CC BY
31
Ибрагимова Раъно Абдушукуровна,
дотсенти кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англист МДТ-и "ДДХ ба номи академик Бобоцон Fафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
Ибрагимова Раьно Абдушукуровна,
доцент кафедры перевода и грамматики английского языка ГОУ "ХГУ имени академика Б. Гафурова" (Тоджикистан, Худжанд)
Ibraghimova Rano Abdushukurovna,
Associate Professor of the department of translation and English grammar under SEI "KSUnamed after academician B.Gafurov" Tajikistan, Khujand
Калидвожа^о: тартиби калимауо дар цумла, мавцеи аъзоуои цумла, ивазшавии цои аъзоуои цумла, тартиби озоди калимауо, тартиби устувори калимауо, тацзияи актуалии цумла, ремаи гуфтор, темаи гуфтор
Муаммои тартиби калима яке аз муаммоуои мууими синтаксисии уар як забон маусуб меёбад. Тартиби калима дар цумлауои забонуои англисй ва тоцикй мухталиф буда, аз бисёр цщат тафовут доранд. Дар забоншиносй ду навъи тартиби калимаро цудо мекунанд: тартиби озоди калима ва тартиби устувори калима. Дар забони англисй агар он устувор бошад дар забони тоцикй нисбатан озод аст. Дар забони тоцикй аъзоуои цумла вобаста ба тацзияи актуалй метавонанд цощои худро иваз намоянд. Бо вуцуди он сараъзоуо дар уар ду забон цои устувор доранд. Дар ин бора фарцият дар он аст, ки дар забони тоцикй аъзоуои пайрав дар байни сараъзоуои цумла цойгир мешаванд, вале дар забони англисй онуо баъд аз сараъзоуо мавцеъ мегиранд. Аз ин бармеояд, ки омузиши забони англисй барои хонандагони тоцикзабон мушкилтар аст.
Ключевые слова: предложение, порядок слов, место членов предложения, изменение места членов предложения, свободный порядок слов, строгий порядок слов, актуальное членение предложения, рема, тема
Порядок слов в предложении является одним из важных синтаксических вопросов в любом языке. Порядок слов в предложении в английском и таджикском языках различается во многих отношениях. Теоретическая лингвистика различает два типа порядка слов: свободный порядок и строгий порядок. Порядок слов в английском языке строгий, а в предложениях на таджикском языке является относительно свободным. Члены предложения в таджикском языке могут менять место в зависимости от актуального членения предложения. Тем не менее, место членов предложения в обоих языках является строгим и определенным. В таджикском языке второстепенные члены предложения располагаются между главными членами, но в английском языке они располагаются после главных членов предложения, что затрудняет изучение английского языка таджикскими студентами.
DOI10.24412/2413-2004-2022-3-130-137
МАВЩИ ТАРТИБИ КАЛИМА ДАР ТАЦЗИЯИ АКТУАЛИИ ЦУМЛА
СТА ТУС ПОРЯДКА СЛОВ В АКТУАЛЬНОМ ЧЛЕНЕНИИ ПРЕДЛОЖЕНИЯ
ON THE STATUS OF THE WORD ORDER IN ACTUAL DIVISION OF THE SENTENCE
Key words: sentence, word order, place of the parts of the sentence., change of the position of
the parts of the sentence, free word order, strict word order, actual division of the sentence,
rheme, theme
Word order is one of the crucial synactical question in any language. Word order in the English and the Tajik languages differs in many regards. Theoretical linguistics distinguishes two types of word order: free and strict. Word order in the English language is strict while in the Tajik language it is relatively free. In the Tajik language parts of the sentence can change their position. Respective of actual division of the sentence the place of the principal parts sentence is strict and definite in both languages. In the Tajik language the secondary parts of the sentence are placed between the principal parts, but in the English language, their position is after the principal parts of the sentence. It complicates the study of the English language for Tajik students.
Малому на^ши тартиби калимахо дар чумла, пайдархамй ва ало^амандии онхо барои равониву возехот дар нущ, ба рох монда тавонистани муоширату самаранок идома додани сухбату на^л хеле назаррас аст. То чй дарача ахаммият доштани ходисаи тартибро (order) метавон хатто дар зинаи фонемахо, чун фонемахо (шахр - шарх, абр - бар, махрам -мархам, ten - net, guilt - guild ва f.), дар таркиби морфемахои калима (Гулнор - Норгул, Шералй - Алишер) мушохида намуд. Дар силсилаи калимахои ифодакунандаи фикру маъно бошад, ходисаи мазкур барчастатар ба чашм расида, нозукихои луFавию грамматикии тартибро ба назар бештар намоён менамояд. Иваз намудани чойи калимахо дар нущ, аксаран хамчун воситаи ифоданокии маънохои грамматикй хизмат мекунад [2, с.18].
Бахусус, дар забонхое, ки дар онхо калимахо бо таFЙирёбии чойи худ вазифахои гуногуну навро ичро мекунанд, масъалаи тартиб на^ши мухимро мебозад. Ин гуна забонхо забонхое мебошанд, ки дар онхо калимахо таркиби морфологии худро таFЙир намедиханд ва дар чумла ба кадом вазифа омаданашон танхо аз чихати чою тартиби онхо му^аррар карда мешавад.
Муаммои тартиби калима яке аз муаммохои марказй ва мухимми синтаксиси хар як забон ба хисоб меравад. Тартиби калима дар чумлахои забонхои точикй ва англисй мухталиф аст. Онхо дар ин мавзуъ аз бисёр чихат аз хамдигар фар^ мекунанд.
Мафхуми тартиби калима чо ба чо гузоштани аъзохои чумла ва ё мав^еи аъзохои чумларо дар назар дорад. Дар илми забоншиносй ду навъи тартиби калимаро чудо мекунанд:
1. Тартиби озоди калима;
2. Тартиби устувори калима.
Тартиби озоди калима, чунин тартибест, ки дар он метавон аксари аъзохои чумларо аз як чо ба дигар чо кучонид, яъне мав^еашонро иваз намуд.
Сабаби озодона иваз шудани чойи аъзохои чумла дар флексияхои махсуси аъзохои чумла буда, онхо вазифаи калимаро дар чумла муайян месозанд.
Тартиби устувори калима чунин тартибест, ки дар он хар як аъзои чумла чои му^аррарии худро дорад ва таFЙир додани ин тартиб ё сохти чумла сабаби таFЙир ёфтани маъно ё аз байн рафтани маъно низ шуда метавонад, зеро мувофи^и ^оидахои забонй хатто камтарин таFЙирот дар сохтори чумла хатман ба таFЙир ёфтани маъно боис мегардад [ниг. 6, с.327].
Барои исбот тартиби аъзохои чумларо ду маротиба таFЙир дода, мушохида мекунем, ки чи тавр ин амал ба таFЙир ёфтани маъно таъсир мерасонад. Масалан:
Модар ба кудак шир дод.
1) Кудак ба модар шир дод
2) Ба кудак модар шир дод.
Мисоли якум гарчанде аз чихати грамматикй дуруст бошад хам, аммо аз чихати семантикй ва мантией добили ;абул шуда наметавонад.
Мисоли дуюмро метавон добили ;абул донист, аммо маънои он аз маънои чумлаи аслй фар; дошта, ба вазифаи гуфтор ё вазифаи мухобиравй ало;амандй дорад, ки инро муносибати инхору гузора (тема-рема) муайян мекунад [6, с.325].
Ин масъала муфассалтар дар ;исмати баъдинаи ма;ола баррасй хохад шуд. Алъон мав;еи аъзохои чумла дар забонхои мавриди му;оиса баррасй хохад шуд.
Дар забони англисй тартиби му;аррарии аъзои чумла чунин аст: дар чои аввал мубтадо, чои дуюм - хабар, чои сеюм - пуркунанда ва чои чорум хол мав;еъ мегирад. Муайянкунанда, одатан, пеш аз муайяншаванда гузошта мешавад. Чунин холат аз му;аррар будани тартиби калимахо дар чумлахои забони англисй гувохй медихад [ниг. 4, 13].
Чй хеле ки дар мисолхои болой ивазшавии чои аъзохои чумла ва таъсири онро ба маънои чумла дар забони точикй нишон додем, дар мисолхои зерин бошад, ивазшавии чойи калимахоро дар забони англисй баррасй мекунем. Масалан:
Arthur was studying philosophy at the university (9, 32).
Артур дар донишгох фалсафа мехонд.
Агар дар ин чумла чои калимахоро иваз кунем, он гох чумла маънои худро гум мекунад.
Намудхои зерини ин чумла хато мебошанд:
Was studying philosophy Arthur at the University. - ин намуд умуман добили ;абул нест.
Philosophy at the university Arthur was studying. - ин тарзи чойгирии аъзохо низ дар ин забон хеч маъно дода наметавонад.
At the university philosophy was studying Arthur. - ин мисол мувофи;и ;оидахои грамматикаи забони англисй то андозае дуруст аст. Дар он холи макон дар аввал омада мубтадо, хабар ва пуркунанда дар чойхои му;аррарии худ ;арор доранд. Бинобар он, ин мисол шаклан дуруст аст, аммо аз чихати манти; ва маъно он нодуруст мебошад.
Was studying at the university Arthur philosophy. - ин мисол низ ;исман дуруст буда, баъзан дар назм дучор мешавад ва асосан бо ма;сади услубй ё муоширатй истифода мегардад.
Дар забони точикй бошад, хабар дар охири чумла гузошта шуда, баръакси забони англисй муайянкунанда баъд аз муайяншаванда чойгир мешавад. Дар забони точикй низ тартиби калима нисбатан му;аррар аст, вале дар баъзе холатхо хол пеш аз мубтадо омада метавонад. Иваз кардани чойхои мубтадо ва пуркунанда дар чумлаи зерин боиси таFЙир ёфтани маънои чумла мегардад.
Diana was very proud of her son
Her son was very proud of Diana
Диана аз писараш ифтихор мекард.
Писараш аз Диана ифтихор мекард.
Тартиби му;аррар доштани калимахо дар чумлахои забони англисй озодона иваз намудани чои аъзохоро бетаъсир ба услуб, маъно ва манти; имкон намедихад. Дар забони англисй баъзан мубтадо дар охири чумла омада метавонад, вале ин танхо дар чумлахои сеаъзогй дучор мешавад. Масалан:
Joe was sitting at the desk
Sitting at the desk was Joe.
Дар забони англисй хабар дар аввали чумла омада наметавонад. Агар чумлаи «Sitting at the desk was Joew-ро ба забони точикй тарчума кунем, чунин мешавад:
Дар паси миз нишастагй Ч,о буд.
Шахси дар паси миз нишаста Ч,о буд.
Бо вучуди ин дар долатдои муайян баъзе аьзодои чумла метавонанд аз чои му^аррарии худ ба дигар чой кучанд. Мисол:
1. To Martini she said frankly (9, 12).
2. "Here they come", said Michele and the Gadfly turned round (9, 12).
3. All at once, with a quick pang, he was conscious of his nervousness (9, 15).
4. Great was Mr. Gulliver's wonder (9, 15).
5. Down jumped the driver, and out got Mr. Pickwick (9, 15).
Дар чумлаи якум пуркунандаи бавосита аз чои сеюм ба чои якум кучидааст. Дар чумлаи дуюм доли макон аз охир ба чои аввал омадааст. Хрли замон ва доли тарзи амал дар чумлаи сеюм аз чойдои охир ба аввали чумла оварда шудаанд. Дар чумлаи чорум ^исми номии хабар аз чои сеюм ба чои якум гузошта шудааст. Дар чумлаи панчум бошад, мубтадодо баъди хабардо омадаанд, ки ин додисаро дар илми забоншиносй чойивазкунй (инверсия) меноманд.
Бояд афзуд, ки чунин чойивазкунии аьзодои чумла раванди мухобиравй дорад, ки модияту ма^сад ва вазифадои онро дар чараёни тачзияи актуалии чумла метавон тадлилу инкор намуд. Одатан он аьзои чумлае, ки аз чои му^аррарии худ ба чои дигар мекучад, рукни мудими ахборро ташкил медидад, яьне он ремаи гуфтор мегардад ё чун василаи услубй барои таькиди мафдуми чойивазкарда нигаронида шудааст. Албатта, дар ин долат задаи мантией ва оданги гуфтор мавцеи хоса доранд, ки тандо ба туфайли дурусту бамав^еь истифода бурдан ё гузоштани ондо метавонад маьноеро ифода намуда, вазифаи чумлагии худро ичро намояд [5, с.224].
Чунонки ^айд кардем, тартиби калима дар забони англисй устувор ё му^аррар аст. Аз ин лидоз, калима вазифаи грамматикиро ичро менамояд, ба ибораи дигар, вобаста ба чои калима дар чумла кадом аьзои чумла будани он муайян карда мешавад. Аз сабаби маддудтар будани имкониятдои чойивазкунии аьзодои чумла, забони англисй барои ифода намудани рема ва темаи гуфтор аз дигар воситадо низ истифода мебарад, ки ондоро мухтасаран баррасй менамоем. То кунун воситаи зерини ифода кардани тема ва рема дар забони англисй муайян карда шудааст:
1) Созмондои It is.... That, It is .....who, It is .....which, It was .....that ва гайрадо, ки
дар ондо ба чои ну^тадо водиди рематикии ахбор гузошта мешавад. Мисол:
So it's you that have disgraced the family? (9, 22).
Дар ин чумла вожаи "you" ремаи гуфтор аст, ки онро созмони «it's that» рема гардонидааст. Бо истифодаи ин созмон гуянда таькид карданист, ки мадз мусодиб (you) номи оиларо догдор кардааст, на каси дигар. Аз ин хотир, вожаи "you" ремаи ташдидй (эмфетикй) мебошад. Як мисоли дигар: It was there that he lost his watch (7, 72). Дар ин чумла вожаи "there" ремаи ташдидй мебошад, ки ин аз истифодаи таркиби «It was. that» бармеояд.
2) Инчунин ремаро дар чумла метавон ба туфайли истифодаи диссачадои «only, even, too, sim[ly, just» ва гайрадо ифода намуд. Масалан:
He was a brilliant and original teacher; even the Rector had to admit it (7, 91).
But he too had something on his mind (8, 71).
But just at this moment Brisighella is safer for you than any other place (9, 53).
Дар чумлаи якум хиссачаи «even» вожаи "the rector''-ро, хиссачаи «too» вожаи «he» ва калимаи «just» таркиби «at this moment» -ро ба рема табдил додаанд.
3) Яке аз воситахои дигари маъмултари ифодаи рема дар гуфтор артикли номуайянии "a (an)" ва хазфи артикли мазкур пеш аз исмхои моддй, маънй ва чамъ махсуб мешавад. Мисол:
A fly crawled over the back of his hand (7, 12).
Дар ин чумла истифодаи "а" пеш аз исми «fly» ба он ишора менамояд, ки ин калима ремаи гуфтор мебошад. Агар дар мисоли мазкур артикли «а» ба артикли «the» иваз карда шавад вожаи "fly''-ро ба темаи гуфтор табдил медихад. Му;оиса мекунем:
There came through the open door the heavy scent of the lilac. (10, 93). Партофтани артикли «the» пеш аз ;исми "scent" боис мешавад, ки калимаи "scent" ба ремаи гуфтор табдил ёбад, хол он ки бо артикли "the" дар хамин чумла "scent" темаи ахбор аст. Аз ин ру, "a (an)" ва нишондихандаи рема, "the" ифодагари темаи гуфтор махсуб мешавад.
4) Задаи манти;й хам яке аз воситахои мухими ифодаи ремаи гуфтор аст: The frogs are croaking (9, 43). Дар ин чумла «the frogs» тема мебошад. Ва;те ки ба ин калима задаи манти;й гузошта мешавад, бо вучуди он ки вожаи"^ frogs" бо нишондихандаи чумла, яъне артикли "the" истифода шудааст, он ба ремаи гуфтор табдил меёбад. Дар ин хол задаи манти;й вазифаи таъкидй дошта, калимаи "the frogs" -ро аз ;атори дигар имконоти мавчудбуда таъкид ва чудо карда нишон медихад, яъне на чизи дигаре, балки ;урбо;;ахо ва;-ва; карда истодаанд.
5) Таркибхои пешояндии «as for» ва «as to» хам метавонанд чун воситахои ифодаи рема дар гуфтор истифода шаванд. Мисол: As for others, great numbers of them moved past slowly or rapidly... (7, 36)
6) Таркиби «there (be)» хусусияти ворид намудани маълумоти наверо ба гуфтор дорад ва аз сабаби он он ки ин таркиб бештар ишора ба мубтадо дорад, метавонад онро ремаи гуфтор гардонад. Масалан: There is a very pleasant and commodious library in the Capitol (8, 52)
7) Тарзи Fайриму;аррарии чойгиршавии аъзохои чумла, низ дар радифи гуфтахои болой яке аз воситахои дигари ифодаи рема мебошад, яъне бо иваз намудани чояш тема ба рема бадал мешавад. Масалан: I returned at night by the same railroad (8, 73). By the same railroad I returned at night. Дар мисоли якум ибораи "by the same railroad" мафхуми ба хонанда шиносро ифода карда, мутаносибан темаи гуфторро ифода кардааст. Дар мисоли дуюм ба чои аввал кучонидани ибораи "by the same railroad" боиси ба рема табдил ёфтани он гардидааст.
8) Дар созмонхои синтаксисие, ки му;обилгузории ду мафхум ба назар мерасад, он ду мафхум чузъи рематикй мебошанд: Nothing in it ever changed -neither the people, nor the family portairs. (9, 49).
Ба монанди забони англисй дар забони точикй низ тартиби калима се вазифаи асосиро ичро мекунад: синтаксисй, муоширатй ва услубй.
Вазифаи синтаксисии тартиби калима аз чор рукн иборат аст:
- мохият ва мазмуни тартиби калима;
- чои мубтадо ва хабар;
- чои аъзохои пайрави чумла;
- тахлил ва чамъбасти тачрибахои илмй.
Вазифаи синтаксисии тартиби калима тавассути муносибати байни калимахо дар чумла муайян карда мешавад. Мураттаб гузоштани калимахо яке аз ;исматхои чудонопазири сохти чумла махсуб шуда, чунин мураттабгузорй дар забонхои
зикршаванда аз кадом аъзои чумла будани калима вобаста аст. Хдм дар забони точикй ва дам дар забони англисй тартиби калима устувор аст. Ин тартиб дар забони точикй назар ба забони англисй нисбатан озодтар ба мушодида мерасад, ки инро дар мисоли мав^еъ ва вазифаи мубтадо дар чумладои бешахс дидан мумкин аст [2, с.72].
Умуман, сараъзодои чумла (мубтадо ва хабар) дар дар ду забон, чи дар забони точикй ва чи дар забони англисй чои устувори худро доранд. Хдм дар забони точикй ва дам дар забони англисй мубтадо мав^еи пеш аз хабар дорад. Мав^еъ ва вазифаи мубтадо дар чумладои бешахс, умумишахс ва унвонй дар забондои му^оисашаванда нишон медидад, ки дар долати набудани мубтадо дар забони точикй чумлаи забони англисй дар мав^еи он мубтадои расмиро талаб мекунад, яъне мавчудияти мубтадо дар ин забон датмист. Бинобар он се намуди мубтадои расмиро (formal subject) дар забони англисй истифода мебаранд:
1) Мубтадои бешахс (impersonal subject) - It's five o'clock. It's raining.
2) Мубтадои таърифй (anticipatory subject) - It is necessary to go there
It is important to do it now
3) Мубтадои таъкидй (emphatic subject) - It is John who is calling you.
This is the book that I was looking for.
Ё ин ки чумлаи умумишахс ба монанди
Мегуянд, ки у духтур аст.
They say he is a doctor.
Бандаки феълй дар забони точикй ба мубтадо ишора намуда, истифодаи датмии онро аз байн мебарад, аммо дар забони англисй, чонишини "they" датман истифода мешавад. Ин дама аз он шадодат медидад, ки тартиб ва мав^еи аъзодои чумла дар забони англисй нисбат ба забони точикй устувортар аст.
Оид ба мав^еъ ва вазифадои хабар бошад, он дар забони точикй одатан дар охири чумла гузошта мешавад ва тандо дар чумладои гайритафсилй он бевосита баъди мубтадо меистад.
Вазифаи мо хондан аст - Our task is to study
Ондо нишастанд - They sat down
Вай хандид. - He smiled.
Мубтадо ва хабар чун сараъзодои чумла, ки ядрои он дисоб мешаванд, одатан ба аъзодои пайрави чумла му^обил гузошта мешаванд:
Ин ало^аи байни аъзодои пайрави чумла бо сараъзодои чумла одатан мачмуавй (комплективй) номида мешавад, зеро ки он на аъзодои алодида, балки тамоми чумларо пурра менамояд. Ин намуди ало^а бештар ба пуркунанда ва дол хос мебошад. Тартиби калима дар забондои англисй ва точикй чун усули фар^кунандаи мубтадо ва пуркунанда мебошад.
Падар як писар дорад.
A father has a son
Гул хор дорад
A flower has a prickle.
Пуркунанда (инчунин дол) дар забони точикй сохти ядрои чумларо ба ду ^исм чудо мекунад [6, 330].
Дар забони англисй якчанд ^олабдое дастанд, ки мувофи^и он пуркунанда (дол) баъди хабар чой гирифта метавонад ва аъзодои дигари чумла бошанд, бетагйир бо^й мемонанд.
Дар чумладои сеаъзогии дар ду забон тартиби калима маънои хело мудим дорад, зеро дар вакги тагйир додани тартиби калима вазифаи синтаксисии он тагйир намеёбад, вале
чумла маънои дигарро ифода мекунад, масалан, агар чои мубтадо ва пуркунандаро дар чумлаи боло овардашуда иваз кунем, он метавонад дигар маъноро ифода намояд. Як писар падар дорад. A son has a father. Хор гул дорад. A prickle has a flower.
Дар забони англисй инро чунин чумлаи зерин метавонад боз хам равшантар ифода кунад.
The hunter killed the bear. - The bear killed the hunter.
Хднгоми иваз кардани мубтадо ва пуркунандаи чумла чои рема ва темаи гуфтор низ тагйир меёбад.
Аз ин ру, метавон гуфт, ки дар ха;и;ат, ин ходисаи грамматикй яке аз масъалахои
мушкилу мураккаби сохти забон мебошад. Му;оиса ошкор сохт, ки чумла дар хар ду забон
аз ду чузъ иборат аст; чузъи маълум ва чузъи номаълум , ки онхо воситахои гуногуни
ифодаи худро доранд, ки ин роху воситахои ифодаи тема ва рема мебошад [4, 19].
Тартиби калима дар хар ду забон аз хамдигар фар; мекунад. Дар забони англисй агар он устувор бошад, дар забони точикй нисбатан озод аст. Мутаносибан дар забони англисй иваз кардани тартиби аъзохои чумла мумкин нест. Дар забони точикй аъзохои чумла вобаста ба тачзияи актуалй метавонанд чойхои худро иваз намоянд. Бо вучуди он сараъзохо дар хар ду забон чои устувор доранд. Дар ин бора фар; дар он аст, ки дар забони точикй аъзохои пайрав дар байни сараъзохои чумла чойгир мешаванд, вале дар забони англисй онхо баъд аз сараъзохо мав;еъ мегиранд. Аз ин бармеояд, ки омузиши забони англисй барои хонандагони точикзабон мушкилтар аст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бархударов, Л.С., Штелинг, Д.А. Грамматика английского языка/ Л.С. Бархударов, Д.А. Штелинг. - Москва: Высшая школа, 1973. - 424 с.
2. Забони адабии уозираи тоцик. Синтаксис/ Дар зери таурири акад. Б.Ниёзмууаммадов. - Душанбе: Ирфон, 1970. - 318 с.
3. Иванова И.П., Бурлакова В.В., Почепцов Г.Г. Теоретическая грамматика современного английского языка / И.П. Иванова, В. В. Бурлакова, Г. Г. Почепцов. -Москва: Высшая школа, 1981. - 285 с.
4. Собиров, А.И. Порядок слов современном таджикском и английском языках: автореферат диссертации кандидата филол. наук. - Душанбе, 1973. - 23 с.
5. Усмонов, К. Грамматикаи назарии забони англисй / К. Усмонов. - Душанбе; Хуцанд: Нури маърифат, 2010. - 236 с.
6. Усмонов, К. Грамматикаи муцоисавии забонуои англисй ва тоцикй / К. Усмонов. -Хуцанд: Нури маърифат. 2015. - 380 с.
7. Cronin, A. Beyond this Place /A. Cronin. - M., 1972.- 90p.
8. Dickens, Ch. American Notes / Ch. Dickens. - M.: Foreign languages publishing house. -M, 1950. - 256p.
9. Voynich, E.L. The Gadfly -M. : Foreign Languages Publishing House, 1954. -332 p.
10. Wilde O. Plays. M. : Foreign Literature, 1967 - 238 p.
Reference Literature:
1. Barhudarov L.S, Shteling D.A. The Grammar of the English Language// L.S Barhudarov,
D.A Shteling. -M: Higher School. 1973-424pp.
2. Modern Tajik Literary Language. Syntax. Under the editorship of B. Niyozmuhammadov. Dushanbe.Cognition. 1970.-318pp
3. Ivanova L.P., Burlakova V.V, Pocheptsov G.- M: Higher School, 1981-285pp.
4. Sobirov A.L. Word Order in Modern Tajik and English Languages. Synopsis of candidate dissertation in philology. Dushanbe, 1973.-23pp.
5. Usmonov K. Theoretical Grammar of the English Language// K Usmonov -Dushanbe, Khujand:Light of Enlightenment. 2010-236 pp.
6. Usmonov K. Corrective Grammar of English and Tajik Languages// K Usmonov -Dushanbe, Khujand: Light of Enlightenment 2015- 380 pp.
7. Cronin, A. Beyond this Place/A.Cronin. -M., 1972. - 90pp.
8. Dickens, Ch. American Notes/ Ch. Dickens. - M.:Foreign Languages Publishing House. -M., 1950. - 256pp.
9. Voynich, E.L. The Gadfly - M., Foreign Languages Publishing -House. 1954. - 332pp.
10. Wild O. Plays. M.: Foreign Literature, 1967 - 238 pp.
