Научная статья на тему 'БАЪЗЕ МУЛОҲИЗАҲО ДАР БОРАИ ПАЙДОИШ ВА РУШДИ ЖУРНАЛИСТИКАИ ШАҲРВАНДӢ'

БАЪЗЕ МУЛОҲИЗАҲО ДАР БОРАИ ПАЙДОИШ ВА РУШДИ ЖУРНАЛИСТИКАИ ШАҲРВАНДӢ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шаклҳои нави журналистика / журналистикаи шаҳрвандӣ / таърихи журналистикаи шаҳрвандӣ / журналистикаи мушорикат / Интернет / воситаҳои иртибот / new types of journalism / citizen journalism / history of citizen journalism / citizen journalism / Internet / means of communication

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Дадобоева Мавзуна Маликовна

Таърихи пайдоиш, шаклгирӣ ва рушди журналистикаи шаҳрвандӣ пайгирӣ шудааст. Тафсири мухтасари ақида ва нуктаи назари олимони хориҷӣ ва ватанӣ доир ба мавзуи мавриди баррасӣ пешниҳод гардидааст. Зикр шудааст, ки омили асосии пайдоиш ва шаклгирии журналистикаи шаҳрвандӣ рушди бесобиқаи илм ва технология дар охири садаи ХХ ва оғози ХХI, пеш аз ҳама пайдоиши интернет ва васоити навтарини иртибот ба ҳисоб меравад. Қайд карда мешавад, ки журналистикаи шаҳрвандӣ дар Амрико ва кишварҳои Ғарб оғоз ёфтааст. Аксари мутахассисон пайдоиши журналистикаи шаҳрвандиро бо ин ё он воқеа ё фоҷиаҳои бузург, ки дар оғози аср дар Амрико, Аврупо ва Осиё рух дода буданд алоқаманд медонанд, ки дар инъикоси онҳо шоҳидони бевосита бо истифода аз воситаҳои иртиботии дар ихтиёрдоштаашон машғул гаштаанд. Қайд карда мешавад, ки дар Тоҷикистон журналистикаи шаҳрвандӣ нисбатан дертар, тахминан дар оғози даҳаи дуюми асри ХХI пайдо гардидааст. Маҳз дар ҳамин давра, аз як тараф, аҳолӣ ба шабакаи Интернет ва, аз ҷониби дигар, ба воситаҳои муосири иртибот дастрасии бештар пайдо кард. Мафҳумҳои асосии журналистикаи шаҳрвандӣ бо забони англисӣ ва муодилҳои онҳо бо забонҳои русию тоҷикӣ оварда шудаанд. Изҳори ақида шудааст, ки аз нуҳ истилоҳе, ки ҷараёни дар журналистика навро номгузорӣ кардаанд, журналистикаи шаҳрвандӣ ва журналистикаи мушорикат нисбатан серистеъмоланд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME CONSIDERATIONS BESET WITH CITIZEN JOURNALISM EMERGENCE AND DEVELOPMENT

The article highlights the history of the emergence, formation and development of citizen journalism. In her article the author canvasses the brief overview of the opinions and concepts of foreign and domestic scientists on the issue in question. It is underscored that the main factor aimed at citizen journalism emergence and development is the rapid elevation of science and informational technology referring to the end of the 20th and the beginning of the 21st centuries, primarily the emergence of the Internet and the latest means of mass communication. It is emphasized that citizen journalism originated in America and Western countries. Most experts attribute the emergence of this kind of journalism to major events or tragedies that took place at the beginning of the century in America, Europe and Asia, during which direct witnesses began covering these events using the means of communication at their disposal. It is noted that in Tajikistan, the relevant journalism arose relatively late: approximately at the beginning of the second decade of the 21st century. It was at this time that the Internet became more accessible to the population, and on the other hand, the population gained access to modern means of mass communication. The basic terms of citizen journalism are given in English with their Russian and Tajik equivalents. It is suggested that the nine terms expressing a new direction in journalism, the most commonly used are “citizen journalism” and “civic journalism”.

Текст научной работы на тему «БАЪЗЕ МУЛОҲИЗАҲО ДАР БОРАИ ПАЙДОИШ ВА РУШДИ ЖУРНАЛИСТИКАИ ШАҲРВАНДӢ»

5.9.9. (10.01.10) МЕДИАКОММУНИКАЦИИ И ЖУРНАЛИСТИКА 5.9.9. МЕДИАКОММУНИКАТСИЯХР ВА РУЗНОМАНИГОРЙ 5.9.9. MEDIACOMMUNICATIONS AND JOURNALISM

УДК 070

DOI 10.24412/3005-849X-2024-2-139-149

БА ЪЗЕ МУЛОХЦЗАХР ДАР Дадобоева Мавзуна Маликовна, мууаррири БОРАИ ПАИДОИШ ВА РУШДИ техникии мацаллаи илмии "Ахбори ЖУРНАЛИСТИКАИ ШАХРВАНДЙ ДДХБСТ"(Хуцанд, Тоцикистон)

НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ О Дадобоева Мавзуна Маликовна, технический ВОЗНИКНОВЕНИИ И РАЗВИТИИ редактор научного журнала «Вестник ГРАЖДАНСКОЙ ЖУРНАЛИСТИКИ ТГУПБП» (Худжанд, Таджикистан)

SOME CONSIDERATIONS BESET Dadoboeva Mavzuna Malikovna, technical WITH CITIZEN JOURNALISM editor of the scientific journal "Bulletin of EMERGENCE AND DEVELOPMENT TSULBP" (Khujand, Tajikistan)

e-mail: mavzunaimalik@gmail.com

Таърихи пайдоиш, шаклгирй ва рушди журналистикаи шаурвандй пайгирй шудааст. Тафсири мухтасари ацида ва нуктаи назари олимони хорицй ва ватанй доир ба мавзуи мавриди баррасй пешнщод гардидааст. Зикр шудааст, ки омили асосии пайдоиш ва шаклгирии журналистикаи шаурвандй рушди бесобицаи илм ва технология дар охири садаи ХХ ва огози XXI, пеш аз уама пайдоиши интернет ва васоити навтарини иртибот ба уисоб меравад. Цайд карда мешавад, ки журналистикаи шаурвандй дар Амрико ва кишваруои Fарб огоз ёфтааст. Аксари мутахассисон пайдоиши журналистикаи шаурвандиро бо ин ё он воцеа ё фоциауои бузург, ки дар огози аср дар Амрико, Аврупо ва Осиё рух дода буданд алоцаманд медонанд, ки дар инъикоси онуо шоуидони бевосита бо истифода аз воситауои иртиботии дар ихтиёрдоштаашон машгул гаштаанд. Цайд карда мешавад, ки дар Тоцикистон журналистикаи шаурвандй нисбатан дертар, тахминан дар огози дауаи дуюми асри XXI пайдо гардидааст. Мауз дар уамин давра, аз як тараф, ауолй ба шабакаи Интернет ва, аз цониби дигар, ба воситауои муосири иртибот дастрасии бештар пайдо кард. Мафуумуои асосии журналистикаи шаурвандй бо забони англисй ва муодилуои онуо бо забонуои русию тоцикй оварда шудаанд. Изуори ацида шудааст, ки аз нуу истилоуе, ки цараёни дар журналистика навро номгузорй кардаанд, журналистикаи шаурвандй ва журналистикаи мушорикат нисбатан серистеъмоланд.

Калидвожа^о: шаклуои нави журналистика, журналистикаи шаурвандй, таърихи журналистикаи шаурвандй, журналистикаи мушорикат, Интернет, воситауои иртибот

Прослеживается история возникновения, становления и развития гражданской журналистики. Осуществлен краткий обзор мнений и концепций зарубежных и отечественных ученых по рассматриваемой проблеме. Отмечается, что главным фактором возникновения и становления гражданской журналистики является бурное развитие науки и информационных технологий в конце ХХ-начале XXI века, в первую очередь появление Интернета и новейших средств массовой коммуникации. Подчеркивается, что гражданская журналистика возникла в Америке и в странах Запада. Большинство специалистов связывают возникновение гражданской журналистики крупными событиями или трагедиями, имевшими место в начале века в Америке, Европе и Азии, в ходе которых освещением этих событий занялись непосредственные свидетели, используя имеющиеся в их распоряжении средства

коммуникации. Отмечается, что в Таджикистане гражданская журналистика возникла сравнительно поздно: примерно в начале второго десятилетия XXI века. Именно в это время сеть Интернет стала более доступной населению, а с другой стороны, население получило доступ к современным средствам массовой коммуникации. Приводятся основные термины гражданской журналистики на английском языке с их русскими и таджикскими эквивалентами. Высказано мнение, что из девяти терминов, выражающих новое направление в журналистике, наиболее употребительными являются «гражданская журналистика» и «журналистика соучастия».

Ключевые слова: новые виды журналистики, гражданская журналистика, история гражданской журналистики, журналистика соучастия, Интернет, средства коммуникации

The article highlights the history of the emergence, formation and development of citizen journalism. In her article the author canvasses the brief overview of the opinions and concepts of foreign and domestic scientists on the issue in question. It is underscored that the main factor aimed at citizen journalism emergence and development is the rapid elevation of science and informational technology referring to the end of the 20th and the beginning of the 21st centuries, primarily the emergence of the Internet and the latest means of mass communication. It is emphasized that citizen journalism originated in America and Western countries. Most experts attribute the emergence of this kind of journalism to major events or tragedies that took place at the beginning of the century in America, Europe and Asia, during which direct witnesses began covering these events using the means of communication at their disposal. It is noted that in Tajikistan, the relevant journalism arose relatively late: approximately at the beginning of the second decade of the 21st century. It was at this time that the Internet became more accessible to the population, and on the other hand, the population gained access to modern means of mass communication. The basic terms of citizen journalism are given in English with their Russian and Tajik equivalents. It is suggested that the nine terms expressing a new direction in journalism, the most commonly used are "citizen journalism" and "civic journalism".

Keywords: new types of journalism, citizen journalism, history of citizen journalism, citizen journalism, Internet, means of communication

Дадсоладои охир ба туфайли рушди Интернет, пайдоиши технологиями нави ра^амй, воситадои сабти иттилооти визуалй, ки дастраси аксарият гаштааст, журналистика давраи эдёро аз сар гузаронида истодааст. Доираи фаъолияти журналистй хеле фарох гашта, инъикоси во^еа ва пешнидоди мавод шаклу усули навро касб кардааст. Яке аз равиядои нави сода журналистикаи шадрвандй мебошад, ки беш аз пеш шудрат пайдо карда истодааст.

Мусаллам аст, ки дар фазои интернетй, ченаки аз дама асосй ва^т аст ва журналистикаи имруз бояд бо суръати тез иттилои мубрамро ба аудитория пешнидод кунад. Ба туфайли воситадои муосири техникй на тандо ин вазифаи журналист осон гардид, балки дар даваскор, шодид ва ^адрамони во^еа имкон пайдо кард, ки ба тадиякунанда ва паднкунандаи иттилоот табдил ёбад.

Дар ин ма^ола кушиш ба харч дода мешавад, ки ба таърихи зудури журналистикаи шадрвандй равшанй андохта, шарди мафдуму таърифдои он пешнидод карда шавад.

Дар Fарб ва Русия дар бораи журналистикаи шадрвандй тад^и^оти сершумор сурат гирифтааст, ки асардои Д. Гилмор[1], Д. Меррит[2], Э. Миллер[3], И.М. Дзялошинский [4], А.О. Алексеева [5], А.В. Пустовалов [6], Н.В. Хлебникова [7], А.О. Евтуш[8], О.П. Чернега [9] аз он чумлаанд. Мутахассисон Д. Розен, Д. Кэри, Я Шаффер ва Л. Фридлендро классикони консепсияи журналистикаи шадрвандй меноманд [4, с.29].

Дap боpaи тaъpиxи пaйдоиши жypнaлиcтикaи шaдpвaндй олимони мyxтaлиф фapзиядои гуногу^о иpоa кapдaaнд.

Бaъзе мyдaвдиrçон чунин ибpози arçидa менaмоянд, ки тайдоиш Ba pyшди жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дap Fap6 як лоидaи мyaйяне буд, ки дap шaклгиpии он rypyx^ мyaйян aз pyи нarçшaи мyшaxxac aмaл кapдaaнд Ba дap тати^ жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дap шaкле, ки имpyз 6a нaзap меpacaд, pоич гapдид. Аз чyмлa, мyдaвдиrçи илми pyзномaнигоpй Дзялошинский И.М. чунин ибpоз нaмyдaacт: "Жypнaлиcтикaи шaдpвaндй оxиpи солдои 80-уми acpи ХХ дap ИМА 6a cифaти лоидaдои пешaзинтиxоботй тйдо гapдидaacт, ки дap он pyзномaнигоpон вaзифaи xyдpо нa дap чустучуи мушкилоти номзaддо, бaлки интиxобкyнaндaгон мед^^^ц" (pyзномaдои «The Charlotte Observer» Ba «The Wichita Eagle»). Минбaъд конcептyaлизaтcияи идеяи мaзкyp бо иштиpоки мapкaздои гуногуни тaдrçиrçотй Ba илмй (Мapкaзи жypнaлиcтикaи шaдpвaндии Пю, Мaктaби жypнaлиcтикa Ba иpтиботи оммaи Донишгоди Висконсин-Мэдисон, Мapкaзи иpтибот Ba демокpaтия Ba Faйpa) имконпaзиp гapдид, ки 6a тyфaйли ондо "322 pyзномaи aмpикой бaйни солдои 1994-2001бо бaъзе шaклдои жypнaлиcтикaи шaдpвaндй" мaшFyл шyдa бyдaнд [4, с.29].

Кaме бaъдтap Дзялошинский И.М. дap боpaи фaъолияти яке aз ин лоидaдо чунин ибpози нaзap менaмояд: "Фaъолияти Мapкaзи жypнaлиcтикaи шaдpвaндии 6a номи Пю 6a дacтгиpии лоидaдои cодaи жypнaлиcтикaи шaдpвaндй paвонa гapдидaacт. Дap тули дaвpaи мaзкyp 322 нaшpияи aмpикой дap 220 шaдpи дaмaи иёлот лоидaдои жypнaлиcтикaи шaдpвaндиpо aмaлй мегapдонидaнд.... Соли 2003 Фонди Пю дap доиpaи Мapкaз мaблaFгyзоpии мaxcycи лоидaдои жypнaлиcтикaи шaдpвaндиpо ^arb кapд. Чунин мaдcyб мегapдид, ки лоидaдо 6ояд xyдaшон фaъолият нaмоянд, тaчpибaи жypнaлиcтикaи шaдpвaндй бошaд як ^исми aмaлияи дappyзaи медиa гapдид. Хдмин тaвp дaм шуд. Жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дaзоpдо пaйpaвони xyдpо пaйдо кapд, созмондои rnB apзи дacтй кapдaнд, ки 6a фaъолонa инкишоф додaни идеядои жypнaлиcтикaи шaдpвaндй шypyъ кapдaнд" [4. с.33].

Дap боpaи тaъpиxи пaйдо шyдaни жypнaлиcтикaи шaдpвaндй мyдaвдиrçон Пycтовaлов А.В. Ba Беpезинa И.А. мyлодизaи дигappо пешнидод кapдaнд. Ондо дap мarçолaи "Шaклдои нaви жypнaлиcтикa дap дaмкоpии мyтarçобилa 6о ^мъ^ти шaдpвaндй" соли 1988^о "caнaи пaйдо шyдaни жypнaлиcтикaи ичтимоaн фaъол дap ИМА" медошнд. Мaдз дap дaмин Ba^r инъикоси интиxоботи пpезидентй aз тapaфи ВАО Институти тaдrçиrçотии Пойнтеppо 6a тaшвиш овapд Ba он як rçaTOp FOядои иcлодотиpо пешнидод кapд. Аз чyмлa пешнидод гapдид, ки усули нaви инъикоси мaъpaкaи интиxоботй пеш6инй кapдa шaвaд, ки он m 6a paвиши pеaктивй14, бaлки 6a paвиши фaъолонa acоc ёбaд. Хдмчунин xонaндaгон нa 6a cифaти иcтеъмолкyнaндaгони мaводи pyзномa, бaлки 6a дaйcи шapик дap инъикоси интиxобот чaлб кapдa шaвaнд. Бa cифaти тaчpибaгод pyзномaи "Charlotte Observer" Ba шaбaкaи "WSOC-TV"-и шaдpи Шapлотт (штaти Кapолинaи шимолй) мaвpиди иcтифодa к;apоp гиpифтaнд" [6, с.43].

Дap бобaти он, ки тйдоиши жypнaлиcтикaи шaдpвaндй мaдз 6a кaдом воrçеa ё додиcaи мyшaxxac aлоrçaмaнд acт, низ дap бaйни мyдaвдиrçон фикpдои мyxтaлиф мaвчyд acт.

Як rçaTOp олимон 6ap он нaзapaнд, ки дaмлaи теppоpиcтии 11 cентябpи соли 2001 6a Мapкaзи ^донии тичоpaт дap Ню 6оиси пaйдо шyдaни жypнaлиcтикaи шaдpвaндй

гapдидaacт.

1 Лозим 6a шapд acт, ки дap мyлодизaдои олимони мaзкyp вожaи pеaктивй 6a мaънои якcaмтa, якчонибa, яктapaфa иcтифодa шyдaacт.

- 141 -

Д.Гилмор рочеъ ба ин масъала чунин изуори назар карда 6уд: "...Жyрнaлистон кори беyтaрини худро ичро карданд ва ман фахр дорам, ки яке аз онуо уастам. Вале ин дафъа чизи дигаре, низ ба амал меомад: ахборро на тануо ташкилотуои "расмй"-и иттилоотй, ки аз руи анъана чй хел шудани аввалин сиёунависуои таърихро уал мекарданд, балки одамони одие тауия мекарданд, ки гуфтание ва нишондодание доштанд. Ин навбат сиёунависи таърих ;исман аз чониби аудиторияи соби; навишта мешуд. Ба туфайли воситауои нави интишор, ки дар Интернет дастрас буд, ин кор уам имконпазир ва уам ногузир буд. Дар он рузу соатуои мудуиш намуди дигари иттилоот пайдо гардид. Тавассути почтаи электронй, руйхати ирсолуо (mailing), чат-гуруууо, веб-мачаллауои шахсй, ки сарчашмауои иттилоотии гайристандартй маусуб мешаванд, мо матни (контексти) мууиммеро ба даст овардем, ки онро ВАО-и асосии амрикой пешниуод карда наметавонистанд ё ин ки намехостанд. Мо шоуид ва дар аксар уолат ;исми иттилооти оянда будем" [1].

Бо санаи мазкур ало;аманд будани пайдоиши журналистикаи шаурвандиро олими дигари соуа Красноярова О.В. низ чонибдорй кардааст: "Гуфтан лозим аст, ки журналистикаи шаурвандй пештар, уануз соли 2001 арзи уастй карда буд. 11 сентябри соли 2001, дар тамоми чауон кадри тайёраи ба яке аз биноуои Маркази умумичауонии савдо бархуранда паун гашта буд ва ин кадруоро на журналистон, балки шоуидони роугузар наворбардорй карда буданд" [11, с.121].

Паун гардидан ва машуур шудани журналистикаи шаурвандиро уамчун феномени иштироки "журналистони гайрикасбй-уаваскори тауиякунандаи контент барои ВАО-и касбй" Красноярова О.В. ба соли 2008 мансуб медонад. Дар ва;ти "Хднгоми обхезй дар Орлеани Нав рузноманигорони телевизион ба сабаби норасоии иттилоот ва имконнопазирии уузури фаврй дар чои уодиса мачбур буданд, ки интишороти М.Барнеттро аз шабакаи LiveJoumal истифода баранд. М.Бернетт дар сауифаи худ уар он чиеро, ки уангоми дар шаури зери об монда буданаш дида ва аз сар гузаронида буд, муфассалан бо чузъиёташ тасвир кардааст. Нигоштауои y аз хабаруои матнй, акс ва видеомавод иборат буданд" [11, с.121].

Олими дигар Алексеева А.О. низ дар бораи пайдоиш ва рушди журналистикаи шаурвандй а;ида иброз намуда, ба обхезии Орлеани Нав ишора кардааст: ".Дамин уолат ва;ти обхезй дар Орлеани Нав низ рух дода буд, ва;те ки ВАО иттилооти зиёдеро аз блогуои шахсии амрикоиуо гирифта буданд" [5, с.82]. Лекин y пеш аз ишора ба во;еауои Орлеани Нав ду уодисаи дигарро номбар кардааст, ки ;абл аз обхезии мазкур рух дода буданд:

"Авчи нахустини «журналистикаи хал;й», ки имкон дод дар бораи ин зууурот дар сатуи умумичауонй чиддан уарф занем, уангоми сунамии чанубиосиёгии соли 2004 ба ву;уъ пайваст. Садуо истироуаткунандагон дар чазираи Пхукети Таиланд шоуиди офати харобиовар гардиданд ва онуо кушиш карданд, иттилоотро, ки ВАО аз набудани он тан;исй мекашиданд, пешниуод кунанд. Сайёуон уодисаро ба телефонуои мобилии худ акс мегирифтанд ва дар шакли паёмак (SMS) ба сурогаи нашрияуои азим мефиристоданд. Хдмин тавр, аксуое, ки уаваскорон бардошта буданд, яке аз сарчашмауои боэътимоди иттилоот барои бисёр журналистони касбй гардиданд.

Гувоуии шоуидон дар ва;ти таркишуо дар шаури Лондон дар соли 2005, ки онуо ба камера бардошта буданд ё ин ки дар блогуои шахсиашон чойгир карда буданд, аломати мууимми дувуми падидаи чиддии чамъиятй будани "журналистикаи хал;й" гардид. Дар ин маврид низ шауодати уаваскорон ба ВАО сарчашмаи мууимми иттилоот шуд". [5, с.82].

Дар кишвари мо журналистикаи шаурвандй зуууроти нав аст ва то уол дар илми точик дар бораи он тау;и;оти комиле ба анчом нарасидааст. Албатта дар тау;и;уои бахшида ба

вaзъи муос^и жypнaлиcтикa pочеъ 6a тйдоиш Ba шиноxти жypнaлиcтикaи шaдpвaндй ишоpaдо 6a нaзap меpacaнд. Робитaи жypнaлиcтикa 6о чомеaи шaдpвaндй киcмaн дap acapдои мухдккикони cодa, aз чyмлa А. Hypaлиев, И. Уcмонов, Н. Соледов, М. Имомзодa, М. Aбдyллозодa, Ч,. Сaдyллоев, Ш. Мyллоев, М. Мypодй, Ч,. Муким, Р. Бо6очониён, А. KyBaTOBa, Р. Соxибнaзapбековa, К. Шapифзодa, Рaxимов А.А. Ba дигapон бappacй гapдидaacт. Дap фacли дуюми 6о6и aввaли pиcолaи доктоpии Рaдимов А.А., ки "Хусусиятдои вижaи тaшaккyли чомеaи шaдpвaндй Ba жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дap дaвpaи истиклол" утон доpaд, шaклгиpии чомеaи шaдpвaндй Ba жypнaлиcтикaи шaдpвaндй бappacй шyдaacт [10, с.22].

Бино 6a тaъкиди A.A.Рaдимов мacъaлaи жypнaлиcтикaи шaдpвaндй лоики тaвaччyди мaxcyc acт, зеpо 6a иштиpоккyнaндaгони Faйpикacбй ё дaвacкоpи медиapaвaнд имкон медидaд, ки дap ин cодa мaдоpaти кacбиaшонpо зодиp нaмоянд. [12, с.174].

Bобacтa 6a тaъpиxи тйдоиши жypнaлиcтикaи шaдpвaндй Рaдимов чунин ибpози нaзap менaмояд: "Жypнaлиcтикaи шaдpвaндй" дap дaвpaи Интеpнет пaйдо гapдидa, фaъолияти мyaллифони Faйpикacбиpо нишон медидaд, ки дap Интеpнет - дap 6логдо, шaбaкaдои ичтимой, тaвaccyти микpоблогинг Ba дaмчyнин дap xaдaмоти BAO-и aнъaнaвй aмaлй мегapдaд. Жypнaлиcтикaи шaдpвaндй мисли Интеpнет дap Точикистон тaъpиxи он кaдap дaм тулонй нaдоpaд, чуноне ки дap дигap кишвapдо 6a нaзap меpacaд" [13, с.190].

Aндешaи A.A. Рaдимовpо коpшиноcони дигapи cодa низ чонибдоpй кapдaaнд. Лилия Гaйcинa дap боpaи зyдypи жypнaлиcтикaи шaдpвaндй чунин ибpози нaзap менaмояд: '^ap минтaкaи мо жypнaлиcтикaи шaдpвaндй бapобapи cмapтфондо пaйдо гapдид, вaкте ки одaмони одй дap шaбaкaдои ичтимоии xyд доиp 6a вокеaдои мудим кaбл aз ВАО-и пешбap такл мекapдaнд. Baле дap идоpaдои ВАО-и тас6ии Осиёи Миёнa мyддaти дypy дapоз 6a жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дик^т нaмедодaнд, Ba вaкте ки 6a он aдaммият додaнд, 6a дap дол 6о он 6a тaвpи низоммaнд коp нaмекapдaнд" [14].

Рyзномaнигоpи мaъpyф Хypшеди Aтовyлло (Hиёзов) aкидa доpaд, ки дapчaнд мaфдyми жypнaлиcтикaи шaдpвaндй бapои минтaкaи мо rnB acт, вaле xyди зyдypот дap шaклдои гуногун дaмешa вyчyд дошт. Бapои ис6оти aндешaaш y фaъолияти жypнaлиcтони Faйpиштaтии pyзномaдои мapкaзй aз нодиядоpо, ки кacбy коpи гуногун доштaнд Ba бapои pyзномa мaвод мефиpиcтодaнд, мисол меоpaд [14].

Фaъолияти мyxбиpони коpгapy дедкон, ки дap дaвpaи шypaвй тaшaббycy икдомдои ондо дaмaчонибa дaм aз тapaфи дyкyмaт Ba дaм aз тapaфи идоpaи BAO дacтгиpию дaвacмaнд гapдонидa мешуд, 6о вyчyди умумият aз фaъолияти жypнaлиcтони шaдpвaндй фapкдои чиддй доpaд. Aввaлaн, мyxбиpони коpгapy дедкон aз имкониятдои фaвpaн pacонидaни иттилоот, ки aлдол жypнaлиcтони шaдpвaндй дap ^raëp доштaнд бapxypдоp нaбyдaнд. Сониян, мaводи мyxбиpони коpгapy дедкон дap идоpaдои BAO мисли дaмaи нaвиштaдои дигap тaдти нaзоpaт, яъне cензypa бyдaнд, ки ин коp xоcи низоми сиёсй Ba идеологияи дaвpaи шypaвй 6уд Ba Faйpa.

Айни зaмон бapои pyшди жypнaлиcтикaи шaдpвaндй дap Точикистон дap доиpaи лоидaдои бaйнaлxaлкй коpдои нaзappacе 6a aнчом pacидaacт. Бapои дaвacкоpон Ba донишчуёни шyъбaвy фaкyлтетдои жypнaлиcтй кypcдои мaxcyc тaшкил шyдa иcтодaaнд, ки он чо доиp 6a тpенддои нaви жypнaлиcтй Ba pоддои пешнидоди мaвод мaълyмот пешнидод мегapдaд.

Мyдaккикони cодa Ш.Б. Мyллоев Ba A.A. Рaдимов дap мaколaи "Aндешaдо дap боpaи жypнaлиcтикaи "шaдpвaндй" Ba кacбй" зикp нaмyдaaнд, ки "Бa нaзapи мо дap дaвpaи мyоcиp дap медиaмyдити Точикистон суоле 6a миён омaдaacт: "Оё он (жypнaлиcтикaи

шаурвандй) вуцуд дорад ва агар вуцуд дошта бошад, дар кадом маршала карор дорад ва чй гуна ифода меёбад" [13, с.190].

Аз нашри маколаи мазкур ду сол сипарй гардидааст ва имруз тиб;и 'Дисоботи тад;и;отй. Муайян кардани афзалиятуои расонавии ахолии Чумуурии Тоцикистон: ТВ, радио, нашрияуои чопй, сомонауо, шабакауои ицтимой ва паёмрасонуо"-и Созмони цамъиятии «Машварати расонавй» уиссаи истифодабарандагони интернет дар цумуурй то 78% зиёд шудааст (1967 нафар аз 2507 нафар). Дар пурсиши соли 2022 ин нишондауанда 66,6% -ро ташкил карда буд, яъне, дар ду сол шумораи истифодабарандагони Интернет 22% афзудааст. Чунин афзоишро шумораи пайвастшавии мобилй (102,9%), ки Global Digital Reports овардааст, бевосита тасди; мекунад. [15, с.63].

Аз гуфтауои боло ба хулосае омадан мумкин аст, ки баробари зиёд шудани истифодабарандагони интернет, шумораи аъзои фаъоли он низ меафзояд, ки он на тануо мавцудияти журналистикаи шаурвандиро тасди; мекунад, балки рушди бевоситаи онро дар робита бо фаъолнокии аудитория дар шабакауои ицтимой нишон медиуад.

Бояд зикр намуд, ки баробари пайдоиш ва рушди журналистикаи шаурвандй масъалаи дастгоуи мафуумии он низ пайдо гардид. Олимон падидаи мавриди баусро бо истилоууои мухталиф ифода мекунанд ва интихоби истилоу аксаран аз он вобаста аст, ки мууа;;и;он ба кадом цанба ё паулуи журналистикаи шаурвандй таваццууи бештар зоуир кардаанд. Яке аз мууа;;и;они кушои журналистикаи шаурвандй дар Русия И.М.Дзялошинский менависад, ки "Журналистикаи шаурвандй тарцумаи таутуллафзии ибораи амрикоии "civic journalism" мебошад" [4, с.29]. Хдмин мууакки; дар цойи дигар мегуяд, ки "гояе, ки ба "журналистикаи шаурвандй" наздик аст, аз тарафи муаллифи уамин китоб коркард гардидааст, онуо мафуумуои "журналистикаи мушорикат" ва "журналистикаи гуманитарй" мебошанд, ки уануз соли 1988 ироа гардида буданд" [4, с.36].

У барои ифодаи падидаи баррасишаванда ба цои citizen journalism, ки маънояш журналистикаи шаурвандй мебошад, civic journalism-ро истифода мебарад, ки маънои журналистикаи ицтимоан фаъолро дорад.

А.В. Пустовалов и А. И. Березина панц намуди журналистикаи муосирро баррасй намуда, махсусият ва типологияи онуоро аз руи на;ши аудитория дар раванди цамъоварй, истеусол ва шаруи ахбор баён намудаанд:

гражданская журналистика (журналистикаи шаурвандй) (citizen journalism)

U социально-активная журналистика или журналистика соучастия (журналистикаи ицтимоан фаъол ё журналистикаи мушорикат) (civic j._^ journalism)_

\ J комьюнити-журналистика (журналистикаи минтакавй) (community

Оir journalism)_

партизанская журналистика (журналистикаи иартизанй) (guerilla journalism)

Околлаборативная журналистика (журналистикаи уамкорй) (collaborative journalism) [6, с.401._

Пас аз шаруу тавзеуи мафууми намудуои гуногуни журналистика, ки муаллифони мазкур дар пайравй ба Дзялошинский овардаанд, онуо акидаеро ба миён мегузоранд, ки алуол журналистикаи мушорикат нисбатан ояндадор шудааст. Сабаби ба мадди аввал

- 144 -

баромадани журналистикаи мушорикат бо раванддои объективии содаи коммуникатсия вобаста аст, ки ба туфайли ондо на^ши хонанда/шунаванда/тамошобин баланд мешавад. Аудитория аз истеъмолкунандаи гайрифаьоли иттилоот ба шореди фаъоли он ё датто ба офарандаи муста^ил ё омода ба дамкорй мубаддал мегардад [6, с.51].

Мудавдщи дигари сода Алексеева А.О. менависад, ки "Бо мафдуми citizen journalism (мафдумдои наздик: participatory, democratic, guerrilla, street journalism) рафти эчоди медиаматнро ифода мекунанд, ки дар он на рузноманигори касбй, балки одамони одй ширкат менамоянд. Хабардоеро, ки ондоро ба изтироб меоранд ва худашон аксаран шодидони бевоситаи ондо мебошанд, чамъ мекунанд ва дар Интернет ва адёнан дар ВАО-и чопй ба нашр мерасонанд. Онро ба забони русй дамчун «народная журналистика» ("журналистикаи хал^й"), «общественная журналистика» ("журналистикаи чамъиятй") ё «журналистика участия» ("журналистикаи мушорикат") тарчума кардан мумкин аст" [5, с. 80].

Тарчумадои мафдуми мазкурро ба забони русй мавриди баррасй ^арор дода мудавдщи сода олими точик Радимов А.А. чунин ибрози назар кардааст: "Доир ба тарчумадои гуногуни мафдуми мазкур ба забони русй (ба монанди «народная журналистика», «общественная журналистика», «журналистика соучастия», «проектная журналистика», «общинная или коммунитарная журналистика» ва гайра) ибрози андеша намуда, олимони мазкур ба хулосае меоянд, ки "дар забони русй мафдуми "гражданская журналистика" вучуд дорад, ки, ба назари мо, мудтавои мафдуми мазкурро нисбатан пурра инъикос менамояд. Мо бо ин а^ида дамфикрем ва ^айд кардан меходем, ки дар илми точик ва журналистикаи точик низ мафдуми "журналистика/рузноманигории шадрвандй" тадким ёфта истодааст" [10, с.25].

Дар мамлакатдои Fарб, ки падидаи "журналистикаи шадрвандй" дар он шакле, ки ба мо маълум аст, дар он чо зудур кардааст, барои ифодаи падидаи мазкур як ^атор истилоддо истифода мешаванд:

- citizen j ournalism (журналистикаи шадрвандй);

- civic journalism (журналистикаи мушорикат);

- community journalism (журналистикаи минта^авй);

- guerilla journalism (журналистикаи партизанй)2;

- collaborative journalism (журналистикаи дамкорй);

- participatory journalism (журналистикаи шарикй);

- democratic journalism (журналистикаи демократй);

- street journalism (журналистикаи хиёбонй);

- public j ournalism (журналистикаи чамъиятй).

Аз мафдумдои мазкур, мафдумдои citizen journalism, guerilla journalism, street journalism, public journalism, democratic journalism барои ифодаи мафдуми журналистикаи шадрвандй ва мафдумдои civic journalism, community journalism, collaborative journalism, participatory journalism ба мафдуми журналистикаи мушорикат наздиканд. Вижагидои журналистикаи шадрвандй ва журналистикаи мушорикатро дар шакли схема нишон додан ба ма^сад мувофи^тар аст:

25Маъмулан вожаи партизан ба маънои «иштирокдорони муборизаи мусалладона дар дудуди аз чониби душман ишголшуда, ки дар таркиби отряддои ихтиёрй амал мекунанд ва ба дастгирии адолии мадаллй такя менамоянд, фадмида мешавад. [16, с. 373]». Дар истилоди "журналистикаи партизанй" калимаи партизан/партизанй, ки фаронсавиасл аст, ба маънои аслияш, яъне чонибдор, тарафдор истифода шудааст.

- 145 -

Хусусият^ои журналистикаи шахрванди

Хусусият^ои журналистикаи мушорикат

аудитория на танх,о сарчашма ва мухотаб, балки шарик аст

маводро на хдваскорон балки

мутахассисон тах,ия мекунанд

Сба таври стихиявй

намезанад, балки Л интихоби бошууронаи мутахассисон мебошад

муколамаи баробаруу^у^и гуруух,ои гуногуни ицтимой

Фаъолияти журналист пеш аз х,ама ба х,алли муаммох,ои мавцудаи цомеа равона гардидааст, вале вакщои охир имкониятх,ои журналистика барои пайдо кардани шуурат ва ба даст овардани фоида ба мадди аввал мебарояд, ки интернет ва имкониятх,ои он ба босуръат ва муассир гардонидани ин ма^садх,ои рузноманигор мусоидат мекунад.

Аз гуфтауои боло метавон ба хулосах,ои зерин расид:

- Падидае, ки мо бо истилоух,ои журналистикаи шаурвандй ва ё журналистикаи мушорикат ифода мекунем дар Амрико ва мамлакатх,ои Fарб арзи х,астй кардааст. Ба пайдоиши журналистикаи шаурвандй сабабуои зерин боис гардидаанд:

а) Инкишофи бесобика ва босуръати техникаю технология дар охири асри ХХ ва аввали карни XXI, ба хусус шабакаи Интернет ва воситадои иртиботй, ки ба туфайли он имкони хеле тез ва фаврй аз мадалле ба мадалли дигар интикол додани дамаи намуддои иттилоот ба миён омад. Лозим ба таъкид аст, ки истифодаи васоити интиколи иттилоот ба тамоми кишрдои адолй дастрас аст. Суръати интиколи иттилоот бо ёрии шабакаи Интернет бо суръати интиколи иттилоот фаразан дар солдои 70-уми садаи XX киёснопазир аст. Иттилоот дар дамаи намуддо дар як он интикол дода мешавад. Хулласи калом сабаби асосй ё шарту шароити асосии ба вучуд омадани журналистикаи шадрвандй мадз рушди воситадои иртибот, аз чумла шабакаи Интернет мебошад.

б) Сабаби дигари пайдоиши журналистикаи шадрвандй бо баъзе офатдои табий ва амалиёти террористии дадшатовар ва амсоли ин вокеадо, ки дар гушадои мухталифи олам, аз чумла Амрико (Ню-Йорк ва Орлеани Нав), Аврупо (Лондон), Осиё (Таиланд) рух додаанд, вобаста аст. Азбаски дар мадалли вокеадои мазкур дар ладзаи ба вукуь пайвастани офати табий ё амали террористй журналистони касбй дузур надоштанд ё дертар ба чои додиса расида омаданд ва гайра, шодидони бевоситаи вокеадо бо истифода аз васоити техникии дар ихтиёрдоштаашон ахбор ва акси мадалли додисаю натичадои онро дам ба шабакаи Интернет партофтанд ва дам ба идорадои ВАО ирсол карданд.

- Аксарияти мудаккикони мухталиф зудури нахустин журналистикаи шадрвандиро ба додисадои мухталиф марбут медонанд. Ба назар чунин менамояд, ки дар нидояти кор мадз дар кадом мадал бори нахуст зодир гаштани ин падида адаммияти усулй надорад. Фосилаи замонии фарзияи дувум асри ХХ1 аст.

- Баьзе олимон пайдоиши журналистикаи шадрвандиро натичаи амалй гардонидани лоидаи махсус медисобанд, ки барои ба раванди инъикоси маьракаи интихоби президенти Амрико чалб кардани шадрвандон соли 1988 тардрезй шудааст. Ба назари мо фарзияи мазкур чандон боварибахш нест.

- Дар Точикистон журналистикаи шадрвандй каме дертар, баьди соли 2010 пайдо шудааст, вакте ки, алокаи мобилй ба дамагон дастрас гардид. Бо вучуди ин журналистикаи жадрвандй дар мамлакати мо зудуроти комилан нав нест. Фаъолияти журналистони гайриштатй ё мухбирони коргару дедкон далели ин иддаост.

- Мутахассисони сода издори акида мекунанд, ки дар мардилаи аввал идорадои ВАО-и касбии Осиёи Миёна ба журналистикаи шадрвандй диккати чиддй намедоданд ва мутаносибан муносибати низомманд ба ин падида тандо солдои охир ба мушодида мерасад.

- Дар Точикистон дар самти рушди журналистикаи шадрвандй дар доираи лоидадои байналхалкй кордои назаррас, аз кабили ташкили курсдои махсус ба анчом расидааст.

- Тадлил нишон медидад, ки дар Точикистон мисли дамаи мамлакатдои Осиёи Марказй теъдоди истифодабарандагони Интернет меафзояд, ки ин нукта аз рушди журналистикаи шадрвандй дарак медидад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Gillmor D. We the Media. Grassroot Journalism By the People, For the People // O'Reilly.com. URL: http://oreilly.com/catalog/wemedia/book/index.csp (дата обращения 02.04.2024, дата выхода оригинальной книги: 01.2004).

2. Merritt, D., McCombs, M. The two w's of journalism: The why and what of public affairs reporting. - Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. 2004. -156p.

3. Миллер Э. Шарлотский проект. Как помочь гражданам взять демократию в свои руки. М., 1998. // URL: https://studfile.net/preview/8255563/page:2/#8255563 (дата обращения 19.06.24)

4. Дзялошинский И.М. Журналистика соучастия. Как сделать СМИ полезными людям. -М., Престиж, 2006. - 104 с.

5. Алексеева А.О. "Народная журналистика" и "депрофессионализация" СМИ / А.О. Алексеева // Вестник Московского Университета. Серия 10. Журналистика. - 2006. -№ 6. -С. 80-84.

6. Пустовалов А.В., Березина И.А. Новые формы журналистики во взаимодействии с гражданским обществом / А.В. Пустовалов, И.А.Березина. // Вестник Московского Университета. Серия 10. Журналистика. - 2013. - № 1. -С. 40-51)

7. Хлебникова Н.В. Гражданская журналистика: к истории становления термина/ Н.В. Хлебникова // Электронный научный журнал «Медиаскоп», 2011, №3 (дата обращения 21.04.24).

8. Евтуш О.А. Гражданская журналистика как тип коммуникативной стратегии региональной прессы // Социальный PR и социальная реклама: опыт и новаторство. Материалы IIМеждунар. науч.-практ. конф. 2009. Май, 21 / Под ред. О.П. Чернеги. -Барнаул, 2009. - С. 78-87.

9. Чернега О.П. Гражданская журналистика: характерные черты и методы /О.П. Чернега// Социальная журналистика: профессия и позиция. - М., 2005.- С. 29-35.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

10.Рахимов А.А. Роль и значение периодической печати Республики Таджикистан периода независимости в формировании гражданского общества: автореферет диссертации на соискание ученной степени доктора филологических наук: 5.9.9 / Рахимов Абдухамит Абдибосирович. - Душанбе, 2023. - 51с.

11.Красноярова О.В. Гражданская журналистика как стимул развития профессиональной журналистики / О.В. Красноярова // Вопросы теории и практики журналистики. -2013. - №1. - С. 121-125.

12.Рахимов А.А., Бабаева Ф.Б. Аналитические жанры журналистики в контексте освещения проблем гражданского общества/ А.А. Рахимов, Ф.Б. Бабаева // Вестник университета (Российско-Таджикский (Славянский) университет). -2023. - №1(79). -С.173-185

13.Муллоев Ш.Б., Рауимов А.А. Размышления о «гражданской» и профессиональной журналистике. / Ш.Б. Муллоев, А.А. Рауимов // Паёми донишгоуи омузгори. -2022-№3(98).- С.188-191

14. Гайсина Л. Гражданские журналисты в Казахстане и Таджикистане рассказывают важные истории как они боролись с «Ковид-19» [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://newreporter.org>... grazhdanskie...v... i-tadzhikistane... (дата обращения 05.05.2024)

15. Хисоботи тадцицотй. Муайян кардани афзалиятуои расонавии ауолии Цумуурии Тоцикистон: ТВ, радио, нашрияуои чопи, сомонауо, шабакауои ицтимой ва паёмрасонуо. - Душанбе, -2024. - 90с. [Манбаи электроны].

16. Словарь иностранных слов. 18-е издание, стереотипное. - М. : Русский язык, 1989. -622 с.

REFERENCES:

1. Gillmor D. We the Media. Grassroot Journalism By the People, For the People // O'Reilly.com. URL: http://oreilly.com/catalog/wemedia/book/index.csp (дата обращения 02.04.2024, дата выхода оригинальной книги: 01.2004).

2. Merritt, D., McCombs, M. The two w's of journalism: The why and what of public affairs reporting. - Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. 2004. -156p.

3. Miller E. Charlotte Project. How to help citizens take democracy into their own hands. M., 1998. // URL: https://studfile.net/preview/8255563/page:2/#8255563 (Date of access: 19.06.24)

4. Dzyaloshinsky I.M. Journalism of complicity. How to make the media useful to people. - M., Prestige, 2006. - 104 p.

5. Alekseeva A.O. "People's journalism" and "deprofessionalization" of the media / A.O. Alekseeva // Bulletin of Moscow University. Issue 10. Journalism. - 2006. -No. 6. P.80-84.

6. Pustovalov A.V., Berezina I.A. New forms ofjournalism in interaction with civil society / A.V. Pustovalov, I.A. Berezina. //Bulletin of Moscow University. Issue10. Journalism. - 2013. - No. 1. P. 40-51).

7. Khlebnikova N.V. Citizen Journalism: to the history offormation of terms / N.V.Khlebnikova // Electronic scientific journal "Mediascop", 2001, №3 (date of appeal 21.04.24).

8. Evtush O.A. Citizen Journalisms as a Type of Commucative Strategy of Regional Press // Social PR and social advertisement: experience and innovation. Materials IIInternational scientific- practical conference. 2009. May, 21 / Under the editorship of O.P.Chernegy. -Barnaul, 2009. - PP. 78-87.

9. Chernega O.P. Citizen Journalism: character features and methods. /O.P. Chernega// Social journalism: profession and position. - M., 2005.- PP. 29-35.

10.Rakhimov A.A. The role and significance of the periodical press of Tajikistan Republic during the period of independence in civil society formation: synopsis of doctoral dissertation in philology: 5.9.9 / Rakhimov Abdukhamit Abdibosirovich. - Dushanbe, 2023. - 51 p.

11.Krasnoyarova O.V. Citizen journalism as an incentive for the development of professional journalism / O.V. Krasnoyarova // Issues concerned with theory and practice ofjournalism. -2013. - No. 1. P. 121-125.

12.Rakhimov A.A., Babaeva F.B. Analytical genres of journalism in the context of covering problems of civil society / A.A. Rakhimov, F.B. Babaeva // Bulletin of the University (Russian-Tajik (Slavic) University). -2023. - No. 1(79). P.173-185.

13.Mulloev Sh.B., Rahimov A.A. Reflections on "citizen" and professional journalism. / Sh.B. Mulloev, A.A. Rahimov //Herald of Pedagogical University. -2022- No. 3(98). P.188-191.

14. Gaisina L. Citizen journalists in Kazakhstan and Tajikistan tell important stories of how they fought Covid-19 [Manbai elektroni]. - Access mode: http://newreporter.org>...grazhdanskie...v...i-tadzhikistane... (access date 05/05/2024)

15. Research report. Determination of media preferences of the population of Tajikistan Republic: TV, radio, print publications, websites, social networks and messengers. -Dushanbe, -2024. - 90s. [Electronic resource].

16. Dictionary of foreign words. The 18th edition, stereotypical. - M.: Russian language, 1989. -622p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.