CC BY
20
УДК 8Т2 ББК 83.Т2
Умарова Угулой Турсунбоевна, муаллимаи кафедраи умумидонишгоуии забони тоцикй МДТ "ДДХ ба номи акад. Б^афуров"(Тоцикистон,Хуцанд)
Умарова Угулой Турсунбаевна, предподаватель общеуниверситетской кафедры таджикского языка ГО У " ХГУ имени акад. Б.Гафурова" (Таджикистан Худжанд)
Umarova Ughuloy Tursunboevna, lecturer of the all-
university department of the Tajik language under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: тозакорй, жанр, рубой, Суруш, жанруои адабй, адабиёт, биниши тоза, ишциву ахлоцй, ирфонй, ицтимой
Мацола ба баррасиирубоиёти шоири муосири тоцик Абдуцаббори Суруш тахассус ёфтааст.
Тазаккур меравад, ки Абдуцаббори Суруш шоир ва фаруангнигори тоцик охири солуои 80-уми асри бист, ки давраи авци худшиносй ва бедории миллати тоцик буду дар ин давра адабиёти тоцик ба як маруалаи сифатан нав ворид мешуд, %амчун як сарбози шуцоъу цасур ва сиришта аз фаруанги ганй ба майдони пурталотуми адабиёт гомуои устувор гузошт. Хотирнишон мешавад, ки шоир дар коргоуи нахустини эцодиаш ба навъуои цадиди шеърй, яъне, нимоиву сапед алоцамандии бештар зо%ир намудааст, аммо баъдан Абдуцаббори Суруш ба жанруои суннатйруй овард ва жанри рубой, ки дар ин давра дар маруалаи рушд ва тауаввулпазирй царор дошт, майдони цавлонгоуи %унари шоирии у царор гирифт. Цайд мешавад, ки рубоиёти устод Суруш шевову дилнишин гуфта шуда, фарогири мавзуъуои ишциву ахлоцй, ирфониву ицтимой мебошанд, ки аз мутолиаи он%о цауони фикрии хонанда ганй мегардад. Муаллифи мацола барои исботи андешааш мисолуои шеърии зиёдеро аз рубоиёти шоир оварда, вижагщои ашъори чоргонаи шоирро нишон додааст.
Ключевые слова: новаторство, жанр, рубаи, Суруш, литературные жанры, литература, новые взгляды, морально-любовные, мистический, социальный
Статья посвящена анализу четверостишия современного таджикского поэта Суруша.Отмечается, что Абдуджаббор Суруш- поэт, таджикский лексикограф, в конце 80-х годов ХХ века, который считался этапом разгара самопознания и пробуждения таджикского народа, в это время таджикская литература входила в качественно новый этап, он как смелый и отважный воин, создаваемый из богатой культуры, вошел крепкими шагами в литературную арену. Указывается, что первые шаги поэта были связаны с поэтами прошлого и настоящего, но он сумел быстро найти свой собственный стиль. По мнению автора статьи поэт в первых поэтических работах проявил большую связь к современным видам стиха, то есть к нимо и белому стиху но впоследствии Абдуджаббор Суруш обращался к традиционным жанрам, и жанр рубаи, который в данном этапе находился в развитии и преобразовании, стал для него творческой и поэтической ареной. Следует отметить, что изящные и привлекательные рубаи Суруш, охватывающие морально- любовные мистические и социальные темы, от их внимательного чтения обогащается нравственный мир читателя.
Key-words: innovation, genre, rubai, Surush, literary genres, literature, new views, moral love, mystical, social.
It is underscored that Abdujabbor Surush - a poet and a Tajik lexicographer referring to the end of the 80-ies of the XX-th century, who was considered the stage of the peak of self-knowledge and awakening of the Tajik nation, at this time Tajik literature entered a qualitatively new stage, he is like a bold and brave warrior created from rich culture and entered the literary arena with strong steps. It is indicated that the first steps of the poet were associated with poets of the past and present, but he was able to quickly find his own style. In conformity with the authofs opinion, the poet in the first poetic works showed a great connection to modern types of verse, that is nimo and white verse, but later Abdujabbor Surush turned to traditional genres, and the rubai genre, which at this stage was in development and transformation became for him creative and poetic arena. It is worth mentioning that Surusfrs graceful and attractive rubai covering moral, mystical and social themes and enriches the moral world of the reader from their careful
БАЪЗЕМУЛО^ИЗА^О ОИДБА РУБОИЁТИ СУРУШ
НЕКОТОРЫЕ ЗАМЕТКИ О ЧЕТВЕРОСТИШЯХ СУРУША
SOME CONSIDERA TIONS BESET WITH SURUSHS RUBAIS
readingg. The article dwells on an analysis beset with the rubai belonging to the pen of the modern Tajik poet Surush.
Абдучаббори Суруш таваччухи хосса ба жанри рубой дорад. Зеро жанри рубой яке аз жанрхои маъмулу машхур ва дустдоштаву писандидаи мардуми форсигу, аз чумла точикон мебошад, ки аз замони Одамушшуаро Рудакй то ба ин рузгор умр дидаву чойгохи хосе миёни жанрхои адабй дорад. Аз ибтидои солхои 60-уми асри бист бо иллати дар хаёти ичтимоию сиёсии мардум ба амал омадани тагйироту дигаргунихои катъй, таваччух ва руоварии шоирони муосири точик ба рубой ва дубайтй ба маротиб зиёд шуд. Ба акидаи мухаккик Мисбохиддини Нарзикул «Тахаввули онхо (рубой ва дубайтй- У .У.) низ ба мисли газал то нимаи дувуми солхои шастуми асри гузашта як навъ кохиш ёфта буд. Чунин анвои маъмули шеъри классикй дар эчодиёти шоирони мо то давраи мазкур фаъолият карда, аввал аз саромадони адабиёти муосир ва шогирдони эшон ба нудрат бошад хам, ба чашм мехурад, вале дар киёс бо мавкеи собика хеле камистифода аст. Мухаммадчон Шукуров хануз дар хамон давра вазъи мавчударо ба мушохида гирифта ва бо ташвиши зиёд аз полати руз то руз мавкеи худро аз даст додани рубой ва аз назари шоирони кухансолу чавон дур мондану «кариб тамоман фаромуш» шудани онро таъкид карда буд» (7, 53). Аз мутолиаи осори шуарои муосир бармеояд, ки дар эчодиёти шоироне, монанди Аминчон Шукухй, ^утбй Киром, Лоик Шералй, Гулназар ва дигарон возеху равшан мешавад, ки корбасти анвои шеъри мавриди назар серистеъмол шуда ва дере нагузашта, дар назми муосир мавкеи устуворро касб менамояд. Мухаккик Фарход Шафиев муътакид аст, ки «дар адабиёти муосири точик Лоикро метавон эхёгари колаби рубой номид» (10,104).Абдучаббори Суруш шоир ва фархангнигори точик охири солхои 80-уми асри бист, ки давраи авчи худшиносй ва бедории миллати точик буду дар ин давра адабиёти точик ба як мархалаи сифатан нав ворид мешуд, хамчун як сарбози шучоъу часур ва сиришта аз фарханги ганй ба майдони пурталотуми адабиёт гомхои устувор гузошт. Х,арчанд кадамхои нахусташ дар зери таъсири шуарои гузаштаву имруз буд, аммо тавонист, ки зуд сабки хоси худро пайдо намояд. Дар офаридахояш бинишхои тоза бо хунари баланди шоириаш ороиш ёфтаанд. Шоир дар коргохи нахустини эчодиаш ба навъхои чадиди шеърй, яъне, нимоиву сапед алокамандии бештар зохир намуд,-менависад мухаккик Ромизи Абдуллох (8,3).Аммо баъдан Абдучаббори Суруш ба жанрхои суннатй руй овард ва жанри рубой, ки дар ин давра дар мархалаи рушд ва тахаввулпазирй карор дошт, майдони чавлонгохи хунари шоирии у карор гирифт. Мачмуаи «Мух,ри мех,р», ки фарогири 293 рубоиёти Суруш мебошад, асосан мавриди омузиш ва баррасии мо карор дорад.
Бамаврид менамояд таъкид намоем, ки шоири рузгори мо, шоире, ки худро хампою хамсадои рузгорон ва хамдаму хамнафаси халку ватани худ медонад, харгиз дар чорсуи зиндагй, дар гардишхои бузурги таърих, дар ин рузгори муташаннич ва шурангез дакикае локайду бетафовут буда наметавонад. Хдмовозии гарму чушон ба руйдодхои зиндагй ва файласуфона дарку таъбир намудани сабабу окибатхои он аз мухимтарин хусусияти шоири рузгорон аст.Х,амин анъанахои ахли калам таи садсолахост, ки таъсиргузоранду пасояндагон аз онхо хуш истикбол кардаанд.Мухаккики эронй Абдулхусейни Зарринкуб дар китоби арзишманди «Ёддоштхо ва андешахо» дар кисмати «Ишорот ва танбехот» маколае дорад бо номи «Катибахо ва одамхо» (1,143). Номбурда дар маколаи мавриди назар гушзад мекунад, ки дар арсаи адабиёт миёни осори мавчуд асареро наметавон пайдо намуд, ки комилан тозаву нав бошад.Шоирону нависандагон дар офариниши осори худ хамвора зери таъсири навиштахои якдигар карор мегиранд.Ба ин маънй гуфтанием,ки сурудахои Абдучаббори Суруш низ истисно аз ин суханон нест.Офаридахои у низ обхурда аз сарчашмаи маърифату фарханги башарй аст.Аммо бояд афзуд,ки устод Суруш хамеша кушиш кардааст, ки тачрибахои андухтаашро бо хунари волои шоириаш пешкаши мухлисони каломи бадеъ намояд. Масалан, мавзуи ишк хамеша мехвари эчоди шуаро карор гирифтааст ва хар каламкаш ба кадри тавони худ онро ситоиш намудааст. Устод Суруш дар ин мавзуъ барои барчастагии суханаш аз ибдоъ (падид овардани мазмуни тоза ва обнорасида-У.У.)санъатхои бадей аз киноя ва игрокро устокоронаву хунармандона ба кор гирифтааст:
Доге, ки ба цон му^р гузорад, Ишц аст, Дар мушт анори дил фишорад, Ишц аст. Он завц, ки мурдаро зи нав зинда кунад, То зинда дубора цон супорад, Ишц аст! (9, 29).
Дар байти аввали ин рубой таркибхои «доге, ки ба чон мухр гузорад» ва «дар мушт анори дил фишорад» киноя ( мачоз) буда, дар мисраи чоруми он таркиби «то зинда дубора чон супорад» игрок мебошад.
Мухимтарин дастоварди Абдучаббори Суруш тасвиргарй, пухтагию рехтагии сухан ва хаёлангезии афкори шоиронаи у мебошад. Ситоиш ва дустдории зодгох дар вучуди шоир
табиатан сиришта шyдааст. У бо ифтихор аз куддои он ва мардони баномyсаш, ки бадри дирузу имруз ва фардои кишвар чони хешро дарег надоштаву барои дамешагй дар оромгоди Сар дар Машдад макони човидонй ëфтаанд, ëд карда мегуяд:
Искодари ман ба осмон хамсархад,
Умре лаби кухаш осмон мебусад.
Хатто сари мурдагони бономусаш
Боло чу сари мазори Сар дар Машхад (Я, 41)
Вокеан, агар инсон ба модар, зодгод, Ватан медру мудаббат ва садокати бепоëн дошта бошаду зебоидои табиати онро ба чон бипазираду мардумонашро дуст дошта бошаду эдтиром намояд, якин аст, ки y дамеша саъю талош меварзад, ки мояи ифтихору муаррифгари диëраш бошад, ки дар байти дувуми рубоии зер ин маънй барчаста ифода шудааст:
Дамсоз шавам ба сози Искодари худ, Хамроз шавам ба рози Искодари худ. Ман паст намеравам чу санг аз сари кух, Боло равам аз Барози Искодари худ (Я, 5Ü).
Ё ин ки дар рубоии дигар тавассути корбурди санъати талмед ишора бо «медроби Искодар» мекунад, ки ëдгор аз замони Сомондан буда,имруз дар Осорхонаи миллии кишварамон нигаддорй мешавад ва дамзамон куди баланди зодгодашро,ки Дор ном дорад, бо ифтихор сутуда, дар тавсифи он аз санъати ташбед кор гирифтааст,ки таркиби «саллаи мусалмон» ифшогари дар хама фасли сол дар куллаи он пойбарчо мондани барф мебошад. Х,атто он кадар шефтаи зебоидои диëраш мешавад, ки Зарафшонрудро, ки аз поëни деда мегузарад, ба полеси зодгодаш нисбат додаааст:
Мехроби ту хамзамони Сомон бошад, Дори ту чу саллаи мусалмон бошад. Искодари ман, - диёри Бобои Суруш, Полеси ту дарёи Зарафшон бошад (Я, 55).
Барои офаридани шеъри асили дардошно ва рангину коргару дархури мардум на тандо саъю кушишу талош, балки дунару истеъдоди фитрию завки баланд, саводи комилу акли даррок лозим аст. Барои садедии ин гуфторамон шодид мерорем аз Fании Кашмирй:
Хома %арчандравад, лек ба маънй нарасад, Саъй коре накунад, чун набувад истеъдод (3, 7S).
Мухаккик Ромизи Абдуллод дуруст менигорад, ки «шоир (яъне Суруш- У.У.) дар офаридани ин жанри хурди адабй ба сифати нокиди зиндагии рузмарра, алокаманди арзишдои маънавй, донандаи нозукидои каломи бадей ва дар мачмуъ, содиби завку саликаи баланди суханварй чилвагар мешавад» (8,3-4). Оре, рубодати шоир Сурушро метавон самараи имрузи адабиëти точик донист. Омузишу баррасии рyбоиëти мачмуаи мавриди назар пеш аз дама, бозгуи задмату ранчдои шабонарузии шоир буда, гуводй аз он медиданд, ки офарандаашон меросбари содики ин ганчинаи шойгон дар ин чодаи сангину пурмасъулият дар назди дамкаламону дамзамонон ва пасояндагону ниëкони хеш буда, рисолати каламкашии худро дамчун як фарзанди шоистаи даврон барои ба манзили максуд бидуни газанд расонидани бори як адабиëтy фарданги ганй медонад. Устод Суруш дамеша дар такопу ва пайи дарëфти маънидои бикр аст. Зеро дар мачмуаи мавриди назар ба рубоидои дамгун вомехурем, ки моро сари андешаи гаштаву баргашта ба калами тадрир кашида шудани ондо аз чониби шоир аст, ки намунааш ин аст:
Эй мардуми рох, дар сафарномаи сар Хаттоти цазо навишта барномаи сар. Моро ба гунах чй муттахам месозанд, Чун даст намондаем дар номаи сар? (Я, 5Я). Нацши цалами Худост дар номаи сар, Бо дасти цазо навишта барномаи сар. Марг аст, ки нуцта мегузорад рузе, Эй мардуми рох, дар сафарномаи сар (Я,6й).
Тазаккур бояд дод, ки шакл, навъи шеърй ва жанр даргиз гунод надорад, тандо шоирони дунарманд он ашколро наву бо ифодаи мазмундои тоза дилнишин месозанд. Суруш хонандаро дар ладза душдор медидад, ки умрро ба хушнудй паси сар кунад. Хдрчанд ин маънй аз ашъори устод Рудакй ба шоирони дигар интикол ëфта бошад дам, ондо кушидаанд, ки онро бо перодани дунармандона духтаашон ороиш диданд. Устод Суруш низ аз чумлаи ондост:
Дар оби равон замзамаи довудист, Нушидани нагмахои тар хушнудист. Хуш бош хамин лахза, ки умри гузарон Хар лахза равона цониби нобудист (Я, 2Я).
Рубоиёти устод Суруш фарогири мавзуъхои ахлокй низ мебошанд. Шоир хамеша ба хонандаи худ таъкид мекунад, ки дар вакти сухбат ва муошират, кушиш намояд, ки зимоми теги фикрро окилона ба дасти акл супораду сабру тамкин ва оромиро аз даст фуру нагзорад. Ба ин маънй фармудааст:
Андешаи мо, ки мепарад аз сари мо, Орому к,арор мебарад аз бари мо, Х,уш дор, ки теги фикр дар дасти забон Гар са^в кунем, медарад пайкари мо (9, 20) Шоир ба манзалату макоми сухан арч мегузорад ва онро хамчун покизагавхар эхтиёт менамояд.У намегузорад ва ба худаш низ ичозат намедихад, ки дар васфи нокасе, ки барои чомеа хеч арзише надорад, аз ин гавхари пок кор гирад. Зеро сифлагону дунон ва ночавонмардон хеч гохе арзиши суханро надоранд:
Дони, чи га^е сухан намебояд гуфт? Дар мад^и ша^е сухан намебояд гуфт. Хцрчанд ба Кщкашон кашонанд туро, Дар васфи ка^е сухан намебояд гуфт (9, 29) Дар ашъори шуаро борхо шохид шудаем, ки моро хушдор ба худшиносии худ додаанд. Масалан, Икбоол мефармояд, ки:
Дар ца^он болу пари хеш кушудан омуз, Ки паридан натавон бо пару боли дигарон (5,120) . Х,амин маънй дар рубоиёти Суруш бо либоси дигар чилвагар шудааст. Шоир ба атрофиёни худ таъкид, мекунад, ки дар сояи каси дигар болидан хуб нест, зеро мевае, ки офтобро набинад пухта нагардад. Байти дувуми рубоии зери Суруш бозёфти тозаи шоиронаи уст:
То санг бувад санг, ба маъдан нарасад, Он кас, ки зи мо нарафт, то ман нарасад. Дар сояи кас мабол, эй нури ду чашм, Дар соя ягон мева ба пухтан нарасад (9, 48) Дар фарчом бояд гуфт, ки рубоиёти устод Суруш шевову дилнишин гуфта шуда, фарогири мавзуъхои ишкиву ахлокй, ирфониву ичтимой мебошанд, ки аз мутолиаи онхо чахони фикрии хонанда ганй мегардад.
ПАЙНАВИШТ:
1.Абдулхусайн, Зарринкуб. Ёддоштхо ва андешахо/З.Абдулхусайн.-Техрон, 1369 . -352с.
2.Акбарзода, Юсуф. Тахкики шеър аз дидгохи нав/Ю.Акбарзода.-Душанбе: «Адиб», 2004. -198с.
3.Гании Кашмирй. Мунтахабот^.Кашмирй. -Душанбе: Ирфон, 1978. -176с. 4.Зехнй, Т. Санъати Сухан/Т.Зех,нй.-Душанбе:Адиб 2007.-400с.
5.Мухаммад, Икбол. Пайгоми Шарк/М.И;бол.-Душанбе:Адиб, 1987.-320с.
6.Мусулмониён, Р. Назарияи адабиёт/Р.мусулмониён.-Душанбе:Маориф,1990.-33с.
7.Нарзикул, Мисбохиддин. Фуруги хастй/МНарзи;ул.-Душанбе: Адиб, 2002.-120с.
8.Ромиз, Абдуллох. Хуршед хамеша мазхари ирфон аст.(Пешгуфтори мачмуаи Мухри мехр)/А.Ромиз.-Хучанд:Меъроч, 2017. -С.3-19.
9.Суруш, Абдучаббор. Мухри мехр/А.Суруш.- Хучанд:Меъроч, 2017.-162с.
10.Шафиев, Фарход. Ашур Сафар ва мухити адабии Кулоб. (Нимаи дуюми асри ХХ)/Ф.Шафиев.-Душанбе: Шучоъиён, 2011.-120с.
REFERENCES:
1.Abdulhussein,Zarrinkub. Memories and Thoughts / Z.Abdulhusain. - Tehran, 1369. - 352 p.
2.Akbarzoda, Yusuf. A Research of Poetry under the New Angle / Yu. Akbarzoda.-Dushanbe: Man-of-Letters, 2004. - 198 p.
3.Ghanii Kashmiri. Selected Works / G. Kashmiri. - Dushanbe: Cognition, 1978. - 176 p.
4.Zenji,T.The Art of Speech / T.Zehni.-Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 400 p.
5.Muhammad, Iqbal. The Message of the Orient/ M.Iqbol. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1987. - 320 p.
6.Muslimiyon,R.Theory of Literature/ R.Muslimiyon. - Dushanbe: Enlightenment, 1990. - 33 p.
7.Narzikul, Misbohiddin. Existence / M.Narzikul. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2002. - 120 p.
8.Ramiz,Abdullah.The Sun Is Always a Symbol of Gnosis. (Introduction to the collection of the Seal of Love)
9.Surush, Abduljabbor. The Seal of Love / A.Surush.- Khujand: Me'roj, 2017. - 162 p.
10.Shafiev, Farhod. Ashur Safar and Kulyab Literary Circle. (referring to the second half of the XX-th
century) /F.Shafiev. - Dushanbe: Shujoiyon, 2011. - 120 p.
