CC BY
524
13.00.02. НАЗАРИЯ ВА УСУЛХ,ОИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ 13.00.02. ТЕОРИЯ И МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ И ВОСПИТАНИЯ 13.00.02. THEORY AND METHOD OF TRAINING AND EDUCATION
УДК 37 ББК 74.00
Ш.А. ШАРОФОВ, С.А. А^МАДОВА
БАЪЗЕ чанбаъ^ОИ ИЛМИЮ ПРОТСЕССУАЛИИ ИТТИЛООТОНИИ СО^АИ МАОРИФ
Вожа^ои калиди: иттилоот, чомеаи иттилоотй, технологиями информатсионию коммуникатсионй, воситахои телекоммуникатсионй, таълими информатика, технологиями нави педагогй.
Донишгирдоварй ва захираи бозбинии иттилоот (иттилоотонй), ки тамоми сохахои чомеа, аз чумла маорифро фаро гирифтааст, боиси тагйироти конунй дар сиёсати сохаи мазкур гардидааст. Гузашта аз ин, дар чомеаи иттилоотй муассисахои таълимй низ бояд аз донишгирдоварй ва захираи бозбинии иттилоот бархурдор бошанд. Унсури асосии чунин муассисахои таълимй бояд огох аз мухити иттилоотию маърифатии тавъам бо фазои мунтазам инкишофёбандаи таълиму тарбия бошад.
Мисоли равшане, ки нуктаи мазкурро исбот менамояд, сиёсати Президент ва Х,укумати Чумхурии Точикистон оид ба тадобири давлат дар сохаи маориф аст, ки дар стратегияи давлатии «Технологиями иттилоотию коммуникатсионй барои рушди Ч,умх,урии Точикистон», ки бо Фармони Президенти Чумхурии Точикистон аз санаи 5 ноябри соли 2003, тахти № 1174 (3) ба тасвиб расидааст, инчунин дар стратегияи миллии рушди маорифи Чумхурии Точикистон барои солхои 2006-2015 (4) инъикос ёфтаанд.
Тахкику баррасии масъалахои марбут ба иттилоотонии маориф истифодаи мачмуи мафхумхоеро такозо дорад, ки аксар мукарраршуда хастанд. Дар ин навишта мафхумхоеро баррасй мекунем, ки дар робита бо иттилоотонии сохаи мазкур бештар мавриди истифода карор мегиранд.
Воситахои иттилоот ва мухобиротй барои маориф пешбинишуда технологияхои информатсионию коммуникатсионии тавъам бо маводи таълимию методй, техникию меъёрй ва ташкилию дастурй мебошанд, ки дар мачмуъ амалй кардани технологияи барои истифодаи онхо мувофиктарро таъмин менамояд.
Аз ин чост, ки имруз барои омузгорон зарурати аз худ кардани васоитахои техникаи навтарини таълим, ба монанди технологияхои шабакавй (телеконференсия, почтаи электронй), китобхонахои электронй, нармафзор, низоми мултимедиа ва гайра пеш омадааст. Дар баробари ин, шаклхои ба рох мондани фаъолияти омузишй аз хдсоби тагйири таносуби машгулиятхои синфй ва беруназасинфй, афзудани теъдоди корхои мустакилона, фардй ва дастчамъонаи хонандагон, инчунин хачми машгулиятхои амалй ва лабораторй дигаргун мешаванд. Гайр аз ин, бо назардошти равияхои нави иттилоотонй такмил ва азнавсозии мухтавои маориф такозои замон аст, ки бори дигар зарурати тагйироти мунтазамро дар сохаи мазкур исбот менамояд. Дар ин маврид омузгорон «нокилон»-и маводи таълим набуда, ташкилкунандагони чараёни таълим мегарданд, ки дар он хонандагон набояд кабулкунандагони гайрифаъоли маълумоти тайёр (санад, конунхо, мафхумхо, андешахо) бошанд, балки дар ичрои вазифахо ва халли масъалахо мустакилияти бештар зохир намоянд. Чунин вазъият дар навбати худ барои гузариш ба тарзхои нави муносибат нисбат ба тахсилот замина тайёр мекунад, ки ба густариши бештари фаъолияти мустакилонаи таълимии хонандагон, инчунин аз чониби онхо чустучу ва мукаррар кардани пайванди байни мафхумхо ва падидахои олами том, ки дар назари аввал чудогона буда, байни хам иртиботе надоранд, асос ёфтаанд. Ч,орй кардани ТИК (минбаъд технологияхои иттилоотонию коммуникатсионй) дар чараёни таълим ба тагйироти куллии вазифаи омузгор, ки мушовир ва ташкилкунанда мегардад, мусоидат менамояд. Х,амин тарик, гуфтан мумкин аст, ки чорй намудани ТИК дар чараёни таълиму тарбия барои ноил шудан ба натичахои зерин замина фарохам меорад:
- тафрикавй ва фардй шудани чараёни таълиму тарбия бо назардошти хусусиятхои фардй ва синнусолии хонандагон, сатхи омодагй, лаёкат, талабот ва шавку рагбати онхо;
- дигаргун шудани фаъолияти омузишии хонандагон аз хисоби афзудани мустакилияти онхо ва чанбаи чусторй касб кардани он;
- хавасманд кардани хонандагон ба худтакмилдихй ва худомузй;
- омузиши таълими хамгирои фанхо, падидахо ва вокеахо, тавсеаи робитаи байни фанхо дар таълим;
- ба рох мондани шакли гайримаъмули чараёни таълим, таъмини зудхдракатй ва чандирй, тачдиди мунтазам ва босуръати он;
- дигаргун шудани шаклхо ва усулхои ба рох мондани фаъолияти берун аз чараёни таълим ва фарогату дамгирии хонандагон.
Дар айни хол дар Ч,умхурии Точикистон барномахои зерини иттилоотонии сохаи маориф татбик мешаванд:
1. Иттилоотонии мактабхои дехот.
2. Иттилоотонии низоми нашри китобхои таълимй.
3. Инкишофи сохаи томи иттилоотию таълимй.
4. Ассотсиатсияи «Шабакаи таълимии TARENA».
Инкишофи босуръати техникаи муосири компютерй ва воситахои телекоммуникатсионй исбот менамояд, ки бо вучуди имконоти васеи онхо, пешгуй кардан мумкин аст, ки дар солхои наздик илм ва технология ба оламиён шумораи зиёди кашфиёту дастоварди чолибро дар сохаи рушди компютер ва, мухобирот ва информатика пешниход менамоянд. Ин дар навбати худ ташаккули фарханги иттилоотии шахсиятро дар тамоми зинахои тахсилот такозо дорад.
Чднбаи мухимтарини ташаккули фарханги иттилоотии шахсият ва дар мачмуъ тамоми чомеа, зинаи тахсилоти миёнаи умумй мебошад.
Корбасти воситахои ТИК дар чараёни таълиму тарбия дар зинаи тахсилоти миёнаи умумй асосан дар самтхои зерин амалй мегардад:
- кор бо бастахои барномахои педагогии амалй барои таълим ва назорат;
- ичрои машкхо бо истифодаи компютер;
- истифодаи низоми мултимедиа, мухаррирони электронии матн, графика ва мусикй, чадвали электронй ва гайра;
- таъсиси манбаъ ва захирахои маълумот ва кор бо онхо;
- коркарди барномавии худй бо истифодаи забонхои барномасозй ва замимахои абзорй;
- хосил кардани малакаи кор дар шабака ва баркарор кардани робитаи тарафайни самарабахши бо низом маълумотдихй, инчунин малакаи истифодаи имконот, ки онхо фарохам меоранд;
- истифодаи ТИК дар фаъолияти тахкикй-чустучуй (8).
Аз ин ру, таълими информатика дар мактаб бояд тарзе ба рох монда шавад, ки максад аз он омухтани асосхои информатика хамчун курси пурра бошад, яъне хонандагон бояд мухтавои фанро ба андозаи хадди акалл аз худ намоянд, ки дар онхо имкон озодона ворид шудан ба мухити иттилоотию таълимиро фарохам меорад. Дар ин маврид зарур аст, ки байни чанбахои назарй ва амалии фанни информатика тавозун мукаррар карда шавад. Чунин тавозун ба воситаи амалияи иттилоотию фаннй ба даст оварда мешавад, ки мохияти онро такмили чанбаи вокеии вазифахо ва масъалахо аз фанни информатика ташкил медихад. Х,амин тарик, таълими информатика барои иттилоотонии фаъолияти маърифатии хонандагон замина фарохам меоарад, яъне барои истифодаи фаъолона, бошуурона ва мустакилонаи воситахои ТИК дар омузиши фанхои дигар мусоидат менамояд. Дар ин холат амалияи иттилоотию фаннй идомаи мантикии омузиши информатика ва татбики амалии донишхо дар омузиши фанхо хохад буд, яъне байни таълими информатика ва чараёни иттилоотонии омузиш робита баркарор мешавад.
Инкишофи технологияхои муосири иттилоотию коммуникатсионй азнавсозии раванди таълиму тарбияро дар заминаи истифодаи муносибати инноватсионй ба маориф такозо дорад. Вобаста ба ин, бояд имруз он масъалахое, ки хонандагон дар ояндаи наздик ичро намоянд, дарк гардида, барномахои таълимй бо назардошти онхо сохта шаванд. Истифодаи озодонаи компютер ва техника, малакаи кор дар шабакаи интернет ва мустакилона дарёфтани захирахои нави маълумот-чунинанд малакахое, ки хонандагон имруз бояд аз худ намоянд, то ки дар оянда сохибкасб гардида, дар чамъият мавкеи сазоворро ишгол кунанд.
Саросар чорй намудани ТИК дар сохаи маориф боиси тагйироти назаррас дар идораи раванди таълим гардад. Агар тарзи анъанавии таълим асосан бо назардошти кори омузгор, ки маълумот ва маводи таълимро бо такя ба китоб накл мекард, ба рох монда шавад, пайдоиши компютер боиси аз нав таксим шудани вазифахои мазкур гардид. Саволе ба миён меояд: кадом кисми маводи таълим ва кадом вазифахоро дар чараёни таълим ба компютер вогузор кардан мумкин
аст, кадом вазифахоро омузгор бояд ичро кунад ва кадом кисми онро бояд маводи дидактикй инъикос намояд?
Инак, чанбаъхои назарй ва хусусиятхои зикршудаи иттилоотонии зинаи маълумоти миёнаи умумй асоси саводи иттилоотиро ташкил медиханд, яъне дар ин замина ташаккули минбаъдаи фарханги иттилоотии шахси алохида ва дар мачмуъ тамоми чомеа сурат мегирад.
Барои рушди чомеаи муосир иттилоотонии низоми маориф ахамияти махсус дорад, зеро тахсилоти муосир дар радифи масъалахои марбут ба пояндагй ва рушди тамаддун, озукаворй, экология, энергетика аз чумлаи муаммои умумй барои инсоният ба шумор меравад. Х,амин тавр, расман эътироф гардид, ки рушди тамаддуни инсонй ва пешрафти сохаи маориф ба хам алокаманд мебошанд. Дар робита ба ин масъала профессор А.Д. Урсул кайд менамояд: «Гуфтан мумкин аст, ки дар олам чунин вазъияте ба амал омадааст, ки такдири тамаддун махз ба рушди минбаъдаи маориф ва тартиботи окилонаи мунтазира ё бенизомии босуръат наздикшаванда вобаста мебошад» (5).
Мутаассифона, икрор бояд шуд, ки иттилоотонии сохаи маориф дар Чумхурии Точикистон суст чараён дорад ва дорои хусусиятхои муайяне мебошад.
Ба андешаи мо, хусусиятхои иттилоотонии сохаи маориф дар раванди иттилоотонии тамоми сохахои фаъолияти чомеа пеш аз хама, ба робитахои тарафайне, ки байни низоми маориф ва масъалахои иттилоотонй мавчуданд, вобаста мебошанд. Мухимтарин тарафхои ин масъала чунинанд:
1. Аз чониби тамоми чомеа дарк гардидани мавкеи бунёдии информатика ва маълумот дар рушди чомеа, ки бояд дар кори тамоми кисматхои низоми маориф инъикос гардад. Маълум аст, ки бояд технологияхои нави педагогй чорй гарданд, ки ба ташаккули фарханги иттилоотй ва чахонбинии шахсияте нигаронида шудаанд, ки фаъолияти худро дар мухити хозиразамон ва сифатан нави иттилоотй амалй менамояд. Дар ин маврид шахсе, ки дорои фарханги иттилоотй мебошад, мохияти равандхои иттилоотии амалишавандаро дарк мекунад ва кобилияти босамар истифода бурдани захирахои иттилоотии чамъовардаро дорост.
2. Афзоиши босуръати хачми маълумот падидаи ба хама маълуми «таркиши иттилоотй» - ро ба вучуд овардааст. Натичаи падидаи мазкур бухрони иттилоотй - яке аз масоили зидду накизи хаёти муосир ба хисоб меравад. Х,алли ин муаммо дар сатхи иттилоотонии маориф карор дорад, ки бояд ба интихоби маълумоти зарурй аз микдори бузурги он ва ба ташкили кори то хадди имкон самарабахш бо он нигаронида шавад, ки дар навбати худ такмил ва тачдиди низоми маорифро такозо дорад.
3. Рушди бемайлон ва такмили техника ва технологияи иттилоотй, ки натичаи раванди афзоиши ахамият ва хачми маълумоте мебошад, ки барои фаъолияти чомеа зарур аст.
4. Шаклгирй ва рушди чомеаи иттилоотй, ки бо холати пасосанъатии (post - industrial) тамаддуни инсонй вобаста мебошад. Дар ин маврид ду нишонаи расмии чомеаи иттилоотй мавчуд аст: аввалан, хиссаи аз нисф зиёдтари захирахои мехнат дар сохаи истехсолот ва коркарди маълумот машгуланд, дувум-низоми чахонии коммуникатсия сохта шудааст, ки ба туфайли компютерхои шахсй барои хама дастрас мебошад. Дар Точикистон раванди ворид шудан ба чомеаи иттилоотй махсусият ва муаммохои худро дорад, ки бо норасоихо дар сохаи таъминоти техникию моддй, хукукй ва молиявии раванди иттилоотонии мавчуда алокаманд аст, ки чараёни сиёсати гузариш ба чомеаи иттилоотй мебошад. Х,амин тарик, шаклгирй ва рушди чомеаи иттилоотй бо тагйироти мохият, мавкеъ ва назарияи низоми маорифи он якчоя сурат мегирад. Вобаста ба ин раванд вежагихои хосаи иттилоотонии маориф шакл мегиранд, ки дар тамоми зинахои тахсилот эхсос мешаванд.
5. Ташаккули фарханги иттилоотии шахс дар чомеаи муосир. Мафхуми «фарханги иттилоотй» дар адабиёти илмй солхои охир, дар натичаи ба маротиб афзудани ахамияти иттилоот, технологияхои иттилоотию коммуникатсионй ва фаъолияти иттилоотй дар чамъият, эътирофи инсонгарой хамчун раванди рушди чомеа бар ивази истифодаи шидиду дурушт аз технологияи нави муоссир дурушт арзи вучуд кард. Падидаи мазкур бо мафхумхое мисли «иттилоъ» ва «фарханг» пайваст буда, дар заминаи онхо пайдо шудааст.
6. Дар заминаи ТИК бунёд намудани мухити иттилоотию тахсилотие, ки ба ташаккули саводи компютерй ва иттилоотии хонандагон дар мархилаи тахсилоти миёнаи умумй ва фарханги иттилоотии шахсият дар мархилахои минбаъдаи тахсилот нигаронида шудааст. Ин пеш аз хама, бунёди инфрасохтори мувофик (компютерхо, таъминоти барномавй, воситахои муосири телекоммуникатсия), мавчудияти кадрхои тахассусманди педагогй дар сохаи информатика ва техникаи хисоббарор, фарохам овардани шароити зарурй барои кор бо компютер ва имконият барои худомузй, мавчудияти микдори кофии озмоишгоххои таълимй ва гайраро такозо дорад.
Бунёди мачмуаи мазкур аз ташаккули мухити иттилоотию омузишии муассисаи таълими гувохи хохад дод.
Рушди хамачонибаи раванди иттилоотонй, ки хусусияти умумичахонй касб намудааст, гузариш ба тарзи нави зиндагии тавъам бо иттилоот дар назди низоми маорифи хамаи мамлакатхо хадафи нав - омода кардани одамон ба зиндагй дар шароити нави чомеаи иттилоотиро мегузорад. Ноил шудан ба хадафи мазкур такозо дорад, ки масъалаи иттилоотонии низоми маориф аз дидгохи нав баррасй шавад. Дар ин росто, чузъхои иттилоотй бояд авлавият дошта бошанд, ки ин нукта имруз аз чониби хама эътироф мегардад. Низоми ояндаи тахсилот бояд ба хонандагон на танхо донишхои заруриро дар бораи мухити нави иттилоотии чомеа ва малакаи истифодаи имкониятхои онро дихад, балки барои ташаккули чахонбинии нави онхо сахм гузорад. Он бояд ба дарки мавкеи аввалиндарачаро сохиб будани маълумот ва равандхои иттилоотй дар чахони муосир ва дар таъмини зиндагии инсон асос ёбад.
Дар асри XXI мо бояд амик дарк намоем, ки барои инсоният давраи нав - давраи иттилоот огоз ёфтааст. Некуахволй ва вазъи устувори чомеаи иттилоотй, инчунин имконияти бартараф кардани бухрони умумичахонй асосан ба он вобаста мебошад, ки то кадом андоза мо иттилоотро ба сифати захираи стратегии рушди тамаддун истифода хохем кард.
Хамин тарик, иттилоотонии тамоми сохахои хаёти чомеа ва дар робита бо он васеъ густариш ёфтани воситахои ТИК ба мазмуну мухтавои сохаи маориф, технологияхо ва шаклхои он таъсири назаррас мерасонанд, барои субъектхои раванди таълим воситахои нави техникии омузишро фарохам меоранд ва хамчунин барои бунёди низоми иттилоотии идораи маориф мусоидат менамоянд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдеев, Р.Ф. Философия информационной цивилизации: Диалектика прогрессивной линии развития как гуманная общечеловеческая философия для XXI века: Учебное пособие/ Р.Ф. Абдеев - М.: ВЛАДОС, 1994. - 336 с.
2. Абросимов, А.Г. Теоретические и практические основы создания информационно-образовательной среды вуза. /А.Г.Абросимов - Самара: Самар. гос. экон. акад., 2003. - 2004 с.
3. Государственная стратегия «Информационно-коммуникационные технологии для развития Республики Таджикистан», принятая Указом Президента РТ от 5 ноября 2003года, №1174.
4. Национальная стратегия развития образования Республики Таджикистан на 2006-2015 г.г. -Душанбе: Матбуот, 2007. - 81 с.
5. Урсул, А.Д. Информатизация общества /А.Д. Урсул -//emag.iis.ru/arc/infosoc/emag.nsf/BPA/79afabe1c92fce5ec325763i004b11b0
6. Федоров, А.В. Медиаобразование. Медиапедагогика. Медиажурналистика. CD. /А.В. Федоров - М.: Программы ЮНЕСКО «Информация для всех», 2005. - CD. 1400 с.
7. Харламов, И.Ф. Педагогика /И.Ф. Харламов - М.: Гардики, 1995. - 520 с.
8. Шарипов, Ф.Ф. Основы информатики и информационной культуры: учебное пособие для студентов вузов. /Ф.Ф.Шарипов - Душанбе: Ирфон, 2008. - 148 с.
9. Шаропов, Ш.А. Использование новых технологий в процессе обучения. //Материалы международной конференции. /Ш.А.Шаропов - Худжанд, 2002. - 154 с.
10.Шоев, Н.Н. Педагогические доминанты воспитательно-образовательных технологий в системе высшего образования. / Н.Н.Шоев Душанбе: Ирфон, 2004. - 304 с.
REFERENCES:
1. Abdeev, R.F. Philosophy of information civilization: Dialectics progressive line of development as a universal human humane philosophy for the XXI century: Textbook / R.F. Abdeev - M .: VLADOS, 1994. - 336 p.
2. Abrosimov, A.G. Theoretical and practical bases of creation of the information-educational environment of high school/A.G.Abrosimov - Samara Univ. Samar. state. ehkon. Acad., 2003.-2004p.
3. State Strategy "Information and Communication Technologies for Development of the Republic of Tajikistan", adopted by Presidential Decree on November 5 of 2003, №1174.
4. The National Strategy for the Development of Education of the Republic of Tajikistan for 2006-2015 -Dushanbe Matbuot, 2007. - 81 p.
5. Ursul, A.D. Informatization of the society /A.D. Ursul // emag.iis.ru/arc/infosoc/emag.nsf/BPA/79afabe1c92fce5ec325763fD04b11b0
.6. Fedorov, A.V. and others. Media Education. Media Education. Media journalism. CD. /A.V.
Fedorov - M.: UNESCO Programme Information for All, 2005. - CD. 1400 p. 7. Kharlamov, I.F. Pedogogic / IF Kharlamov - M.: Gardiki, 2005. - 520 p..
8. Sharipov, F.F. Fundamentals of computer science and information culture: a textbook for university students. /F.F.Sharipov - Dushanbe Irfon, 2008. - 148 p.
9. Sharopov, Sh.A. Use of new technologies in the learning process. // Proceedings of the international conference. /Sh.A.Sharopov - Khujand, 2002. - S. 154.
10. Shoev, N.N. Pedagogical dominant educational-educational technologies in higher education. /N.N.Shoev Dushanbe Irfon, 2004. - 304 p.
Некоторые научно-процессуальные аспекты информатизации образовательной сферы
Ключевые слова: информация, информационное общество, информационно-коммуникационные технологии, телекоммуникационные средства, обучение информатики, новые педагогические технологии. В статье подробно и обстоятельно проанализировано нынешнее состояние информатизации образовательной сферы в условиях Республики Таджикистан. На основе анализа научных трудов, посвященных исследуемой проблеме, рассмотрены некоторые научно-процессуальные аспекты информатизации образовательной сферы, которые имеют важное значение в развитии современных образовательных учреждений. Авторы статьи логично и правомерно отмечают, что система общего и профессионального образования, несмотря на ярко выраженную потребность в более широком внедрении высоких образовательных технологий, сама по себе является катализатором процесса информатизации общества, инструментом формирования информационной культуры человека, подготовки профессионалов новой формации
Some scientific and procedural aspects of informatization of educational sphere
Keywords: information, information society, information and communication technologies,
telecommunication facilities, training of computer science, new educational technology This article in detail and thoroughly analyzed the current state of informatization of educational sphere in the Republic of Tajikistan. Based on the analysis of scientific papers devoted to study the problem, we consider some scientific and procedural aspects of informatization of educational services, which are essential to the development of modern educational institutions. The authors logically and rightly point out that the system of general and vocational education, in spite of the clear need for a broader introduction of high educational technology in itself is a catalyst for the process of informatization of society, an instrument of formation of information culture of the person, training of professionals of new formation.
Маълумот дар бораи муаллифон:
Шарофов Шавкатцон А^мадович, доктори илмхои педагогй, профессори кафедраи педагогика ва психологияи фаъолияти касбии Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б.Т.Тафуров (Цумхурии Точикистон,ш.Хучанд), E-mail:Sharofzod54@mail.ru А^мадова Сабоат Абдуазизовна, унвончуи кафедраи педагогика ва психологияи фаъолияти касбии Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б.Т.Тафуров (Цумхурии Точикистон,ш.Хучанд), E-mail:sada.8096@qmail.com
Сведения об авторах:
Шарофов Шавкатджон Ахмадович, доктор педагогических наук, профессор кафедры педагогики и психологии профессиональной деятельности Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail:sharofzod54@mail. ru
Ахмадова Сабоат Абдуазизовна, соискатель кафедры педагогики и психологии профессиональной деятельности Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), E-mail: sada. 8096@gmail. com
Information about authors:
Sharopov Shavkatjon Ahmadovich, Doctor of Pedagogical Sciences, Professor of Pedagogy and Psychology of Professional Activity Department of Khujand State University named after B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: sharofzod54@mail.ru Akhmadovа Saboat Abduazizovna, a Researcher of the Department of Pedagogy and Psychology of Professional Activity Khujand State University named after B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: sada.8096@gmail.com
