшм беру YPДiсiндегi жагдайларды аныщтау ^ажет болды. Ол Yшiн ашыщ суракгар тYрiнде сауалнама эдiсi ^олданылды.
2018-2021 жылдар аралыгында сауалнамага Абай атындагы Каза^ улттыщ педагогикалыщ университетшщ (Абай атындагы Каз¥ПУ) "5В011300 - Биология" мамандыгы бойынша 3 курстыц 284 студент ^атысты.
Бiлiм алушылар Yшiн сауалнамада келесi суракгар бершдк
1. Сiзге генетика гылым жэне пэн реинде унай ма?
2. ^здщ ойыцызша, студенттiц взiндiк жумысы генетикалыщ бiлiмдi дамыту хуралы ретшде ^аншалыщты тиiмдi?
3. Сiзге взшдш жумыстыц ^ай тYрi унайды?
4. Эзщздщ жеке жумысыцызды ^айда жасайсыз?
5. Эз бетiнше жумыс жасауга кедергi келтiретiн себептер
6. Эзвдш жумыс^а дайындалудыц ^андай эдiстерiн ^алайсыз?
7. Сiздiц ойыцызша, генетикалыщ бiлiмдi дамытуда дербестiк дэрежесiн жогарылату Yшiн ^андай жагдайлар бар?
8. Эз бетшше жумыс iстеудi уйымдастырудыц ец жа^сы тэсiлi ^андай (бiр немесе бiрнеше жауапты тацдауга болады)
9. Сiздiцше, педагогикалыщ университеттеп квптiлдi бiлiмнiц (шет тiлдерiнде о^ыту) генетикалыщ бiлiмдi дамытудагы рвлi ^андай?
10. Сiз ^алай ойлайсыз, егер генетика пэнш шет тiлiнде жYргiзетiн болсацыз, оны ^алай жа^сартуга болады?
11. Квптiлдiлiктi о^ыту жагдайында студенттердщ генетикалыщ бiлiмдi дамыту бойынша взшдш жумысын уйымдастыруга тиiмдi болып квршетш педагогикалыщ технологияларды тацдацыз
12. Эзiндiк жумыс нэтижелерiн ба^ылаудыц ^ай турш ^алайсыз?
Сауалнама материалдарын вцдеу нэтижелерi бойынша мыналар аныщталды: 5В011300 Биология мамандыгы бшм алушылардыц iшiнен генетика гылым жэне пэн ре^нде унайды деген (93%) жауап алынды, 55,6% бшм алушы взiндiк о^у ^ызметшщ (взiндiк жумысыныц) тиiмдiлiгiн генетикалыщ бiлiмдi дамыту хуралы ретiнде ^абылдайды, 75% вздш жумыстардыц арасында ец ^ызыщты жэне мацыздысы-цифрлыщ жэне электрондыщ ресурстарды жаца электрондыщ технологияларды пайдалана отырып бiлiм алу деп есептейдi, 15%-ы теориялыщ бiлiм алуга гана емес, сонымен ^атар оларды жYзеге асыруга мYмкiндiк беретiн мэселелердi шешу Yшiн ^ажетп практикалыщ зерттеулер жYргiзудi ^олдайды.
Эзiндiк жумысты орындау ^иындыгыныц себебi ретiнде: 55%-ы ^ажетп эдебиеттiц аздыгын атап вттi, 15%-ы бвлiнген уа^ыттыц жеткiлiксiздiгiн кврсеттi, ^олданылатын эдiстемелiк тэсшдердщ арты^шылы^тары жэне вз бетiнше дайындыщ туралы суравда: 40% компьютерде вз бетшше жумысты шыгармашылыщпен орындауга мYмкiндiк беретiн ^осымшалармен жэне багдарламалармен жумысты орындауды, ал 35% вз бетшше жумыс жасамас бурын тапсырманыц кезецдерш тYсiндiре отырып, о^ытушыныц ауызша нус^ауын тандады, 30%-ы тандау бойынша тапсырмалар жиынтыгын усынганды жвн квредi.
Генетикалыщ бiлiмдердi дамытуда дербестiк децгейiн арттыру шарттары ^андай деген суравда: 40%-ы ма^саттар мен мiндеттер барынша ай^ын болуы тиiс екенiн атап втп, 30%-ы интернеттi пайдалана отырып, ^ажетп багдарламалыщ ^амтамасыз етумен жумыс ютеу ^абшетш дамыту ^ажеттшп туралы айтты, 20%-ы взiн-взi уйымдастыру дагдыларын дамытудыц, взiн-взi ба^ылауды уэждеудiц мацыздылыгын алга тартады; вз бетiнше жумыспен ^амтуды уйымдастырудыц ец жа^сы тэсiлi ре^нде атап втедi: 40% вз бетшше жумыс ютеу Yшiн студенттерге эдютемелш басшылыщ усынуды жа^тады, 30% компьютерлш жабдыщтыц болуын ^алайды, 20% жумыстыц аудиториялыщ жэне аудиториядан тыс нысандарын тацдады; генетикалыщ бiлiмдердi дамытуда дербеспк децгейiн арттыру шарттары бойынша: 50% алган бiлiмдерiн практикада жа^сы пайдалануга квмектеседi, 35% генетика бойынша теориялыщ жэне практикалыщ бiлiмдердi терецiрек тYсiнуге
60
ыкпал етед^ 15% болашак мамандыкка кажетп бiлiктер мен дагдыларды калыптастырады деп есептейдь
Генетика пэнш шетел тшнде жYргiзуде окытуды жаксарту эдiстерiн iрiктеуде: 43% дэрютщ немесе практикалык сабактыц мазмунын материалды жаксырак ^абылдауга бешмдей отырып езгерту кажет деп тYсiнедi, 25% бiлiм алушыларды шет тшдш ортага сщру негiзiнде бiлiм алу, 16% iлеспе аударманыц техникалык куралдарын колдану, 10%-нан окытушы тарапынан бакылауды кYшейту керек деген жауап алынды; кептiлдi окыту жагдайында генетикалык бiлiмдi дамыту бойынша бiлiм алушылардыц езшдш жумысын уйымдастыру Yшiн ец тиiмдi болып керiнетiн педагогикалык технологиялар бойынша: 33,5% жобалык окыту, 12% проблемалык окыту, 8% рефлексивтi окыту, 7% сыни ойлауды дамыту, 45% зерттеу жумысын уйымдастыру, 7% топтык пшрталастар, студенттердщ 5% кейс технологиясын, 6% ойын технологиялары тацдалды; езiндiк жумыс нэтижелерiн бакылау тYрi бойынша артыкшылыктар: тест карточкаларын пайдалана отырып, сабак уакытында 50% жедел тексеру (5-7 минут), мультимедиа презентация тYрiнде езiндiк жумыс енiмдерiн усыну - 20%, емтиханда езiндiк жумыс нэтижелерiн тексеру - 8%, осы пэн бойынша бакылаудыц барлык тYрлерiн камтитын бакылау жYЙесi-13%.
Сонымен, кептiлдi окыту жагдайында болашак биология муFалiмдерiнiц езiндiк жумысын уйымдастыру негiзiнде генетика пэнiнен бершетш бiлiмдi дамыту Yшiн бiлiм алушылардыц езшдш жумыска деген оц кезкарасына ыкпал ететiн эдiстемелiк турFыдан ойластырылFан жэне дамыFан тэсiлдердi енгiзу кажет болды.
«5В011300 - Биология» маманды^ыныц аFылшын тобы бiлiм алушыларына жYргiзiлетiн «Genetics» пэнiнiц мазмуны «Cytological basis of sexual and asexual reproduction», «Regularities of heredity», «Gene interactions», «Sex-linked inheritance», «Linked genes and сrossingover», «Classification of variability», «Molecular genetics», «Population genetics», «Human and medical genetics», «Genetic basis of selection» такырыптарынан турады. Осы такырыптар непзшде бшм алушыларFа езшдш жумыстар уйымдастыруда мынадай эдiстер колданылды: «Quiz», «Matching», «Find the terminology», «True or False»,«Semantic map», «Black Box» Activities & Games, «Number Talks», «Brainstorming», «Complete the gaps with the words below», «Active vocabulary», «Try to guess the odd one out» жэне т.б. Эзшдш жумыстарда шетелдш жэне отандык эдютемелерде тиiмдi колданыстаFы эдiстермен зерттеуге катысты нэтижелерi пайдаланылады. Осы эдiстердi тиiмдi колдану генетикалык бiлiмдi дамытуFа мYмкiндiк бередi. ЖYЙелi тYрде уйымдастырылFан езшдш жумыс нэтижелерi генетикадан сапалы бшм алуFа кемектеседi. Генетикалык бiлiмдi дамыту барысында максаты мен мазмуны жаFынан алуан тYрлi бiлiм алушылардыц езшдш жумысын орындауын уйымдастыру олардыц пэндш бiлiмдерiн арттыруFа ыкпал етедi.
Мысал ретiнде бiрнешеуiне токталып етейiк:
Gregor Mendel, through his work on pea plants, discovered the fundamental laws of inheritance. He deduced that genes come in pairs and are inherited as distinct units, one from each parent. Mendel tracked the segregation of parental genes and their appearance in the offspring as dominant or recessive traits. He recognized the mathematical patterns of inheritance from one generation to the next. Mendel's Laws of Heredity are usually stated as:
1) The Law of Segregation: Each inherited trait is defined by a gene pair. Parental
genes are randomly separated to the sex cells so that sex cells contain only one gene of the pair. Offspring therefore inherit one genetic allele from each parent when sex cells unite in fertilization.
2) The Law of Independent Assortment: Genes for different traits are sorted
separately from one another so that the inheritance of one trait is not dependent on the inheritance of another.
3) The Law of Dominance: An organism with alternate forms of a gene will
express the form that is dominant.
1) Complete the gaps with the words below: Кштп сездердi пайдаланып бос орынды толтырыцыздар.
Gregor Mendel, through his work on pea plants, discovered the fundamental
......... of inheritance. He deduced that genes come in pairs and are inherited as
distinct units, one from each parent. Mendel tracked the segregation of parental
genes and their appearance in the ........... as dominant or recessive traits. He
61
recognized the ............of inheritance from one generation to the next. Mendel's
Laws of Heredity are usually stated as:
1) The Law of........: Each inherited trait is defined by a gene pair. Parental
genes are randomly separated to the sex cells so that sex cells contain only one gene of the pair. Offspring therefore inherit one genetic allele from each parent when sex cells unite in fertilization.
2) The Law of.............: Genes for different traits are sorted separately from
one another so that the inheritance of one.........is not dependent on the inheritance
of another.
3) The Law of............: An organism with alternate forms of a gene will
express the form that is dominant.
Key words: laws, offspring, mathematical patterns, Segregation, Independent Assortment, Dominance trait.
2) Black box - «Кара жэшш» деп аталатын жэшште сабак такырыбына сай бiр зат жасырылады. Сол затты тауып аFылшынша сипаттама бере алFан бшм алушы^а косымша балл койылады. Осы жэшшке бiз генетика пэншщ зертханалык обьекпс тэжiрибемiзде дрозофила шыбыны (Drosophila melanogaster) туралы мэлiмеггi жасырамыз. Эрбiр зертханалык сабакта бшм алушылар аFылшын тшнде жемю шыбыныц ерекшелштерш сипаттап айтып жэне такырыпка катысты мэселелердi толыктырып, кайталап айта алады.
3) Active vocabulary - генетикадан бiздiц оку жоспарымыздаFы еткiзiлген такырыптардыц соцынан кездесетш негiзгi терминдер y™ тiлде казак, аFылшын, орыс тiлдерiнде жазылып, жинакталатын дэпгерiнен орын алады [20; 94].
Генетика мен аFылшын тiлiн юрш^ре окытуда дидактикалык ойындарды ¥ЙымдастыруFа болады: «Yшiншi артык» деп аталатын ойынды комплементарлык т^кым куалаудыц фенотиптiк катынастарын нактылау Yшiн колдануFа болады. Оныц аFылшын тYрiндегi керiнiсi темендегiдей болып к¥ралады. Мысалы:
4) Try to guess which complementary phenotypic ratio is the odd one? (Кандай фенотиптш катынас артык) 9:3:3:1; 9:7; 15:1. The answer (жауабы) 15:1. Кез келген такырып бойынша мазм^нына ыцFайлап колдануFа болады.
5) True or False - кез келген такырыптар бойынша с^рактар дайындап, осындай тапсырма K¥растыруFа болады, яFни, б^ан бiлiм алушылар д^рыс немесе жалFан деп жауап кайтарады.
6) Brainstorming - б^л эдiс казакша «Мота шабуыл» деп езiмiздiц отандык жэне шетелдш эдiстемелерде кецiнен колданылатын эдютердщ бiрi.
1. Why mutations occur?
2. Are mutations so dangerous?
3. Should I be afraid of them?
4. Can mutations be helpful?
5. Are mutations necessary in nature?
Осындай с^рактарды берш, бшм алушыларды топка белш, белсецщ езвдш ж^мыстар жYргiзуге болады.
7) Number Talks - «Сандар сейлейдЬ» сандар аркылы дайындалатын тапсырмалар к¥PастыруFа болатын эдiс генетикада фенотиптш жэне генотиптiк аракатынастарын аныктауFа болады.
8) Semantic map - семантикалык карта аркылы бшм алушылардыц барлык есте калFан бiлiмдерiн еске тYсiрiп, тарауды аяктаFан кезде бiлiмдi жинактап корыту Yшiн колдануFа болады.
9) Matching - казак^ылшын терминдерiнiц немесе ережелердщ д^рыс сэйкестендiрiлуiне негiзделген. Генетика пэншде бiз негiзiнен ережелердi, зандылыктарды, генетикалык есептердiц шыFарылу жолдарыныц жауаптарын табу Yшiн колданудамыз.
10) Quiz - б^л эдюпен бшм алушыларды баFалауда тест тYрiнде жэне с^рактар тYрiнде де генетика пэншен ^йымдастырылатын езiндiк ж^мыстар ретiнде кез келген уакытта колдана аламыз.
11) Turn and talk - б^л бшм алушыларFа идеяларды т^жырымдау жэне баска бшм алушымен ой белюу Yшiн езара пiкiрлесудi камтамасыз ететш ауызша тiлдi колдану стратегиясы. Б^л стратегия бiлiм алушылардыц жауап беру децгешнщ жоFарылауын камтамасыз етедi [21; 92].
Корытынды
Корытындылай келе, адам баласыныц кол жеткiзген ^лы игiлiктерiнiц бiрi - бiлiм казынасы. Ол - сан алуан. Бiз карастырып отырFан генетикалык бiлiмдi дамыту мэселесi - биология мамандыFында окитын бiлiм алушылар Yшiн ете мацызды пэндердiц бiрi. Сол пэндi кеп тiлдердi мецгеру т¥PFысынан педагогикалык университеттеп бiлiм алушылар Yшiн косымша акпаратка KOлжетiмдiлiктi кецейтедi, лингвистикалык жэне дидактикалык практиканы дамытады, сонымен катар генетикадаFы бiлiмдерiн дамытып, бiлiмдi маман болып калыптасуFа ыкпал ететiн езiндiк ж^мыстардыц мацызы зор. Генетикалык бiлiм берудi дамыту Yшiн кептiлдi бiлiм беру жаFдайында бiлiм мазм^ныныц белсендi эдютерш игерiп, ез тэжiрибемiзде колдануымыз керек.
na^&ttaHbtttFaH эдебиеттер
1. Айдарбаева Д., Азизова И., Джунусова Р. (2018) Особенности обучения генетики в педагогическом вузе в условиях полиязычия. Международная научно-практическая конференция «Перспективные направления исследований в методике обучения биологии и экологии», РГПУ имени А.И. Герцена. Санкт-Петербург. С.190-193
2. Espinosa A.A., Verkade H., Mulhern T.D, et al. (2020) Understanding the pedagogical practices of biochemistry and molecular biology academics. The Australian Educational Researcher. Volume 47, pages 839-856. https://doi.org/10.1007/s13384-019-00369-5 (Каралу мерз1мг 18.06.2021)
3. Omufwoko J.A., Okwara M.O., Kevogo N., Nyunja R.O. (2020) Pedagogic Competencies Provided To Student Teachers through Biology Teacher Education in Universities in Kenya in Light of Classroom Practice. International Academic Journal of Education & Literature, Int Aca J Edu Lte; Vol-1,(4): 140-156. https://iarconsortium.org/article/articleID=126 (Каралу мерзiмi: 17.06.2021)
4. Fugarasti H., Ramli M., Muzzazinah (2019) Undergraduate students' science process skills: A systematic review. The 2nd International Conference on Science, Mathematics, Environment, and Education AIP Conf. Proc. 2194, 020030-1-020030-13 (2019); https://doi.org/10.1063/L5139762 (Каралу мерз1мг 17.06.2021)
5. Harris B.N., McCarthy P.C., Wright A.M., Schutz H., Boersma K.S., Shepherd S.L., Manning L.A., Malisch J.L., Ellingto R.M. (2020) From panic to pedagogy: Using online active learning to promote inclusive instruction in ecology and evolutionary biology courses and beyond. Ecology and Evolution. 10:12581-12612. https://doi.org/10.1002/ece3.6915 (Каралу мерз1мг 18.06.2021)
6. Cao H., Amanbaeyeva М. B., Maimatayeva A.D., Unerbayeva Z.O., Shalabayev K.I., Sumatokhin S.V., Imankulova S.K., Childibayev J.B. (2017) Methodology of research activity development in preparing future teachers with the use of information resources. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education. 13(11):7399-7410
7. Shaimerdenova G., Ermekbayeva A., Esimov B., Childebayev Zh., Ziyaeva G., Koshimbetova S. (2015) Complex studying of bioecology of rodents and snakes in educational process of students of higher education institutions. Ecology, Environment and Conservation. India. 21(4); 163-167.
8. Abishova G., Andreeva N., Issayev G., Issayev A., Mynbayeva В. (2020) The application problem of project-based learning technology in higher education of Kazakhstan. EurAsian Journal of BioSciences 14, 781-789
9. Madenova A., Sapakhova Z., Bakirov S., Galymbek K., Yernazarova G., Kokhmetova A., Keishilov Z. (2021) Screening of wheat genotypes for the presence of common bunt resistance genes, Saudi Journal of Biological Sciences. doi: https://doi.org/10.1016/i.sibs.2021.02.013
10. Рощупкина Е. А. (2015) Самостоятельная работа студентов как педагогическая проблема //Scientific Journal «Science Rise». №2/1(7) С.72-77
11. Гарунов М.Г., Пидкасистый П.И. (1978) Самостоятельная работа студентов. М.: Знание -27 с.
12. Зимняя И. А. (2007) Педагогическая психология: учебник. М.: Университетская книга, Логос. - 384 с.
13. Азизова И.Ю. (2011) Гуманитаризация методической подготовки как основа для приобщения студентов-биологов к ценностям культуры. Эмиссия. Оффлайн. Электронное научное издание (научно-педагогический интернет-журнал). http://www.emissia.org/offline/2011/1666.htm (Каралу мерз1мг 24.02.2021)
14. Гавронская Ю.Ю., Мызникова А.В. (2018) Изучение эффективности методики организации самостоятельной работы по химии первокурсников военно-медицинского вуза на основе компенсационного подхода //Известия РГПУ им. А. И. Герцена. № 190. С. 124-133
15. Абылкасымова А.Е. (1998) Познавательная самостоятельность в учебной деятельности студента. Алматы, Санат. -180 с.
16. Исмаилова Р.Б (2012) Студенттермен журпзшетш езщдгк жумыстарды уйымдастырудыц ерекшел1ктер1 //Бастауыш мектеп. №5, 6. Б.36-37
17. Бураханова КС., Абдуллина З.А. (2015) Кредитлк окыту жуйеанде студенттщ езшдак жумысын уйымдастырудыц тшмдшп // Вестник Каз¥МУ. №3. Б.447-449
18. Жетписбаева Б.А. (2008) Кептглда бшм беру: теория жэне эдюнама. Жогары Мектеп. - 343 б.
19. Османова З.Ж., Сержанкызы Ж. (2017) Эффективная организация самостоятельной работы студентов // Профессиональное развитие педагога. Сборники трудов ИГУ. Иркутск, 25-30 мая 2017г. С. 76-80 [Электронный ресурс] http://library.isu.ru/ru/resources/e-library/conf_works_ISU/Prof_Soderzhanie/Prof-27.pdf (Каралу мерзiмi: 21.02.2021)
20. Агылшын тшн жэне жаратылыстану -математика багытындагы пэндердi (информатика, физика, химия, биология, жаратылыстану) юргкпрш окыту. Оку-эдiстемелiк курал. Астана: Ы. Алтынсарин атындага ¥БА, 2016. - 301 б.
21. CLIL classroom practices in multilingual education in Kazakhstan: guidelines and examples / eds.: X. San Isidro, D. Coyle, S.I. Kerimkulova. - Nur-Sultan: Nazarbayev University, 2020. - 146 p.
References
1. Aidarbaeva D., Azizova I., Dzhunusova R. (2018) Osobennosti obucheniya genetiki v pedagogicheskom vuze v usloviyakh poliyazychiya. Mezhdunarodnaya nauchno-prakticheskaya konferencziya «Perspektivnye napravleniya issledovanij v metodike obucheniya biologii i ekologii», RGPU imeni A.I. Gerczena. Sankt-Peterburg. [Features of teaching genetics at a pedagogical university in the conditions of multilingualism. International scientific and practical Conference "Promising areas of research in the methodology of teaching biology and ecology", RSPU named after A. I. Herzen]. S.190-193 [In Russian]
2. Espinosa A.A., Verkade H., Mulhern T.D, et al. (2020) Understanding the pedagogical practices of biochemistry and molecular biology academics. The Australian Educational Researcher. Volume 47, pages 839-856. https://doi.org/10.1007/s13384-019-00369-5 (^aralu mernmT: 18.06.2021)
3. Omufwoko J.A., Okwara M.O., Kevogo N., Nyunja R.O. (2020) Pedagogic Competencies Provided To Student Teachers through Biology Teacher Education in Universities in Kenya in Light of Classroom Practice. International Academic Journal of Education & Literature, Int Aca J Edu Lte; Vol-1,(4): 140-156. https://iarconsortium.org/article/articleID=126 (Retrieved: 17.06.2021)
4. Fugarasti H., Ramli M., Muzzazinah (2019) Undergraduate students' science process skills: A systematic review.
The 2nd International Conference on Science, Mathematics, Environment, and Education AIP Conf. Proc. 2194, 020030-1-020030-13 (2019); https://doi.org/10.1063/L5139762 (Retrieved: 17.06.2021)
5. Harris B.N., McCarthy P.C., Wright A.M., Schutz H., Boersma K.S., Shepherd S.L., Manning L.A., Malisch J.L., Ellingto R.M. (2020) From panic to pedagogy: Using online active learning to promote inclusive instruction in ecology and evolutionary biology courses and beyond. Ecology and Evolution. 10:12581-12612. https://doi.org/10.1002/ece3.6915 (Retrieved: 18.06.2021)
6. Cao H., Amanbaeyeva M. B., Maimatayeva A.D., Unerbayeva Z.O., Shalabayev K.I., Sumatokhin S.V., Imankulova S.K., Childibayev J.B. (2017) Methodology of research activity development in preparing future teachers with the use of information resources. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education. 13(11):7399-7410
7. Shaimerdenova G., Ermekbayeva A., Esimov B., Childebayev Zh., Ziyaeva G., Koshimbetova S. (2015) Complex studying of bioecology of rodents and snakes in educational process of students of higher education institutions. Ecology, Environment and Conservation. India. 21(4); 163-167.
8. Abishova G., Andreeva N., Issayev G., Issayev A., Mynbayeva V. (2020) The application problem of project-based learning technology in higher education of Kazakhstan. EurAsian Journal of BioSciences 14, 781-789
9. Madenova A., Sapakhova Z., Bakirov S., Galymbek K., Yernazarova G., Kokhmetova A., Keishilov Z. (2021) Screening of wheat genotypes for the presence of common bunt resistance genes, Saudi Journal of Biological Sciences. doi: https://doi.org/10.1016Zj.sjbs.2021.02.013
10. Roshhupkina E.A. (2015) SamostoyateFnaya rabota studentov kak pedagogicheskaya problema [Independent work of students as a pedagogical problem ] //Scientific Journal «Science Rise». #2/1(7) S.72-77 [In Russian]
11. Garunov M.G., Pidkasistyj P.I. (1978) SamostoyateFnaya rabota studentov. [Independent work of students.] M.: Znanie -27 s. [In Russian]
12. Zimnyaya I. A. (2007) Pedagogicheskaya psikhologiya: uchebnik. [Pedagogical psychology: textbook]. M.: Universitetskaya kniga, Logos. - 384 s.
13.Azizova I.Yu. (2011) Gumanitarizacziya metodicheskoj podgotovki kak osnova dlya priobshheniya studentov-biologov k czennostyam kultury. Emissiya. Offlajn. Elektronnoe nauchnoe izdanie (nauchno-pedagogicheskij internet-zhurnal). [Humanitarization of methodological training as a basis for introducing biology students to the values of culture. Emission. Offline. Electronic scientific publication (scientific and pedagogical online magazine)]. http://www.emissia.org/offline/2011/1666.htm (Retrieved: 24.02.2021) [In Russian]
14. Gavronskaya Yu.Yu., Myznikova A.V. (2018) Izuchenie effektivnosti metodiki organizaczii samostoyatelnoj raboty po khimii pervokursnikov voenno-mediczinskogo vuza na osnove kompensaczionnogo podkhoda //Izvestiya RGPU im. A. I. Gerczena. [Study of the effectiveness of the methodology for organizing independent work in chemistry of first-year students of a military medical university on the basis of a compensatory approach //Izvestiya RSPU named after A. I. Herzen.]. # 190. S.124-133 [In Russian]
15. Abylkasymova A.E. (1998) PoznavateFnaya samostoyateFnosf v uchebnoj deyateFnosti studenta. [Cognitive independence in the student's educational activity]. Almaty, Sanat. -180 s. [In Russian]
16. Ismailova R.B (2012) Studenttermen zhurgiziletin ozindik zhumystardy ujymdastyrudyn erekshelikteri //Bastauysh mektep. [Features of organizing independent work with students // Primary School]. #5, 6. B.36-37 [In Kazakh]
17. Burakhanova K.S., Abdullina Z.A. (2015) Kredittik okytu zhujesinde studenttin ozindik zhumysyn ujymdastyrudyn tiimdiligi [The effectiveness of organizing independent work of students in the credit system of Education] // Vestnik KazUMU. #3. B.447-449 [In Kazakh]
18. Zhetpisbaeva B.A. (2008) Koptildi bilim beru: teoriya zhane adisnama. Zhogary Mektep. [Multilingual education: theory and methodology. High School]. -- 343 b. [In Kazakh]
19. Osmanova Z.Zh., Serzhankyzy Zh. (2017) Effektivnaya organizacziya samostoyateFnoj raboty studentov // Professional'noe razvitie pedagoga. Sborniki trudov IGU. Irkutsk, 25-30 maya 2017g. S. 76-80 [Effective organization of self-supporting work of students // Professional development of a teacher. Collection of works of IGU. Irkutsk, 25-30 May, 2017] [Elektronnyj resurs] http://library.isu.ru/ru/resources/e-library/conf_works_ISU/Prof_Soderzhanie/Prof-27.pdf (Retrieved: 21.02.2021) [In Russian]
20. Agylshyn tilin zhane zharatylystanu-matematika bagytyndagy panderdi (informatika, fizika, khimiya, biologiya, zharatylystanu) kiriktirip okytu. Oku-adistemelik kural. Astana: Y. Altynsarin atyndagy YBA, 2016. [Integrated teaching of English and subjects of natural and mathematical direction (computer science, physics, chemistry, biology, natural science). Educational and methodical manual. Astana: I. Altynsarin National Academy of Education]. - 301 b. [In Kazakh]
21. CLIL classroom practices in multilingual education in Kazakhstan: guidelines and examples / eds.: X. San Isidro, D. Coyle, S.I. Kerimkulova. - Nur-Sultan: Nazarbayev University, 2020. - 146 p.
Отражение проблемы развития генетических знаний обучающихся при организации самостоятельной
работы
Р.Ж. Джунусова*, Д.К. Айдарбаева, Б.Б. Саримбаева Казахский национальный педагогический университет имени Абая, г.Алматы, Казакстан
e-mail*: [email protected]
В настоящее время проблема обучения генетике через самостоятельную работу обучающихся является одним из важнейших направлений высшего образования. В данной статье мы предлагаем несколько методов и приемов организации самостоятельной работы обучающихся по предмету генетика в условиях полиязычного образования. Ход методического совершенствования предмета биология из года в год всесторонне изучается, публикуются результаты исследований. С этой точки зрения были проведен анализ преподавания биологии в вузе и организации самостоятельной работы, как это отражено в трудах зарубежных и отечественных авторов за последние годы. В статье представлен опыт преподавания генетики на основе организации самостоятельной работы будущих учителей биологии в условиях полиязычного образования в Казахском национальном педагогическом университете имени Абая. Приведены результаты экспериментальных исследований, направленных на проверку эффективности самостоятельной работы. Проведенный нами анализ позволил сделать вывод о том, что методическая подготовка студентов-биологов как объект педагогических исследований должна включать различные аспекты системы профессиональной подготовки. Процесс обучения генетике на английском языке через самостоятельную работу побуждает обучающихся к дальнейшему углубленному изучению предмета и языка.
Ключевые слова: генетическое знание, методика преподавания, самостоятельная работа, полиязычное образование, преподавание биологии на английском языке.
Reflection of the problem of the development of genetic knowledge of students in the organization of independent
work
Raushan Zh. Zhunussova*, Doktorkhan K. Аidarbaeva, BalzatB. Sarimbaeva Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan e-mail*: [email protected]
Currently, the problem of teaching genetics through students' independent work is one of the most important areas of higher education. In this article, we offer several methods and techniques for organizing students' independent work on the subject of genetics in a multilingual education. The methodological improvement course of the biology subject is comprehensively studied from year to year and the results are being published. From this point of view, analyses were conducted on the biology teaching at the university and the independent work of foreign and domestic scientific works in recent years. The article presents the experience of teaching genetics based on the independent work organization of future biology teachers in the conditions of multilingual education at Abai University. The results of experimental studies aimed at testing the effectiveness of independent work have been presented. The analysis of the studies made it possible to conclude that the methodological training of biology students as an object of pedagogical research should include various professional training system aspects. The teaching genetics process in English through independent work encourages students to further in-depth subject and language study.
Keywords: genetic knowledge, teaching methods, independent work, multilingual education, teaching biology in English.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
Джунусова Раушан Жексенбаевна, PhD докторант, Абай атындаты Казак улттык педагогикалык университет^ Алматы к., Казахстан; rosh [email protected]
Айдарбаева Докторхан Кайсарбековна, биология тылымдарыныц кандидаты, профессор, Абай атындаты Казак улттык педагогикалык университет^ Алматы к., Казакстан; [email protected]
Саримбаева Балзат Бериковна, PhD докторант, Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университет^ Алматы к., Казахстан; [email protected]
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Джунусова Раушан Жексенбаевна, PhD докторант, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, г.Алматы, Казакстан; [email protected]
Айдарбаева Докторхан Кайсарбековна, кандидат биологических наук, профессор, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, г.Алматы, Казакстан; [email protected]
Саримбаева Балзат Бериковна, PhD докторант, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, г.Алматы, Казакстан; [email protected]
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Raushan Zh. Dzhunusova, PhD doctoral student, Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan; [email protected]
Doktorkhan K. Aidarbayeva, Cand. Sci. (Biolology), Professor, Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan; [email protected]
Balzat B. Sarimbayeva, PhD doctoral student, Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan; [email protected]
Редакцияга тусп / Поступила в редакцию / Received 01.03.2021 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 25.06.2021
