Научная статья на тему 'МАЛАКАЛИ ДЗЮДОЧИЛАРДА ГИПОКСИН ҲОЛАТНИ МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА “РАҚИБИНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ” САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ'

МАЛАКАЛИ ДЗЮДОЧИЛАРДА ГИПОКСИН ҲОЛАТНИ МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА “РАҚИБИНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ” САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
4
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДЗЮДОЧИ / ГИПОКЦИЯ / МУВОЗАНАТ / САқЛАШ / МАНЕКЕН / КЎТАРИБ ТАШЛАШ / НАФАС ОЛИШ / СОНИЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Тангриев А.Т., Танриев А.Т.

Мақолада нафас олиш функцияси, шу жумладан, нафас олиш турғунлиги суст ва яхши шаклланган малакали дзюдочиларда мувозанат сақлаш қобилияти ҳамда рақибни (манекен) кўтариб ташлаш самарадорлиги ва уларнинг ўзаро болиқлиги очиб берилган.В статье раскрываются функции внешнего дыхания, в том числе способность к удержанию равновесия у квалифицированных дзюдоистов со слабыми и хорошо сформированными гипоническими застойными явлениями, а также эффективность подъема соперника (манекена) и их взаимосвязь.The article reveals the respiratory function, including the ability to maintain balance in qualified judokas with weak and well-formed hyponic stagnation, as well as the effectiveness of lifting an opponent (mannequin) and their mutual abundance.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКАЛИ ДЗЮДОЧИЛАРДА ГИПОКСИН ҲОЛАТНИ МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА “РАҚИБИНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ” САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Доцент

А.Т. ТАНГРИЕВ1

1Тошкент давлат и;тисодиёт университеты,

Тошкент шадри, Узбекистон

Дзюдо спорт тури буйича хал;аро тоифадаги спорт устаси, у;итувчи А.Т. ТАНГРИЕВ2 2Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчи; шадри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

info@jtStt.liZ

МАЛАКАЛИ ДЗЮДОЧИЛАРДА ГИПОКСИИ ДОЛАТНИ МУВОЗАИАТ САКДАШ ТУРГУНЛИГИ ВА "РАКИБИНИ КУТАРИБ ТАШЛАШ" САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ

Аннотация

otation

со и: t

0 а.

1

с

со

В статье раскрываются функции внешнего дыхания, в том числе способность к удержанию равновесия у квалифицированных дзюдоистов со слабыми и хорошо сформированными ги-поническими застойными явлениями, а также эффективность подъема соперника (манекена) и их взаимное обилие.

Ключевые слова: дзюдоисты, гипоксия, равновесие, запоминание, маневр, подъем, дыхание, секунды.

Маколада нафас олиш функцияси, шу жумладан, нафас олиш тургунлиги суст ва яхши шаклланган малакали дзюдочиларда мувозанат саклаш кобилияти хдмда ракибни (манекен) кутариб ташлаш самарадорлиги ва уларнинг узаро боликлиги очиб берилган.

Калит сузлар: дзюдочи, гипокция, мувозанат, сацлаш, манекен, кутариб ташлаш, нафас олиш, сония.

The article reveals the respiratory function, including the ability to maintain balance in qualified judokas with weak and well-formed hyponic stagnation, as well as the effectiveness of lifting an opponent (mannequin) and their mutual abundance.

Key words: Jzdoka, hypoxia, balance, storage, maneuver, lifting, breathing, seconds.

Замонавий кураш мусоба;аларида усулларни юксак натижадорлик билан ижро этиш нафа;ат техник-тактик мадорат даражасига богли;лиги, балки беллашув давомида шу мадоратни са;лаб ;олиш чорасини яратувчи жисмоний имконият-ларга асосланиши куплаб утказилган тад;и;от-лардан маълумдир [В.Ф.Войко, Г.В.Данко,2004; А.А.Карелин,2002; Г.С.Туманян,2006; Ф.А.Керимов, 2018].

Такидлаш жоизки, кураш беллашувларида ра;ибга зич ;аршилик курсатиш, унинг дужуми-дан чи;иб кетиш ва "контро дужум билан жавоб бериш каби техник даракатларни максимал тез-ликда бажариш, айни;са "партер долатларида, огритиш усулларига бардош бериш ва;тларида юзага келадиган О2 тан;ислиги курашчиларда нафас олиш ритмини тезлашишига олиб келади. Бу уз навбатида, мувозанат сацлаш ва даракат координатасини издан чи;аради, натижада техник-тактик мадорат сустлашиб кетади. Бун-дай долат шу курашчиларда юклама давомида юзага келадиган О2 ;арздорлигига бардош бериш ;обилият етарли шакллантирилмаганидан дарак беради. Айнан ана шундай масалалар кураш турларида, шу жумладан, дзюдочилар тайёрлаш амалиётида дам нидоятда тор доирада урганилганлиги кузга ташланади [Т.Б.Зорина,

2009; А.В.Коповкин, А,В.Рябчук, 2014; О.В.Ко-ломейчук, 2014].

Фараз ;илинадики, нафас олиш функцияси заиф шаклланган ва тинч долатда нафас олиш сони меъё-ридан ортщ булган спортчида машгулот ёки мусоба;а шиддати ортган сари О2 ;арздорлиги кучая бошлайди. Натижада бундай долат мувозанат са;лаш коорди-нациясини издан чи;ариб, даракат самарадорлигига салбий таъсир курсатиши мумкинлиги эдтимол ;илинади.

Тадцицотнинг мацсади ;айд этилган фараз ва эдтимолни малакали дзюдочилар мисолида урганишга багишланган.

Тадцицот методлари ва уни ташкил цилиш. Тад;и;отда ;уйидаги педагогик ва функционал тест-лардан фойдаланилди:

- диаметри 1 м. айлана чизи; ичида 50 кг.ли манекенни кукракда ушлаб, ор;ага эгилган долатда танани айлантириш таъсирида динамик мувозанатни са;лаш ва;ти;

- 50 кг.ли манекенни 15 с. ичида белдан ошириб ташлаш сони;

- манекенни 5 марта белдан ошириб ташлаш ва;ти; нафас олиш частотаси (ноч);

- "Штанге ва Генчи" синовлари.

Тадкщот 2021 йил ноябрь-декабрь ойлари давомида икки бос;ичда ташкил этилди:

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-боскичда 66-73 кг.вазн тоифасига мансуб 36 нафар юкори малакали дзюдочи-талабаларда эрталаб тинч холатда НОЧ, "Штанге ва Генче" томонидан жорий этилган функционал тестлар кабул килинди.

Олинган натижаларнинг уртача статистик курсат-кичи аникланиб, шу натижларнинг минус (суст) ва плюс (яхши) даражада кайд этган дзюдочилар икки гурухга ажратилди.

2-боскичда натижалари суст ва яхши намой-иш этган дзюдочиларда динамик мувозанатни саклаш тургунлиги ва манекенни белдан ошириб ташлаш самарадорлиги тадкикот остига олинди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг киёсий тахлили. Юкорида кайд этилганидек, малакали дзюдочиларда утказилган шиддатли машгулотлар ёки мусобака беллашувлари давомида ижро эти-ладиган хар бир машк, хар бир хужум ёки химоя усулининг самарадорлиги нафакат техник-тактик махорат ёки жисмоний тайёргарлик даражаси билан белгиланади, балки шундай юкламалар давомида курашчининг нафас олиш ритми (частотаси сони), айникса О2 карздорлигига бардош бериш имкония-тига хам узвий богликдир. Маълумки, барча тур-даги юкламар хажми ва шиддатига бардош бериш ёки уни енгиш асосида зарур техник харакатларни самарали ижро этиш имконияти деярли барча фи-зиологик функцияларнинг тинч холатда тежамли ишлаш ритмига мослашганлиги ва организмнинг реал биоенергетик потенциалига асосланади. Бирок бу борада утказилган тадкикотлар шуни куратдики, текширувда иштирок этган 36 нафар малакали дзю-дочиларнинг аксарият кисмида нафас олиш функ-циясининг физиологик имкониятини ифодаловчи курсаткичлар (нафас олиш частотаси, чукур нафас олиб нафасни саклаш вакти штанге синови, чукур нафас чикариб нафасни саклаш вакти) тинч холатда мунтазам шугулланучи малакали спортчилар учун белгиланган меъёрий курсаткичлар даражасидан йирок эканлиги маълум булди.

1-жадвалда акс эттирилган тадкикот натижалари-дан кузатиладики, 36 нафар дзюдачиларда НОЧнинг уртача статистик курсаткичи 14,7±2,02 марта/дакикага тенг булган.

Лекин азалдан маълумки, спорт билан мунтазам шугулланувчи малакали спортчиларда НОЧ тинч холатда 8-14 ёки уртача 11 марта/дакикани ташкил этиши мумкин экан. Боз устига тадкикотимизда иштирок этган 21 нафар дзюдочиларда НОЧ - 13,316,5 мартадан.

15 нафар дзюдочиларда эса, НОЧ - 9,2 - 12,9 марта-дакика чегарасида намойиш этилди. Биз улар-ни нафас олиш функцияси яхши шаклланган гурух таркибига киритдик.

1-жадвал

Тадкикот натижалари

Натижалар /функциа-нал тестлар Нафаси олиши суст дзкщочилар-п=21 Мт-шах Х±2 N=36 Нафаси олиши яхши дзюдочилар - п=15 Min тах

НОЧ(мар та/дак) 13,3-16,5 14.7±2,02 9,2-12,9

"Штанг синови" (с.) 24,3-33,4 38,5±3.13 35,9-57.2

"Генчи синови" (с.) 17,8-23,7 31,4±2,47 25,8-40,6

Изох;: - Наф - нафас олиш функцияси;

- Ноч - нафас олиш частотаси

Чукур нафас олиб, нафасни саклаш вакти (штанге синови) уртача нафас олиш функцияси суст ва яхши шаклланган малакали дзюдочиларга мувофик тест натижаларининг намойиш этилиш диапозони 38,5±3,13 с.ни ташкил этган булса, дзюдочиларнинг 21 нафарида ушбу шароитда нафас саклаш вакти 24,3-33,4 с.оралигида кайд этилди. Уларнинг 15 нафарида бу курсаткич 35,9-57,2 с. билан ифода-ланади. Чукур нафас чикариб, нафасни саклаш вакти (Генчи синови)ни ифодаловчи курсаткичлар мувофик равишда - 31,4±2,47с., 17,8-23,7 с. Ва 25,8 - 40,6 с.ни ташкил этган. Нафас вактини кам ораликда (минус курсаткичлар) намойиш этган дзюдочилар биринчи - яъни ноф суст шаклланган гурухга киритилди, нафас саклаш вактини катта-рок ораликда (плюс курсаткичлар) намойиш этган дзюдочилар иккинчи - яъни, ноф яхши шаклланган гурух таркибига жалб килинади. Бундай диагностик тадкикотларни утказиш мухимлиги шу билан асосланадики, инсон, шу жумладан, спортчи хам кандай харакатни бажармасин шу харакатнинг си-фати ва самарадорлиги организм учун зарур булган кислородни таъминлашга богликдир.

Юклама хажми ва шиддати ортган сари О2 га булган эхтиёж янада ортаверади. Нафас олиб-на-фасни саклаш ва нафас чикариб, нафасни саклаш машклари (Штанге ва Генчи синовлапри) билан турли холатларда (м. Турли томонга эгилган ва бурилган холатларда партер холатида) шугулланалиб бориш шиддатли юкламалар таъсирида юзага келадиган О2 карздорлигига бардош бериш, харакат техеникаси, тактикаси ва координациясини саклаб колиш, аэроб ва анаэроб чидамлилик, шу жумладан, умумий ва махсус иш кобилиятини ошириш имконини яратади (Н.Д.Граевсная, Ф.А.Иорданеная, 2003) мазкур му-аллифларнинг таъкидлашича, бундай машклардан бир хил стандарт ва тартиб-коидаларга риоя килган холатда гипоксик тургунликни бахолаш тестлари сифатида хам фойдаланиш мумккин.

2-боскичда утказилган тадкикотларда нафас олиш

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№4-2022

www.fansports.uz

11

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

функцияси(HDF)суст ва яхши шаклланган малакали дзюдочиларда манекенни кукракда кутариб, оркага тахт эгилган долатда танани айлантириш таъсирида мувозанат саклаш тургунлиги, манекенни 15 с. мо-байнида белдан ошириб ташлаш сони ва менекенни 5 марта белдан ошириб ташлаш вакти урганилди (2-жадвал). Жадвалда келтирилган натижалардан куриниб турибдики, диаметри 1 м. Айлана чизик ичида 50 кг.ни манекенни кукракда кутариб, оркага тахт эгилган долатда танини айлантириш давомида мувозанат саклаш вакти (тургунлиги) НОФ суст шаклланган дзюдочиларда 15,7±2,13 с.ни ташкил этган булса, НОФ яхши шаклланган дзюдочиларда бу курсаткич 21,5±2,46 с. билан ифодаланади ёки ушбу гурудда динамик мувозанатни саклаш тургунлиги 5,8 с.гача давомлирок сакланади.

см см о см

го га t

0

w

1

50 кг.ли манекенни 15 с. ичида белдан ошириб ташлаш сони НОФ суст шаклланган дзюдочилар гурудида 3,7±0,09 марта билан ифодаланган булса, НОФ яхши шаклланган дзюдочиларда ушбу курсаткич 6,9±0,12 мартагача юкори булган ёки иккинчи гуруд дзюдочилари мазкур усулни 3,2 мартагача ортик бажаргани кузатилади. Шу билан бирга, 50 кг. манекенни 5 марта белдан нафас олиш функцияси суст ва яхши шаклланган малакали дзюдочиларда мувозанат саклаш тургунлиги ва манекенни белдан ошириб ташлаш самарадорлиги - х±2 суст шаклланган дзюдочиларда 17,5±3,07 с. билан кайд этилган булса, НОФ яхши шаклланган дзюдочиларни ибу курсаткич 13,3

±1,54 с.ни ташкил этган.демак, манекенни 5 марта белдан ошириб ташлаш вакти иккинчи гурудга мансуб дзюдочиларда 4,2 с.гача кискарган.

Кайд этилган тадкикот натижаларининг киёсий тадлилдан куриниб турибдики, манекенни кукракда кутариб, оркага тахт эгилган долатда танани айлантириш таъсирида мувозанат маклаш вакити, манекенни 15 с.ичида тахт марта белдан ошириб ташлаш сони ва уни 5 марта шу усулда кутариб ташлаш вакти НОФ суст шаклланган дзюдочиларда мазкур физологик компонент яхши шаклланган дзюдочиларникига нисбатан кичик курсаткичлар билан намойиш этилган. Бундай долатда, дзюдочилар билан утказилган машгулотлар ва мусобака беллашувларида ижро этиладиган барча даракатлар самарадорлигини таъминлашда нафас олиш функцияси етакчи адамиятга эга эканлигидан далолат беради.

Хулоса: утказилган тадкикот натижаларининг киёсий тадлилига асосан бир катор хулосаларни эътироф этиш мумкин. Жумладан, биринчидан, тадкикотга жалб этилган маслани дзюдочиларнинг аксарият кисмида НОЧ, чукур нафас олиб, нафасни саклаш ва чукур нафас чикариб, нафасни саклаш вакти юкори малакали спортчилар учун белгиланган анзионотик меъёрлардан анча паст даражада кайд этилган.

Иккинчидан, НОФ суст шаклланган дзюдочиларда манекенни кукракда кутариб оркага эгилган долатда танини айлантириш давомида мувозанат саклаш вакти нидоятда киска булган, манекенни 15 с. мобайнида белдан ошириб ташлаш сони уртача 3,7±0,09 мар-тага, уни шу усулда 5 марта кутариб ташлаш вакти 17,5±3,07 с.ни ташкил этган. Бирок, НОФ яхши шакл-ланган дзюдочиларда мазкур курсаткичлар нисбатан катта ижобий фарк билан намойиш этилганлиги кузатилди. Мудтасар айтганда малакали дзюдочилар тайёрлаш амалиётида жумладан, машгулотлар давомида дам эрталабки "бадан тарбия" жараёнида нафас олиш функциясини, айникса, гипоксик имкониятни ошириш чораларини куллаб бориш максадга мувофик, деб таъкидлаш мумкин.

Адабиётлар:

1. Бако В.Ф., Данько Г.В., Физическая подготовка орцов/Уч.но собие. Киев. Олимпитская нит-ра,2004, -223 с.

2. Карален А.А. Спортивная подготовка борцов высокий квалифи-кации/монография.Новосибрск, 2002,-480 с.

3. Туманян Г.С. школа мастерства борцов, дзюдоиситов и сам-бистов/Уч но собие для ст-и., Изд.центр «Академия», М., 2006,-592 с.

4. Керимов Ф.А. Основы физической подготовки юных спортсиме-нов.Т.: "Ilmiy texnika axboroti press nashriyoti", 2008. - 188 c.

5. Зорина Т.Б Повишение работа способноасти дзюдоистов на основе применения интервалной гипоксичесной гиперкалничеснойтренировки в соревновательном периоде подготовки. Ж.Физник, №3,2009,-с163-165.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.