CC BY
1250
Труды БГТУ, 2022, серия 6, № 2, с. 50-55
YflK 821.161.3 «1920/1930»
I. y. Ka.rafla
BenapycK g3ap^ayHbi TaxHanarinHbi yHiBepciT3T
EE^APyCBA^Ifl 1920-X rAflOY: nEPA^yMOBbl I HAKIPyHKI
A^^UflY^EHHfl
Y apTbiKy^e pa3raaga^^ nbrraHHi npaBag3eHHa Ha^iaHa^bHan namrbiKi, BagoMan aK 6e^apy-ci3aqbia, npbrabiHbi 3BapoTy ga ae, acHoyHbia KipyHKi, agHociHbi ga raTan 3'aBbi Hace^bHinrBa.
BmtokI 6e^apyci3a^ii - y pa3ropTBaHHi 6e^apycKara Ha^iaHa^bHara pyxy, aKi nanbrnayca aK Ky^bTypHa-3THarpa$inHM, y nparpaMHbix na^a®3HHax HaqbiaH&ibHbix naprbra, y nomyKy $opM Ha-^iaHa^bHa-g3ap®ayHara 6ygayHinrBa, mTO ag6biBayca y cyTbiKHeHHi po3Hbix noraagay i MepKa-BaH-Hay. CBaro po^ro TyT agbirpa^a i 3'ay^eHHe 6e^apycKara nepbiagbiHHara gpyKy, g3enHac^ ypaga BHP, a6Bam^3HHe BCCP. Y 1920-a ragbi 6e^apyci3aabia Ha6bma cTaTyc g3ap®ayHan namrbiKi.
K^ronaBHH cjobh: narnTbrna 6e^apyci3aabii, 6enapycri HaqbiaH&ibHbi pyx, nepbiagbraHbi gpyK, g3ap®ayHaa namTbma, Ha^iaHMbHa-g3ap®ayHae 6ygaym^Ba, 6e^apycKae Hace^bmnrBa.
fl^H UMiaBainiii: Ka^aga I. Y. Be^apyci3a^ia 1920-x ragoy: nepagyMOBbi i HaKipyHKi a^b^^y^eHHa // Tpygbi BrTY. Cep. 6, Hcropna, $H^oco$na. 2022. № 2 (263). C. 50-55.
I. U. Kolyada
Belarusian State Technological University
BELARUSIZATION OF THE 1920S: PREREQUISITES AND DIRECTIONS
OF IMPLEMENTATION
The article deals with the issues of the national policy known as Belarusization, the reasons for the appeal to it, the main directions, the attitude to this phenomenon of the population.
The origins of Belarusization - in the deployment of the Belarusian national movement, which began as a cultural and ethnographic, in the program provisions of national parties, in the search for forms of national-state construction, taking place in a clash of different views and opinions. The appearance of the Belarusian periodical press, the activities of the BNR government, the proclamation of the BSSR also played a role here. In the 1920s, Belarus acquired the status of a state policy.
Keywords: policy of Belarusization, Belarusian national movement, periodicals, state policy, national-state construction, Belarusian population.
For citation: Kalyada I. V. Belarusization of the 1920s: prerequisites and directions of implementation. Proceedings of BSTU, issue 6, History, Philosophy, 2022, no. 2 (263), pp. 50-55 (In Belarusian).
Уводзшы. 1920-я гады у БССР адзначаны правядзеннем беларушзацып - пал^ыю нацыя-нальна-дзяржаунага i нацыянальна-культурнага будаунщтва. Асноуныя наюруню беларушзацып былi вызначаны яшчэ беларусюм нацыяналь-ным рухам, як пачынауся як культурна-эт-награфiчны, кат пераважат разрозненыя пра-явы навуковай, лгаратурнай, культурна-асветнщкай дзейнасщ сярод дробнай шляхты, ушяцкага духавенства, студэнтау i выклад- чы-кау Вшенскага ушверсгота па вывучэнш мовы, культуры, звычаяу, гiстарычнага малага бела-русау. Гэтая дзейнасць, натараваная супраць афiцыйнай палiтыкi самадзяржауя, несла iдэi аднаулення культурных i пстарычных традыцый беларускага народа, змагання з пагарднымi ад-носiнамi да беларускай мовы, супращулення наступствам паланiзацыi i русiфiкацыi. Гэта быу своеасаблiвы стыхшны пратэст супраць
iгнаравання самабытнасцi беларускага этна-су, што спрыяла абуджэнню нацыянальнай са-масвядомасцi.
Беларускi нацыянальна-вызваленчы рух дасягнуу новай якасцi у канцы XIX ст. у дзейнасщ групы «Гоман», члены якой (у большасщ беларускiя студэнты) прадпрымалi захады тэа-рэтычнага абгрунтавання юнавання беларускай нацыi, патрабавалi сацыяльнага i нацыянальнага разняволення беларускага народа праз утва-рэнне федэрацыi свабодных раунапрауных аута-номных абласцей.
Асноуная частка. Адметным дасягнен- нем на шляху абуджэння нацыянальнай самасвядо-масцi, развщця духоунасцi беларускага насель-нiцтва стала з'яуленне легальных беларускiх газет «Наша доля» i «Наша шва», яюя выступалi за нацыянальнае раунапрауе беларускага народа, свабоднае развщцё яго культуры. Тут працавалi
В. Ластоусю, М. Багдановiч, Я. Колас, Я. Купала, яюя «выра^ у народзе, ад народа не адарвалюя, iм вядомы народныя патрэбы..., яны ведаюць народ, i народ ведае iх, - ведае i верыць iм» [1, с. 158]. Дзякуючы працы гэтых людзей усё больш шыроюя колы грамадства Беларусi разумелi не-абходнасць самастойнага развiцця, дзяржаунага самавызначэння беларускага народа.
У перыяд Першай сусветнай вайны, Лютау-скай i Кастрычнiцкай рэвалюцый беларуская на-цыянальная iдэя была канкрэтызавана у пра-грамных палажэннях нацыянальных партый, што актыуна уключылюя у барацьбу за ства-рэнне беларускай дзяржаунасщ. Адзначым, што пошук форм нацыянальна-дзяржаунага бу-даунщтва адбывауся складана, праз сутык-ненне розных поглядау i меркаванняу. Так, напрыклад, кiраунiкi Пауночна-Заходняга абка-ма РКП(б) А. Мясшкоу, В. Кнорын, К. Ландэр, I. Рагазшсю i iншыя лiчылi, што беларусюя гу-бернi павiнны увайсщ у склад РСФСР як Заход-няя вобласць Расii. В. Кнорын, старшыня Часо-вага урада Беларуси сакратар ЦК КП(б)Б, якi падзяляу гэтую iдэю, напiша наступнае: «Мы лiчым, што беларусы не з'яляюцца нацыяй, i што тыя этшчныя асаблiвасцi, якiя iх аддзя-ляюць ад астатнiх рускiх, павiнны быць забы-тыя. Нашай задачай з'яуляецца не стварэнне новых нацый, а знiшчэнне старых нацыянальных рагатак» [2, с. 13-14].
Такiя погляды былi абумоулены iдэяй адзiнай i непадзельнай Расii, адзiнага народа, у склад якога павшны былi увайсщ усе суседшя народы. I пакуль такая думка заставалася па- ну-ючай у кiруючых колах, спробы беларусiза- цыi былi асуджаны на правал.
Дзеячы беларускага нацыянальнага руху у сваiх iмкненнях пабудаваць самастойную Беларусь у згодзе з «Дэкларацыяй правоу народау Расii» iмкнуцца стварыць свае органы улады, якiя б абашралюя на самыя шырокiя масы пра-цоуных. У лiстападзе 1917 г. выканкамы Вялi-кай Беларускай Рады, Цэнтральная Беларускай вайсковай Рады выдалi адозву «Да усяго народа беларускага». Гэта, па сутнасщ, была праграма нацыянальна-дзяржаунага будаунiцтва, дзе пра-дугледжвалася абвяшчэнне Беларусi дэмакра-тычнай рэспублшай i яе федэрацыя з Рашяй i iншымi суседнiмi рэспублiкамi з адпаведным размежаваннем правоу краявых i федэральных улад, перадача улады у Беларусi Краёвай радзе; фармiраванне беларускага нацыянальнага войска i шш. Вялiкая Беларуская Рада звярталася да усяго народа з закткам узяць у свае рук юра-ванне краем. А для аргашзацьп такой улады адо-зва аб'яуляла сктканне з'езда прадстаунiкоу беларускага народа (Першы Усебеларускi з'езд працавау у Мшску у снежнi 1917 г.).
Падтсанне Савецкай Расiяй Брэсцкага м> ру (1918 г.) i падзел Беларусi узмацнiлi неза-лежнiцкiя тэндэнцып у беларускiм руху i завяр-шылi канчатковае выспяванне i самавыяу-ленне iдэi суверэннай Беларускай дзяржавы. Зразумела, што дасягнуць рэальнай незалеж-насцi, калi тэрыторыя краiны знаходзшася пад акупацыяй нямецкiх войскау, было немаг-чыма. Тым не менш акупацыйныя улады пера-далi у распараджэнне Рады БНР пытанш гандлю, прамысловасцi, знешняй палiтыкi i культуры.
Адным з першых крокау Народнага сакра-тарыята БНР пасля яе абвяшчэння стала пры-няцце пастановы аб дзяржауным статусе бела-рускай мовы. Вельмi важным было адраджэнне беларускай школы (у 1918 г. беларусюх пачат-ковых школ налiчвалася ужо 350 [3, с. 227]). Адбывалася развщцё сярэдняй i вышэйшай школы. Дзейшчала гiмназiя у Слуцку, у Мшску была адчынена Вышэйшая музычная школа (у далейшым пераутвораная у Беларускую кан-серваторыю), створана камiсiя па падрыхтоуцы адкрыцця Беларускага дзяржаунага ушверсь тэта на чале з М. Доунар-Запольсюм.
Першачарговай задачай была падрыхтоука педагапчных кадрау для школ, для вырашэння яе ужо 1 красавца 1918 г. пачалi сваю дзейнасць курсы беларусазнауства, на якiх чыталюя лекцыi па гiсторыi Беларусi беларускай лгаратуры, ге-аграфii, гiсторыi беларускага права, беларускай мове.
У справе культурнага адраджэння важную ролю выконвау перыядычны друк. На старон-ках «Вольнай Беларуси», «Беларускага шляху» i шшых газет i часопiсаУ, якiх у 1918 г. вы-ходзiла каля 20, адлюстроувалюя найважней-шыя падзеi грамадскага жыцця, друкавалiся творы Ф. Багушэвiча, Я. Купалы, А. Гаруна, Л. Лёсша, А. Луцкевiча.
У маi 1917 г. па шщыятыве А. Лявiцкага было створана Першае Таварыства Беларускай драмы i камедыи, якое узначалiу Ф. Ждановiч, i якое праз год было рэаргашзавана у Беларускi дзяржауны тэатр.
Таюм чынам, дзейнасць БНР з'явiлася важным этапам культурна-нацыянальнага адрадж-эння. Бясспрэчны уклад дзеячау БНР у развщцё беларускай мовы, культуры, асветы, падрыхтоуку беларусюх нацыянальных кадрау, у фармiра-ванне нацыянальнай свядомасщ беларусау. Культурная спадчына БНР у значнай сваёй частцы была уключана у працэс будаунiцтва Савецкай Беларусi, у палггыку беларусiзацыi 1920-х гг., у ажыццяуленш якой самы актыуны удзел пры-муць былыя дзеячы БНР, таюя як М. Доунар-Запольсю, А. Смолiч, Я. Лёсiк, А. Цвiкевiч, С. Некрашэвiч.
За межамi Беларуси на тэрыторыi Расii, знач-ную падрыхтоучую працу па утварэннi Беларус-кай дзяржавы вёу Беларускi нацыянальны камiсарыят (Белнацкам) пры Народным камюа-рыяце па справах нацыянальнасцяу РСФСР. Дзейнасць яго пад кiраунiцтвам А. Чарвякова i З. Жылуновiча разгортвалася больш у культур-на-асветнiцкiм i агiтацыйным накi-рунку. Белнацкам наладзiу актыуную работу сярод бела-русау-бежанцау, стварыу у iх асяроддзi розныя культурна-асветнiцкiя установы, клубы, гурткi, курсы (Беларускае навукова-культурнае тава-рыства, клуб «Беларус» у Маскве, Беларускае вольна-эканамiчнае таварыства, «Беларуская хатка» у Петраградзе).
У лiпенi 1918 г. у Маскве пачау сваю працу Беларуси народны унiверсiтэт, створаны па iнiцыятыве Белнацкама, заняткi якога навед-валi пераважна школьныя настаунш Беларусi. Першая савецкая газета на беларускай мове -«Дзяннiца» - на сваiх старонках друкавала бела-рускiя мастацюя творы, матэрыялы, якiя асвят-лялi дзейнасць Белнацкама, дакументы пра палтганую i культурна-асветнiцкую работу урада БНР.
Пасля утварэння Беларуска-ЛiтоУскай рэс-публт у 1919 г. З. Жылуновiч, А. Чарвякоу i iх прыхшьнш, абураныя абкарнаннем тэры- торыi Беларуси направiлi у ЦК РКП(б) тсьмо, у якiм выказалi пратэст супраць тэрытарыяльнага падзелу рэспублiкi. Вынiкам такога захаду стала абвiнавачванне iх на I Усебеларусюм з'ездзе Са-ветау у несвоечасовай пастаноуцы пытання аб утварэнш Беларускай савецкай дзяржаунасщ i выключэнне са складу урада БССР.
Разам з тым ва урадзе Л^оуска-Беларускай ССР было разуменне таго, што замаучаць бела-рускае пытанне ужо не атрымаецца, пацвярдж-эннем гэтага стау Дэкрэт аб дзяржауных мовах, згодна з якiм мовы беларуская, л^оуская, польская, руская i яурэйская аб'яулялiся агуль-надзяржаунымi. Тады ж Наркамат асветы пры-стуту да беларусiзацыi школ.
Пасля пауторнага абвяшчэння ССРБ у л> пеш 1920 г. хутка высветлiлася, што рэспублша узнауляецца толькi на базе шасщ паветау Мш-скай губерш, i, фактычна, беларусам была прадстаулена культурна-нацыянальная аута-номiя у межах гэтай губернi. З гэтага моманту пытанне аб пашырэнш тэрыторыi распублiкi становiцца адным з галоуных у дзейнасцi ка-мушстау-беларусау, дзеячоу культуры i бела-рускага нацыянальнага руху.
Настойлiвыя патрабаваннi юраунщтва Бела-русi вымусiлi Прэзiдыум ЦВК РСФСР прыняць пастановы (у 1924 i у 1926 гг.) аб перадачы БССР тэрыторый, дзе пражывала пераважна бе-ларускае насельнiцтва (шэраг паветау Вщеб-
скай, Гомельскай i Смаленскай губерняу). У вышку узбуйнення тэрыторыя Беларусi перавысь ла 125 тыс. км2, на якой жыло каля 5 млн чалавек. Такая колькасць насельнщтва давала ужо пад-ставы лiчыць сябе немалой нацыяй, ставiць перад сабой вялшамаштабныя задачы па эканамiчн^Iм i культурным развщщ, ад паспяховага рашэння яюх залежау i рост нацыянальнай свядомасщ бела-русау.
Уз'яднанне Беларусi стала адной з галоуных перадумоу беларусiзацыi, падмурак якой быу створаны у працэсе разгортвання беларускага нацыянальнага руху. Практычныя вынiкi дзей-насцi урада БНР па культурна-нацыянальным адраджэннi i дзейнасць Белнацкама у гэтым кiрунку фактычна стварылi першапачатковую базу, на аснове якой i будзе разгортвацца бела-русiзацыя.
У вынiку абвяшчэння Беларуш суверэннай дзяржавай адна з асноватворных iдэй нацыя-нальнага самавызначэння атрымала практычнае увасабленне, што адкрыла шырокiя магчымасцi для самастойнага развщця народа, яго экано-мiкi i культуры. Кiраунiцтва БССР разумела, што усе праблемы - i эканамiчныя, i сацыяль-ныя, i нацыянальныя, - трэба вырашаць у комплексе, паколью абвастрэнне адных вяло да аб-вастрэння другiх.
Канцэптуальныя падыходы i накiрункi бела-рушзацын былi вызначаны яшчэ беларускiм на-цыянальным рухам, i многiя з щэй беларусiзацыi ужо тады пачалi аж^1ццяуляцца. На узровень жа дзяржаунай палiтыка беларусiзацыi фактычна была узнята пасля рашэнняу X i XII з'ездау РКП(б) (1921 i 1923 гг.) з дакладным замацаван-нем у адпаведных законах.
У снежш 1920 г. па шщыятыве загадчыка ад-дзела Наркамата асветы П. 1ллючонка былi адкрыты курсы беларусазнауства для падрых-тоУкi настаушкау беларускiх пачатковых школ. Загадчыкам курсау быу Я. Лёсiк, у мiнулым адзiн з актыуных дзеячоу Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыi. Пад яго рэдакцыяй у Мiнску у 1917-1918 гг. выходзша беларуска-моуная газета «Вольная Беларусь», на старонках якой ён выступау за адраджэнне нацыянальнай свядомасцi, роднай мовы i Беларускага краю. Ужо у 1920-я гг. Я. Лёсш чытау лекцыi у БДУ, друкавауся у часопiсах, стау аутарам граматыю i правапiсу беларускай мовы («Практычная гра-матыка беларускай мовы», «Беларуская мова. Праватс»).
У канцы 1920-га г. з прапановай перавесцi справаводства свайго наркамата на беларускую мову выстуту яшчэ адзiн дзеяч гэтай партын -У. IгнатоУскi (са снежня 1920 г. - народны камюар асветы БССР), што у хуткiм часе i было зроблена.
Iнiцыятapaм бeлapyciзaцыi y cвaiм rnpra-мaцe cтay нaмecнiк нapкaмa зaмeжныx cnpay А. Бypбic, дзe Ужo y 1921 г. ycë cпpaвaвoдcтвa былo пepaвeдзeнa m бeлapycкyю мoвy.
Haкipyнкi i cnoca6bi aжыццяyлeння бeлapy-ciзaцыi шмaт y чым пpaдвызнaчылi пacтaнoвы, пpынятыя y лютым 1921 г. Ta^ 6biy na^ep-джaны дэкpэт ypaдa Бeлapycкa-Лiтoycкaй ССР a6 payнaпpayi y я^од дзяpжayныx бeлapycкaй, pycкaй, яypэйcкaй i пoльcкaй мoУ, нaмeчaны мepы na cтвapэннi cicтэмы дaшкoльнaгa bbixa-вaння i шкoльнaй aдyкaцыi, пpaфeciйнa-тэxнiч-rn>ix вyчылiшчay i тэxнiкyмay. Cтaвiлicя npa^ тычныя пытaннi a6 выдaвeцтвe, a6 пaд- тpы-мaннi лiтapaтapay i вyчoныx, якiя пpaцaвaлi нa мяcцoвыx мoвax Вeлapyci [4, c. 78-79].
Рaзaм з тым aдзнaчым, што тaкiя cпpaвы былi вынiкaм бoльш acaбicтaй iнiцыятывы пэyныx людзeй, цiкaвымi эпiзoдaмi, a нe мэтa-нaкipaвaнaй пaлiтыкaй yлaды y Вeлapyci. Ba Умoвax caвeцкaй cicтэмы, якaя xapaктapызaвa-лacя выключнaй кipyючaй пaзiцыяй гаму-нicтычнaй пapтыi, мяcцoвыя iнiцыятывы толью тaды мaглi мeць nocnex, кaлi яны aдпaвядaлi кaнкpэтным цэнтpaльным nap^^mm дыфэк-тывaм.
Пpынцыпы пaлiтыкi бeлapyciзaцыi фaкты-чнa былi cфapмyлявaны y 1923 г. нa VII з'eздзe КП(б)Б (y caкaвiкy) i та плeнyмe ЦБ КП(б)Б (y л^ш), дзe вызнaчaycя кoмплeкc мep na гacпaдapчым aдpaджэннi кpaю, тэpытapыяль-ным caмaвызнaчэннi бeлapycкaгa нapoдa, paî-вщщ бeлapycкaй мoвы i нaцыянaльнaй куль-тypы, вылyчэннi i выxaвaннi кaдpay nap^rn-нaгa, дзяpжayнaгa, пpaфcaюзнaгa aпapaтay, штo aдкpывaлa шыpoкiя мaгчымacцi для aжыццяy-лeння iдэй бeлapycкaгa aдpaджэння.
Пpы pacnpa^y^i i aжыццяyлeннi бeлa-pyciзaцыi нeaбxoднa былo yлiчвaць шмaтнa-цыянaльны cклaд нaceльнiцтвa Вeлapyci, яго cвoeacaблiвae paccялeннe нa тэpытopыi pэcпyб-лiкi. Пaвoдлe nepanicy 192б г., дoля бeлapycay cклaдaлa 80,б%, я^эяу - 8,2%, pycкix - 7,7%, na-лякay - 2%, y^arn^y - 0,7% i iнш. [5, c. б0]. Адмeтнacцю былo i TOe, штo бeлapycы гaлoyным чытам npa^raarn y вёcкax, я^э^ na npbrabrne icнaвayшaй пpы цapызмe pыcы aceдлacцi, - у мя-cтэчкax i гapaдax i cклaдaлi чacaм дa 40-б0% кoлькacцi ix ^ixapoy. У гapaдax у бoльшacцi npa^rnani i pycкiя, xaця нямaлa ix былo i y cёлax. Аcтaтнiя нaцыянaльныя мeншacцi ^ni як y rapa-дax, тaк i y вёcкax, yтвapaючы няpэдкa дaвoлi тамта^ным гpyпы.
Taкoe paccялeннe cтвapaлa cвaйгo poдy та-цыянaльны paзpыy пaмiж гopaдaм i вёcкaй, a тaкcaмa yнociлa cпeцыфiкy y мoyнae cra-нoвiшчa - pycкaмoУны гopaд i бeлapycкaмoУнaя вёcкa.
Яшчэ aднoй acaблiвacцю aжыццяyлeння та-цыянaльнaй пaлiтыкi та Вeлapyci былa œnpa-пapцыянaльнa нiзкaя дoля бeлapycay y nap-тышнык, caвeцкix, гacпaдapчыx opгaнax yлaды i кipaвaння, што пa-cвoймy ycклaднялa выпpa-цoУкy i пpaвядзeннe нaцыянaльнaй пaлiтыкi. Вe-лapyciзaцыя пaчынaлacя тaды, кaлi гэтaя дoля нe дacягaлa i пaлoвы. Taкiя cyaднociны y ^ую-чыx opгaнax тлyмaчaццa тым, што яypэi i pycкiя, якiя npa^rnani y acнoУным y гapaдax i мястэч-кax, мeлi бoльш мaгчымacцeй aтpымлiвaць дoб-pyю aдyкaцыю. Heвыпaдкoвa пaвoдлe nepanicy 192б г., caмaя знaчнaя кoлькacць пicьмeнныx cяpoд poзныx нaцыянaльнacцeй Вeлapyci былa y яypэяy - 70%, тpoxi мeншaя y пaлякay i pyc-кix - 50% i 49% aдпaвeднa, y 6e!apycay - 3б% [б, c. б0-б1]. Пpы pacпpaцoУцы пaлiтыкi 6e!a-pyciзaцыi нa кaдpaвae пытaннe бyдзe звepнyтa acaблiвaя yвaгa.
Heaбxoднa aдзнaчыць тaкcaмa нiзкi этата-мiчны yзpoвeнь paзвiцця Вeлapyci, пaвялiчaны вaйнoй i paзpyxaй, якoмy cпaдapoжнiчaУ жaб-pa^i yзpoвeнь дaбpaбытy нapoдa. Гacпaдapчaя aдcтaлacць Вeлapyci i pyciфiкaтapcкaя пaлiтыкa ^pœara Уpaдa aдбiлacя нa кyльтypным paзвiццi бeлapycay. Пaдняць кyльтypны yзpoвeнь жыц-ця, a тым caмым твы^^ caцыяльнyю arcray-нacць нaceльнiцтвa быда aднoй з acнoУныx зaдaч нaцыянaльнaй пaлiтыкi.
Афiцыйны cтaтyc дзяpжayнaй na^irara 6e-лapyciзaцыi aтpымaлa з ^ыняц^м нa II cecii ЦBK БССР (у л^ш 1924 г.) пacтaнoвы «Аб пpaктычныx мepaпpыeмcтвax na пpaвядзeннi та-цыянaльнaй nambira», згoднa з ятой payrn-пpayнымi нa тэpытopыi Вeлapyci aбвяшчaлicя бeлapycкaя, pycкaя, я^эж^я i пoльcкaя мoвы [7, c. 7-8]. Дa гэтaгa чacy нa Вeлapyci yжывaлacя пepaвaжнa pyœaH мoвa. Вeлapycкaя мoвa вы-ramana зyciм нeвялiкi aб'ём caцыяльныx функ-цый, няглeдзячы нa тoe, што кapэннae та^ль-нiцтвa cклaдaлa 80%. Для yжывaння яypэйcкaй i пoльcкaй мoy тaкcaмa нe знaxoдзiлacя мecцa y гpaмaдcкiм жыццi, xaця та ix нocьбiтaУ пpыпa-дay зтачны пpaцэнт у aгyльным cклaдзe та^ль-нiцтвa Вeлapyci.
Пaлiтыкa бeлapyciзaцыi cклaдaлacя з дзвюx yзaeмaзaлeжныx чacтaк - нaцыянaлiзa- aцыi i кapэнiзaцыi. Пepшaя aзнaчaлa шыpoкae paзвiццё бeлapycкaй кyльтypы (шкoлы, BHУ нa бeлapyc-тай мoвe, выдaннe кнiг, нaвyкoвa-дacлeдчaя pa-бoтa na yceбaкoвым вывyчэннi Бeлapyci i г. д.), yвядзeннe бeлapyкaй мoвы пpaктычнa y кoжнyю галшу гpaмaдcкa-пaлiтычнaгa i экaнaмiчнaгa жыцця (пepaвoд нa бeлapycкyю мoвy nap^rn-тага, дзяpжayнaгa, пpaфcaюзнaгa, raanepa-тыyнaгa aпapaтay i чacцeй Чыpвoнaй apмii). А дpyгaя - вылyчэннe пpaдcтaУнiкoУ кapэн-нaгa нaceльнiцтвa нa пapтыйнyю, caвeцкyю,
Трулы БГТУ Серия б № I I0II
прафсаюзную i грамадскую работу, прычым такое вылучэнне адбывалася не па нацыянальнай прыкмеце (беларус не беларус), а па дзелавых якасцях, веданнi умоу i асаблiвацей Беларусi, дасканалым валоданнi беларускай i рускай мо-вамi. Адсюль i назва гэтага накiрунку - карэшза-цыя, якая датычылася не толью беларусау, але i прадстаушкоу iншых нацыянальнасцей.
Не засталiся без увап iнтарэсы тых нацыя-нальных меншасцей, якiя жылi на тэрыторьп Беларусi, што стала яшчэ адной характэрнай рысай беларусiзацыi. 1х патрэбам надавалася значная увага у шматлшх пастановах i рашэн-нях, што прымалюя адносна беларусiзацыi. Бе-ларусюя нацыянальна-дэмакратычныя дзеячы, у т. л. i савецкага перыяду, добра разумел^ што поспехi на шляху нацянальнага адраджэння бу-дуць залежаць ад таго, як успрымуць палiтыку беларушзацыи iншыя этнiчныя супольнасцi Беларуси не можа быць свабоднай i паважанай на-цыя, якая сама не паважае правоу iншых наро-дау, тым больш калi апоштя з'яуляюцца на-цыянальнымi меншасцямi. Адносшы да iх мовы i культуры былi аналагiчнымi адносiнам да беларускай мовы i культуры. 1х развiццё падтрым-лiвалася, забяспечвалася матэрыяльна i аргашза-цыйна. I дзякуючы гэтаму некарэннае насель-нщтва у аснове сваёй прыхiльна ставiлася да беларуазацып.
Заключэнне. На працягу 1924-1925 гг. рас-працоука праграмы беларуазацып у цэлым была завершана. У далейшым яна неаднарозова удакладнялася i дапаунялася. Але асновы бела-русiзацыi, яе галоуныя накiрункi былi рас-працаваны да 1925 г. Гэты першы этап бела-русiзацыi амаль цалкам быу аддадзены iдэалагiчнай падрыхтоуцы, тлумачэнню у шы-рокiх колах насельнщтва мэтау i задач бела-русiзацыi, неабходнасцi яе ажыццяулення. Каб лепш падрыхтаваць разнамоуных людзей да гэтай падзе^ у рускiх перыядычных выдан-нях, якiя павiнны былi перайсцi на беларускую мову, напрыклад, загадзя пачалi друкаваць на ёй матэрыялы, каб людзi паступова авалодвалi родным словам карэннага насельнiцтва.
Таюм чынам, палiтыка беларусiзацыi была добра распрацавана i разлiчана на доуг перыяд. Маючы сваёй мэтай развщцё беларускай культуры, адраджэнне нацыянальнай мовы, яна стала вызначальнай рысай усяго грамадскага развiцця БССР 1920-х гг. у яе ажыццяуленш Удзельнiчалi тысячы людзей: партыйных, камса-мольсюх, прафсаюзных дзеячау, настаунiкау, прадстаУнiкоУ штэл^енцып. Беларусiзацыя дала вялiкую надзею на рэалiзацыю iдэй нацыяна-льна-культурнага будаунщтва, якiя у другой па-лове 1920-х гг. знайшлi сваё увасабленне на практыцы.
Cnic л^аратуры
1. Лыч Л. Беларуская нацыя i мова. Мiнск: Мастацкая лiтаратура, 1994. 227 с.
2. Асшоусю С. Кнорын: «Мы лiчым, што беларусы не з'яуляюцца нацыяй...» // Беларуская мшуушчына. 1995. № 4. С. 12-15.
3. Мазец В. За сваё кроунае // Маладосць. 1994. № 5. С. 224-231.
4. Чарвякоу А. За Савецкую Беларусь. Мшск: Беларускае выд-ва, 1927. 137 с.
5. Будзш Ш. А. Нацыянальнае пытанне. Мiнск: Дзяржаунае выд-ва Беларус^ 1932. 392 с.
6. Два гады нацыянальнай работы у БССР: збор прамоу, артыкулау i рэзалюцый па нацыяналь-наму пытанню. Мiнск: Выд-ва Нацкамiсii ЦВК БССР, 1929. 167 с.
7. Практычнае вырашэнне нацыянальнага пытання у БССР: у 2 ч. Мшск: Выд-ва Нацкамюи ЦВК БССР. Ч: 1. Беларуазацыя, 1928. 152 с.
References
1. Lych L. Belaruskaya natsyya i mova [Belarusian nation and language]. Minsk, Mastatskaya Htaratura Publ., 1994. 227 p. (In Belarusian).
2. Asinouski S. Knorin: "We believe that the Belarusians do not zyavdyayutstsa nation...". Belaruskaya minuushchyna [Belarusian history], 1995, no. 4, рр. 12-15 (In Belarusian).
3. Mazets V. During his blood. Maladosts' [Youth. Number], 1994. no. 5, pp. 224-231(In Belarusian).
4. Charvyakou A. Za Savetskuyu Belarus' [For Soviet Belarus]. Minsk, Belaruskaye vydavetstva Publ., 1927. 137 p. (In Belarusian).
5. Budzin Sh. A. Natsyyanal'nayepyitanne [The national question]. Minsk, Dzyarzhaunaye vydavetstva Belarusi Publ., 1932. 392 p. (In Belarusian).
6. Dva gady natsyyanal'nay raboty u BSSR: zbor pramou, artykulau i rezalyutsyy pa natsyyanal'namu pytannyu. [Two years of national work in the BSSR: the collection of speeches, articles and resolutions on the national question]. Minsk, Vydavetstva Natskamisii TsVK BSSR Publ., 1929. 167p. (In Belarusian).
I. Y. KaAHAa
55
7. Praktychnaye vyrashenne natsyyanal'naga pytannya u BSSR: u 2 ch. [The practical solution of the national question in the Byelorussian SSR. In 2 parts. Part 1. Belarusization]. Minsk, Vydavetstva Natskamisii TsVK BSSR Publ., 1928. 152 p. (In Belarusian).
¡Hilapviaubm npa ayTapa
Ka^aga lHa Ynafl3iMipayHa - KaHgbigar ricrapbiHHbix HaByK, ga^m; ga^rn- Ka^egpbi ricropbii Ee-napyci i nanrranorii. Eenapyœi g3ap^ayHbi тэхнaпariннbI ymBepc^T (220006, r. MiHCK, Byn CBapgnoBa, 13a, Рэспy6niкa Eenapycb).
Information about the author
Kolyada Ina Uladzimirauna - PhD (History), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of History of Belarus and Political Science. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus).
nacmyniy 20.09.2022
