CC BY
1БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА МАТЕМАТИКА ПЭН1НДЕ ЖАГДАЯТТЫЦ ЕСЕПТЕР Ц¥РУ АРЦЫЛЫ ОЦУШЫЛАРДЫЦ ЦАРЖЫЛЫЩ САУАТТЫЛЫГЫН
АРТТЫРУ
САЛГАРЕВА ГУЛАЙЫМ ИБРАГИМОВНА
^азак улттык кыздар педагогикалык университетi, «Бастауыш окытудьщ педагогикасы мен эдютемеа» кафедрасыныц ага окытушысы,
п.п. магистрi Алматы, ^азакстан
БЕКТЕМ1Р ГYЛЗАТ, БУРАНБАЕВА АЯЖАН, ГУЛТОРАЕВА ЭЪТИБОР
«Бастауыш окыту педагогикасы мен эдютемеа» мамандыгыныц 3 курс студенттерi
Алматы к., ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада бастауыш сынъттардыц царжылыц сауаттылыгын арттырудыц мацызы мен математика пэтнде жагдаяттыц есептер цурастыру арцылы царжылыц сауаттылыцты арттыру баяндалады. Мацалада оцушылардыц жас ерекшелттерте сэйкес, царапайым жэне цызыцты царжылыц есептерд1 математика сабагында цолдану усынылган.. Бул эдгс балалардыц царжылыц сауаттылыгын арттырып цана цоймай, олардыц сыни жэне логикалыц ойлау цабшетт де дамытады. Мацала бастауыш сынып оцушыларыныц царжылыц сауаттылыгын дамыту ушгн математика пэтнде цолданылатын жагдаяттыц есептерд1 цуру жэне оларды оцу процестде тшмд1 пайдалануга багытталган.
ЮлттЫ свздер: царжылыц сауаттылыц, царжы, математика, жагдаяттыц есептер, бастауыш сынып.
Бэсекеге кабшетп, дамыган ел болуымыз Yшiн, непзп мшдеттердщ 6ipi сауаттылыктыц жогары болуы. Бул туралы ^аржылык сауаттылыкты арттырудыц 2020-2024 жылдарга арналган тужырымдамасында «^аржылык сауаттылык децгешн жогарылату экономикалык, элеуметтiк жэне каржылык кeрсетiлетiн кызметтерге колжетiмдiлiктi кецейтедi жэне элемдiк практикада болашактагы дагдарыстардыц алдын алуга багытталган каржылык реформалардыц мацызды курамдас белш болып табылады. Тутастай алганда, каржылык сауаттылык мэселелершде кептеген елдердегi элеуметпк топтар мен нысаналы аудиториялардыц басым бeлiгiнде кажылык бiлiм мен кузыреттшктщ жетiспеуiне байланысты бiртектi проблемалар байкалады», - деп кeрсетiлген болатын [1]. Осыган орай болашактагы дамуды непзге ала отырып, келешек урпакка, соныц iшiнде балалардыц бастауыш сынып кезшен каржылык сауаттылыктыц мацызын тYсiндiру ерекше релге ие екенiн тYсiну кажет. Нактырак айтсак, бастауыш мектеп кезещ - балалардыц акыл-ойы мен эдеттершщ калыптасатын уакыты. Осы кезецде каржылык сауаттылыкка катысты негiзгi угымдарды Yйрету балаларга каражатты Yнемдеу, жинактау, жумсау жэне жоспарлау сиякты дагдыларды ерте мецгеруге мYмкiндiк бередi. Ойындар, интерактивт эдiстер жэне шыгармашылык тапсырмалар аркылы каржылык бiлiм беру балалардыц назарын аударып, оларды каржылык жауапкершiлiкке тэрбиелейдь
^азiрri заманда каржылык сауаттылык жеке тулганыц элеуметтiк-экономикалык eмiрде табысты болуын камтамасыз ететiн мацызды дагдылардыц бiрi болып табылады. Бул дагдыны дамыту бала кезшен басталуы керек, ейткеш мектеп окушыларыныц дурыс каржылык дагдыларды мецгеруi олардыц болашактагы каржылык шешiмдерiне ыкпал етедi [2]. Сондыктан бастауыш сынып окушыларына каржылык сауаттылыкты калыптастырудыц мацызы зор. Бул максатка жетудщ тиiмдi эдiстерiнiц бiрi - математика пэншде жагдаяттык есептер куру. Осы орайда, ^аржылык сауаттылыкты зерттеушiлер де аз емес. Атап айтар болсак, К.Р.Мадаминова ез зерттеушде каржылык бшм мен дагдыларды дамыту
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
мэселелерше, соньщ шшде жастар мен студенттер арасындагы каржылык сауаттылыкты арттыруга терещрек токталган [3]. Г.Т. Шалгымбаев каржылык сауаттылыктыц экономикалык тиiмдiлiгiн зерттеп, каржылык бiлiм мен акпараттыц азаматтардыц экономикалык эл-аукатына эсерiн кeрсетедi [4]. Р.А.Мусина каржылык сауаттылыкты балалар мен жасeспiрiмдер арасында дамытуга арналган зерттеулер жургпп, мектеп багдарламаларына каржылык сауаттылык элементтерш енпзудщ тиiмдiлiгiн карастырады [5]. А.Н.Шарафутдинова каржылык сауаттылыкты дамыту мэселелерiн карастырып, оныц зерттеулерi каржылык бшмнщ бизнес жэне кэсшкерлш саласындагы мацызын кeрсетедi [6]. Ал, Ф. Дж. Лирер каржылык сауаттылыкты зерттеген халыкаралык децгейдеп галым. Ол жеке каржыларды баскару, инвестициялар жэне бюджеттiк жоспарлау бойынша кептеген зерттеулер жYргiздi. Лирердщ жумыстары каржылык сауаттылыктыц жеке адамдар мен отбасылардыц eмiрiндегi рeлiне ерекше кещл бeледi [7]. Отандык галым Ш.Т. Бейсенова каржылык сауаттылыкты жастар арасында дамытуга арналган зерттеулер жYргiзiп, оныц жумыстары жастардыц каржылык бiлiмiн арттыру багдарламалары тиiмдiлiгiн кeрсеттi [8].
Бул зерттеулер жалпы каржылык сауаттылыкты арттыруга эсерлi багдар болып, болашакта Yлкен бастамаларга себепшi болады. Дегенмен осы каржылык сауаттылык бойынша бшм берудi бастауыш сыныптан колга алсак, болашакта жастардыц ерте жастан eз каржылык мэселелерш дурыс шешiп, eмiрге накты жоспар кура отырып дамуына эсер етедь
Эр нэрсенiц екi жагы бар екенiн ескере отырып, ^аржылык сауаттылыкты дамытудагы жагдаяттык есептердiц кемшiлiктердi де умытпау кажет. Олар:
1. Теориялыц бшмнщ шектеулт: Жагдаяттык есептер тек практикалык каржылык жагдайларга непзделгендштен, кейбiр теориялык бiлiмдер аз камтылды. ^аржылык тYсiнiктердiц терец теориялык аспектшерш тYсiнбей-ак балалар есептердi шешуге дагдыланды.
2. ЭртYрлi децгейдег1 оцушылар Yш^н курдел1 болуы: Кейбiр окушылар Yшiн жагдаяттык есептердi тYсiну киындык тудырды. Эр тYрлi децгейдегi каржылык сауаттылыкты мецгерген окушылардыц бiрдей нэтижелер кeрсетуi киын болды. Сондыктан кейбiр окушылар косымша тYсiндiру мен кeмекке муктаж болды.
3. Оцушылардыц жас ерекшелiктерiне сай келмеуi: Кейбiр каржылык угымдар бастауыш сынып окушылары Yшiн кYPделi болуы мYмкiн. Олар кейбiр абстрактш каржылык угымдарды тYсiнуде киындыкка тап болды. Эсiресе, бюджет куру, шыгындарды жоспарлау немесе болашакка жоспарлау сиякты такырыптарда косымша тYсiндiру кажет болды.
4. Крсымшауацыт цажеттшт: Жагдаяттык есептердi толык тYсiну жэне оларды сабакта колдану кeп уакытты талап етедь Окушылардыц эркайсысы бiрдей уакытта тапсырмаларды тYсiне алмауы жэне есептердi шешуге эртYрлi уакыт жумсауы косымша уакытты талап етп.
Бастауыш сыныптарда каржылык сауаттылык бойынша бiлiм беру математика пэншде тиiмдi уйымдастырылса, бул баршага ортак тиiмдi орта болатыны анык. Осыган орай, окушылардыц болашакта кездеспру ыктималдыгы жогары eмiрлiк мацызы бар жагдайларга дайындыкты жагдаяттык есептер аркылы Yйретiп, балаларды болашак eмiрге дайындагымыз келедi.
Балаларга каржылык сауаттылыкты ерте жастан бастап Yйрету олардыц болашактагы каржылык турактылыгына оц ыкпал етедi. ^аржылык сауаттылыкты Yйренген балалар:
• Болашакта саналы каржылык шешiмдер кабылдайды;
• Кредиттiк мiндеттемелердi дурыс багалайды жэне карызга жауапты карайды;
• Акшаны Yнемдеп, жинау эдеттерш калыптастырады;
• Кэсiби кызметiнде де каржылык бшмдерш колданып, табыска жетедь
Жалпы алганда, каржылык сауаттылык - бул балаларга болашакта каржылык турактылык пен жауапты карым-катынасты камтамасыз ететш мацызды дагды.
Жагдаяттык есептер - окушылардыц накты eмiрлiк жагдайлармен байланыста каржылык мэселелердi шешуге багытталган тапсырмалар. Бул есептер окушыларга каржы
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
куралдарымен дурыс жумыс iстеудi Yйретiп кана поймай, олардыц логикалык ойлауын жэне математикалык дагдыларын дамытады. Мундай есептер аркылы окушылар ез бiлiмi мен дагдыларын тэж1рибе жYзiнде колдануга мYмкiндiк алады [9]. Жагдаяттык есептер накты емiрден алынган жагдайларга негiзделгендiктен, окушылар шынайы каржылык жагдайлармен жумыс ютеуге бейiмделдi. Жагдаяттык есептердi шешу аркылы балалардыц емiрдегi киындыктарды ецсеру^ каржы жолындагы тYрлi мэселелерден оцай етуi жещл тYPде жYзеге асады. Жагдаяттык есептер окушыларга каржылык жауапкершiлiктi сезшуге кемектестi. Олар эрбiр каржылык шешiмшц салдарын тYсiне отырып, жауапкершiлiктi сезше бастады. Бул балаларды ездершщ каржылык баскару дагдыларын дамытып, шешiм кабылдау барысында олардыц сана-сезiмiн арттырды. Бала кезшен каржы такырыбына дагдыланган бала езЫц емiрдегi этаптык киындыктарынан, бастауыш сыныптагы теориялык тYPде мецгерген каржы такырыбындагы есептерiн колдану аркылы,практикада жYзеге асырып, шеше алады. Бiз усынып отырган жагдаяттык есептердщ негiзгi максаттары:
Царжътъщ mYcirnKmepdi e^i3y: Жагдаяттык есептер окушыларды карапайым каржылык угымдармен таныстыруга багытталган. Мысалы, есептерде акша жинау, шыгындарды жоспарлау, бага айырмашылыктарын аныктау сиякты тYсiнiктер енгiзiледi.
Практикалъщ дагдътарды цалъттастыру : Мундай есептер баланы теориялык бiлiмдi накты емiрде колдануга Yйретедi. Окушылар есептеу, салыстыру, талдау сиякты математикалык операцияларды каржылык контексте орындайды.
Логикалъщ ойлаудъ дамъту: Жагдаяттык есептер шешiм кабылдауга, мэселенщ шешiмiн табуга жэне накты бiр жагдайларда дурыс эрекет етуге кемектеседi.
Озшдш жэне топтъщ ж^мъсца баулу: Есептердi жеке немесе топпен шешу аркылы окушылардыц ынтымактастыгы артады, олар эртYрлi кезкарастарды талкылап, ез ойларын коргайды [10].
Бастауыш сынып окушыларына арналган математика пэншде жагдаяттык есептердщ мысалдары мен оныц келесiдей максаттарга жету мYмкiндiктерiн усынамыз:
1. Ацша mYcmkm цалъттастъгру: Окушылар есептер аркылы акша туралы алгашкы бiлiмдерiн калыптастырады. Мысалы, «Эли дYкеннен ойыншык сатып алды. Ойыншыктыц багасы 500 тецге, ал Элиде 1000 тецге бар едь Элидщ канша акшасы калды?» деген есеп окушыныц кYнделiктi емiрде кездесетiн карапайым каржылык шешiмдердi тусшуше кемектеседi.
2. Шъиътди жоспарлау жэне YHeMdey: Жагдаяттык есептер балаларды шыгындарын жоспарлауга жэне Yнемдеуге Yйретедi. Мысалы, «Меруерт туган кYнiне арналган сыйлыкка 2000 тецге жинады. Ол сыйлык алуга 1500 тецге жумсады. ^алган акшасын кандай максатта пайдаланса болады?» деген есеп баланыц каржылык ресурстарын тиiмдi пайдалануды Yйретедi.
3. Бюджет mYcimdH дамъту: Бастауыш сыныпта балалар карапайым бюджета жоспарлауды Yйренедi. «Отбасындагы айлык кiрiс 100,000 тецге. Отбасы азык-тYлiкке 40,000 тецге, киiм-кешекке 20,000 тецге жумсайды. ^алган акшаны баска шыгындарга калай белсе болады?» деген сиякты есептер аркылы балалар отбасылык бюджета дурыс баскаруды Yйренедi.
^аржылык сауаттылыкты бастауыш сыныптардан бастап дамыту балалардыц болашакта акшаны тиiмдi баскаруына, каржылык шешiмдердi дурыс кабылдауына жэне жалпы экономикалык тусшшн калыптастыруга ыкпал етедi. Математика пэнi каржылык сауаттылыкты дамытудыц ец колайлы салаларыныц бiрi болып табылады. Сандык есептер аркылы балаларды акшамен, шыгындармен, жинактармен жэне бюджета жоспарлаумен таныстыру, каржылык шешiмдердi накты жагдаяттар аркылы тYсiндiру тиiмдi тэсiл ретiнде карастырылады. Бул жоба бастауыш сынып окушыларына каржылык сауаттылыкты математика сабагында емiрлiк жагдаяттар куру аркылы дамытуды максат етедi.
^орытындылай келе, жагдаяттык есептер куру аркылы окушылардыц каржылык сауаттылыгын арттыру аркылы олардыц болашакта ез каржысын дурыс баскаруына мYмкiндiк
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
береди Мундай есептердi математика сабагына енгiзy балалардыц математикалык жэне каржылык дагдыларын бiрдей дамытып, eмiрге дайын болyынa септiгiн тигiзедi. Сондыктан окyшылaрдыц каржылык сayaттылыFын кaлыптaстырyдa жагдаяттык есептер мацызды рeл аткарады жэне оны оку бaFдaрлaмaсынa енгiзy болашакка салыетан инвестиция деyге болады.
ПАЙДАЛАНFАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. KP нормaтивтiк кукыктык aктiлерiнiц акпараттык-кукыктык жYЙесi. Каржылык сayaттылыкты aрттырyдыц 2020-2024 жылдaрFa aрнaлFaн тужырымдамасы https://adilet.zan.kz/kaz
2. Казакстан Pеспyбликaсы ¥лттык Бaнкi. (2020). Цйржылыц сaуaттылыцты apmmbipy бойыншa оцулыцтйр. Алматы: ¥лттык банк баспасы.
3. Мадаминова К. Р. KaзaкстaндaFы каржылык сayaттылыкты aрттырyдыц мэселелерi мен болaшaFы // Каржы жэне экономика. - 2019. - № 3. - Б. 45-51.
4. ШaлFымбaев Г. Т. Экономишлыц тшмдшк жзж щржылъщ сaуaттылыц // Экономикалык зерттеyлер жyрнaлы. - 2018. - № 2. - Б. 89-97.
5. Мусиш Р. А. Жaстaрдыц щржылыц сaуaттылыгын aрттыру: мeктeп бaгдaрлaмaлaрынa erni3y // Бшм жэне Fbrnbrn. - 2021. - № 4. - Б. 102-109.
6. Шарафутдинова А.Н. Бизнес жэне кэсткерлж саласындагы царжылыц сауаттылыцтыц мацызы. - Мэскеу: Бизнес жэне басцару институты, 2018.
7. Lier, F.J. Financial Literacy and its Impact on Personal and Family Financial Management. -New York: Financial Education Press, 2017.
8. Бейсенова Ш.Т. Жастар арасында царжылыц сауаттылыцты арттыру багдарламаларыныц тшмдыШ. - Алматы: Жастар институты, 2022.
9. AймaFaнбетовa ЭД. Мaтeмaтикa пэнiндe жaгдaяттыц eсeптeрдi цолдaну йрцылы оцыту эдiстeмeсi. Астана: Фолиант баспасы. 2018
10. Жумабекова С. Т. К^оржылыц сaуaттылыц: мeктeп оцушылaрынa aрнaлгaн нусщулыц. Алматы: Мектеп баспасы. 2021
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
