Научная статья на тему 'БАЪЗЕ ВИЖАГИҲОИ ТАРҶУМАИ СИФАТ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ'

БАЪЗЕ ВИЖАГИҲОИ ТАРҶУМАИ СИФАТ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
83
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СИФАТ / МУқОИСА / ТАғЙИРОТ ДАР ТАРҷУМА / ТАРКИБИ КАЛИМАҲО БО СИФАТҲО / ЗАБОНИ АНГЛИСӢ / ЗАБОНИ ТОҷИКӢ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Мақсудов Умед Олимович, Маҳкамова Замира Мухторҷоновна

Дар мақола вижагиҳои грамматикии тарҷумаи сифатҳои англисӣ ва тоҷикӣ баррасӣ шудааст. Воқеан, дар раванди тарҷума аз англисӣ ба тоҷикӣ ё баръакс мушкилоте ба чашм мерасанд, ки донистани хусусиятҳои корбурди он ва сохтори калима амри саривақтӣ мебошад. Ҳамин тарик, дар тарҷумашиносии тоҷикӣ бояд корҳои зиёде анҷом дода шавад ва мақолаи мазкур холигоҳи масоили грамматикии тарҷумаи англисӣ-тоҷикиро такмил медиҳад. Зуҳуроти грамматикии сифатҳо дар ҳар забон ба таври мухталиф инкишоф ёфта, аз ин лиҳоз тарҷумаи он яксон нест. Масалан, забони англисӣ як қатор воҳидҳои махсуси грамматикӣ дорад, ки дар забони тоҷикӣ куллан ранги дигар дорад. Бинобар ин, омӯзиши вижаи ин ҷанбаи забонҳои тоҷикӣ ва англисӣ дар забоншиносӣ аҳаммияти хоса дорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME CHARACTERISTICS OF TRANSLATION OF ADJECTIVES IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

The article deals with the grammatical features of the translation of English and Tajik adjectives. Indeed, in translation process from English into Tajik or vice versa, problems encounter while translation of adjectives which is important to know the features of its use and the ways of its phrasing. Thus, there is a lot to be done in Tajik translation studies, and this article will fill the gap in the grammatical problems of English-Tajik translation. The grammatical phenomena of adjectives in each language have its own characteristics and are translated differently. English in particular has a number of special grammatical units that are not seen in Tajik language. From this point of view, a special study of this aspect of above-mentioned languages is of linguistic interest.

Текст научной работы на тему «БАЪЗЕ ВИЖАГИҲОИ ТАРҶУМАИ СИФАТ ДАР ЗАБОНҲОИ ТОҶИКӢ ВА АНГЛИСӢ»

УДК 811.111

БАЪЗЕ ВИЖАГЩОИ ТАРЧУМАИ СИФАТ ДАР ЗАБОЩОИ ТОНИКИ ВА АНГЛИСЙ

Мацсудов У. О., Мщкамова З. М.

Донишкадаи политехникии Донишгоуи техникии Тоцикистон ба номи академик М. Осимй

Омилхои тарчумаи сифат дар катори масъалахои забонии тарчумаи осори бадей шомил гардида, аксари мушкилоти лексикии тарчумаро дар пояи мазмуни лугавй ва тобишхои маъноии калима, хамчунин вохидхои дигар бо истифода аз фархангхои луготи дузабона ва албатта вижагии зерматнро то андозае метавонад халлу фасл намояд. Аммо агар тарчумон аз коидахои грамматикии забон хуб огох набошад, пас хангоми тарчума ба душворихои чиддй ру ба ру хохад шуд.

Мушкилихои грамматикии тарчумаро шартан ба ду гурух чудо кардан мумкин аст: а) шаклхои грамматикй ё худ хусусияти морфологии калимахо. Дар ин росто, донистани вижагихои морфологии хиссахои нутк талаботи мухим ба шумор рафта, (шаклхои гуногуни хиссахои номии нутк, шакли замонхои феълй ва г.), донистани сохтору мазмуни категорияхои грамматикии вохидхо дорои ахаммиятанд; б) синтаксис ё худ чумлабандй ва дурустии сохтори чумлахо. Ин мушкилот ду чанбаи асосй дорад: дар асоси ягон маъно ё мазмун тартиб додани чумла як пахлуи масъала буда, дарк дурусти сохтори синтаксисии чумла ва муносибатхои байни таркиби он, (аъзои чумла) дар раванди тарчума пахлуи дигар аст. Дар ин бобат Н.Б. Мечковская таъкид намудааст: "Раванди омузиши забони англисй нишон медихад, ки сабаби як идда мушкилоти тарчума «ба таври кофй дарк нашудани муносибатхои байни унсурхои гуногуни таркиби чумла (субйектй, предикативй, муайянкунандахо, сабаб, максад, шарт ва г.)-и забон мебошад» [3, с. 79].

Мавриди зикр аст, ки тибки маълумоти назарй ва амалй, дар раванди тарчума миёни мушкилоти грамматикй казияи синтаксис таъсири бештар дорад. Яъне тартиби калимахо дар чумлахои содаи забонхои точикй ва англисй устувор аст, вале аз нигохи чойгиршавии сараъзо ва аъзои пайрав онхо аз хамдигар фарк мекунанд. Масалан, дар забони англисй хабар пас аз мубтадо ояд, дар забони точикй он маъмулан дар охири чумла навишта шуда, байни мубтадо ва хабар фосилаи бузург ба чашм мерасад. Ин вокеият дар мархилаи аввали фаъолияти тарчумонй, алалхусус, хангоми тарчумаи шифохй мушкилии чиддй эчод мекунад. Бояд ёдовар шуд, ки грамматикаи хар забон "чигунагии онро инъикос мекунад" [4, с. 203].

Х,адаф аз навиштани маколаи мазкур тахлилу баррасии сифат дар раванди тарчумаи забонхои точикй ва англисй мебошад.

Сифат чун як падидаи грамматикй дар раванди тарчума аз нигохи пайвастшавй бо калимахои дигар, корбаст ва сохторхои гуногуни худ дорои вижагихои мушаххас мебошад.

Дар забонхои англисй ва точикй сифатхо аз лихози пайвастшавй бо исмхо хусусиятхои худро доранд. Масалан, a bitter cold - сармои шадид, a heavy downpour - борони сел. Чунонки мебинем, дар назари аввал чунин пайвастшавй хеле одй ба назар мерасад, вале хангоми тарчума зикри баъзе вижагихо амри саривактй мебошад. Яъне дар назари аввал тарчумаи иборахои a bitter cold ва a heavy downpour ба тафаккури тарчумон сармои тунд ва борони вазнин хосил мешавад, вале тарчумони ботачриба хамеша аз хусусияти сифати забони точикй огохона бидуни тарчумаи тахтуллафзй иборахоро бо назардошти фахмиши хонандаи точик баргардон мекунад.

Сифатхои англисй бештар бо якчанд исмхо якчоя омада, аммо дар забони точикй ин ходиса кам ба назар мерасад ва тарчумаи тахлуллафзии чунин иборахои сифатй чоиз нест. Мисол: a bad headache - дарди сахти сар, a bad mistake - иштибохи дурушт, a bad joke -шухии бемаврид.

Дар лугатхо одатан мисолхое оварда мешаванд, ки сифат бо исм дар шаклхои гуногун якчоя омада, вале на хамаи холатхои корбурди сифатро фаро гирифта мегиранд. Дар холатхои алохида сифати англисй хангоми тарчума ба точикй муодили худро пайдо намуда, бояд мувофики хусусиятхои сифат бо калимахои дигар иваз шавад. Масалан, вожаи public дар лугати англисй-точикй (А. Мамадназаров) "чамъиятй", "оммавй", "ичтимой" тарчума

шудааст: public opinion - афкори чамъиятй; public scandal - мочарои чамъиятй. Вале public бо калимадои loud public applause бо маънои карсакхои баланди оммави дарч шудааст.

Дигар мушкилидои тарчумаи сифат дар он зодир мегарданд, ки дар баъзе мавриддо аз нигоди синтаксис ондо муносибати атрибутивиро ифода намуда, аз нигоди маъно алокаи адвербиалиро касб мекунанд. Мисол: Frost was succeeded by a rapid thaw. Х,авои сарморо гармо зуд иваз кард. Дар чумла вожаи rapid ба дайси сифат омада, дар тарчума мавриди тадвили тарчума (трансформатсия) карор гирифтааст ва дар шакли зарф сабт гаштааст. Ё худ: At the age of eighteen Charles earned an honest living. - Дар синни даждадсолагй Чарлз вичдонан пул кор мекард. Дар мисоли дигар сифати феълии гуруди перфект бо феъли доли замони гузаштаи давомдор маънидод шудааст: Having investigated the facts, the commission drew up their report. Х,амаи далелдоро тах,кик намуда, комиссия гузориш омода кард.

Тарчумаи "нимгерундий" (half-gerund) дар раванди тарчума адаммияти хоса дорад. Ин шакли грамматикие мебошад, ки миёни герундий ва сифати феълй чой мегирад. Масалан: Earlier estimates had spoken of it (the Soviet spaceship) passing the planet at a distance of not more than 112,000 miles from it... [2]. Аз руйи дисоботи каблй дар бораи он (киштии кайдонии шуравй) сухан мерафт, ки аз наздикии сайёра дар масофаи на зиёда аз 160 000 километр мегузашт.

Tory-dominated Parliament. Х,айати парлумоне, ки дар он аксарият ба консерваторон тааллук доранд. Дар мисолдои зерин сифат бо чумлаи пайрав якчоя тарчума шудааст. Right-wing directed policy. Сиёсате, ки аз чониби ростгароён илко мешавад. Hard-pressed economy. Иктисодиёте, ки дар долати вазнин карор дорад.

Гуруди алодидаи мушкилоти грамматикии тарчумадоро таркибдои атрибутивии забони англисй ташкил медиданд. Ин гуна таркибдои сифатй хоси забони англисй буда, дангоми тарчума ба точикй мушкилоти назаррас эчод мекунанд, зеро дар забони точикй муодилдои мустакими худро бо чунин колаби грамматикй дучор шудан гайриодй аст.

Дар вазифаи атрибутивй гуруддои зерини иборадо метавонанд истифода гарданд, ки бо нимтире ё дар нохунак оянд:

1. Таркибдои озод дар вазифаи атрибутивй.

Ин навъи водиддои мураккабро бидуни матн ё зерматн баррасй кардан мушкил аст, зеро ондо мадз дар долатдои мушаххас сохта шуда, берун аз он маънои худро аз даст медиданд. Яъне ондоро дамчун водиддои лугавии мустакил баррасй намудан ба максад мувофик нест [1].

1. Sensing the new momentum, Anderson returned to the outspoken, tell-the-hard-truth approach that first attracted supporters to him during his primaries. Фурсати навро эдсос намуда, Андерсон аз муносибати самимии ибрози дакикати талх дубора истифода кард, ки таваччуди чонибдоронро ба худ дар овоздидии мардилаи аввал чалб намуд.

2. And as usual a single toy has emerged as the must-have-but-nowhere-to-be-found item for parents desperate to please their offspring. Мисли дамеша волидоне, ки барои хушдол кардани фарзандони худ ноумед гашта буданд, ягона бозичае пайдо буд, ки бояд кудакон онро дошта бошанд, вале пайдо кардани он гайриимкон буд.

3. We do not have a fox-hunting problem in London. We have all kinds of other problems: a crime problem, a transport problem, a how-to-get-a-decent-mayor problem, but not a fox-hunting problem. Мо дар шадри Лондон масъалаи шикори рубодро надорем. Мо мушкилидои зирнро дорем: чинояткорй, масъалаи наклиёт ва пайдо намудани раиси хуби шадр, вале на мушкилии шикори рубод.

Тачрибадои каблй собит месозанд, ки нигод доштани сохтори ин гуна водиддои забони англисй дар тарчумаи точикй амри мушкил аст.

2. Водиддои фразеологй, зарбулмасал ва иборадои рехта дар вазифаи атрибутивй.

1. This neither-fish-nor-fowl character of China's state enterprises has produced much the same effect that "perestroika" had in the last days of the Soviet Union. Ин муносибати сарди корхонадои давлатии Чин дамон таъсири давраи "азнавсозй"-и руздои охири Иттидоди Шуравй доштаро ба миён овард.

2. Blaming everything on viruses is the dog-ate-my-home-work excuse. - Айбдор сохтани вирус барои дамаи мушкилидои техникй бадонаест чун "Шодро намоз нест, хонако танг аст".

3. It was a do-as-we-say-not-as-we-do approach that was never likely to work. Ин тарзи коре чун "гуфтаи моро куну кардаамонро на" буд, ки натича намедод.

Бояд тазаккур дод, ки хатто дар сурати мавчуд будани ин ё он муодил ё муродиф онхоро бе назардошти хусусияти зерматн (контекст) наметавон истифода кард. Масалан, дар чумлаи аввал ибораи neither-fish-nor-fowl ба точикй на дузди бозору на шайхи мазор бояд тарчума мешуд, аммо на дар ин маврид.

Ин гурухи иборахои сифатии забони англисй дар забони точикй гайр аз баъзе вохидхои фразеологй ва зарбулмасалхо аз чихати сохтор ва мазмун муодил надоранд ва тарчумаи онхо бо усулхои тарчумаи тавсифй, корбурди тахвилхои тарчума ва дар мавридхои алохида бо рохи калка рохандозй мегардад.

Аз тахлилу баррасии мисолхо бармеояд, ки пайванди исму сифат дар аксари забонхо ба таври алохида сурат мегирад. Дар забони англисй як сифат бо чандин исмхои гуногун пайваст шуда, аммо дар забони точикй ин ходиса кас ба чашм мерасад.

Чунонки мебинем, сифат дар раванди тарчума мушкилихои зиёд эчод намуда, он танхо аз пайватшавии сифат бо дигар хиссахои нутк вобаста аст. Мушкили тарчума хамчунин аз тарзи истифодаи он ва хусусияти сохтории он вобаста аст. Тарчумаи сифат вобаста ба вазифахои синтаксисй, категорияхои грамматикй ва дигар вижагихо мавзуи тахкикоти алохида карор хохад гирифт.

Адабиёт

1. Бузаджи, Д. М. Техника перевода. Сборник упражнений по переводу с английского языка на русский язык. Грамматические аспекты перевода/Д. М. Бузаджи, А. С. Маганов. Часть I. - М.: Р. Валент, 2007. - 208 с.

2. Захираи интернети. - URL: http://www.norma-tm.ru/library1_2.html (санаи мутолиа 29.09.2019).

3. Мечковская Н. Б.Общее языкознание. Структурная и социальная типология языков: учеб. пособие для студентов филологических и лингвистических специальностей /Н. Б. Мечковская. - 4-е изд., испр. - М.: Флинта: Наука, 2006. - 312 с.

4. Слепович В.С. Настольная книга переводчика с русского языка на английский язык = Russian-English Translation handbook /В.С.Слепович. - 3-е изд. - Минск: Тетра Системс, 2008. - 304 с.

5. Сулейманова О.А., Беклемешева Н.Н., Карданова К. С. и др. Грамматические аспекты перевода: учеб. пособие для студ. филол. илингв. фак. вузов. - М. :Издательский центр "Академия", 2010. - 240 с.

6. Newsweek, September 22, 1975.

7. The Moscow Times, May 20, 1998.

8. The Times, September, 4, 1998.

9. The Daily Telegraph, November 25, 1998.

10. The Independent, November 28, 1998.

11. The International Herald Tribune, March 11, 1999.

12. The Independent, December 17, 1999.

13. The Economist, August, 16, 2003.

14. The International Herald Tribune, September 20-21, 1997.

БАЪЗЕ ВИЖАГИХОИ ТАРЧУМАИ СИФАТ ДАР ЗАБОНХОИ ТОЧИКЙ ВА АНГЛИСЙ

Дар макола вижагихои грамматикии тарчумаи сифатхои англисй ва точикй баррасй шудааст. Вокеан, дар раванди тарчума аз англисй ба точикй ё баръакс мушкилоте ба чашм мерасанд, ки донистани хусусиятхои корбурди он ва сохтори калима амри саривактй мебошад. Х,амин тарик, дар тарчумашиносии точикй бояд корхои зиёде анчом дода шавад ва маколаи мазкур холигохи масоили грамматикии тарчумаи англисй-точикиро такмил медихад. Зухуроти грамматикии сифатхо дар хар забон ба таври мухталиф инкишоф ёфта, аз ин лихоз тарчумаи он яксон нест. Масалан, забони англисй як катор вохидхои махсуси грамматикй дорад, ки дар забони точикй куллан ранги дигар дорад. Бинобар ин, омузиши вижаи ин чанбаи забонхои точикй ва англисй дар забоншиносй ахаммияти хоса дорад.

Калимахои калидй: сифат, мукоиса, тагйирот дар тарчума, таркиби калимахо бо сифатхо, забони англисй, забони точикй.

НЕКОТОРЫЕ ОСОБЕННОСТИ ПЕРЕВОДА ИМЁН ПРИЛАГАТЕЛЬНЫХ В ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКАХ

В статье рассматриваются грамматические особенности перевода английских и таджикских имен прилагательных. Действительно в процессе перевода с английского на таджикский или наоборот возникают проблемы, что важно знать особенности его употребления и способы словосочетания. Таким образом, в

таджикском переводоведении очень многое предстоит сделать, а настоящая статья восполнит пробел в грамматических проблемах англо -таджикского перевода. Грамматические явления имён прилагательных в каждом языке имеют свои особенности и переводятся по-разному. Например, английский язык в особенности располагает ряд особых грамматических единиц, которые отсутствуют в таджикском языке. С этой точки зрения специальное изучение данного аспекта рассматриваемых языков представляет собой лингвистический интерес.

Ключевые слова: имя прилагательное, сравнение, перевод, сочетание прилагательного с другими частями речи, переводческая трансформация, английский язык, таджикский язык.

SOME CHARACTERISTICS OF TRANSLATION OF ADJECTIVES IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES

The article deals with the grammatical features of the translation of English and Tajik adjectives. Indeed, in translation process from English into Tajik or vice versa, problems encounter while translation of adjectives which is important to know the features of its use and the ways of its phrasing. Thus, there is a lot to be done in Tajik translation studies, and this article will fill the gap in the grammatical problems of English-Tajik translation. The grammatical phenomena of adjectives in each language have its own characteristics and are translated differently. English in particular has a number of special grammatical units that are not seen in Tajik language. From this point of view, a special study of this aspect of above-mentioned languages is of linguistic interest.

Keywords: adjective, comparison, transformations in translation, word combinations with adjectives, English Language, Tajik Language.

Дар бораи муаллифон

Максудов Умед Олимович И.в. дотсенти кафедраи забондо Донишкадаи политехникии Донишгодии техникии Точикистон ба номи ак. М. Осимй 735700, Чумдурии Точикистон, ш. Хучанд, х. И. Сомонй, 226 E-mail: olimi.umed@mail.ru Тел.: (+992) 928 85 55 50

Об авторах

Максудов Умед Олимович И.о. доцент кафедры языков Политехнический институт Таджикского технического университета им. ак. М. Осими 735700, Республика Таджикистан г. Худжанд, пр. И. Сомонй, 226 E-mail: olimi.umed@mail.ru Тел.: (+992) 928 85 55 50

About the authors

Maksudov Umed Olimovich

i.A. Assosiate Professor of the Department of Languages

Polytechnic Institute of Tajik Technical University

named after academician M. Osimi

735700, Republic of Tajikistan, Khujand, I.

Somoni Ave., 226

E-mail: olimi.umed@mail.ru

Ph.: (+992) 928 85 55 50

Махкамова Замира Мухторчоновна

Унвончуйи кафедраи забондо Донишкадаи политехникии Донишгодии техникии Точикистон ба номи ак. М. Осимй 735700, Чумхурии Точикистон, ш. Хучанд, х. И. Сомонй, 226

E-mail: zamira.makhamova. 95@mail.ru Тел.: (+992) 929 71 40 08

Махкамова Замира Мухторджоновна

Соискатель кафедры языков Политехнический институт Таджикского технического университета им. ак. М. Осими 735700, Республика Таджикистан г. Худжанд, пр. И. Сомонй, 226 E-mail: zamira.makhamova.95@mail. ru Тел.: (+992) 929 71 40 08

Mahkamova Zamira Mukhtorjonovna

Competitor of the Department of Languages Polytechnic Institute of Tajik Technical University named after academician M. Osimi 735700, Republic of Tajikistan, Khujand, I. Somoni Ave., 226

E-mail: zamira.makhamova. 95@mail.ru Ph.: (+992) 929 71 40 08

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.