CC BY
38Омарханова Зарина Бактыбаевна,
Каржы полициясы академиясынъщ магистранты, царжы полициясыныц ага лейтенанты
«БИЛ1КТ1 НЕМЕСЕ ЛАУАЗЫМДЬЩ ЭК1ЛЕТТ1КТЕРД1 АСЫРА ПАЙДАЛАНУ КЫЛМЫСЫНДАГЫ ЕЛЕУЛ1 ЗИЯН» ¥ГЫМЫН АНЫЩТАУ МЭСЕЛЕЛЕР!
Казахстан Республикасыныц Президентi Н.Э.Назарбаевтыц 2014 жылгы 17 кацтардагы «Казахстан жолы - 2050: Бiр максат, бiр мYДде, бiр болашак» атты Казахстан халкына Жолдауында: «...Жетшшi багыт ретшде, Мемлекеттiк институттар ж^мысын жетiлдiру деп атап, элемнщ дамыган 30 елшщ катарына ^мтылыс кезiнде бiзге адал бэсекелеспк, эдiлеттiлiк, зацныц Yстемдiгi жэне жогары кдоыктык; мэдениет ахуалы кажет. Зац алдындагы тецщк тэрпбшщ шынайы
негiзi болуга тиiс......Барльщ коргау
жYЙесi ж^мысыныц сапасын арттыру кажет. Зор екшеттшк пен иеленген шендiлер мшиз
мшез-к¥лкымен жэне жогары кэсiби децгешмен ерекшеленуге тиiс. Аса мацызды мшдет -сыбайлас жем^орлывда карсы жаца стратегияны калыптастыру жэне iске асыруды жалгастыру», -деп атап еткен болатын [1].
Елбасы Н.Э. Назарбаев «Нр Отан» пар-тиясыныц XV Съезiнде арнайы тапсырма берiп, «саяси кешбасшылыщтыц принциптi мэселесi ретiнде партияга сыбайлас жем^орлыщпен ымырасыз кYресудiц стратегиясын эзiрлеудi» тапсырып, 2014 жылы 11 карашада «Н^р Отан» партиясы Саяси кецесшщ кецейтшген отырысында «Сыбайлас жем^орлывда карсы ю-^имылдыц 2015-2025 жылдарга арналган пар-тиялык багдарламасы кабылданган» болатын [2].
Б^л багдарлама елiмiздiц Президентi -партияныц Лидерi Н.Э.Назарбаевтыц 2012 жылгы 14 желто^сандагы ««Казакстан-2050» Стратегиясы - калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты» Жолдауында койылган максаттар мен мiндеттердi iс жYзiне асыруга багытталган шараныц бiрi бола т^ра, жем^орлыщтыц салдарын емес, оны тудыратын негiзгi себептерге карсы багытталган шаралардан тирады [3].
Осыган орай, зац гылымдарыныц докторы, профессор А.А. Смагулов: «Казахстан Рес-публикасы сыбайлас жем^орлыщ жэне лауа-зымдыщ ^ылмыстармен кYресудiц жеке жYЙесiн ^алыптастырды, б^ган негiз ретiнде Казахстан Республикасы Президентi Н.Э. Назарбаевтыц т^ра^ты саяси жiгерi табылады. Эр 5 жыл сайын Елбасы жарлыгымен сыбайлас жем^орлыщпен кYресудiц мемлкеттiк багдарламалары дай-ындалады. Сыбайлас жем^орлыщ жэне лауа-зымдыщ ^ылмыстар елiмiздiц экономикалыщ т^ракгылыгы мен беделiне керi эсерiн типзедЬ>,-деп атап еткен болатын [4].
Казахстан Республикасы Президентiнiц 2009 жылгы 24 тамыздагы №858 Жарлыгымен бектлген «Казахстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган К¥^ыщтыщ саясат» т^жырымдамасы негiзiнде 2014 жылгы 3 швдеде №226-V Казахстан Республикасыныц жаца Кылмыстыщ кодексi эзiрленiп, ^абылданган болатын. Сондай-а^ ^ылмыстыщ зацнаманы iзгiлендiру Елбасы Жарлыгымен бекiтiлген 2020 жылга дешнп ^кы^тыщ саясат т^жырымдамасына сэйкес болуы мiндеттi. Осы т^жырымдама бойынша ^ылмыстыщ зацнаманы халыщаралыщ келюм-дермен сэйкестецщру мацыздылыгы на^ты орынды алады [5].
2014 жылгы 3 шшдеде ^абылданган №226-V Казахстан Республикасыныц жаца Кылмыстыщ кодексiнде кептеген езгерiстер мен толыщтырулар ^ылмысты^-к¥^ы^ты^ реттеудi жетiлдiруге ыщпалын тигiзгенiмен, кемшiлiктерi де болып жатады. Кылмыстыщ зацныц т^ра^сыздыгыныц бiр зиянды салдарыныц бiрi - оныц мазм^ныныц езгерiп отыруында. Осындай кемшiлiктердi аныщтау жэне жою кеп жагдайда зацнамалыщ мэтiндi ^растырудыц м^ияттылыгымен жYзеге
№ 1 (37) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
aсыpылaды [6].
Жaцa Кылмыстык кодексте cbi6aräac жем-Kоpлыкпен ымыpaсыз кYpестщ мемлекетпк сaясaты дa кepiнiс тayып, cbi6aräac жемкоpлык жэне лayaзымдык кылмыскд жayaптылыктьщ кешендi ноpмaлapы кaмтылaды.
Элеyметтiк т¥pFыдaн aлFaндa зиянды, KOFaмFa Kayim^^ дэpежесi бойыншa кылмыс деп тaнылaтын к¥былыск& к¥кыктык бaFaлay беpyдi кылмыстык к¥кык, кылмыстык зaцнaмa кapaстыpaды жэне кылмысты iс-эpекеттеpге к¥кыктык бaFaлay жYpriзyдщ негiзi немесе зaцды моделi pетiнде кылмыстык 3arç, яFни Кылмыстык кодекс aлынaды.
Кылмыстык зaцмен коpFaлaтын коFaмдык кaтынaстapFa кол C¥Fyдыц нэтижесi - зaлaлдa. Зaлaл немесе зиян эpтYpлi 6олуы мYмкiн: мaтеpиaлдык, психологиялык, сaяси, элеyметтiк, ¥йымдaстыpyшылык жэне тaFы бaскaлaй.
Зaлaлдьщ сипaты мен мeлшеpi 2014 жылFы 3 шiлдеде кaбылдaнFaн №226-V Kaзaкстaн Республитасыныч жaцa Кылмыстык кодексiнде aныктaлFaн. ЗaцшыFapyшы топтык жэне тiкелей объектшщ мaцыздылыFы мен к¥ндылыFын бaсшылыккa aлaды. ^кык^ кapсы эpекеттщ KOFaмдык Kayim^^ дэpежесi оныц болFaн немесе такты 6олуы мYмкiн нэтижесi осыFaн непзделш, aйкындaлaды.
Сяяси, идеологиялык, ¥йымдaстыpyшылык психикглык, элеyметтiк мэнiсiндегi моpaльдык зияндap газге кepiнбейтiн сипaттa болFaндыктaн олapды eлшеy белгiлi 6ip киындыктapды тyFызaды. Осы оpaйдa yaкыт, кол C¥Fy объектюндеп зиянды eзгеpiстеpдщ ¥зaктыFы, теpендiгi, т¥paктылыFы, кылмыс объектюшщ K¥ндылыFымен aйкындaлaтын кел^шген зиянныц оpныньщ толтыpылмaйтындыFы, iс-эpекеттщ жaсaлFaн оpны жэне yaкытынa сэйкес объектшщ зaлaлсыз кызмет aткapyыньщ eзектiлiгi жэне 6a^a eлшем бipлiктеpiн бaсшылыккa aлaмыз.
Кылмыстык к¥кык гылымыныц бaсты мaксaттapыньщ 6ipi, ол кылмыстык зaцньщ институтс^ы мен ноpмaлapын жетiлдipy мaксaтындa aкикaт болмысындaFы кейбip зaцFa кaтысты коFaмдык элементтеpдi д¥pыс тYсiне бiлy жэне зaнды сот-теpгеy пpaктикaсындa KOлдaнyдaFы ыщайлы тYPде K¥Paстыpy болып тaбылaды.
Kaзaкстaн Pеспyбликaсы ЖоFapы Сотыныц 2001 жылFы 13 желтоксaндaFы №18 ноpмaтивтiк ^улысы «Соттapдыц сыбaйлaс жемкоpлыккa бaйлaнысты ^шмы^^ жeнiндегi кылмыстык iстеpдi кapay ^a^ma^i тypaлы», - деп aтaлaды.
Алaйдa б¥л ноpмaтивтiк кayлыдa тек сыбaйлaс жемкоpлык кылмыстap кapaстыpылып, лayaзымдык кылмыстapFa нaзap койылмaFaн. Сондaй-aк, жоFapыдa aтaлFaн ноpмaтивтiк кayлы 2014 жылFы 3 шшдеде кaбылдaнFaн Kaзaкстaн Pеспyбликaсыньщ жaцa Кылмыстык кодексiне сэйкес келмегендiктен, б¥л ноpмaтивтiк кayлыны толыFымен Kaзaкстaн Pеспyбликaсыньщ жaцa Кылмыстык Кодексiне сэйкестендipy ^жет [7].
2015 жылFы 1 кaцтapдaн бaстaп кYшiне енген Kaзaкстaн Республигасы Жaцa Кылмыстык кодексшщ 362-бaбы, яFни билiктi немесе лayaзымдык eкiлеттiктеpдi aœpa пaйдaлaнy ноpмaсынa нaкты токтaлып eтсек. АтaлFaн ноpмa лayaзымдык кылмыс, тек КР КК 362-бaшъщ 4-бeлiгi 3-тapмaкшaсы сыбaйлaс жемкоpлык кылмыс болып тaбылaды [6].
3arç Fылымдapыныц доктоpы, пpофессоp С.М. Paхметов: «билшт немесе лayaзымдык eкiлеттiктеpдi aсыpa пaйдaлaнy мемлекеттiк кызметшiлеpдщ жэне лayaзымды т¥ЛFaлapдыц зaцмен бектлген мiндеттеpiн б¥зу жэне зaндapмен, еpежелеpмен, н¥скayлapмен, б¥йpыктapмен жэне бaскaдa ноpмaтивтiк K¥жaттapмен pеттелетiн олapдьщ к¥зыpетiнен a^m шыFaтын iс-эpекет оpындayы болып тaбылaды. Лayaзымды кылмыс бaскa кылмысты жaсay Yшiн тэсiл болып тaбылaды жэне жш кaбысып жYpедi.
Сондaй-aк, билшт немесе лayaзымдык eкiлеттiктеpдi aсыpa rn^ana^ кылмысыныц сyбъектiлеpiн екi тYpге бeлiп кapaстыpFaн жeн, б¥ндa 2 субъект кapaстыpылaды: бipiншiсi, билiктiк eкiлеттiктеpге ие т¥ЛFa, яFни билiк eкiлi, екшшю, лayaзымдык eкiлеттiктеpi, яFни лayaзым бойыншa к¥кыктapы мен мiндеттеpi зaцнaмaлык aктiлеpмен, зaц aсты aктiлеpiмен белгiленген лayaзымды т¥ЛFa. Билiктi немесе лayaзымдык eкiлеттiктеpдi aсыpa пaйдaлaнy кылмысы aзaмaткa, ¥™MFa жэне мемлекет к¥кыктapы мен кызыFyшылыктapынa елеyлi зиян кел^едЬ>, - деп есептейдi [8;194-197]. Б¥л пiкipмен бiз толыктaй келiсемiз.
KолдaныстaFы Жaцa Кылмыстык кодекстщ 362-бaбыньщ диспозициясынa токтaлып eтетiн болсaк, ноpмa келесi нысaндa: «1. Билiктi немесе лayaзымдык eкiлеттiктеpдi aœpa пaйдaлaнy, яFни мемлекеттiк фyнкциялapды оpындayFa yэкiлеттiк беpiлген aдaмньщ не OFaн те^с^^ен aдaмньщ eзiнiц к¥Kыктapы мен eкiлеттiктеpiнiц шегiнен aнык шыFaтын жэне aзaмaттapдыц немесе ¥йымдapдыц к¥Kыктapы мен зaцды мYДделеpiне не коFaмньщ немесе мемлекеттщ зaцмен коpFaлaтын мYДделеpiне
елеул зиян келпруге экеп соккан эрекеттер жасауы...» [6].
Б^ндагы «елеут зиян» ^гымына жана Кылмыстык кодекстщ Жалпы бвлiмiнiн 3-бабында: «14) елеулi зиян - Кылмыстык Кодекстеквзделгенкылмыстыкк¥Кыкб¥зушылык к^рамыныц белгiсi ретiнде кврсетшмеген жагдайлардагы мынадай зардаптар: адамнын жэне азаматтын конституциялык к¥кыктары мен бостандыктарын, ^йымдардын к¥кыктары мен занды мYДделерiн, когамнын жэне мемлекеттщ занмен коргалатын мYДделерiн б^зу; айтарлыктай залал кел^ру; жэбiрленушi
адамда вмiрлiк киын жагдайдын туындауы......»
тYсiнiк бершш, елеулi зиянды айтарлыктай зиян келпру ретiнде карастырып вткен болатын [6].
Бiрак, Жана Кылмыстык кодекстiн 3-бабында «2) айтарлыктай залал жэне айтарлыктай мвлшер - 198 жэне 199-баптарда - айлык есептiк кврсеткiштен бiр жYЗ есе асатын залал мвлшерi немесе зияткерлiк меншiк объектiлерiн пайдалану к¥кыктарынын к¥ны не авторлык к¥кык жэне (немесе) сабактас к¥кыктар объектiлерi даналарынын немесе внертабыстар, пайдалы модельдер, внеркэсштш Yлгiлер, селекциялык жетiстiктер немесе интегралдык микросхемалар топологиялары камтылган тауарлардын к¥ны; 202-бапта - айлык есептш кврсеткiштен бiр жYЗ есе асатын сомадагы залал; 214-бапта - к¥ны бiр мын айлык есептiк кврсетюштен асатын тауарлар саны; 218-бапта
- ею мын айлык есептiк кврсетюштен асатын сомага кылмыстык жолмен алынган акша жэне (немесе) взге мYлiк; 233-бапта - айлык есептiк кврсетюштен бес жYЗ есе асатын сомада келтiрiлген залал; 325, 326, 328, 335, 337жэне 342-баптарда - коршаган ортаны жэне табиги ресурстардын тугынушылык касиеттерiн калпына келтiру Yшiн кажетп шыгындардын бiр жYЗ айлык есешгк кврсеткiштен асатын мвлшердегi к¥ндык квршсц взге баптарда -айлык есешгк кврсеткiштен бiр жYЗ есе асатын сомадагы залал мвлшерц 366 жэне 367-баптарда
- елуден Yш мын айлык есешгк кврсеткiшке дейiнгi акша сомасы, багалы кагаздардын, взге де мYлiктiн немесе мYлiктiк сипаттагы пайданын к¥ны», -деп кврсетiлiп вткенмен, Жана Кылмыстык кодекстщ 362-бабы, ягни билiктi немесе лауазымдык вкiлеттiктердi асыра пайдалану кылмысы б^л тiзiмде аталмай вткен.
Алайда, КР КК 3-бабы 2-тармагында: «2) айтарлыктай залал жэне айтарлыктай мвлшер -
..........взге баптарда - айлык есешгк кврсеткiштен
бiр жYЗ есе асатын сомадагы залал мвлшерЬ»,-
деп кврсетiлгенiмен, б^л тармакшанын «елеут зиян», ягни КР КК 3-бабы 14-тармагындагы «....айтарлыктай залал келпру...» деген тYсiнiк деп есептеуде тэжiрибедегi кызметкер занды колданганда киындыктарга душар болуы мYмкiн. Себебi, «елеулi зиянды» КР КК 3-бабы 2-тармагында: «2) айтарлыктай залал жэне айтарлыктай мвлшер»,- деп тYсiну Yшiн ешкандай сiлтемелер мен тYсiнiктер казiргi танда жок.
Тэжрибеде занды колдану бойынша тYсiнiкпеушiлiктер мен киындыктар туындамас Yшiн, бiздiн ойымызша, Казакстан Республикасы Жогары Сотынын 2001 жылгы 13 желтоксандагы № 18 нормативтш каулысы «Соттардын сыбайлас жемкорлыкка байланысты кылмыстар жвнiндегi кылмыстык iстердi карау практикасы туралы» каулынын 1-тармагында келесiдей аныкталган: «1. Сыбайлас жемкорлыкка байланысты кылмыстардын азаматтардын, ^йымдардын, когам мен мемлекеттiн занмен коргалатын к¥^ыктары мен мYДделерiне елеулi зиян кел^ретшше соттардын назары аударылсын, сондыктан осы санаттагы iстердi д^рыс жэне вз уакытында карау олардын к¥кыктык коргалуын шынайы камтамасыз етудiн аса манызды шарттарынын бiрi болып табылады» [7].
Бiздiн ойымызша, осы 1-тармактан кейiн 1.1-тармакшада «елеулi зиянды» аныктау Yшiн келесi норманы: «Казакстан Республикасы жана Кылмыстык кодексiнiн 362-бабы саралау кезiнде елеулi зиянды аныктау Yшiн айтарлыктай залал келтiру ретiнде КР КК 3-бабынын 2-тармагындагы: «2) айтарлыктай залал жэне
айтарлыктай мвлшер - ......взге баптарда -
айлык есешгк кврсетюштен бiр жYЗ есе асатын сомадагы залал мвлшер^...», - деп сштемеме жасай отырып енгiзген кажет деп есептеймiз.
Сонда гана, бiздiн ойымызша, Казакстан Республикасы жана Кылмыстык кодексшщ 362-бабынын диспозициясында кврсетiлген «елеулi зиян» тYсiнiгi, жэне онын аныкта-масындагы айтарлыктай залалады тYсiну Yшiн Казакстан Республикасы Жогары Сотынын нормативтш каулысы занды непз болып табылады деп есептеймiз.
Сондай-ак, Казакстан Республикасы Жогары Сотынын каулыларын зерделей келе, лауазымдык кылмыстарга катысты жеке арнайы нормативтiк каулылардын жоктыгын аныктадык. Сол себептен, жеке лауазымдык кылмыстар мэселелерiне катысты жеке бвлек Казакстан Республикасы Жогары Сотынын нормативтш каулысын дайындау кажет немесе сыбайлас
№ 1 (37) 2015 ж Цазакртан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
жемкорлыкка байланысты нормативтш каулыларда арнайы тармак немесе бвлiк ретiнде атау кажет деген т^жырымга келемiз.
52
^олданылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. Казахстан Республикасыныц Президент Н.Э.Назарбаевтыц 2014 жылгы 17 кацтардагы «Казакстан жолы - 2050: Бiр максат, бiр мYДде, бiр болашак» атты Казакстан халкына Жолдауы;
2. 2014 жылы 11 караша «Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимылдыц 2015-2025 жылдарга арналган партиялык багдарлама», «Нр Отан» партиясы Саяси кецесiнiц кецейтшген отырысы;
3. Казахстан Республикасыныц Президент Н^рс^лтан Эбш^лы Назарбаевтыц «Казакстан-2050» стратегиясы калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты атты 2012 жылгы 14 желтоксандагы Казакстан халкына Жолдауы. / Астана акшамы газетi. № 143-144 (2905). 15 желтоксан 2012 жыл. http://nurotan.kz/kz веб-сайты;
4. Смаг^лов А.А. «Сыбайлас жемкорлыкпен кYресудегi Казакстандык тэж1рибе» - РФ Yкiметi Зац шыгару институты мен салыстырмалы к¥кык жYргiзу, Бiрiншi Еуразиялык сыбайлас жемкорлыкка карсы форум, Мэскеу к;., 30.05. 2012 ж.;
5. Казакстан Республикасы Президентiнiц 2009 жылгы 24 тамыздагы № 858 Жарлыгымен бектлген «Казакстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дешнп кезецге арналган К¥кы;ты; саясат» т^жырымдамасы. / Егемен Казакстан газета № 281-283. 28 тамыз 2009 жыл;
6. Казакстан Республикасыныц Кылмыстык Кодексi 2014 жылгы 3 шiлдедегi № 226-V КРЗ;
7. Казакстан Республикасы Жогары Сотыныц 2001 жылгы 13 желтоксандагы «Соттардыц сыбайлас жемкорлыкка байланысты кылмыстар женiндегi кылмыстык iстердi карау практикасы туралы» № 18 нормативтiк каулысы.
8. Рахметов С.М., Борчашвили И.Ш. «Уголовно-правовые меры борьбы с коррупцией: Монография»- Астана к., 2012ж.-364 б.
Бул мацалада автор Казацстан Республикасы Кылмыстыц кодексшц 362-бабына сзйкес, бил1кт1 немесе лауазымдыц екыеттгктердг асыра пайдалану цылмысындагы елеулг зиян угымын аныцтау мэселелерт царастырган.
Ty^h свздер: билж, лауазымдыц ектеттт, елеул1 зиян, айтарлыцтай залал, Жаца Кылмыстыц кодекс.
В данной статье автор рассматривает проблемы определения понятия существенный вред в превышении власти или должностных полномочий согласно ст. 362 Уголовного кодекса Республики Казахстан.
Ключевые слова: власть, должностные полномочия, существенный вред, значительный ущерб, Новый Уголовный кодекс.
In this article an author examines the problems of determination of concept substantial harm in exceeding ofpower or post plenary powers in obedience to an item the 362 Criminal codes the republic of Kazakhstan.
Keywords: power, post plenary powers, substantial harm, considerable damage, New Criminal code.
Зарина Бак;тыбайк;ызы Омарханова,
Каржы полициясы академиясыньщ магистранты, каржы полициясыньщ ага лейтенанты «Билжт немесе лауазымдык; eкшеттiктердi асыра пайдалану кылмысындагы елеулi зиян» угымын аньщтау мэселелерi
Омарханова Зарина Бактыбаевна,
магистрантка Академии финансовой полиции, лейтенант финансовой полиции Проблемы определения понятия «существенный вред в превышении власти или должностных полномочий»
Omarkhanova Zarina Baktybayevna,
undergraduate of the Academy of Financial Police, Lieutenant financial police
The problems of determination of concept substantial harm in exceeding of power or post plenary powers
