Научная статья на тему 'БЕЛБОҒЛИ КУРАШДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ ҲАЖМИ ВА ШИДДАТИНИ ОШИРИШДА СТАТОДИНАМИК КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИНГ ЎРНИ'

БЕЛБОҒЛИ КУРАШДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ ҲАЖМИ ВА ШИДДАТИНИ ОШИРИШДА СТАТОДИНАМИК КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БЕЛБОғЛИ КУРАШ / КЎТАРИБ ТАШЛАШ / СТАТИК КУЧ / ДИНАМИК КУЧ / КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИ / қЎШПОЯ / ЮКЛАМА

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Эргашов Б.Д.

Мақолада малакали белбоғли курашчиларда рақибни кўтариб ташлаш ҳажми ва шиддатини оширишда статодинамик куч чидамкорлигининг ўрни тадқиқотлар асосида очиб берилган. Жумладан, рақибни кўтариб ташлаш самарадорлиги ва статодинамик куч чидамкорлиги ўртасида узвий боғлиқлик мавжудлиги ушбу сифат даражаси суст ва яхши ривожланган курашчилар мисолида тасдиқланган.В статье раскрывается роль статодинамической силовой выносливости в повышении объема и интенсивности бросков соперника. В частности, наличие тесной взаимосвязи между эффективностью бросков соперника и статодинамической силовой выносливости подтверждена на примере исследования курашистов с низким и высоким уровнем развития этого физического качества.The article reveals the role of static-dynamic strength endurance in increasing the volume and intensity of the opponent's throws. In particular, the presence of a close relationship between the effectiveness of the opponent's throws and static-dynamic strength endurance is confirmed by the example of a study of kurash wrestlers with a low and high level of development of this physical quality.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Эргашов Б.Д.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БЕЛБОҒЛИ КУРАШДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ ҲАЖМИ ВА ШИДДАТИНИ ОШИРИШДА СТАТОДИНАМИК КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИНГ ЎРНИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Муаллиф билан боFланиш учун:

bobirjonergashov786@gmail.com

Укитувчи Б.Д. ЭРГАШОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

БЕЛБОГЛИ КУРАШДА РА^ИБНИ КУТАРИБ ТАШААШ ХАЖМИ ВА ШИДДАТИНИ ОШИРИШДА СТАТОДИНАМИК КУЧ ЧИДАМКОРЛИГИНИНГ УРНИ

Аннотация

Annotation

В статье раскрывается роль статоди-намической силовой выносливости в повышении объема и интенсивности бросков соперника. В частности, наличие тесной взаимосвязи между эффективностью бросков соперника и статодинамической силовой выносливости подтверждена на примере исследования курашистов с низким и высоким уровнем развития этого физического качества.

Ключевые слова: борцы на поясах, манекен, бросок, статическая сила, динамическая сила, силовая выносливость, брусъя, нагрузка.

Мак,олада малакали белбогли курашчиларда рак,ибни кутариб ташлаш хджми ва шиддатини оширишда статодинамик куч чидамкорлигининг урни тадк,ик,отлар асосида очиб берилган. Жумладан, рак,ибни кутариб ташлаш самарадорлиги ва статодинамик куч чидамкорлиги уртасида узвий боглик,лик мавжудлиги ушбу сифат даражаси суст ва яхши ривожланган ку-рашчилар мисолида тасдик,ланган.

Калит сузлар: белбогли кураш, манекен, кутариб ташлаш, статик куч, динамик куч, куч чидамкорлиги, кушпоя, юклама.

The article reveals the role of static-dynamic strength endurance in increasing the volume and intensity of the opponent's throws. In particular, the presence of a close relationship between the effectiveness of the opponent's throws and static-dynamic strength endurance is confirmed by the example of a study of kurash wrestlers with a low and high level of development of this physical quality.

Key words: Belt wrestlers, mannequin, throw, static strength, dynamic strength, strength endurance, bars, load.

Долзарблиги. Узбек халкининг узок утмишидан бошлаб ноёб миллий кадрият булиб эъзозланиб ке-линаётган ва сунгги йилларда яккакураш спорт тури сифатида борган сари оммалашиб бораётган белбогли кураш узига хос техник - тактик харакатлари билан узга кураш турларидан тубдан фарк килади. Жумладан, белбогли курашда ракиблар барча харакат ва усулларни куллари билан бир - бирининг белбогини ушлаган холда ёки куллари доимо белбогга "кулфлан-ган" холатда ижро этадилар. Бу кураш турида ракибни оёк билан "чалиб йикитиш" ёки "тепиб йикитиш" усулларини куллаш такикланади. "Партер" ва "огрик" (болевой приём) усуллари кулланилмайди. Бундай миллий кураш тури деярли барча халк - элатлар хаёти, турмуш тарзи ва маданиятида хам кенг оммалашган булиб, улар турли номлар билан юритилсада (русларда - борьба на поясах, козокларда - курес, татарларда -куреш, киргизларда - бел олиш), лекин улар хам узбек белбогли курашидек фарклар билан ажралиб туради.

Бугунги кунда белбогли кураш буйича ички миллий, Жахон ва Осиё чемпионатлари, турли нуфузли халкаро мусобакалар мунтазам утказилиб келин-мокда. Ушбу спорт турига хос жисмоний сифатлар ва жисмоний тайёргарлик, техник - тактик махоратни шакллантириш назарияси ва методикаси маълум дара-жада илмий асосланган. Куп йиллик спорт трениров-каси циклларида белбогли кураш сирларига ургатиш, турли ёш ва спорт малакасига мансуб курашчиларда тайёргарлик турларини шаклантириш учун ажратил-ган машгулотлар хажми ва шиддатини белгиловчи соатлар микдори, меъёрий талаблар ва бахолаш ме-

зонлари ишлаб чикилган. Бу борада дарслик, укув кулланмалар, дастурлар, илмий - методик манбалар яратилган, диссертацион тадкикотлар утказилган ва амалиётга жорий этилган. [В.Т.Давлетшин, 2005, 40 с.; Р.Ф.Гайнанов ва б., 2008, 112 с.; С.В.Ульянкин, 2010, 36 с.; Sh.S.Mirzanov, 2021, 132 б.; Н.Н.Чельшев, 2013, с. 13-26.; М.А.Правдов и др, 2013, с. 37-49; З.С.Ар-тиков, 2018, 60-62 с.]. Лекин шу билан бир каторда белбогли кураш беллашувларида ракибни кутариб ташлаш самарадорлигини белгиловчи ва ушбу жара-ёнда устувор ахамиятга лойик булган статодинамик куч чидамкорлиги тадкикот предмети сифатида урга-нилмаган. Гап шундаки, белбогли курашда ракибни кутариб ташлаш цикли бир неча фазалар асосида амалга оширилади: биринчи фаза - ракибни тортиб, уни пастга босиш; иккинчи фаза - ракибни у ёки бу усулда кутариш; учинчи - фаза ракибни кутарган холатда у ёки бу томонга бурилиш (ёки айланиш); туртинчи - фаза ракибни "йикитиш". Ана шу фазалар мувофик мушакларни изотоник режимда концентрик (енгувчи) ва эксцентрик (енгилувчи) кучланиш меха-никаси ёрдамида ижро этилади. Бирок, мазкур фаза-ларни самарали "ишга тушириш" учун курашчи даст-лаб мушакларни изометрик режимда киска муддатли статик кучлантириш микрофазаларидан фойдаланиши хали "теша тегмаган" ва урганилмаган муаммо сана-лади. Маълумки, ушбу динамик кучланиш фазалари ва статик кучланиш микрофазалари машгулотлар давомида айникса мусобака беллашувларида куп марталаб такрорланади. Шундай экан, белбогли ку-рашчилар учун беллашувни муваффакиятли утказиш

см см о см

СО

го

■с

0 с^ со

1

с СО

№4-2022

www.fansports.uz

25

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га

0

ю

1

имконияти статодинамик куч чидамкорлигига боглик - деб эдтимол килиш мумкин.

Тадкикотнинг максади. Малакали белбогли ку-рашчиларда статодинамик куч чидамкорлиги ва уни ракибни кутариб ташлаш самарадорлигига таъсир этишини урганишга багишланган.

Тадкикотнинг объекти, методлари ва уни таш-кил килиш. Тадкикот объекти сифатида Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университетида таълим олувчи, спорт педагогик мадоратини ошириш гурудида шугулланувчи малакали белбогли курашчи-лар (спорт усталари ва унга номзодлар) машгулоти танланган. Тадкикотда куйидаги метод ва педагогик тестлардан фойдаланилди: турникда осилиб кулларни 50% букилган долатини саклаш; шу тест кушпояда таянган долатда бажарилади; манекенни кукракда кутариб, оркага максимал эгилиш долатида саклаш; турникда ва кушпояда кулларни мах марта букиб -ёзиш, манекенни кукракда кутариб оркага мах марта эгилиш - ёзилиш (дар бир тестдан аввал ва кейин юракни кискариш частотаси - ЮКЧ, нафас олиш ча-стотаси - НОЧ аникланган), 50 кг.ли манекенни мах марта тиззадан ва кукракдан ошириб ташлаш дажми (сони) ва шуддати (вакти).

Статодинамик куч чидамкорлигининг манекенни (ракибни) кутариб ташлашдаги урнини аниклаш учун шу сифат яхши ривожланган (х - дан юкори курсат-кичлар) ва паст ривожланган (х - дан паст) курашчи-лар тадкикотга жалб килинди.

Тадкикот 2021 йилнинг ноябрь - декабрь ойларида утказилган булиб, унга 67 - 73 вазн тоифасига мансуб 56 нафар белбогли курашчилар жалб килинди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг киёсий тадлили. Тадкикот натижаларидан маълум булдики, малакали белбогли курашчиларда статик куч чидамкорлиги турникда кулларни 50% букилган долатини имкон борича саклаш вакти 34,9 ± 5,07 с.ни ташкил этди. Тест юкламасидан аввал мазкур курашчиларда ЮКЧ 68,2 ± 3,04 зарба/ дак.га, НОЧ 17,4 ± 2,01 марта / дак.га тенг булган. Тест юкламаси таъсирида ЮКЧ 87,2 ± 5,73 зарба/ дак.гача НОЧ 21,6 ± 2,57 марта / дак.гача ортганлиги кузатилди (1 жадвалга каранг).

Кушпояда кулларни 50% букиш долатини саклаш вакти ва унинг кордиореспиратор курсаткичлари (БКЧ ва НОЧ) дам шунга ухшаш натижалар билан намойиш этилади.

Манекенни кукракда кутариб, оркага мах эгилиш долатини саклаш вакти 13,2±1,16 с. микдорида кайд этилди. Ушбу тест юкламасининг функционал кур-саткичлари кескин реакциялар билан фаркланмади. Куриниб турибдики, тадкикотда иштирок этган малакали белбогли курашчиларда кулларининг, ай-никса умуртка ва тос - сон мушакларини изометрик режимида кучланиш (статик куч чидамкорлиги) вакти нисбатан киска булган.

1 - жадвал

Малакали белбогли курашчиларда статодинамик куч чидамкорлиги ва унинг кардиореспиратор киймати - х ± & (п = 56)

Т/р Педагогик тестлар Педагогик тестлар натижаси Функционал тестлар натижалари

Тестдан аввал Тестдан кейин

ЮКЧ | НОЧ ЮКЧ | НОЧ

Статик куч чидамкорлиги

1. Т.да кулларни 50% букиш долатини саклаш (с.) 34,9 ± 5,07 68,2 ± 3,04 17,4 ± 2,01 87,2 ± 5,73 21,6 ± 2,57

2. Б.да кулларни 50% букиш долатини саклаш (с.) 33,7 ± 4,25 69,0 ± 3,11 14,4 ± 1,47 87,2 ± 4,48 21,9 ± 2,61

3. М.ни кукракда кутариб, оркага мах марта эгилиш долатини саклаш (с.) 13,2 ± 1,16 69,3 ± 2,77 14,7 ± 1,43 76,8 ± 3,66 20,6 ± 2,44

Динамик куч чидамкорлиги

4. Т.да мах марта тортилиш (марта) 14,4 ± 1,53 71,2 ± 3,22 17,8 ± 2,06 88,4 ± 4,04 23,0 ± 2,67

5. Б.да кулларни мах марта букиш - ёзиш (марта) 27,8 ± 3,12 71,8 ± 3,14 16,8 ± 1,76 97,2 ± 4,12 24,4 ± 2,65

6. М.ни кукракда кутариб, оркага мах марта эгилиш -ёзилиш (марта) 24,2 ± 2,15 70,0 ± 3,05 15,2 ± 1,27 93,4 ± 3,67 24,7 ± 2,66

Изод: - Т - турник; Б - (кушпоя) брусъя; М - манекен; Манекенни огирлиги 50 кг; ЮКЧ - зарба / дак;

НОЧ - марта / дак

Динамик куч чидамкорлигини ифодаловчи тур-никда мах марта тортилиш сони ушбу курашчиларда 14,4±1,53 мартани ташкил этди. Маълумки, спорт мадоратини такомиллаштириш гурудларида 1-йил шугулланувчи малакали белбогли курашчиларда турникда мах марта тортилиш сони 17 мартага, 2-йил шугулланувчилар учун 19 мартага, 3-йил - 21 мартага тенг булиши белгиланган [Р.Ф.Гайнанов ва б., 2008, б. 92-95]. Кушпояда кулларни имкон борича букиш - ёзиш сони 27,8 ± 3,12 мартани 50 кг манекенни кукракда кутариб, оркага мах марта эгилиш - ёзилиш сони 24,2 ± 2,15 мартани ташкил этгани аникланди. Динамик куч чидамкорлигини бадолаш буйича кулла-нилган мазкур тестлар юкламаларининг функционал кийматлари (ЮКЧ ва НОЧ) статик куч чидамкорлиги буйича кулланилган тестлар юкламалари таъсирида кайд этилган функционал курсаткичлардан нисбатан юкорирок булганлиги кузатилди.

Манекенни мах марта тиззада кутариб ташлаш сони 24,6 ± 2,37 мартача, унга сарфланган вакт 156,4 ± 4,78 с.га тенг булган (2 жадвал). Мазкур тест юкламаси таъсирида ЮКЧ 68,7 ± 3,02 зарба / дак.дан 106,5 ± 6,27 зарба / дак гача, НОЧ эса 16,2 ± 2,03 марта / дак.дан 37,2 ± 2,56 марта / дак.гача ортганлиги маълум булди.

2 - жадвал

Малакали белбогли курашчиларда манекенни турли усуллар ёрдамида кутариб ташлаш самарадорлиги ва унинг кардиореспиратор киймати - х ± & (п = 36)

Т/р Педагогик тестлар Педагогик тестлар натижаси Функционал тестлар натижалари

Тестдан аввал Тестдан кейин

ЮКЧ НОЧ ЮКЧ НОЧ

1 М.ни мах марта тиззада кутариб ташлаш: -сони (марта) 24,6 ± 2,37 68,7 ± 3,02 16,2 ± 2,03 106,5 ± 6,27 37,2 ± 2,56

2 Вакти (с.) 156,4±4,78 -//- -//- -//- -//-

3 М.ни мих марта кукракдан ошириб ташлаш: -сони (мирта) 23,7 ± 2,25 71,5 ± 3,13 15,8 ± 1,67 110,2 ± 6,48 39,7 ± 2,71

4 Вакти (с.) 153,5±4,57 -//- -//-

Изод: - М - манекен, унинг огирлиги 50 кг

26

www.fansports.uz

№4-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Манекенни мах марта кукракдан ошириб ташлаш сони 23,7 ± 2,25 марта микдорида кайд этилди, сарф-ланган вакт эса 153,5 ± 4,57 с.ни ташкил этди. Тест юкламасининг пульсометрик киймати (ЮКЧ) 71,5 ± 3,13 зарба / дак.дан 110,2 ± 6,48 зарба / дак.га , респиратор киймати (НОЧ) 15,8 ± 1,67 марта / дак. дан 39,7 ± 2,71 марта / дак.гача ортганлиги кузатилди.

50 кг.ли манекенни турли усуллар ёрдамида имкон борича (мах марта) кутариб ташлаш хажми ва шидда-тини ифодаловчи кусаткичлардан куриниб турибдики, тадкикотга жалб килинган малакали белбогли курашчиларда махсус тезкорлик - куч чидамкорлиги спорт усталигига эга курашчи имкониятига етмаган булсада, унинг кардиореспиратор киймати нисбатан юкори булган. Эхтимол килиш мумкинки, бундай холат маз-кур курашчиларда статодинамик куч чидамкорлиги маъромида ривожланмаганлиги билан асосланади.

Ана шундай эхтимолга аниклик киритиш макса-дида биз статодинамик куч чидамкорлиги яхши ва суст ривожланган малакали белбогли курашчиларда манекенни турли усуллар ёрдамида кутариб ташлаш хажми (сони) ва шиддати (вакти)ни ургандик. Бу борада утказилган тадкикотлар шуни курсатдики, 50 кг.ли манекенни мах марта тиззадан кутариб ташлаш сони статодинамик куч чидамкорлиги яхши ривожлан-ган курашчиларда 27,7 ± 1,19 мартани ташкил этган булса, шу тестни бажаришга сарфланган вакт 132,6 ± 3,23 с.га тенг булган (3-жадвалга каранг). Мазкур сифат даражаси суст ривожланган курашчиларда бу курсаткичлар мувофик равишда 21,5 ± 1,56 мартани ва вакти 184,2 ± 5,37 с.ни ташкил этган. Статодинамик куч чидамкорлиги яхши ривожланган курашчиларда манекенни тиззадан ошириб ташлаш сони 6,2 мар-тага ортик булган, вакти 51,6 с.га киска булганлиги кузатилди.

Манекенни мах марта кукракдан ошириб ташалш сони статодинамик куч чидамкорлиги яхши ривожлан-ган курашчиларда 26,9 ± 1,14 марта билан ифодалан-ган булса, вакти 127,5 ± 2,57 с.га тенг булган. Мазкур сифат даражаси суст ривожланган курашчиларда бу курсаткичлар мувофик равишда 20,3 ± 1,67 марта ва 179,2 ± 5,85 с. билан кайд этилди.

3 - жадвал

Статодинамик куч чидамкорлиги яхши ва суст ривожланган малакали белбоFли курашчиларда манекенни кутариб ташлаш самарадорлиги X ± &

Т/р Педагогик тестлар Статодинамик куч чидамкорлиги Курсаткичлар фар^и

Яхши ривожланган курашчилар - n=25 Суст ривожланган курашчилар - n=31

1 М.ни мах марта тиззада кутариб ташлаш: -сони (марта) 27,7 ± 1,19 21,5 ± 1,56 6,2

2 Вакти (с.) 132,6 ± 3,23 184,2 ± 5,37 51,6

3 М.ни мах марта кукракдан ошириб ташлаш: -сони (марта) 26,9 ± 1,14 20,3 ± 1,67 6,6

4 Вакти (с.) 127,5 ± 2,57 179,2 ± 5,85 51,7

Изох,: 1 - жадвалда келтирилган тестлар натижаларининг X курсаткичларидан юцори натижа цайд этган курашчилар "яхши" ва "паст" натижага эришган курашчилар "суст" статодинамик куч чидамкорлигига эга - деб цабул цилинган.

Куриниб турибдики, курсаткичлар фарки статоди-намик куч чидамкорлиги яхши ривожланган курашчи-ларда манекенни имкон борича мах марта кукракдан ошириб ташлаш сони буйича 6,6 марта купрок булган, сарфланган вакт эса 51,7 с.га киска булган.

Хулоса. Утказилган тадкикот натижаларининг киёсий тахлилига асосан шундай хулосага келиш мумкинки, биринчидан, малакали белбогли кураш-чиларда мушакларни изометрик режимда (статик куч чидамкорлиги) ва изотоник режимда (динамик куч чидамкорлиги) кучланиш чидамкорлиги етарли ривожланган - деб булмайди. Бундай фикр статик кучланиш вакти ва динамик кучланиш сонининг кардиореспитор курсаткичлари (ЮКЧ ва НОЧ) билан хам тасдикланди. Иккинчидан, манекенни турли усуллар ёрдамида кутариб ташлаш сони нисбатан кам булгани, унга сарфланган вакт микдо-ри нисбатан давомли кайд этилгани ва функционал курсаткичлар кескин ортгани ушбу курашчиларда статодинамик куч чидамкорлиги етарли ривожлан-маганидан дарак беради. Учинчидан, статодинамик куч чидамкорлиги яхши ривожланган курашчи-ларда манекенни турли усулларда кутариб ташлаш хажми (сони) ортик булганлиги, унга сарфланган вакт нисбатан киска булгани (статодинамик куч чидамкорлиги суст ривожланган курашчиларникига нисбатан) ушбу сифатни ракибни кутариб ташлаш самарадорлигини таъминлашдаги устувор ахамия-тини асослайди.

Адабиётлар:

1. Давлетшин В.Т. Упражнения с кушаком как средство спортивной подговки борца: метод пособис. Казань: КГГУ, 2005, - 40 с.

2. Гайнанов Р.Ф., Свищёв И.Д., Аюпов Х.А., Валемеев А.А. Борьба на поясах: программа спортивной подготовки для детско - юношеских спортивных школ, специализированных детско - юношеских школ олимпийского резерва: Советский спорт, 2008, - 112 с.

3. Ульянкин С.В. Методика учебно - воспитательной работы со студентами в отделении единоборств на примере борьбы на поясах: учебно - методические разработки / Владимирский государственный университет. - Владимир: Изд-во Владим. Гос. Ун-та, 2010, - 36 с.

4. Mirzanov Sh.S. Belbog'li kurashchilarda kuch qobiliyatini izokinetik mashqlar yordamida rivojlantirish ustuvorligi va uni baholash metodikasi. Monografiya., T.; nashriyot nomi. 2021, - 164 с.

5. Челышев Н. Н. Физическая подготовка юных борцов на поясах с использованием упражнений в замкнутой биокинематической цепи рук., Гуманитарные и педагогические наука., 2013, -13-26 с.

6. М.А.Правдов., Чельшев Н.Н., Бубочкин Б.П., Баженов Ю.И. Физическая подготовка юных спортсменов, занимающихся борьбой на поясах. Современные исследования социальных проблем (электронный научный журнал), №1(21), 2013, - 37-49 с.

7. Арикрв З.С. Юкрри малакали белбоFли курашчиларда статик ва динамик хрракатлар таъсирида мувозанат са^лаш имконияти. Фан спортга №3.2018, - 60-62 с.

СМ

см о см

го та t

0 Q. W

1

с го

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

№4-2022

www.fansports.uz

27

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.