CC BY
34
10 01 00 АДАБИЁТШИНОСЙ 10 01 00 ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ 10 01 00 LITERARY CRITICISM
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 821.0
DOI 10.24412/2413-2004-2022-1-31-37
Махмадшоев Махмадшо Мирзошоевич, номзади илмуои филологи, дотсент кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. БТафуров"(Тоцикистон, Хуцанд)
Махмадшоев Махмадшо Мирзошоевич, канд. филол. наук, доцент кафедры таджикский классический литературы ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан Худжанд)
Mahmadshoev Mahmadsho Mirzoshoevich,
candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik classical literature under the State Educational Institution (SEI) "Khujand State University named after acad. B. Gafurov " (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: Komron74@mail.ru Калидвожахо: тазкираи "Тууфаи Соми", нацди адаби, шоузода, суханварон, Соммирзо, ашъори шоирон, асри XVI
Дар асоси нуктауо ва матлабуои асли аз цониби Соммирзо дар тазкираи "Тууфаи Соми" нацду барраси шудани эцодиёту сурудауои шоирону сарояндагони гуногундарацаи зиёди нимаи аввали царни XV исбот шудааст. Тазкираи Соммирзои Сафави воцеан, миёни тазкирауои адаби шуурат ва арзиши уам таърихию уам адаби дошта, дар бораи шоирони зиёди охири асри XV ва нимаи аввали асри XVI маълумоти муфид медиуад. Асари Соммирзо аз нигоуи нацди адаби мавриди таулил царор гирифта, истилоуоти нацдии тазкира цамъу дастабанди шудааст. Мацсади тауциц муайян кардани омилуои таъсир ва талаботи замон дар услуби нацди ин тазкира мебошад. Ошкорбаёниву шуцоат ва насабу мацоми давлати доштани Соммирзо сабаби нацди ошкоро ва мазамматии у дониста шудааст. Хрмчунин бо мисолуои мушаххас нишон дода шудааст, ки дар баъзе мавридуо ислоуи абёти номавзуни суханварон аз цониби Соммирзо устувору бомавцеъ сурат гирифтааст.
Ключевые слова: летопись, «Тухфаи Соми», литературная критика, князь, поэты, Соммирзо, стихи поэтов, XVI век
Основываясь на подлинных статьях и оригинальных точках зрения Соммирзо Сафави, показывается критика им в тезкире «Тухфаи Соми» произведений и стихов многих разноуровневых поэтов и певцов первой половины XVI века. Антология Сафави
БА ЪЗЕ НАМУНАХрИ НАКДИ АДАБИ ДАР "ТУХФАИ СОМИ"-И СОММИРЗОИ САФАВИ
НЕКОТОРЫЕ ОБРАЗЦЫ ЛИТЕРАТУРНОЙ КРИТИКИ В «ТУХФАИ СОМИ» СОММИРЗО САФАВИ
SOME PARAGONS OF LITERA TY CRITICISM IN "TUHFAISOMI" BY SOMMIRZO SAFA VI
действительно является известной литературной летописью, имеет историческую и литературную ценность и дает полезную информацию о многих поэтах конца XV-первой половины XVI века. Также произведение Соммирзо анализируется с точки зрения осуществленной им литературной критики и произведена группировка критической терминологии автора антологии. Исследовательской целью является выявление факторов влияния и требований времени в критическом стиле этой антологии. Обосновано, что открытость, смелость и государственная репутация Соммирзо были признаны благодаря произведенной им открытой критике и высказанным суждениям. Также на конкретных примерах показано, что исправление несоразмерных стихов поэтов, проводимое Соммирзо в некоторых случаях, было константным и своевременным.
Key words: cronicles, "Tuhfai Somi" literary criticism, Prime, poets, Sommirzo, poets' verses,
the XVI-th century
Proceeding from genuine articles and original viewpoints, the author of the articles dwells on Sommirzo's literary criticism ofprosaic and poetical works belonging to the men-of-letters of the XVI-th century; the latters being of diverse standards of talent and calibre. The anthology complied by Sommirzo Safavi is really known having been registered in literary chronicles, it possesses both historical and literary value as it provides useful information about many poets who lived at the end of the 15-th century and at the beginning of the XVI-th. In his article the author, into the bargain, analyzes critical works written by Sommirzo from the viewpoint of literary criticism and converges critical terminology into one thematic group. It is quite clear that he intended to elicit the factors of influence and requirements of time in the style of the criticism inherent in the anthology. Thus, his openness, venture and statal reputation were recognized due to straightforward criticism and condemnation. Resorting to concrete examples, the author managed to show that in some cases corrections of non-commensurate verses of the poet conducted by Sommirzo were constant and timely.
Дар тазкираи "Тухфаи Сомй", ки аз шумори сарчашмахои арзишманди адабиёти тонику форс ба шумор меравад, бобати авзои адабй, ичтимой, сиёсй, щтисодии нимаи аввали ^арни XVI маълумоти да^и^ ва муътамад пешниход гардидааст. Дар тазкираи мазкур итиллооти сахех дар бораи арзишхои фархангй, ахло^й, пешаи суханварони аср ва зав^иёти хунарии онхо, монанди хат, иншо, шеър, муаммо, муси^й ва ^иссахониро метавон пайдо намуд.
Адабиётшинос Усмон Каримов дар бораи хизматхои мондагори муаллифи тазкираи мазкур навиштааст: "Соммирзо во^еан анъанаи тазкиранигории асри XV ва, махсусан, равиши Алишери Навоиро дар нимаи аввали асри XVI ба такмилу равиши хосаи худ бо муваффа^ият давом додааст. Гузашта аз ин, Соммирзо маълумоти доир ба шархи ахволу ашъори адибони аввали асри XVI овардаи «Хдбиб-ус-сияр»-и Хондамирро низ дар чандин лахза ва нуктахои мухим такмилу тавсиа ва тасхех намудааст[1,с.174].
Донишмандони маъруфи точик Р. Хрдизода, У. Каримов, С. Саъдиев [7], Н. Сайфиев[2] дар китобхои хеш оиди таърихи адабиёти точику форс ва А. Сатторов [3] дар тах^и^оти илмии худ, дорои арзиши баланди адабиву таърихй будани тазкираи Соммирзои Сафавиро таъкид намудаанд.
Шодравон Абдуллочон Сатторов «Тухфаи Сомй»-ро маъхази муътамади адабии охирхои асри XV ва аввали асри XVI хисобида, таъкид менамояд, ки ин асар аз руи
тааллукоти табакавии шоирон ва муносибати намояндагони табакахои гуногун ба шеъру шоирй таълиф шудааст[3,с.75].
Инчунин Нуриддин Саид дар сарсухани тазкираи мазкур, ки аз чониби профессор Бадриддин Максудов тахия гардидааст, бобати ахаммияту арзиши ин асар чунин менависад: "Яке аз тазкирахои нафис, ки иттилооташ бисер дакик аст, тазкираи "Тухфаи Сомй"-и Абунаср Соммирзои Сафавй мебошад, ки дар нимаи аввали асри XVI таълиф шудааст. Аз маълумоти худи ин тазкираи адабй ва хамчунин натичаи тахкики донишмандон маълум мешавад, ки он на танхо дар хусуси ахволи шоирон, муносиботи хамдигарии онхо, офаридахои адабии эшон, доирахои адабй ва робитахои адабй бо иттилооти басо чолибу дакики худ сарчашмаи муътамад мебошад, балки рочеъ ба авзои сиесии замон, муносибатхои чамъиятй, ходисахои гуногуни таърихй, урфу одатхои мардум, маориф, тарзи тафаккуру руху равони онхо ва гайра низ маълумоти добили мулохиза ироа мекунад"[4,с.4].
Соммирзо бештар ба хунар ва истеъдоди суханварон ва сабти зиндагиву интихоби ашъори шоирони рузгори худ таваччух намудааст. Бо назардошти он ки мавсуф шохзода буда, дар баландтарин пояи нардбони ичтимой карор дошт, аз хеч кас вобаста набуд ва харосе хам надошт, дар бораи машгулияти шоирон, хулку хуи онхо,одоти мусбату манфиашон, бурду бохти фаъолияти шоирй ва дигар чузъиети хаети онхо бепарвоена, бидуни муболига, руирост харф задааст. Храмин омилхо боис гардиданд, ки накди тазкираи Соммирзо вокеъбинона, мувофик ба истеъдод ва хунари сухан- густарии адибони замонаш руи когаз оварда шавад.
Дар бобати афкори адабиву танкидии муаллифи тазкираи "Тухфаи Сомй" адабиетшиноси хушсалика Бадриддин Максудов менависад: "Афкори адабй-танкидии Соммирзо, ки дар тазкирааш изхор шудаанд, бисер чолибу хонданианд. Дар баени ин гуна афкор муаллифи тазкира хадди инсофу адолатро комилан риоят кардааст. Дар бораи шоирони бузургу маъруфи замонаш муфассалтар, бо эхтирому назокати хос ва хеле мунсифона сухан мекунад ва аз ашъорашон намунахои бештар оварда, ба онхо бахои хакконй медихад. Чунончй, аз ашъори Ч,омй 81 байт, аз Хилолй 68 байт, аз Хотифй 41 байт намуна овардааст" [4,с.9].
Дар баробари шоирони шинохтаи даврони хеш, ба ашъори дигар суханварон, ки наонкадар машхур буданд, вале ашъори хубу дилкаш месароиданд ва е дар ягон навъи жанри адабй дасти боло доштанд, бо иродат ва ихлос харф задааст. Мисол дар бораи Рухии Самаркандй зикр мекунад, ки "у аз аксоми шеър ба китъасарой машхур аст" [4,с.12].
Рочеъ ба ашъори Амир Хусайналии Ч,алоир мутахаллис ба "Туфайлй" ибрози назар намуда мегуяд, ки "дар касида хама кас уро кабул доштааст" [1,с.175].
«Мавлоно Туфайлии Хучандй, марди ошикпешаи лоуболе буд ва аз таърих вукуфи тамом дошт ва ба касони хуб сухбат дошта ва авкот ба кито- бат мегузаронид ва дар хамаи аксом шеър мегуфт. ^асоид ва газал бисер дорад. Ин матлаъ аз чумлаи ашъори уст: То кунам цатъи биёбони гамат марх,илах,о, Кафи поро задаам мехча аз обила^о"[1,с.175].
Соммирзо хангоми накд ва тахлили ашъори шоирони дар тазкирааш зикршуда аз истилохоти ривочефтаи замонаш, амсоли "аснофи шеър", "ашъори обдор", "шеъри тар", "маънихои рангин", "сухани матин", "сухани мухкам", "сухани нозук", "маонии хос", "шеъри равони омписанд", "шеъри матбуъ", "шоири покизагуй", "латофатгуфтор", "шоири нек", "росткалам", "пурчошнй" ва хамчунин "шоири хазенгу", "качтабъ", "евагу", "ашъори
HoxaMBop", "6eMatHo", "metpu 6eMa3a", "HOMatKyn", "HOMaB3yH", "metpu Ta3puK", "metpu myTypryp6a", "amtopu paKHK" Ba FaMpa ucra^oga KapgaacT.
flap "Tyx^au Comh" Myannu^ gap 6apo6apn 60 эxтнpoмн xoc Ba caMHMHaT 6aeH HaMygaHH aHgemaxoam 6o6aTH amtopu cyxaHBapoH, a3 HopacoHBy KaM6yguxou metpu aK KaTop monpoH 6e60K0Ha Ba pyKymog cyxaH poHgaacT Ba moag gap hh meBa a3 nempaBOHH HangH aga6H gap Ta3KHpaHaBucuH $opcH 6a myMop paBag. Ban pyupocT cyxaHOHH KaMMa3MyH Ba TacBupxou H0MaB3yH, KanoMH a3 MatHO gyp, KO^uaBy pagu^H FanaTy HonacnoHH 6at3e moupoH, e axnu 3aBKpo TaHKHg HaMyga, OHxopo Ka^ra6ty eBary, moupu xa3eHry Ba HaBHmTaxoamoHpo HOMatKyny H0MaB3yH Ba 6eMatHOBy HoxaMBop HOMHgaacT. Hh^o naHg HaMyHau HaKgu HHTHKoguu CoMMup3opo 6a xancu moxug MeoBapeM: Agou Hc^axoHM "KO^uau FanaT gap metpu y 6ucep acT" [4,c.239], ^bchh Ta6pe3H "nyH omh acT, roxe gap KO^ua FanaT MeKyHag " [4,c.254], Po3hh fflymTapH "gap Fa3an Ta6tam xy6 6yg, amtopu y myTypryp6a BOKet myga, gap coupu amtop xaM metp Mery^T, aMMO 6a Kop HaMeoMag " [4,c.132], ffloxxycaHHH CueKH "gap metpu y KO^uau FanaT 6ucep acT" [4,c.217], MatOHHH ^3g0 "xygpo KaM a3 myapou homh HaMegoHag, aMMO metpu y 6eMatHH acT Ba 6a xac6u 3oxup MatOHHH KaM MeTaBOH £$t:
X^apnaHd maxanycam MabOHucm, Xonu 3U Ma-bOHuncm mebpam"[4,c.239].
CoMMup3O ^aMHH ryHa HaKgu BOKet6uHOHapo Huc6aTH OHxoe, kh gatBHH moupH gomTaHg, Bane cyxaHamoH MycraxKaMy ^aBo6ryu KaBOugu metpH Ha6yg, u6po3 HaMyga, эmoнpo TaHKug HaMygaacT. H,oh gurap 6o6aTH amtopu cyxaH- BapoHH 3epuH xaMHHryHa 6axory3opH HaMygaacT. Ban gap 6opau metpxou X^agucuu CoBaH MeHaBucag, kh "aKcap amtopu y eBa acT" [4,c.286], amtopu X^OTaM hom mouppo, kh a3 Ka6unau atpo6uu caugH 6yg, nyHHH 6appacH KapgaaacT, kh "6a ce 3a6oH metp Meryag, Kom 6a KagoM HaMery^T" [4,c.330]. Huc6aT 6a Amhp A6gynnox hom cyxaHBapu 3aMOHH xem Meryag, kh "rye cangu Ma3Kypu metpu MapgyMpo MemHHocag, Bane metpu xygpo HaMemHHocag" [3,c.62].
HHnyHHH gap 6at3e MaBpugxo CoMMup3O gap 6opau cyxaHBapoHe, xap$ Me3aHag, kh amtopamoHpo HaKg KapgaBy Ha3apampo 6a xygu ohxo 6aeH HaMygaaacT, MOHaHgu MynoKOT 6o ^o^h Oko hom moup, kh nyHHH cypaT rupu^Taacr "Arap metp Ha^apMoaHg, 6ucep xy6 6yg, 6a metpe kh a3 y HaBumTa myga, cugKH MaKonu pokhm MatnyM MemaBag. Hh gy 6aHT a3 ycr: Pyu maxpo 3U dyp dudaM MaH, Cap 6a aeцu tyanaK KamudaM MaH, Pyu max douMaH ny Max 6omad, Pyu max xap ku dud mapaty 6omad.
Ha kh Mucpau oxup gap KHTo6aT FanaT myga, 6anKH moup nyHHH ry^Ta. Bag y ry^TaM kh "Max," Ba "mapa$" nH ryHa KO$ua 6omaHg? ry^T nH KyHaM? Bex a3 hh Hae^TaM" [4,c.334].
Ba aHgemau aga6ueTmHHocoH moag mox3oga 6ygaH 6a CoMMup3O hmkoh goga 6omag, kh xaMHH ryHa HaKgxou my^oaTMaHgoHapo u6po3 HaMoag, BarapHa xap Kac kh non gap nyHHH poxe ry3omTa a3 gaMH TeFH TatHy xa^B Ba Kaxpu moupoH gap aMOH HaMOHgaacT. Ba KaBnu 6at3e a3 MyxaKKHKOH gap hh HaMyHaxo oh nH 6em a3 xap nu3H gurap HaMyg nango MeKyHag, omKop6aeHHH MyHTaKHg Ba aHgemau 6ouHco^OHau Ban 6a myMop MepaBag. Bapou HaMyHa aHgemaxoH HHTHKoguu CoMMup3opo gap 6opau amtopu ce cyxaHBapu 3aMOHH y MeoBapeM: "MaBnoHO flyoHH MamxagH a3 myapou Mamxagu MyKaggacu MyHaBBapu pa3uau pa3aBHa (a) acT. Mapgu geBOHa Ba 6exaecT. AKcapu aBKOT 6o MapgyM gap ^aHry ry^TyrycT Ba xap rox metpu xygpo MexoHag, ^apeg MeKyHag, kh TaxcuH KyHeg, kh 6exTapuHH moupoH MaHaM" [4,c.267].
Суханвари дигар Галавалй аз галавиени Шероз аст ва ба сартарошй авкоти худ зоеъ мекунад. Мегуяд, ки ин матлаъро ман гуфтаам ва ман бовар намекунам, ки у гуфта бошад. Хохам, ки бад-он сина нихам синаи худро, То дил ба ту гуяд гами деринаи худро[4,с.320].
Дар бораи шоир Мавлоно Нозукии Хамадонй менависад, ки авкоти у сарфи шеър мешавад ва дар хар руз кариб ба хазор байт мегуяд ва бар худ лозим карда, ки чамъи кутуби назмро чавоб гуяд. Аз чумла "Шохнома", ки Фирдавсй ба сй сол гуфта, у ба сй руз гуфта буд. Дар шеъри у радифу кофияи галат бисер аст ва ба гайр аз тахаллус дар шеъри у нозукие нест. Дар шеъри у чизхост гайр аз маънй, чунонки аз ин чанд байт, ки дар "Шохнома"-и худ дар сифати чанг гуфта, маълум метавон кард: Гирифтанд тиру камон мардумон, Фитоданд дар якдигар чун дадон. Гурозон давиданд монанди тир, Хама захмхурда гурозон чу шер. Хама пурдилон ларза зан хамчу бед, Ки ногах яке шери пурдил расид. Абар маймана тохт монанди пил, Ба дасташ яке найза монанди бел! [4,с.266].
Соммирзо дар баъзе мавридхо ба ислохи абети шоирон мепардозад ва барои мавзунтар гаштани онхо тагйироте пешниход менамояд, ки онро мухаккикони осораш накди ислохй номидаанд. Ба андешаи баъзе аз олимони адабиетшинос чунин ислохоте, ки дар матнхои адабии хамон давра ривочи фаровон ефтааст, умдатан завкй ва истехсонй меноманд, ки вобастаи коидаву конуни хосе нест. Соммирзо дар бобати як байти шоир Мирабдулбокй чунин менависад:
Нозукии байни лаби уро бибусам ба хаёл, Лабаш озурда шавад чун нигарам рузи висол.
Ва дар идомаи он фармудааст, ки ба эътикоди ман агар мисраъро чунин бихонд, бисер бехтар аст: "Бувад озурда дар у чун нигарам рузи висол" [4,с.12]. Ва е дар хусуси байти шоир Крнеъии К^азвинй овардааст:
Дилам зи бодаи ишци бути дигар гарм аст, Маро хабар нею дар шахр ин хабар гарм аст
Агар дар мисраи аввал лафзи "буте" ро "махе" хонанд, бехтар хохад буд[4,с.272].
Шохзодаи сафавй дар баъзе маврид хангоми тахлилу баходихй ба ашъори шоирон назари шахсии худро баен медорад. Масалан, дар бораи Рачой ном шоире мегуяд: "Калимоти шеъраш дар нихояти ширинию макбулй аст ва ман уро хушлахча гуфтаам"[4,с.276].
Дар баробари ин, агар бубинад, ки байте таъкиди лафзй дорад, ба ислохи он мекушад. Матлаи зерини Мушкии Табрезиро ба хайси намуна овардааст: Хар цо ки зи рух парда барандохта боши, Сад хамчу маро ошици худ сохта боши.
Ва баъдан илова менамояд, ки агар мисраи аввалро чунин бихонанд, бехтар аст: "Тарсам, ки зи рух парда барандохта бошй" [4,с.278].
Ба андешаи мо ин ислохи Соммирзо бисер зебо ва устувор мебошад.
Накди ахлокй дар тазкираи "Тухфаи сомй" мавкеи мустахкам дорад. Соммирзо нисбат ба шахсияти ахлокй ва ичтимоии шоирон таваччухи хоса зохир намудааст. Аз назари у
$a3HnaTH axnoKH gap KaMonoTH cyxaHBap HaKmu MyxHMMe gopag. Ban gap ^o ^oh Ta3Kupau xyg BaKTe 6a mapxu xonu moupoHH xa^Bcapo Ba 6ag3a6oH Menapgo3ag aKcap nyHHH Meryag: "Hh KHTo6po ^oh 3HKpu a6eTH ohxo HecT Ba HaBHmTaHH nyHOH a6eTH 6eMoae Moau 6emapMH Ba 6exaeH acT[ 1; 8].
BoKetaH 6apoMagaH a3 goupau axnoK gap xaMa gaBpy 3aMOH 6ohch HaKyxumu cyxaHBapoHH xu^ory 6agaHgem rapguga, Ha TaHxo 6ohch KocTa mygaHH o6pyBy эtтн6opн agu6, 6anKH ca6a6ropu gunMOHgaruu at3OH ^OMea a3 metpy moupH Merapgag. Hh OMHn 6a paKu6oH hmkohh MaxKyM HaMygaHH metpy aga6ueTpo Meguxag[6,c.68].
Puoau H^^aTH KanoMy aga6u CoMMup3O Ko6unu 3HKp acT, 3epo kh aFna6u Ta3KupaHaBucoHH gurap 6a hh caMT KaMTap axaMMHaT gogaaHg. ^ucMe a3 H3xopoTH Ban 6a MaB^yguaTH paBo6uTH HogypycT Ba HoconHMH axnoKH gap MueHH cyxaHBapoH umopa gopag. A3 ^yMna oh kh gap 6opau 3ynonuu Ta6pe3H HaBHmTaacT: "flap coxu6xycHH moup myg Ba metpu ypo Magag MeKapgaHg, no^apaM nyH pumam cap 3ag, gurap a3 metp gaM Ha3ag, oxup noHMonu hcthx^o^ myg. Ba xa$o$H(Ka$mgy3H) HKgoM MeHaMyg" [4,c.260]. Ba e gap 6opau moupu gurap 6o homh MaBnoHO fflyxHH ^3gH OBapgaacT: "flap Maxanne, kh ^aMonam gap MapTa6au KaMon 6yg, Mannu moupH Kapg Ba xap Kac a3 omHKOHam metp 6a homh y Mery^TaHg, y rupg MeKapg. Hh MaTnat a3 oh ^yMna acT:
flap eo^ea dudeM, ku myd ep napemoH, rammeM a3 uh eo^ea 6ucep napemoH"[4,c.267].
Py3ropu moup Bo6o Ohfohhpo nyHHH TacBup MeHaMoag: "Bucep xapuc 6a mapo6 6yg Ba goHMynaBKOT gap ManxoHaxo 6a cap Me6ypg. nac a3 Ba^OTH CynTOH ^tKy6 gap 3aMOHH coxh6khpoh MaF^yp 6a XypocoH a^Toga, gap maxpu A6eBapg cokhh myg. X^okhmh oh ^o xap py3 aK MaH rymT Ba aK MaH mapo6 MyKappap Kapga 6yg, kh 6a y MegogaHg. flap oxup Kopu y 6a ^oe pacug, kh MapgyMH mapo6xoHa ypo a3 nau MyxTO^HH xyg 6a 6o3op Ba maxp Me^upuc-TogaHg Ba 6a y xa3nxou paKHK MeKapgaHg Ba y 6a BocuTau myMHH xapucuu mapo6 TaxaMMyn MeKapg " [4,c.178],
CoMMup3OH Ca^aBH TaBOHucTaacT, kh gap 6apo6apu OBapgaHH HOMy Taxannyc, 3ogrox Ba Kac6y nemau cyxaHBapoH 6o6aTH amtopamoH Ha3apu xempo 6aeH HaMyga, ap3umu HaBHmTaxoH cyxaHBapoHpo HaKgy 6appacH HaMoag.
HaKgy 6appacuH CoMMup3O, Ha3apy canuKau Ban gap 6o6h metpy moupupo MeTaBOH gap hh naHg HyKTa 6aeH Kapg:
13tTHKog 6a ny3yMH MatnyM Ba Mypa66H gap metpy moupH gap KaHopu Ko6unuaTy ucTetgog. HyHOH kh gap Tap^yMau xonu X^annoKHH X^aMagoHH Meryag: "flap Ko6unuaTH y cyxaHe HecT. CyxaH gap oh acT, kh 6eMypa66H acT. Arap ypo Mypa66H Me6yg, ryu Ta^aByK a3 6ucepH pa6ygH" [4,c.264].
2.Myannu^H Ta3Kupau "Tyx,$au Comh" 6a $a3unaTxou axnoKH, aHgemaxou xHKMaTHOK Ba maxcuaTH moupoHe, kh gap 6aeHH KanoMH MaB3yH ogo6y H^aTpo puoa HaMygaaHg, эtтнн6opн xocca 3oxup HaMygaacT.
3. CoMMup3OH Ca^aBH TaBOHucTaacT, kh gap 6aeHH ap3umu amtopu axnu aga6u py3ropu xem HOBo6acTa a3 MaKOMy MaroanaT Ba MaBKeu h^thmohh ohxo 6axou BOKet6uHOHa guxag, kh hh ycyn gap gurap Ta3Kupaxo KaMTap 6a Ha3ap Mepacag.
nauHaeumm:
1. KapuMoe Y. Ada6uemu mo^K dap acpu XVI. - ffywan6e: ffonuw, 1980. - 228 c.
2. Caufyuee H. Ta^puxu ada6uemu mo^K (acpyou XVI-XIX ea u6mudou acpu XX). -
ffywan6e: Eyxopo.- 660 c.
3. Сатторов А. "Тухфаи Соми ва хусусиятуои он". - Душанбе: Дониш, 1972. -132 с.
4. Соммирзои Сафави. Тухфаи Соми. Тауиягари матн ва муаллифи пешгуфтору тавзеуот Бадриддин Мацсудов. - Душанбе: Маориф,2018.- 380 с.
5. Фахриддин Алии Сафи. Латоифуттавоиф. Тауия, пешгуфтор, шаруи лугатуо ва тавзеуоти Абдушукури Абдусаттор, Буруон Сайфиддинов —Душанбе: Адиб, 2011, -336 с.
6. Хамроев Ч,умъацул. Асрори нацди адаби. -Душанбе:Деваштич, 2005. - 128 с.
7. Ходизода Р., Каримов У., Саъдиев С. Адабиёти тоцик. Асруои XVI- XIX ва ибтидои асри XX. -Душанбе: Маориф, 1988. - 171с.
8. Ashrapov, B. P. The Place of Poly-Affixes in the Tajik Literary Language of the XVIII-th Century / B. P. Ashrapov // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. Серия гуманитарных наук. - 2015. - No 3(64). - C. 122-131.
Reference Literature:
1. Karimov U. The Tajik Literature of the XVI-th Century. - Dushanbe: Knowledge, 1980. -228 pp.
2. Sayfiev N. The History of the Tajik Literature (the XVI-th - the XIX-th and the Beginning of the XX-th Centuries. - Dushanbe: Bukhara. - 660 pp.
3. Sattorov A. "Tuhfai Somi " and its Peculiarities. - Dushanbe: Knowledge, 1972. - 132pp.
4. Safavi, Sommirzo. "Tuhfai Somi". Preparation of the text, preface and commentaries: Badriddin Maksudov. - Dushanbe: Enlightenment. 2018. - 380 pp.
5. Fakhriddin Ali Safi. "Latoifuttavoif". Preface, commentaries, glossary: Abdushukur Abdusattor, Burhon Sayfiddinov. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2011. - 336pp.
6. Khamroyev, Djumakul. Secrets of Literary Criticism. - Dushanbe: Devashtich. 2005. - 128pp.
7. Khodizoda K., Karimov U., Sadiyev S. Tajik Literature. The XVI-th the XIX-th, and the Beginning of the XX-th Centuries. - Dushanbe: Enlightenment, 1988. - 171 pp.
8. Ashrapov, B. P. The Place of Poly-Affixes in the Tajik Literary Language of the XVIII-th Century / B. P. Ashrapov // Bulletin of Tajik State University of Law, Business and Politics. Series of Humanitarian Sciences. - 2015, № 3(64). - pp. 122-131.
