CC BY
0БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ МАТЕМАТИКАЛЫЦ ¥ГЫМДАРЫН МЭТ1НД1 ЕСЕПТЕР АРЦЫЛЫ ДАМЫТУДЫЦ МАЦЫЗЫ
УРАКОВА ЖАНСАЯ Н¥РЖАНЦЫЗЫ
Абай атындагы ^азак улттык университетi, Педагогика жэне психология институты,
«Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» мамандыгыныц 2 курс магистранты
^азакстан, Алматы к.
Аннотация: Мацалада бастауыш сынып оцушыларыныц математикалыц угымдарын мэттдт есептер арцылы дамыту мэселеЫне баса назар аударылды. Сонымен цоса, «¥гым», «Мэттдт есеп» у^ымдарына кещнен тYсiнiктеме бершп,галымдардыц квзцарастары мен ецбектерг царастырылды. Бастауыш мектеп жасындагы оцушылардыц математикалыц угымдарыныц цалыптасу барысы сипатталды жэне бастауыш сынып оцушылары мэттдт есептердi мецгерт, оны шыгара отырып осы аталган уёымдарды цалай тYсiнетiндiгi жвнтде айтылды. Сондай-ац, мYгалiмдерге бастауыш сынып оцушыларыныц мэттдт есептердi шыгара алу дагдыларын арттыру бойынша бiршама теориялыц мэлiметтер келтiрiлдi.
Жалпы айтцанда, мYzалiмнiц ЖYйелi басшылыгымен тYрлi эдштер мен теориялыц жумыстарды уйымдастыра отырып, бастауыш сынып оцушыларыныц есеп шыгаруга деген ынталары артып, ауызша есептеу дагдылары дамытатыны атап втiлдi.
Kmmmi свздер: мэтт есеп, угьш, жалпылау, ЖYйелеу, цолдану, мэселе, арифметикалыц амал
Annotation: The article focused on the problem of developing mathematical concepts of Primary School students through text problems. In addition, the concepts of concept"," text report " were widely commented on, the views and works of scientists were considered. The course of the formation of mathematical concepts of students of primary school age was described and how elementary school students understand these concepts, mastering and solving text problems. Teachers were also given some theoretical information on improving the skills of Primary School students in solving text problems.
In general, it was noted that with the organization of various methods and theoretical work under the systematic guidance of a Teacher, Primary School students become more motivated to solve problems and develop verbal calculation skills.
^аз1рп когамда айналамыздыц 6api математикага байланысты. Tirni, оныц дамып турган заманы десек те болады. ^ай саланы алсак та, барлыгында дерлш математиканы кездестiремiз. Сондыктан, математиканыц кайнар ^3i бастауыш сыныптан басталады. ^азакстанныц элемдеп бэсекеге барынша кабшетп, ец дамыган 30 мемлекеттщ катарына юру стратегиясыныц талаптарына сай, егемендi елдщ жас урпактарына сапалы бшм, саналы тэрбие беретш, Yлгiсi жасалып жаткан улттык мектептерiмiзде - жацашыл, шыгармашылык iзденiстермен ецбек ететш кэаби маман устаздарды ХХ1 гасыр децгешнде дайындау - бYгiнгi ^ннщ уакыт кYттiрмейтiн талаптарыныц бiрi. «Эрбiр елдщ келешегi - мектебiне байланысты...» деп, М.Жумабаев айтып кеткендей, тэуелаз ^азакстан Республикасыныц тарихи-элеуметтiк, мэдени-рухани болмысын дамытуга, когамдык эмiр мен улттык мектепт калыптастыруда устаздыц ецбеп зор.
Бастауыш мектеп кезещ - математикалык бшмнщ бастауы. Бастауыш мектепте математиканы окыту мен Yйретудiц теориясы мен эдютемесш дамытуда ^азакстандык галымдардан Т.Оспанов, Ш.^урманалина, ЖДайыцбаев секiлдi галымдардыц Yлестерiн айтуга болады.
Бастауыш сынып окушылары математикамен таныса бастаганда алгашкы угымдар туралы бiлiм алады. Мэселен, жиын, карапайым геометриялык фигуралар, амалдар угымдары,
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
2022 - 5.94 PEDAGOGICAL SCIENCES
катынастык угымдар т.с.с. Жалпы, угым ce3i карастырылатын объектшщ немесе кубылыстыц ерекше касиеттерш сипаттайды. Мысалы, тертбурышты алар болсак, оньщ терт бурышы, терт кабыргасы болады.
¥гым - ете кYPделi логикалык категория. Кез келген математикалык угым - табигатта бар заттардыц белгшерш абстрактiлеу аркылы пайда болады. Галым, академик Э.Нысанбаевтыц ецбектершде: «Математика заттардыц езш емес, сол заттардыц бейнес болатын белгiлерiн жэне абстрактiлi курылымын, сонымен коса функцияларын зерттейдi.Математика абстрактш объектiмен тiкелей катынаста болады. Математикалык объектi материалдык объектiнiц дэл eзi емес, оныц кYPделi абстракция нэтижесшде болатын кeшiрмесi, бейнесi, ягни, абстрактш объекта нYкте, тYзу, сан, жиын, фигура т.б.» Мэтiн есептердi де орындау барысында берiлген сeздердiц, мысалы, агаштыц сапасына емес санына мэн беремiз, оныц узын немесе кыска екендiгi мацызды болмайды, кeлiктердi алсак, олардыц тYсiне емес, аракашыктыгына назар аударамыз.. Осылайша абстракциялау нэтижесiнде математикалык угымдар пайда болады. Математикалык угымдар - математика Yшiн нактылыкты бiлдiредi.
Окушылар кандай да бiр математикалык угымдарды тYсiну Yшiн келесiдей кезецдерден eтедi (1-сурет):
Кабьщщау, ...
л J Жалпылау, ,.
«ыну, есте „ J Колдану
1 J жуиелеу л J
сацтау '
Бастауыш сынып окушыларыныц математиканы оку кезiндегi басты киындыктары -мэтiн есептердi шыгару болып табылады. Мунда тек сандарды азайтып немесе косып кана коймайды, оны eмiрде тYсiнiп, колдана алуына база назар аударган жен. Осы туста математикада мэтiндi есептердiц алатын орны ерекше екенiн айта кеткен дурыс. Мэтiндi есептер аркылы окушылардыц ойлау кабшетш кецейтуге, практикалык жагдайлармен таныстыруга, сонымен катар тэрбиелiк жагына кещл белуге болады. Оку YДерiсiнде карастырылган математикалык бiлiмдердi мецгеру, оларды ю жYзiнде колдана бiлуге дагдыландыру Yшiн есеп шыгаруга Yйрету максат десек, мэтiндi есептердi шыгаруга Yйрету осы максатка жетуге эсерiн тигiзетiн эдю болып табылады.
Эрине, мэтiндi есептердщ негiзгi максаты алган бiлiмдi ю жYзiнде эр тYрлi жагдайларда колдануга Yйрету жэне бул бiлiктi эрi карай дамыту болып табылатыны белгш. Мэтiндi есептердi шыгару - математикалык бiлiмдi eмiрмен тыгыз байланыстыруга, сондай-ак окушылардыц eмiрден алган тэжiрибелерiн математиканы окып бiлуге кецiнен пайдалануга жэне мектепте алган бшмдерш ецбекпен байланысты iс-эрекеттерiнде колдана бiлуге кeмектеседi.
Мэтiндi есеп дегенiмiз - мэтiн аркылы бершген, тецдеу куруга негiзделген есептер болып табылады. Муны кейде мэселе есептер, кейде сездш есептер деп те атайды. КYнделiктi eмiрiмiзде кездесетш кез келген iстi орындау Yшiн карапайым математикалык есептердi шыгаруга тура келедь
Окушыларды мэтiндi есептердi шешуге Yйретудi бiрден есептi шешуден емес, есептердщ теориясын окытудан бастау жэне оларды есепт куруга Yйретуден бастау усынылады. Окушыларды элдебiр эдiске емес, жалпы эдю есептiц шартын куруга дурыс Yйрету. Мэтiндi есептердi шыгару 3 кезецнен турады. Бул белш кeрсетiп отырылган кезецдер езара тыгыз байланысты, эр кезецдеп жумыс непзшен муFалiмнiц басшылыгымен жYргiзiледi. Мэтiндi есептердщ шыгарылу кезецдерi мен жолдары (1-кесте)
I-кезец II-кезец III-кезец
Бiрiншi кезецде есептердщ Екiншi кезецде Yшiншi кезецде
карастырыльш OTbpFaH окушыларды есептердiц карастырылып отырган
TypiH шыFаруFа карастырылып отырган тYрдегi есептердi шыгара
дайындык жасайды. Бп тYрiн шыгарумен бiлу бiлiгiн
осы кезецде осындай таныстырады. Мунда калыптастырады.
есептердi шыFарFанда балалар бершген мэлiкеттер Окушылар бул кезецде
амалдарды тацдап мен iзделiп отырган накты мазмунына
алатындай мелiметтер арасындагы карамастан, карастырылып
байланыстарды игерулерi байланысты тагайындауга отырган тYPдегi кез келген
тшс. жене осыныц непзшде есепт шыгаруды Yйрене
арифметикалык амалдарды бiлулерi тшс, ягни олар осы
тацдап алуга Yйренедi, ягни тYPдегi есептердi шыгару
олар есеп тYрiнде тэсiлiн жинактап корыта
ернектелген нактылы бiлулерi керек.
жагдайдан тиiстi
арифметикалык амалды
тацдап алуга Yйренедi.
Осындай жумыстыц
нэтижесшде окушылар
карастырылыл отырганга
уксас есептердi шыгару
тэсiлiмен танысады.
Ресейлш талым Н.Б.Истомина математикада "тапсырма" угымы эдетте арифметикалык мэтiндi есептерге катысты колданылады деп тужырымдайды. Олар накты объектшер арасындагы сандык катынастарды керсететш мэтш тYрiнде тужырымдалады. Мэтiндiк есептер - бул жагдайдыц кандай да 6ip компонентiне сандык сипаттама берудi, оныц компоненттерi арасында кандай да бiр катынастыц болуын немесе болмауын аныктауды немесе осы катынастыц тYрiн аныктауды талап ететш табиги тiлдегi кейбiр жагдайдыц сипаттамасы.
Кез-келген мэтiндiк есеп ею белiмнен турады: шарттар мен талаптар (сурак). Шартта объектшер туралы жэне объектшщ деректерiн сипаттайтын кейбiр шамалар, осы шамалардыц белгiлi жэне белгшз мэндерi, олардыц арасындагы катынастар туралы мэлiметтер сакталады. Есептiц сурагына токталар болсак - ненi табу керектшн керсету. Оны сейлеммен немесе сурак тYрiнде бiлдiруге болады ( Мысалы: \шбурыштыц ауданын табу" немесе "т1ктертбурыштыц ауданы кандай?»). Сонымен коса, мэтшдш есептi шыгару барысында суреттер мен сызбалар колданылады. ^арапайым, 2-сыныптыц есебше токталайык:
«Дене шыныктыру сабагында улдар 8 окушы, ал кыздардыц саны одан 3-ке артык болды. Дене шыныктыру сабагында барлыгы неше окушы болды?»
- Mys^iM: Бiрiншi есепт окимыз. Есепте не жайлы айтылган?
- Оцушылар: Дене шыныктыру сабагындагы улдар мен кыздар жайлы айтылган
- MYzалiм: ¥лдардыц саны канша?
- Оцушылар: 8
- MYzалiм: ^ыздардыц саны канша?
- Оцушылар: Белпаз
- MYzалiм: Белгiсiз сурактыц жауабын табу Yшiн есептiц жазылуын орындайык:
Шарты:
¥лдар- 8
^ыздар - ? 3-ке артык
Барлыгы - ?
- МY2алiм: Балалар, артык дегенде кандай амалды колданамыз?
- Оцушылар: ^осу амалын
- МYzалiм: Демек, 8 санына 3 санын косамыз
8+3=11
- Мугалгм: ^ыздардыц санын таптык. Енд^ барлык окушылар санын табу Yшiн не iстеймiз?
- Оцушылар: ¥лдар мен кыздар санын косамыз
Шешуг 1) 8+3=11
2) 8+11=19
Жауабын жазамыз. Жауабы: Барлыгы 19 окушы
МуFалiм осындай есептердi жиi жэне жYЙелi тYPде колданган жагдайда, окушылар оны тезiрек мецгередь Сабак барысында тэсiлдердi колдана отырып, есептi ауызша шыгаруга дагдылана бастайды. Бастапкыда осындай мэтшдеп есептер берiлгенмен, кейiнiрек есептер ^рделене бастайды.
Дорыта келе, мэтш немесе мэселе есептерi бастауыш сынып окушыларына кYнделiктi eмiрдегi сауаттылыктарын дамытуга, жылдам ойлауга, ауызша есеп шыгаруга дагдылануга Yйретедi.
Мэтiн есептердi шешу-ойлауды дамытатын жаттыгулар. Математика негiздерiн мецгеру есептi шешпестен жэне талдаусыз мYмкiн емес, бул математиканы бiлу тсзбепндеп мацызды буындардыц бiрi болып табылады, сабактыц бул тYрi математиканы окуды белсендiрiп кана коймай, оны терец тYсiнуге жол ашады. Белгiлi бiр математикалык есептщ шешiлу барысын тYсiну бойынша жумыс баланыц ойлауын дамытуга сертн бередi. Мэселелердi шешудi ез алдына максат деп санауга болмайды, олардан теориялык ережелердi терец зерттеу куралын жэне сонымен бiрге ойлауды дамыту куралын, коршаган шындыкты тYсiну жолын, элемдi тYсiнуге апаратын жолды керу керек.
1. Ведилина Е.А Обучение решению текстовых задач учащихся начальной школы. -Павлодар. 2006.
2. Этепкалиев С. Окушыларды мэтiндi есептердщ магынасын талдауга Yйрету. //Математика жэне физика. №4 - 2002.
3. Шевкин А. В. Материалы курса «Текстовые задачи в школьном курсе математики»: Лекции 1 - 4 / А. В. Шевкин. - М.: Педагогический университет «Первое сентября», 2006. - 88 с.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
