CC BY
10ЖОБАЛАУ ЭД1С1 АРЦЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ ЦАРЖЫЛЬЩ САУАТТЫЛЫГЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ
САЛГАРАЕВА ГУЛАЙЫМ ИБРАГИМОВНА
, ^азак улттъщ кыздар педагогикалык университетшщ ага окытушы, педагогика жэне психология магистрi, Алматы, ^азакстан
ЖАГЫПАРОВА ДИЛЬНАРА, Ж¥МАШ СЫМБАТ, ИМАНГАЛИ АРУЖАН
^азак улттъщ кыздар педагогикалык университетшщ 6В01301»- Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа мамандыгыныц 3-курс
студенттерi, Алматы, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацалада бастауыш сынып оцушыларыныц царжылыц сауаттылыгын цалъттастыруда жобалау эд1с1н цолданудыц мацыздылыгы, тшмдшт жэне тэж1рибелт царжы аспекттер1 талцыланады. Зерттеу барысында жобалау эд1с1н1ц квмег1мен оцушыларга нацты вм1рлт царажат мэселелерд1 шешуге багытталган жобаларды эзгрлеу усынылады. Бул эдгс оцушылардыц сыни ойлау, проблемаларды шешу жэне дербес царжылыц шеш1мдер цабылдау цабшеттерт жетшд1руге ыцпал етед1. Мацалада царжылыц сауаттылыцты жобалау эд1с1 арцылы дамытудыц артыцшылыцтары, оны цолданудыц ерекшелттерг жэне тшмдштн арттыру жолдары царастырылады.
Клт свздер: царжылыц сауаттылыц, жобалау эд1с1, бастауыш сынып оцушылары, царжылыц бшм, сыни ойлау, царжылыц шешгмдер.
БYгiнгi элемде каржылык сауаттылык - eмiрдiц мацызды жэне кажетп дагдыларыныц бiрi. Бул тек ересектерге гана емес, сондай-ак балаларга да ерте жастан Yйрегiлуi тшс неггзп бшмдер катарына юредь
Балаларга каржыны баскаруды, жоспарлауды жэне Yнемдеудi Yйрету олардыц болашактагы табысты, туракты жэне саналы азамат болып калыптасуына Yлкен ыкпал етедi. Сондыктан бастауыш сыныптан бастап каржылык сауаттылыкты жобалау эдiсi аркылы калыптастыру ете езекп болып саналады. Казакстан Республикасыныц «Бшм туралы» зацында бiлiм беру мазмунын жацартудыц жэне жеке тулганыц eмiрге кажетп дагдыларды калыптастырудыц мацыздылыгы керсетшген. Бастауыш сынып окушыларыныц каржылык сауаттылыгын калыптастыру балаларды элеумегтiк жэне экономикалык eмiрге дайындауга багытталган, бул зацныц талаптарына сай келедi. Зацныц талаптарына сэйкес бiлiм беру мазмуны окушылардыц жеке, кэсiби жэне элеумеггiк кузыреттерш дамытуга багытталуы тиiс, ал каржылык сауаттылык- осы кузыреттшктердщ мацыздыбeлiri. Сонымен катар, КР «Каржылык сауаттылыкты арттыру» стратегиясы халыктыц барлык санаттарына каржылык бшм берудi камтамасыз етудi кездейдь Бул стратегияныц бiр багыты ретшде балалар мен жасeспiрiмдердiц каржылык сауаттылыгын арттыру белгшенген. Жобалау эдiсi аркылы бастауыш сынып окушыларына каржылык сауаттылыкты Yйрету осы улттык стратегиялык кужаттыц талаптарына сай келедi, себебi ол балаларды каржылык жагдайлармен ерте жастан таныстырып, оларды болашак каржылык шешiмдерге дайындайды. Елiмiздiц экономикалык жэне элеуметпк турактылыгын камтамасыз ету максатында мундай дагдыларды ерте жастан дамытудыц мацыздылыгы жогары.
Каржылык сауаттылык - бул кез келген адамга кажет мацызды дагдылардыц бiрi. Казiргi жаhандану жэне нарыктык экономика заманында каржылык бшм ерте жастан бастап берiлуi тшс. Бул окушылардыц акшаны дурыс баскаруга, каржылык шешiмдер кабылдауга жэне жеке каржы мэселелерiн тиiмдi шешуге дайындыгын арттырады. Бастауыш сынып окушыларына каржылык сауаттылыкты калыптастыру, непзшен, каржылык угымдармен таныстырып кана
коймай, оларды eMipre енпзуге, тYрлi каржылык жагдаяттарды тусшуге жэне дурыс шешiм кабылдауга дагдыландыруды кeздeйдi.
^аржылык сауаттылы; - бул жеке тулганыц каржылык ресурстарды тиiмдi баскару, инвестициялы; шeшiмдep кабылдау, тэyeкeлдepдi багалау жэне каржылык жоспарлау кабшеттерш камтамасыз eтeтiн, каржы саласындагы непзп угымдар мен процестер туралы бшмдер мен тэжipибeлiк дагдылардыц жиынтыгыДаржылык сауаттылы; - окушыларга акшаны баскару, каражаттык шeшiмдep кабылдау жэне eмipлiк каржылык дагдыларды калыптастыру Yшiн кажeттi бшм мен машыктарды дамыту пpоцeсi.
Бастауыш сыныпта окушыларды каржылык сауаттылыкпен таныстырудьщ тиiмдi эдютершш бipi - жобалау. Бул эдiс балаларды шынайы eмipдeгi каржылык мэселелермен бетпе-бет кeздeстipiп, оларды шешу жолдарын iздeyгe багыттайды. Жобалау эдiсi аркылы окушылардыц каржылык сауаттылыгын калыптастыру - оларды тэyeлсiз ойлауга, ез бeтiншe эрекет етуге жэне шыгармашылык шeшiмдep кабылдауга Yйpeтeдi. Бул эдiс теориялык бiлiмдi тэжipибeмeн уштастыра отырып, балалардыц каржылык мэсeлeлepдi терец тусшуше ыкпал eтeдi.
^азipri заманда каржылык сауаттылыктыц eзeктiлiгi - эpбip адамныц eмipiнe кажeттi мацызды дагдылардыц бipi. Бул тек ересектерге гана емес, балаларга да катысты. Ерте жастан каржылык сауаттылыкты дамыту болашакта олардыц каржылык киындыктарга тап болмауына, дурыс шeшiмдep кабылдауына, Yнeмшiлдiк пен жауапкершшкке дагдылануына кeмeктeсeдi. Осы тургыда бастауыш сынып окушыларыныц каржылык сауаттылыгын калыптастыру аса e3eKri болып табылады, ал жобалау эдiсi бул бiлiмдi игepyдiц тиiмдi жолы peтiндe колданылады.
Шeтeлдiк жэне отандык галымдардыц зepттeyлepi каржылык сауаттылыкты ерте жастан калыптастырудыц мацыздылыгын растайды. Мысалы, Анетте Прайс (Annette Price) -каржылык сауаттылыкты ерте жастан калыптастыруды жактайтын американдык галымдардыц бipi. Ол e3 ецбектершде былай деп жазып кеткен: « ^аржылык сауаттылыкты бала кезден мецгеру - олардыц болашакта каржылык жауапкершшкп толыкканды сeзiнiп, акшаны баскару кабшеттерш дамытуына жол ашады».Ол eзiнiц ецбектершде каржылык бшмшц балаларды тек акшаны Yнeмдeyгe гана емес, сонымен катар акшаны тиiмдi жумсауга, Yйpeтeтiнiн атап eтeдi.
^азакстандагы экономикалык бiлiм беру саласындагы жeтeкшi галымдардыц бipi Жанат Кенжебаев та каржылык сауаттылыкты калыптастыруды бала кезден бастап дамытудыц мацыздылыгын атап eтeдi. 0з eцбeгiндe Ж. Кенжебаев былай деп жазады: «^аржылык сауаттылыкты бастауыш сыныптан бастап Yйpeтy балаларды eз шыгындарын жоспарлауга, акшаны Yнeмдeyгe жэне жауапты каржылык шeшiмдep кабылдауга YЙpeтeдi» .
^азipri тацда каржылык сауаттылыкты дамытуга арналган дэстYpлi тэсiлдepмeн катар, жобалау эдiсiн колдану бiлiм беру жYЙeсiндe мацызды багыттардыц бipi ретшде карастырылып отыр. Бул зерттеудш басты максаты - жобалау эдiсiн колдана отырып, бастауыш сынып окушыларыныц каржылык сауаттылыгын калыптастыруга арналган эдютемеш эзipлey жэне оныц тшмдшшн багалау.
Тэжipибeлiк тапсырмалар орындау. Окушыларды кYндeлiктi eмipдeгi каржылык жагдайларга катысты тапсырмалармен айналыстыру кажет. Мысалы, балаларга eздepiнiц жеке бюджeттepiн курып, акша жумсау мен жинау стратегияларын жасап ^руге мYмкiндiк беру мацызды. Олар осы аркылы каржылык жоспарлау, жауапты шeшiм кабылдау сeкiлдi дагдыларды мецгередь
Ойын тYpiндe каржылык сауаттылыкты дамыту. Бастауыш сынып окушылары Yшiн ойын аркылы оку - ец тиiмдi эдiстepдiц бipi. Окушыларды «ДYкeн ойыны», «Банк ойыны», «Инвестиция элeмi» сиякты каржылык ойындар аркылы YЙpeтyгe болады. Бул ойындар аркылы олар каржылык операцияларды дурыс жоспарлауды жэне баскара бiлyдi YЙpeнeдi.
^аржылык сауаттылыкты дамытуга арналган жобалар балалардыц карапайым каржылык угымдармен танысуына ыкпал eтeдi, мысалы: акша, бюджет, юрю пен шыгыс, Yнeмдey, сатып
алу, банк к;ызметтер1 т.б. Жобалау эдiсi осы угымдарды тусшуге жэне оларды eмiрде к;олдануга кeмектеседi.
Бастауыш сынып окушыларына арналган жобалар:
"Менщ арманымдагы дукен" жобасы
Бул жоба аясында балалар ез арманындагы дYкендi жобалайды. Олар ездерше кажета тауарларды тацдап, дYкеннщ бюджет мен кiрiс-шыFысын есептейдi. Осылайша, балалар ез бетшше жоспарлау жэне есептеу даFдыларын дамытады.
"Отбасылык бюджет" жобасы
Бул жоба отбасылы; бюджета куруFа баFытталFан. Окушылар ез отбасыларыныц ай сайыеты шыFындары мен кiрiстерiн есептеп, акшаны Yнемдеудщ жолдарын iздейдi. Жобаньщ нэтижесiнде балалар отбасылы; каржыны тиiмдi баскарудыц негiздерiмен танысады.
Балалардыц каржылык сауаттылыFын дамытуFа арналFан жобаларды одан эрi толыктыруFа болады:
"^аржылык ойындар" жобасы
Бул жоба аясында балалар каржылык такырыптардаFы Yстел ойындарын ойнайды немесе мобильдi косымшалар аркылы виртуалды экономикада тэжiрибе жинайды. Ойын барысында олар акша айналымын, сауда жасау, жинактау жэне инвестициялау сиякты непзп уFымдармен танысады. Мысалы, «Монополия» ойыны аркылы балалар сатып алу-сату, жалFа беру жэне шыFындарды баскару даFдыларын мецгередi.
"Менiц алFашкы жинаFым" жобасы
Бул жоба балаларFа жинактау мэдениетш калыптастыруFа баFытталFан. Окушылар eздерiнiц белгш бiр максатка (мысалы, велосипед немесе ойыншык сатып алу) акша жинау жоспарын курады. Жобаныц барысында олар жинактау Yшiн уакытты калай дурыс жоспарлау, шы^ындарды кыскарту жэне акшаны артык жумсамау туралы акпарат алады.
"Менiц арманымдаFы саяхат" жобасы
Бул жоба балаларFа eздерiнiц арманындаFы саяхатты жоспарлау аркылы каржылык сауаттылыкты дамытуFа мYмкiндiк бередi. Окушылар саяхаттыц барлык шыFындарын (жол, KOнакYЙ, тамак, экскурсиялар жэне т.б.) есептеп, сол Yшiн кажета каражатты жинау жоспарын жасайды. Осылайша, балалар ез армандарына жету Yшiн каржылык тэртiптi Yйренедi.
Бул жобалар балалардыц тек каржылык уFымдармен танысуына Fана емес, сонымен катар оларды eмiрде тиiмдi колдануFа да Yйретедi.
Жобалау эдiсi аркылы бастауыш сынып окушыларыныц каржылык сауаттылыFын калыптастыру казiрri бiлiм беру жYЙесiнде мацызды басымдыктардыц бiрi болып табылады. Бул эдю тек теориялык бiлiм берш кана коймай, окушыларды тэжiрибелiк тапсырмалар мен шынайы eмiрдегi каржылык жаFдайларды талдауFа итермелейдi, олардыц eмiр бойы пайдалана алатын мацызды даFдыларын калыптастырады.
^аржылык сауаттылыктыц ерте жастан берiлуi — балаларды жауапты каржылык шешiмдер кабылдауFа, болашактаFы табысты жеке жэне коFамдык eмiрге дайындаудыц алFашкы кадамы. Бастауыш сыныпта калыптаскан даFдылардыц мацыздылы^ы орасан, eйткенi бул кезецде балаларда туеталык касиеттер мен даFдылардыц iргетасы каланады. Окушылардыц акшаFа деген кезкарасын дурыс калыптастыру, олардыц табысты каржылык баскару даFдыларын дамыту, каржы ресурстарын утымды жоспарлау кабiлетiн жетiлдiру -муныц барлыFы баланыц эрi караЙFы eмiрiне тiкелей эсер етедi.
Осылайша, каржылык сауаттылыкты жобалау эдiсi аркылы бастауыш сыныпта калыптастыру - бул тек пэндш бшм беру Fана емес, eмiрлiк мацызды даFдыларды YЙретудiц инновациялык тэсiлi. ^аржылык сауаттылык казiрri заманда аса кажет касиетке айналып отыр, сондыктан оны бастауыш сыныптан бастап окыту - окушылардыц болашактаFы каржылык турактылыFына кепiлдiк беретiн мацызды кадам. Окыту процесiне жобалау эдiсiн енгiзу аркылы бiз балалардыц каржылык сауаттылыкты ерте жастан мецгеруше ыкпал етш кана коймай, олардыц eмiрлiк табысты болуына жол ашамыз. Бул, сезаз, болашак урпактыц саналы жэне каржылык жаFынан сауатты болуына септшн тигiзедi.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. ЖYнiсова, Э. К. (2019). Жобалау эдiсi: бастауыш сынып окушыларыныц сыни ойлау кабшеттерш дамыту жолдары. Педагогикалык гылымдар жэне практика,, 56-61. https://bilimger.kz/108281/
2. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2000000338
3. Бектемисов, К. (2017). ^аржылык сауаттылык непздерг Окушыларга арналган оку куралы. Алматы: Оку баспасы.
4. «Journal of Economic Education», 2017.
5. «^азакстандагы каржылык сауаттылык непздерЬ», Алматы, 2019.
