CC BY
44Педагогическая наука и практика
Б.Б. Галимжанова,
Таран селосы №1 орта мектеп бастауыш сынып л/} sa.iiMi
He?ii?i свздер: оцушы, шыгармашылык, арт-терапия, цабтет
Ключевые слова: ученик, творчество, арт-терапия, способности.
Keywords: student, creativity, art therapy, ability
CS
S I
<c
m
о
СП
à w О
Л
U О
w =Г О
CL С
ш ¡3
X X
о S
=г
<с
m
о
X х s
бастауыш сынып сщушыларыныц
шыгармашыльщ цабыеттерш
арттыруда арт-терапияны цолданудыц мацыздылыгы
Ацдатпа
Макал ада бастауыш сынып окушыларынын шыгармашьшьщ кабшеттерш дамыту мэселелершщ езектшп усынылады. Осы мэселеш шешу уиин жаца технологияларды пайдалану, соньщ ¡шшде арт-технологияларды колдану жайлы айтьшады. Оны кол да ну суреттелген.
Аннотация
В статье представлена актуальность проблемы развития творческих способностей учащихся начальных классов. В связи с решением этой проблемы важно использование новых технологий, в том числе арт - технологии. Описано её использование.
Annotation
The relevance of primary school pupils' creative abilities is shown. The importance of new technologies including art-technology is approved. How to use Art-therapy is described.
Бастауыш мекгепте бшм алу уакыты - бул окушы тулгасы-ньщ, санасыньщ дамуы куатгы журетш, ерекше кунды, кайталан-бас кезец. Сондыктан бастауыш бшм беру -уздшаз бшм берудщ алгашкы баскышы, киын да жауапты жумыс. Бастауыш мекгепте балага бшм 6epin кана коймай, оны жалпы дамыту, сейлеу, кор-шаган орта туралы дурыс козкарас калыптастыру, ойын дурыс ай-туга, дэлелд1 сейлеуге уйретедг
Ел1м1здщ егемещцк алуымен байланысты элеуметпк - эко-номикальщ жэне рухани салаларда кептеген езгерютер болып жаткандыгы баршага аян. Солардьщ 6ipi - бшм беру жуйесш-деп жаца технологиялармен окыту. Кдзакстан Республикасыньщ Бшм туралы Зацында педагог кызметкерлер окушьшардьщ мем-лекетпк бшм беру стандартында коздеген децгейден темен емес бшм алуын камтамасыз етуге жеке шыгармашьшьщ кабшеттерш дамуы уиин жагдай жасауга мшдегп делшген [1]. Демек, мек-тепте алган бшм окушыньщ шыгармашьшьщ элеуетш арттыруга мумкшдш 6epin оны ешмд1, шыгармашьш, ез1ндш ойлауга уйре-Tyi тшс.
Бастауыш сынып окушыларыньщ шыгармашьшьщ кабшеттерш арттыру - бупнп тандагы езекп мэселелердш 6ipi. Шыгармашьшьщ - букш пршшк кез1, адам баласыньщ сейлей бастаган кезшен бастап, бупнп кунге дешн жеткен жепспктер1 - шыгар-машьшыктьщ нэтижесг Буган бую л хальщгык, жалпы жэне жеке адамньщ шыгармашьшыгы аркьшы келд1к. Эр жаца урпак езше дешнп урпактьщ кол жеткен жепслктерш менгерт кана коймай, ез ic-эрекетшде сол жепспктерд1 жаца жагдайга бешмдей, жетш-д1ре отырып, барльщ салада тацгажайып табыстарга кол жетюзедг Шыгармашьш тулганы тек шыгармашьш устаз тэрбиелей алады. Баланы шыгармашьш, бойында куш-куаты жеткшкп екендтне
^^ Педагогическая
сещцру - устаз бойындагы куд1ретп куш.
«Шыгармашылык» сезшщ терюш «шыгару», «ойлап табу» дегещц бшд1редк Демек, жана нэр-се ойлап табу деп туану керек. Философияльщ сезд1кте шыгармашьшьщ кайталанбайтын, тари-хи-когамдык мэш бар, жогары сападагы жана-льщ ашатын ¡с-эрекет деп тусшщршещ. Демек, шыгармашылык; дегешм1з - бул адамньщ ем1р шындыгында езш-ез1 тану га умтылуы, ¡зденуг Ом1рде дурыс жол табу уиин адам дурыс ой туй-¡п, ездЫнен саналы, дэлелд1 шеиимдер кабыл-дай 61 луге уйрену1 керек. Адам бойындагы ка-бшеттерш дамытып, олардьщ ешуше жол бермеу адамньщ рухани купин ныгайтып, езш-ез1 тануы-на кемектесед1 [2].
Окушылардьщ шыгармашьшьщ кабшеттерш артгыру мэселеа езшщтамырын адамзаттарихы-ньщ терещнен алады. Кене замандагы Антик дэу1рдщ езвде Платон, Аристотель, Сократ жэне Рим философтары Плутарх, Тацит, Квитилин сынды ойшылдар мен педагогтар окушылардьщ езвдш ой-тужырымын жасауы жэне олардьщ назарын 96 шыгармашылык; арнага буру уиин репродуктивт! жэне эвристикальщ эдютер жай-лы мэселелерге кещл белген. Кернекп психолог Л.С.Выготский шыгармашьшьщ деп «жацальщ» ашатын эрекетп атаган. Ал осы мэселеш терец зерттеген галымныц Я.А.Пономарев шыгар-машылыкты «даму» угымымен катар кояды. ©й-ткеш эрб1р жацальщ, эаресе интеллекгуалдыц тургьща болса, ол адамньщ психикасын «жаца» саналы децгейге кегеред1 деп есептейдг Бул пшр бупнп кунп б1р тугае педашгиканыц талаптары-на сэйкес келед1 [3].
Сондай-ак казактын кернекп педагог га-лымдары А.Байтурсынов, М.Жумабаев, Ж.Айма-уытов балалардыц кызыгушылыктарын тудыра отырып, шыгармашылык; ¡с-эрекетгерш дамы-туда кунды пшрлер айткан. А.Байтурсыновтыц оку-агарту саласындагы непзп кезкарастары оныц «Бастауыш мекгеп», «Кдзакша оку жай-ынан», «Мекгеп керектерЬ) атгы ецбекгерш-де айтьшган. Автордыц пшршше, бала бшмд1 тэжтрибе аркылы ез1 алуы керек, ал мундагы мугашмнщ к;ызмеп - балага орындалатын жу-мыс турлерш шагындап беру, койылган максатка жету уиин багыт-багдар берш отыру. Ол баланыц шыгармашылык; кабшетш арттыру максатын-дагы мугал1мнщ релше баса назар аударады [4]. М.Жумабаев ез1шц «Педагогика» деген ецбепн-деп: «....Бала затгарды, уксас сындары бойынша
ш
аука и практика ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^ топ-тоща белш уйренеш. Бул балага мысалдар-дан ереже-зац шыгарткызып уйрету сьщьшды ¡стермен болады», - деген пшр1 мацызды болып табылады. Демек, шыгармашылык; ¡с-эрекет, тэр-бие уд ерю н- де де, окыту удерюшде де ез бойындагы бшм, 61 л ¡к, дагдыны жаца жагдайга та-сымалдайтын, оларды жаца жагдайга бешмдейд1 [5]. Мугал1мшц бастауыш сынып шеберлЫ, оку материалыныц туашктшт, мазмундылыгы, окытуды уйымдастырудагы тшмд1 эдю-тэсшдер, мугашм мен окушы арасындагы жьшы карым-ка-тынас окушылардын шыгармашылык; кабшетшщ дамуына улкен сегтпн типзедг Бастауыш сыныпта сабактардын жогары децгейде егу1, окушылардын дамуы мен дайындыгына сэйкес эр турл1 эдютерд1 колдану, жеке ерекшелжтерш ескеру, сабакта турл1 танымдьщ тапсырмаларды мейшнше кещнен пайдалану окушьшарда оку ма-териалына деген кызыгушылыгын тудырады.
Жумыс турлерш шыгармашьшьщ сипатка ез-герпп, сабактан тыс уакытта ездтнен ¡зденш, белгш61 р оц нэтижеге жетуге багьптау ¡с-эрекет-тщ калыптасуына непз болады. Шыгармашьшьщ ¡с-эрекет жеке тулганыц туракты сапальщ белпа репнде окушынын жан- жакты дамуына жагым-ды ьщпал етед1, акьш-ой жэне адамгершшк куа-ты оныц ер1 к-жт гер1 н, ойлау, елестету кабшетш, эмоциясын белсенд1репн кызыкты интеллекгу-алдьщ ю-эрекетшде кер1шс табады [6]. Кдз1рп танда заман талабына сэйкес мектепт1ц бшм беру жэне тэрбие удерюшде окытудыц жаца тех-нологияларын колдану тек пэн мугашмдер1 гана емес сонымен коса педашг-психолог кызмепн-де де кажет етшедг Осы орайда соцгы жьшда- § ры педашг-психолог кызметшде колданылып ^ журген арт-терапия технологиясына токталып § етсек. Арт-терапия бейнелш енер аркьшы жан- < ныц дамуы мен емдеудщ табиги жэне колайлы м эдюг Арт-терапия термишн гьшымга 1938 жьшы д Адриан Хилл енпздг Арт-терапия - сурет тера- ^ пиясы, драмтерапия, библиотерапия, музыкате- д-рапия, кум терапиясы, ертеп терапия, битерапи- 2 ясы багьптарын камтиды. Арт-терапия агылшын щ тшнен ау- дарганда шыгармашьшьщ терапия ^ деген угымды бшд1редг Арт-терапияныц непзп К максаты окушыныц езш-ез1 керсету1 мен езш- К ез1 тануын енер аркылы дамыту. Арт-терапия- <с ныц элементпк жатгыгулары, шыгармашьшьщ О эрекеп окушыга ез1н тануга мумюнд1к беред1, д ез1шц карым-катынасын, буюл элемге жэне ^ айналасындагы адамдарга танытады. Окушы-
в; К х
<с
m
о
СП
w О
¡3
о о
W
=г
0
CL
с
ш ¡3
X
1
о
S =Г
<с
m
о х
х s
ньщ шыгармашылыгы - ол оньщ шынаиы емф кершюг Шыгармашьшьщ кабшет эрб1р окушы-ньщ табигатында болуы мумюн. Арт-терапия технологиясыньщ максаты барльщ адамды сурет-ии немесе муанииге айналдыру емес, оньщ максаты окушынын шыгармашьшьщ мумющцктерш пайдалана отырып, ¡иш кецш-куйлерш ашып керсетуге белсендшпн арттыру. Терапиядагы табандьшьщ окушынын ез кабшеттшгше сай жеке шыгармашьшьщ кабшеттшгш арттыруы-на кемектесед1, ез1нщ 61 р туынды жасап шыга-руына багыт-багдар берш, окушыньщ бойында жасырынып жаткан мумющцкгерш ашып корсету болып табылады [7]. Арт-терапия шектеуаз жэне психотерапияньщ барльщ багьптарында, педашгикада, элеуметпк жумыста жэне эр турл1 саладагы мамандар арасында кещнен колданыс тауып отыр. Себеб1 арт-терапия технологиясын тэжтрибеде колдану оте тшмдг Б1р1нииден, эр-61 р адам езш, ез сез1мш жэне ез1нщ жагдайын эуен, дыбыс, кимыл жэне сурет аркьшы керсете алады. Кейб1р адамдар уппн бул элемге ез1 туралы ез1нщ шыгармашьш адам екенш таны- тудьщ жалгыз гана эд1а болып табылады. Еюнии- ден, кеп колжепмд1 тэсш. Арт-терапия кеп каржыны кажет етпевд, арт-терапиядан сабак кез-келген кабинетге, топпен де, жеке де етюзшедг Уиинии-ден, арт-терапия ете кызыкты. Балалар ездер1 жа-саган дуниеден ракатгану сез1мше беленед1, олар оны бершп жасагандьщтан, кеб1 не се коркыныш сез1мшен, психологияльщ киыншьшыктардан ка-лай арылгандарын байкамайда калады.
Арт-терапия дегешм1з адамньщ шыгармашьшьщ жагдайын дамытып кана коймай, адамньщ бойындагы барльщ мумюндакп туанш ашуга да жагдай жасайды деген сез [8]. Осы эдют! бурыннан колданатын психолог М.В. Киселева ойын ойнаганда бала шындьщ пен киялдьщ шеп кайда екешн ойланбастан барлыгын шьшайы ка-бьшдайтынын жэне сонында не болатынын ойлан-байтындыгын, тек сол процестен кецш кегерепн-дтн, сол себепп бул процесс ол уппн терапияльщ больш табылатындыгын атап керсеткен [9]. Ягни, бастауыш сынып окушыларыныц шыгармашьшьщ кабшеттшгш артгыруда арт-терапия технология-ларын дамьпушы-тузегуии тренинггер кешешмен б1рге байланысгыра огырып, оку-тэрбие удерюш-де жуйел1 турде уйымдасгырып колданьш огырса жеке тулганы дамытуда улкен жепспкке жетуге болады. Мундай сабакгардыц ттмдшпн атап егсек: сабак курылымыныц уйымдастырылуы,
Педагогическая наука и практика ^^^^^^^^^^^^^^^^ сыныптагы окушьшардыц ic-эрекетш бакыла-
уга колаильшьщ, оку-танымдьщ тапсырмаларды орындаудагы ужымдьщ б1рлескен эрекетпц жузеге асуы, оку уакьпьшыц унемделуг Fылыми зертгеу-лерге суйенетш болсак, окушы шыгармашылыгын артгыруда «шыгармашьшьщ тапсырмалар» улкен рел аткарады. «Шыгармашьшьщ тапсырмалар» атауы педашгикада белгш, ею курамдас бел1кген турады.
Шыгармашьшьщты, б1ршшшен, окушылар дербес, ез бепмен ойдан жацаны курастырады; еюнииден, жагдай тудырушы материалдар даяр-лап, шыгармашыльщка икемдейтш ересек адамньщ катысуы карастырылады. Корыта айтканда, оку-тэрбие удерюшде арт-терапия технология-сын колдану аркылы бастауыш сынып окушы-лары бойындагы кабшетш керсетш, шыгармашьшыгьш шындайды. Ал шыгармашьшьщ кабшеттер киялдыц байлыгымен, ойлаудыц ерек-шелтмен, заттарга деген сындарлы кезкараспен жаца шеиим жэне идеяларды усыну мумющц-пмен, ез 6iл1 mí н, икемдшп мен дагдысын icKe асыру барысында ем1рлш белсендо устаным керсете б1лу1мен сипатталады.
Демек, бастауыш сынып окушыларыныц шыгармашьшьщ кабшеттерш артгыруда арт-терапия технологияларын колдану мацызды.
эдебиет
1. Кдзакстан Республикасыныц «Бшм тура-лы» Зацы. Астана, 2000
2. Курманалина Ш.Х., Педагогика /Ш.Х. Курманалина, Б.Ж. Муканова, Э. У Галымова, Р.К. Ильясова. - Астана, 2007. - 651 бет.
3. Выготский JI.C. Воображение и творчество в школьном /ЛС ВыготскийМ., "Просвещение", 1967.-93с.
4. Байтурсынов А. Шыгармалары / А. Бай-турсынов. Алматы: «Жазушы», 1989. - 320 бет.
5. Жумабаев М. Педагогика /М. Жумабаев. Алматы: «Рауан», 1993,- 154 бет.
6. Омарова P.C. Шыгармашьшьщ кы-зыгушылыкты калыптастыру технологиясы /P.C. Омарова. - Актебе, 2007. - 183бет.
7. Копытин А.П. Арт - терапия (хрестома-тия)/АИ Копытин СПб.: Питер, 2007. - 320с.
8. Теоретические и прикладные проблемы практической психологии. Часть 2/ Под ред. С.М. Джакупова. - Алматы, 2002. -157с.
9. Киселева М.В. Арт-терепия в работе с детьми/КиселеваМ.В. СПб.: Речь, 2008. - 160с.
