CC BY
17FTAXP 14.29.29
DOI: 10.52512/2306-5079-2021-86-2-42-53
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЬЩ ДИСГРАФИЯСЫН ТYЗЕТУДЩ ИННОВАЦИЯЛЬЩ ТЭС1ЛДЕР1
А.Ц. Цалиева , С. Ж. 0Mip6eK
Каза^ ^лттьщ кыздар педагогикальщ университет^ Алматы к., Казахстан e-mail*: kgera0208@mail.ru
Бастауыш сынып окушыларынын арасында жазу жэне оку дагдылары калыптаспаган балалардьщ саны едэуiр квбейгендiгi байкалады. Жазбаша сейлеу тiлiнiн "айрыкша" б^зылысы, ягни дисграфия бастауыш сынып окушыларынын мектеп багдарламасын игеруiне Yлкен кедергi келпред^ б^л белгiлi бiр уакытта бiркатар оку пэндерi бойынша бiлiм беру багдарламасын толык квлемде игеруге мYмкiндiк бермейдi, сондыктан дисграфияны аныктау жэне газету взектi мэселелердiн бiрi болып табылады. Макалада жазу YPДiсi нейропсихологиялык тургыдан карастырылган жэне жазу YPДiсiнщ арнайы кезендерi атап кврсетiлген. Жазу Yрдiсiнщ б^зылуына байланысты авторлардын берген аныктамалары талданган, дисграфиянын жiктелуi кыскаша сипатталган, жазбаша сейлеу б:рылыстарын уакытылы аныктау мен нейропсихологиялык кезкарасты ескере отырып, тиiстi тYзету ж^мыстарын эзiрлеудщ маныздылыгы атап втiлген жэне теориялык дерекквздердi талдау негiзiнде дисграфияны зерттеудщ заманауи кврiнiстерi мен болашак багыттары карастырылган. "Инновация" ^гымына аныктама бере отырып, дисграфияны тузетуде инновациялык тэалдердщ бiрi - мишык стимуляциясын колданудыц мацызы сипатталган, ягни'Ъа1атей"^"кешеншде жаттыгуларды орындау Yлгiлерi кврсетiлген. Макалада казак тшнде бiлiм алатын бастауыш сынып окушыларынын жазуында кездесетiн кателердi талдау непзшде жYргiзiлген аныктаушы жэне калыптастырушы тэж1рибенщ эдiстемесi мен нэтижесi сипатталады.
ТYйiн свздер: бастауыш сынып оцушылары, жазу Yрдiсi, дисграфия, инновациялыц тэсщ мишыц стимуляциясы, жазудагы "айрьщша" цателер.
К1ркпе
Акпарат агымынын Yнемi молаюы мен жанаруына байланысты когамды акпараттандыру кезещне оку тэрбие YPДiсiне, онын мазм^ны, эдютер^ ^йымдастыру формалары мен баскару турлерше сапалык т^ргыдан жана талаптар койылуда. Жалпы бшм беретш мектеп YPДiсiндегi оку мен тэрбиеге койылатын талаптарды орындау киыншылыктары бастауыш сыныптарда байкалса, олардын оку багдарламасын менгеру жолдары жылдан-жылга киындай тYседi. Себеб1, бшм жYЙесiнiн непздер1 - ойлау, практикалык операциялар, дагдылар бастауыш сыныпта калыптасады. Окытудын бастапкы кезещнде балаларда осы жYЙе калыптаспаган жагдайда теракты Yлгермеушiлiк орын алады. М^ндай киыншылыктарга келт1ретш тYрлi себептер болады. Арнайы эдебиеттерде аталган киыншылыктардын б1рше, органикалык генездеп психикалык функциялардын б^зылуы деп аныктама береди
Зерттеу взектшiгi: каз1рп уакытта, жалпы бшм беретш мектептщ бастауыш сынып окытушылары балаларда оку мен жазуда киындыктар пайда болганы жэне карапайым окыту эдютер1 непз1нде окытудын нэтиже бермегендш жвшнде айтып жатыр. Балаларда ана тшш пэн ретшде менгеруде киындыктар болганымен, математика жэне баска да пэндерд1 жаксы менгере алады. М^ндай киындыктар квбшесе, дисграфия, ягни жазбаша свйлеу тшшщ спецификалык б^зылысы непз1нде квршедь
Жазу б^л эртYрлi к¥рылымдык жэне функционалды компоненттердщ, квптеген психикалык функциялардын катысуымен юке асатын кYPделi, жYЙелi жэне ер1кт психикалык акт болып табылады. Жазу процес ауызша свйлеумен тыгыз байланысты жэне онын дамуы жеткшкт жогары денгей непзшде гана жYзеге асырылады. Алайда, ауызша свйлеудщ калыптасуы жазуды сэтп игерудщ алгышарттарынын б1р1 гана болып табылады.
Жазу б^зылуынын накты тетштерш аныктаумен катар, каз1рп уакытта жазбаша свйлеу тшш игеруде манызды рвл аткаратын свйлеу эрекетшщ жалпы функционалды механизмдерше квб1рек квщл бвлшдь М^ндай жалпы функционалды механизмдер ретвде ойлау операциялары, кабылдау,
есте сацтау, зешн, жалпы мшез-ц^лыцтыц цалыптасуы, реттеушiлiк жэне взiн-взi реттеу процестер^ ю-эрекеттщ мацсаты мен мотивтерi царастырылады.
Каирп уацытта жазбаша свйлеудi мецгеру процесшщ б^зылуы эртYрлi аспектiлерде царастырылады: клиникалыц, психологиялыц, нейропсихологиялыц, психолингвистикалыц, педагогикалыц. Бiрац, жазудыц б^зылуын тYзету мэселес элi де взектi болып цала бередi, себебi Казацстанда цазац тiлдi балалардыц жазбаша свйлеу тшшщ цалпын аныцтау бойынша зерттеулердщ аздыгы, дисграфияны тYзетудегi дэстYрлi тэалдердщ тиiмсiздiгi, оцушылардыц жазба ж^мыстарында дисграфиялыц цателер саныныц артуы, сондай-ац осы б^зылыс белгiлерi мен механизмдершщ кYPделенуiмен байланысты.
Дисграфия, орфографияны мецгерудеп б¥зушылыцтар,оцуда т^рацты Yлгермеушiлiк жэне баланыц т^лга болып цалыптасуындагы ауытцулардыц себебi болып табылады. Осыган байланысты логопедияныц взектi мiндеттерiнiц бiрi — дисграфияны тYзетудiц оцтайлы, инновациялыц тYзету жолдарын iздестiру.
Негiзгi бeлiм
Жазу YДерiсi - еркiн жазылган жазбаша мэлiмдеме немесе мэтiндi квшiру, тыцдай отырып жаздыру т^ргысындагы кYPделi психологиялыц акт болып табылады. Эрбiр жазу YДерiсiне квптеген жалпылама элементтер енедi. Жазуга мiндеттi турде белгш бiр тYрткi ыцпал етедi. Егер оцушыга айтылган свздердi немесе свйлемдердi (фразаны) жазу цажеттшп туса, мэ^цщ тыцдап болган соц тура сол цалпында д^рыс жазып шыгуы керек. Егер оцушы мазм^ндама немесе хат жазуы керек болса, онда алдымен жазылатын ойды тYЙiндеп алып, оны свйлемдерге бвлiп барып, алгашцы жазылатын ойды жинацтап алуы тиiс [1; 4].
Толыц свйлемге айнала алатын ойды сацтап цалумен цатар, шю свйлеу арцылы оны одан эрi свйлемнiц толыц ц^рылымына айналдыру цажет жэне оныц эр бвлiктерi вз тэрпбш сацтауы тиiс
[1; 5].
А.Р. Лурия «Очерки психофизиологии письма» атты жумысында жазудыц келесi арнайы кезецдерiн атап вттi:
- жазу процесшщ бiрiншi кезецi - жазылатын свздщ дыбыстыц ц^рамын талдау. Айтылган свздщ дыбыстыц ц^рамынан бiрцатар дыбыстарды бвлiп алу. Б^л алдымен бастапцы дыбысты, содан соц кейiнгi дыбыстарды бвлш алуды цамтиды. Дыбыстарды нацтылау, цазiрri сэттегi дыбысталган н^сцаларды нацты жалпыланган свйлеу дыбыстарына, ягни, фонемаларга айналдыру. Дыбыстыц тiзбектi талдау жэне сацтау, дыбыстыц опцияларды нацты фонемаларга бвлу жэне айналдыру, кYPделi жазу YДерiсiн жYзеге асырудыц алгашцы цажетп кезецi болып табылады. Жазу дагдысын дамытудыц бастапцы кезецiнде б^л YДерiстер толыгымен саналы тYPде втедi, артынша машыцтандырылган тYPде жYзеге асырылады.
- жазу процесшщ дыбыстыц талдаудан кешнп кезецiнде, тацдалган фонемалар немесе олардыц кешендерi визуалды графикалыц схемага аударылуы тиiс. Ягни, эрбiр фонема (дыбыс) тиiстi графемага (эрiпке) аударылу цажет. Егер алдын-ала дыбыстыц талдау жеткшкп тYPде нацты жYргiзiлсе, онда свйлеу дыбыстарын эрiптерге цайта тYрлендiру ерекше циындыцтар тугызбайды.
- Жазу процесшщ соцгы кезецi — жазылатын оптикалыц белгiлердi, ягни эрiптердi цажеттi графикалыц Yлгiлерге айналдыру. Колдыц цозгалысымен цатар кинестетикалыц бацылау жYзеге асырылады. Эрбiр эрiптi жазу Yшiн цажеттi цозгалыс дагдыларын дамыту алгашцыда арнайы саналы ю-эрекет тYрiнде болса, кейiнiрек б^л жеке элементтер бiрiктiрiледi жэне жазуды еркiн мецгерiп жаза бастайды [1; 5].
Осы кезендердщ кез келгеншщ б^зылуы немесе толыц дамымай цалуы, жазу YДерiсiнiц б^зылуына, ягни дисграфияга алып келедi.
Жазбаша свйлеу тшнщ б^зылуына арналган арнайы эдебиеттерде осы кезецге дешн терминологиялыц жагына жэне ауытцулардыц себептерiне, жазудыц б^зылуыныц аныцтамасына байланысты бiрдей квзцарас цалыптаспаган, сондыцтан авторлардыц ж^мысында дисграфияга эр-тYрлi аныцтама берiледi.
Р.И.Лалаева былай деп аныцтама бередк «Дисграфия - т^рацты жэне цайталанып отыратын цателердiц болуымен жэне жазу YPДiсiне цатысатын жогаргы психикалыц функциялардыц цалыптаспауымен аныцталган жазбаша свйлеу тшнщ жартылай б^зылуы» [2; 15] .
И.Н.Садовникова дисграфияны есту жэне квру цабiлетiнiц б^зылуымен жэне зияттыц твмендеуiмен байланыстырмайды, негiзгi белпс т^рацты "айрыцша" цателердiц бар болуы ретiнде кврiнетiн жазбаша свйлеу тшшщ жартылай б^зылысы деп сипаттайды [3; 4].
43
А.Л.С^отюк дисгpaфияны бaс ми ^бь^ыньщ дaмымaй цaлyмен, дисфункциясымен, ошaцтьщ зaцымдaнyмен бaйлaныстыpa отыpып жaзбaшa сeйлеy тшнщ жapтылaй бузылысы pетiнде a^i^ra^^i [3; 4].
A.H.^p^B дисгpaфия деп aцыл-ой мен сeйлеy тшшщ дaмyыньщ жеткiлiктi децгешне жэне Kepy мен естy кдбше'пнщ epескел бузылуыньщ жо^ь^ы^ цapaмaстaн, фонетитальщ жaзy пpинципiн бaсшыльщцa aлa отьфып, гpaфикaльщ еpежелеpге сэйкес жaзy дaFдылapын мецгеpе aлмayын aтaйды
[4; 86].
Kоpытындылaй келе, дисгpaфия - б^л невpологияльщ б¥зылayлap немесе психитальщ фyнкциялapдыц цaлыптaспayымен бaйлaнысты т¥paцты "aйpьщшa" цaтелiктеpмен сипaттaлaтын жaзy ^овдсш^ б^зылуы.
"Айpьщшa" цaтелеp, эдетте, емле еpежелеpiне бaйлaнысты емес цaтелеpдi бiлдipедi.
Дисгpaфия ^бшесе e3 мехaнизмдеpi 6ap тэyелсiз б^зушыльщ болып тaбылмaйды. Ол бaсцa бузылушыльщтьщ кepiнiсi pетiнде эpекет етедi. Сонды^ган, дисгpaфияны тYзетy ж¥мыстapы негiзгi б^зылысты ami^ray жэне оны тYзетyдi кeздейдi.
Оцyшылapдa жaзбaшa сeйлеy б¥зылыстapыныц белгiлеpi мен мехaнизмдеpi тypaлы эpтYpлi кeзцapaстapдьщ болуы, бузылушыльщтьщ бipнеше жiктелyi 6ap екендiгiн кepсетедi. 3p жiктеy дисгpaфияныц 6ip Faнa aспектiсiн ескеpедi, бapльщ жaFдaйлapды, б^зушыльщ ц¥PылымындaFы немесе белгiлеp кешенiндегi жеке комбинaциялapдыц бapльщ тYpлеpiн ^мти aлмaйды.
Бiз А.И.Геpцен aтындaFы СПМПУ логопедия кaфедpaсыныц цызметкеpлеpi жaсaFaн жэне Р.И.Лaлaевaмен нaцтылaFaн жiктеyге сYЙенемiз [5; 466].
Б^л жiктеyге сэйкес дисгpaфияны келесi тYpлеpге бeлiп цapaстыpaды:
- apтикyляцияльщ-aкyстикaльщ дисгpaфия;
- фонемдi тaнып бшудщ б^зылуы негiзiндегi немесе aкyстикaльщ дисгpaфия;
- тiлдiк тaлдay мен жинaцтayдыц б¥зылyынa негiзделген дисгpaфия;
- aгpaммaтикaльщ дисгpaфия;
- оптикaльщ дисгpaфия.
О.А.Токapевaныц зеpттеyi бойыншa, моторлы дисграфияга жaзy кезiнде цол цимыл-цозFaлысыныц циындь^ы, тездщ дыбыстыц жэне rapy мен мотоpлы бейнелеpi бaйлaнысыньщ б^зылысы тэн [5; 464].
Бiз моторлы (кинетикалъщ) дисграфияны кейiнгi кезендеп жaцa т¥жыpымдaмaлap т¥pFысынaн цapaстыpaмыз.
«Кинетикaльщ» дегенiмiз «цозFaлтцыш» мaFынaсын беpедi. Жaзy бapысындa цaлaмды сayсaцпен ¥стaп rçarn цоймaй, цолдыц, бшектщ, иыцтыц оpнaлaсyы жэне жaлпы дененi тiк ^CTay мaцызды. Жaзy Yшiн бipнеше сенсоpлыц жYЙелеpдiц Yйлесiмдi ж^мысы ^жет: вестибyляpльщ, пpопpиоцептивтi, тaктильдi, визyaлды, есту [6; 74]. Олapдыц ж¥мысындaFы бузушыльщ, эдетте, диспpaксияFa экеледi (мaцсaтты еpiктi цозFaлыстapды жоспapлay жэне жYзеге aсыpy кдбшетшщ б^зылуы).
Диспpaксия — б^лшьщ ет тонусыныц, пapaличтiц жэне бaсцa дa ayытцyлapдыц пaтологиясы болмaFaн жaFдaйдa, бaлaлapдaFы еpiктi, жоспapлы тYpде мaцсaтты бaFыттaлFaн цозFaлыстap сфеpaсыныц б^зылуы. Б^л эpтYpлi эpекеттеpдi (эсipесе, кYPделi) оpындay циындьщтapындa жэне Yйлестipy мэселелеpiнде кepiнедi [7; 104].
Жaзбaшa тYPде диспpaксия эpтYpлi жолмен кepiнyi мYмкiн:
■ дыбыстapдьщ aйтылyындaFы б^зылуымен бaйлaнысты эpiптеpдi ayыстыpy;
■ тездщ буындыц ц^ылымыньщ б^зылуы;
■ эpiптеp элементтеpiн толыц afl^^ay, жещлдету немесе цосылудыц болмayы, дэш^дщ жолaцтapы мен эpiптеpдiц мeлшеpiн ¥стaп т^у циындьщтapы.
Бiз дыбыстapдыц aйтылyындaFы б^зылуымен бaйлaнысты эpiптеpдi ayыстыpy apтикyляцияльщ-aкyстикaльщ дисгpaфияFa жaтцызaмыз. Жaзy кезiндегi ^здщ буындыц ц^ылымын б^зу екi тYpлi себептен болуы мYмкiн. Бipiншiсi apтикyляциялыц диспpaксия сaлдapынaн, екiншiсi жоFapы психитальщ функция pетiнде дыбыстыц тaлдay мен жишкгаудьщ б¥зылyынaн болуы мYмкiн. Erep бaлa ayызшa сeйлеy кезiнде тездщ буындыц ц¥Paмын б¥зсa, ондa б^л диспpaксияFa бaйлaнысты. Ал, бaлa жaзбa ж¥мыстapындa тек дayыссыз дыбыстapды бiлдipетiн эpiптеpдi жaзсa, ондa б^л дыбыстьщ тaлдay мен жинaцтayдыц б^зылуышн болaды.
Сощы эpiптеp элементтеpiн толыц aяцтaмay, жещлдету немесе цосылудыц болмayы, дэш^дщ жолaцтapы мен эpiптеpдiц мeлшеpiн ¥стaп т^у ^^ходы^^ы та^ты диспpaксияльщ компонента бiлдipедi. БaлaFa iлгектеpдiц, тaяцтapдыц eте кYPделi мотоpлыц бaFдapлaмaсын rç^Py
жэне жYзеге асыру киын болгандыктан, элементтер толык аякталмайды немесе байланыстар жогалады. Б^л процест б1рнеше жагдай киындатады:
- эрштер — абстрактшктщ жогары дэрежес бар символдар. Б1зд1н ^вдел^т вм1р1м1зде праксис кандай да б1р затка (бвтелкеш ашу, аяк кшмнщ бауын байлау, доп лактыру, ютап беттерш парактау т.б.) CYЙенедi. Жазу барысында «объект» рет1нде дыбыстын немесе буыннын акустикалык, кинетикалык бейнеш, жазбанын магыналык жагы кызмет етедь Сол себепл, балаларга б^л объектшерге CYЙену киынга согады.
- жазудын магыналык жагы — оны ауырлататын ек1нш1 фактор. Жазу непзшен Н.А.Бернштейн бойынша козгалыстарды ^йымдастырудын ен жогаргы денгешне жатады (Е денгеш). Б^л — ен кYPделi козгалыс, онын непзп аферентациясы магыналык жагы болып табылады, ягни, жазу кезiнде моторлык багдарлама магынага, жагдайга, адресаттын кYЙiне карай аныкталады. Мысалы, «сэлем» жэне «сэлеметшз бе?» свздерiнiн магынасы бiрдей болганымен, олардын моторлы багдарламасы (элементтер жиынтыгы) бiздiн кiмге жазганымызга байланысты [8; 52].
- балага тармактагы эрштердщ биiктiгiн бакылау манызды. Кенiстiк ^гымдарынын калыптасуы жауапты YPДiс болгандыктан, онын б^зылуы диспраксиянын белгiсi болуы мYмкiн. Кейбiр психикалык б^зылулар кезiнде бала шекараларды, онын iшiнде сызыктык шекараларды кврмейдi. Б^л б^зылыстарды бiр-бiрiнен ажырату Yшiн жан-жакты тексерудi кажет етедь
Дисграфиялык кателiктер тек свйлеу тшндеп бузылыстардын нэтижесiнде болмайтынын ескеру кажет. Олар:
- зешн шогырлануынын б^зылуы (бала эрiптердi немесе буындарды тастап кетедi, эрiптер элементтерш толык жазбайды);
- есте сактау кабiлетiнiн б^зылуы (бала эрiптердiн бейнесш ^мытып калуы, фразаны немесе сейлемдi жадында сактай алмауы);
- моторлы сферанын б^зылуы (артикуляциялык диспраксиянын салдары болып табылмаган жагдайда);
- есту кабшетшщ б^зылуы;
- квру кабшетшщ б^зылуы нэтижесiнде кврiнiс табуы мYмкiн.
Казак тiлiнде бiлiм алатын бiршама окушынын жазбаша свйлеу тiлiнде б^зылулар байкалады. Б^л жайында арнайы деректер аз. Дегенмен, Абай атындагы Каз¥ПУ-дын арнайы педагогика кафедрасы кызметкерлерiнiн К.К.6м1рбекова, М.М.Рахимова, Ж.Нурсеитова зертеулерiнде бiраз мэлiмеггер келтiрiлген. Мысалы, квмекшi мектеп окушыларынын жазу ж^мыстарында ен жиi кездесетш кателер - свздiн дыбыстык к¥рамынын б^зылуы, емленiн жэне тыныс белгшершщ кателерi. Мазм^ндама ж^мыстарда дэл сол кателер сакталган жэне грамматикалык кателердщ квбейгенi байкалады [9; 324].
Жогарыдагы мэлiметгердi тYЙiндей келсек, эртYрлi себептердщ ыкпалымен екi бала бiрдей кате жiберуi мYмкiн. Сондыктан, осы себептердщ эркайсысынын взiндiк тYзету ж^мыстарынын багыты бар.
Бастауыш сынып окушыларынын дисграфиясын тYзету ж^мыстарын талдауга катысты теориялык жэне практикалык мэселелердiн зерттелу жеткшкиздш, иннновациялык тэсiлдердi карастыруды кажет етедь
Инновациялык тэсiлдер туралы айтпас б^рын, онын магынасын ашып алу манызды. Б^л адамнын зияткерлiк iс-эрекетi, киялы, шыгармашылык процесi, внертабысы жэне рационализациясынын тYпкi нэтижесi. Инновация эркашан гылыми шыгармашылык аркылы жYзеге асырылатын зияткерлш кызмеггiн внiмi болып табылады. Педагогикадагы инновация - б^л окытудын жана эдiстерiн енгiзу.
Инновация эрдайым жана нэрсе болып табылмайды. Мысалы, ХХ гасырдын басында дамыган Монтессори немесе Вальдорф педагогикасы ^зак уакыт бойы элемдiк педагогикалык мэдениет Yшiн жаналык болган жок. Алайда, бiздiн елiмiзде олардын идеялары квптеген жылдар бойы таралмады, осы жYЙелердi енгiзу жэне тарату манызды элеуметпк-мэдени жаналыкка айналды. Б^л т^ргыда инновация-ретроновация [10; 14].
Педагогикалык инновация - б^л педагогикалык жYЙелердi, жеке эдiстердi, оку пэндерш, оку курстарын енгiзу жэне тарату. Педагогикалык инновация - педагогикалык кызметтеп жанашылдык, окыту, тэрбиелеудiн мазм^ны мен технологиясындагы взгерiс, олардын тиiмдiлiгiн арттыру максатында жасалатын эрекет [10; 14].
Педагогикалык инновациялар — б^л:
А) бшм беру ортасына жекелеген бвлштер, компоненттер жэне жалпы бiлiм беру жYЙесiнiн сипаттамаларын жаксарту максатында инновацияларды енгiзетiн взгерiстер;
45
Б) инновацияны игеру процесi (жана к¥ралдар, эдiстер, технологиялар, багдарламалар т.б.);
В) жана эдютемелер мен багдарламаларды iздестiру, оларды бiлiм беру процесiне енпзу жэне шыгармашылык т^ргыдан кайта ойлап жYЙелеу;
Квптеген инновациялар мен аныктамалардын пайда болуы оларды жiктеудi кажет еггi. Мысалы:
- техникалык инновациялар бшм беру саласында колданылатын м^ндай жанашылдыктар окытуда колданылатын эртYрлi техникалык бшм беру к¥ралдарына катысты;
- эдютемелш инновациялар окыту жэне тэрбиелеу эдютемес саласындагы инновациялар. Окытушы мен м^гатм, оку-тэрбие процесiн ^йымдастыру барысында жYзеге асады;
- ^йымдастырушылык инновациялар — енбект ^йымдастырудын жана нысандары мен эдiстерiне катысты жYргiзiледi;
- баскару инновациялары — вндiрiстi, ^йымдарды баскарудын к¥рылымын, эдiстерiн козгайды, койылган мiндеггердi шешудi жеделдету, женiлдету немесе жаксарту максатында баскару жYЙесiнiн элементтерш ( немесе т^тас алганда б^ш жYЙенi) ауыстыруга багытталган;
- экономикалык инновациялар — жоспарлау, ынталандыру жэне енбекакы твлеу жэне бiлiм беру кызметшщ нэтижелерiн багалау саласындагы он езгерiстердi камтиды [10; 18].
Сипатына карай, гылым мен практиканын инновацияга коскан Yлесiн теориялык жэне практикалык деп бвлуге болады.
Педагогикалык инновациялардын нэтижелiлiгi мен олардын ттмдшгш багалау дэстYрлi тYPде келесi критерийлер бойынша жYргiзiледi.
- жаналыгы;
- онтайлы педагогикалык инновациялардын тиiмдiлiк елшем^ м¥Fалiмдер мен окушылардын кYштерi мен к¥ралдарынын ж^мсалуын кажет етедi;
- нэтижелi инновация критерийi ретiнде м¥Fалiмдер кызметiндегi он нэтижелердiн белгiлi бiр т^рактылы^ын бiлдiредi;
- жеке м¥Fалiмдер мен тэрбиешiлердiн инновацияны шыFармашылык колдану мYмкiндiгi, тэж1рибеде расталып, сынактан етш, объективтi баFалаудан кейiн жаппай енпзуге ^сынылуы мYмкiн;
- инновациялык орта — мектептщ бiлiм беру процесше инновацияларды енгiзудi камтамасыз ететiн ^йымдастырушылык, эдiстемелiк, психологиялык сипаттаFы шаралар кешешмен бекiтiлген, белгiлi бiр моральдык-психологиялык жаFдай жасау.
БYгiнгi танда элеумеггiк-экономикалык кайта к¥ру жаFдайында мектеп пен арнайы бiлiм беру ^йымдарын жана тэалдер, идеялар, модельдер, педагогикалык технологияларсыз дамыту мYмкiн емес.
Окытудын инновациялык тэсiлдерi бшм беру процесiнiн репродуктивтi жэне проблемалык баFытына сэйкес келетiн екi негiзi карастырылады.
1. Инновациялар - оку процесш жанFыртатын, онын дэстYрлi репродуктивт баFдары шенберiнде кепiлденген нэтижелерге кол жетюзуге баFыггалFан жанFыртулар. Окытудын технологиялык тэсiлi, ен алдымен, окушыларFа бшм беруге, Yлгi бойынша эрекет ету тэшлдерш калыптастыруFа жэне жоFары тиiмдi репродуктивтi окытуFа баFыггалFан.
2. Инновациялар - дэстYрлi оку процесiн езгерту аркылы, зерттеу сипатын камтамасыз етуге, оку-танымдык iзденiс кызметiн ¥ЙымдастыруFа баFыггалFан трансформациялар. ОкытуFа тиiстi iздеу тэсш окушыларFа жана бiлiмдi ез бетшше iздеу тэжiрибесiн калыптастыруFа, оларды жана жаFдайда KOлдануFа, к¥ндылык баFдарларын дамыту мен YЙлесiмдi шыFармашылык кызмет тэжiрибесiн калыптастыруFа баFыггалFан [11; 7].
Бшм беру процесiнiн репродуктивтi жэне мэселеш шешу баFдары казiргi заманFы педагогикада, технологиялык iзденiсте екi негiзгi инновациялык тэсшмен ж¥зеге асырылады.
Бiз дисграфияны тYзетудiн инновациялык тэсiлдердiн бiрi ре^нде мишык стимуляциясын карастырдык. Мишык стимуляциясы - сейлеу мен баланын мшез-к¥лкын калыптастыруFа жауап беретiн, ми аймагын дамытуFа баFыггалFан физикалык жаггыFулар жиышъ^ы.
Мишыктын закымдану салдары туралы зерттеулер мишык моториканы да, танымдык жетiлудi де реггейдi деген т^жырымдарды колдайды. Кейбiр балаларда мишыктын юштер резекциясы мутизммен, дизартриямен, кез келген кенеттен болFан козFалыстардын токтап калуы жэне жеке т¥ЛFанын мiнез-K¥ЛKындаFы елеулi взгерiстерiмен, онын iшiнде апатиямен жэне эмоциялардын тез ауыткуымен сипатталады. Мишы^ы толык немесе жартылай закымданFан балаларда моторлы жэне танымдык кабiлеггердiн даму кезендерi кешiктiрiлiп жетiледi, ал кейбiр адамдарда жалпы интеллектуалдык б^зылулар байкалады. Осылайша, мишыктын закымдануы
квбшесе моторлы жэне танымдыц б^зылуларга экеледь Мишыцтыц зацымдануы ми цыртысыныц б^зылу децгейiмен бiрдей немесе одан да жогары болады [12; 989].
30 жылдан астам уацыт бойы цолданылып келе жатцан ц^рылгылардыц бiрi американдыц м¥Fалiм Билл Хуберт жасаган (Ва1-АУ18-Х) жаттыгуларына негiзделген. Ва1-АУ18-Х тиiмдiлiгiн растайтын алдын-ала мэлiметтер бар. Ол 300-ден астам жаттыгулардан тирады. Б^л жаттыгулар квбiнесе тепе-тецдiк тацтасында т^ру арцылы ц^м толтырылган цапшыцтармен жасалады [13; 2].
Адамныц мишыгында мидыц басца бвлштерше цараганда жYЙке жасушалары - нейрондар квп (50% - дан астам) жэне басца ми ц^рылымдарымен байланысы бар. Мишыц стимуляциясы мидыц басца аймацтарын, соныц iшiнде психикалыц дамуга жауап беретiн мандай бвлштерш, свйлеудi тYсiнуге жэне свйлеудi моторикалыц ^йымдастыруга жауап беретiн самай бвлштерш белсендiредi. Нейрофизиологтардыц аныцтауы бойынша, баланыц миы эдетте цозгалыста YЙренуге цабшетп. Мидыц вестибулярлыц жYЙелерi кез келген ю-эрекетте шешушi рвл атцарады. ^ жэне ^сац моториканы YЙлестiруге, свйлеуге, жазуга, оцуга, есептеуге цатысатын, мидыц барлыц негiзгi мYшелерi мен бвлiктерi арасында байланыс орнатуга квмектеседi [14; 54].
Мишыц стимуляциясы ерекше бiлiмдi цажет ететiн балаларды оцалтудыц тиiмдi эдiсi ретiнде, эртYPлi б^зылуларды тYзетуде кец цолданылады: психикалыц дамудыц тежелу^ зейiн жеткiлiксiздiгi жэне гиперактивтiлiк синдромы, мидыц минималды дисфункциясы, мшез-ц^лыц б^зылыстары, цозгалыс координациясыныц б^зылуы, диспраксия, дисграфия, дислексия, дизартрия, дислалия. Мишыц стимуляциясы багдарламасы тепе-тендiк тацтасындагы жаттыгулар жYЙесiне негiзделген. Жаттыгу физиотерапияга ^цсас. Тацтада бала бiр уацытта тепе-тецдiк сацтауга тырысып, н^сцаушыныц тапсырмаларын орындайды. Тацтаныц бетiнде арнайы тацбалар бар, ал платформаныц квлбеу б^рышы рокерлермен реттеледь Квлбеу децгейiнiц взгеруiне байланысты, цозгалыс жэне танымдыц дагдыларды YЙлестiру, визуалды-моторлыц координацияны дамытуга багытталган жаттыгулардыц кYPделiлiк децгейi взгередi [14; 55].
Багдарламаныц дамытуга арналган салалары:
- реттеушшк саласы - iс-цимыл багдарламаларын цалыптастыру; багдарламаны ^зац уацыт ^стап т^ру; зейiндi шогырландыру жэне ^стап т^ру; сыртцы багдарламаны интериориза,циялау жэне бацылау мYмкiндiктерiн арттыру; жагымсыз мшез-ц^лыцты тежеу мYмкiндiктерiн ныгайту;
- сенсорлы-моторлы сала - визуалды-моторлы YЙлестiру (цол-квз); ептшк, цозгалыс дэлдiгi, вестибулярлыц багдарламаларды жацсарту; моторлы багдарламаларды машыцтандыру; т^рацты тYрде ми сыцарлары арасындагы байланысты взара эрекеттестiру; сенсорлыц ацпаратты вцдеу жылдамдыгын арттыру;
- танымдыц сала - есте сацтау, свйлеу, цабылдау, ойлауды дамыту;
- квру жYЙесi - заттыц бейнесш бекiту; бацылау цозгалыстарыныц цалыптасуы мен ныгаюы; квру врiстерiнiц кецеюi бейнелердi визуалды елемеуден арылу, гемианопсия кезшде компенсаторлыц стратегияны цалыптастыру, квру врюшщ жогалуы, т^рацты дагдыларды цалыптастыру; алыс жэне жацын объект арасында ауысу, кецiстiк кврiнiстерiн цалыптастыру жэне ныгайту; квз б^лшыц еттерiн ныгайту, оцу жэне жазу дагдыларын дамыту;
- есту жYЙесi - свйлеу тшше жатпайтын дыбыстарды цабылдауды жэне вндеудi жацсарту, ыргац сезiмiн цалыптастыру (шю жэне сыртцы), ыргацты ажырата бшу, ыргац сезiмi мен цозгалыстардыц д^рыс орындалуын багалай алу;
- б^лшыц ет жYЙесi - цол б^лшыц ет гипертонусыныц твмендеуi, дене мYсiнiн жацсарту жэне ныгайту болып табылыды.
Материалдар мен эдктер
Бастауыш сынып оцушыларыныц жазбаша свйлеу тшшщ жагдайын аныцтау мацсатында Алатау ауданы, № 82 жалпы бшм беретiн мектептiц бастауыш сынып оцушыларымен эксперимент жYргiзiлдi. Эксперимент барысында эр баламен жеке ж^мыс жасалды. Эксперимент ею бвлiмнен тирады:
- бiрiншi бвлiмнiц мацсаты - бастауыш сынып оцушылары жазуындагы кездесетiн цателердiц тYрлерiн аныцтау;
- екiншi бвлiмнiц мацсаты - жазуга цажет функциональдыц алгы шарттардыц жагдайын аныцтау.
1. Бастауыш сынып оцушылары жазуындагы кездесетш цателердiц тYрлерiн аныцтау;.
Тэжiрибе барысында 90 цол жазба ж^мысы талданды. Талданган цол жазба ж^мыстарыныц iшiнен 21 баланыц ж^мысында дисграфиялыц цателер кездестi.
47
2. ЖазуFа кажет функциональдык алFы шарттардын жаFдайын аныктау.
Аныктаушы эксперимент К.К.0мiрбекованын эзiрлеген "диагностикалык тапсырмалар кешенiм аркылы жYргiзiлдi. Эр баFыт 2-5 тапсырмаларды камтыды. Диагностикалык кешен келесi баFыггар бойынша тапсырмаларды камтыды:
1. Сейлеу тшшщ моторлы жYзеге асыру денгешн тексеру.
2. Фонематикалык кабылдау.
3. Фонематикалык талдау мен жинактау.
4. Кещспкте баFдарлау.
5. Графомоторлы даFдылар.
6. ЖоFары психикалык функцияларын тексеру.
7. Сукцессивт процестер.
8. Сездш корын тексеру.
9. Сейлеу тшшщ грамматикалык к¥рылысын тексеру [15; 27].
Келес кезекте тYзету ж^мысы жYргiзiлдi. ТYзету ж^мысынын максаты жазбаша сейлеу тшн тYзетуде инновациялык тэсiлдердi колдана отырып, логопедиялык ж^мыс жYЙесiн жYЙелi к¥растыру болды. ТYзету ж^мысы диагностикалык кешен непзшдеп баFыггар бойынша жэне "Ва1атеШс8" кешенiн (Мэскеу каласынын балалар нейропсихологтар кауымдастыFы шыFарFан эдiстеме) колдану аркылы жYргiзiлдi. Б^л баFдарлама 6 жатты^у блогынан тирады. Олар:
1 - БЛОК - "Бельгау тепе-тендш тактасын игеру";
2 - БЛОК - "сенсорлык капшыктармен жаггыFулар кешеш»;
3 - БЛОК - "маятник шары бар кешенмен ж^мыс";
4 - БЛОК - "тYрлi-тYCтi тактайшалармен жаггыFулар кешенi";
5 - БЛОК - "сандар мен каптамалар бар тактайшалармен жатты^улар кешенi";
6 - БЛОК - "текшелерi бар стендт колдана отырып жаггыFулар жиынтыFын орындау";
7- БЛОК - "шыFыршыкты лактыру аркылы жаггыFуларды орындау кешенi"[16; 11].
Багдарлама аясында:
- концентрацияны жэне зейiндi жаксарту;
- сабактарда тезiмдiлiктi, ж^мыска кабiлеггiлiктi арттыру;
- керу - мотор координациясын жаксарту;
- кещспкпк кабылдау мен киялдын дамуы;
- козFалыс кабiлеггерiн дамыту - реакция жылдамды^ы, ептiлiк;
- жадтын барлык тYрлерiн дамыту: визуалды, визуалды-кещсикпк, дыбыстык, бейнелi, эсiресе моторлы;
- ауызша жэне жазбаша свйлеудi кабылдауды дамыту; зияткерлiк кабiлеггерiн дамыту;
- математикалык жэне логикалык кабiлеггердi дамыту;
- вз кызметш жоспарлау жэне бакылау кабiлеггерiн дамыту;
- эмоционалды-ерштш саланы YЙлестiру.
Нэтижелер
Балалардын жазба ж^мыстарын талдау барысында свз денгешндеп кателер, лексика-грамматикалык кателер жэне тыныс белгiлерi мен емлелiк кателердi карастырдык.
1-суретте кврсетiлгендей свз денгешндеп кателердщ iшiнде алмастыру бойынша кателер ен квп пайыздык кврсеткiштi (53%) керсетп. Б^л окушылардын жазба ж^мыстарында айтылу, оптикалык жэне кинестетикалык ^ксастыктары бойынша эрiптердi алмастыруларында кврiндi. Калыптастырушы эксперименттен кейiн кателер 42%-ды к¥рады. Свзде эрiптiн тYсiп калуы 28%-ды кврсеггi. Квбiнесе окушылар дауысты дыбыстарды тастап кеггi. ТYзету ж^мысынан кешн кателер 20%-ды к¥рады.
2-суретте керсетшгендей лексика-грамматикалык кателер бойынша свздi тастап кету керсетк^ ен жоFарFы (55%) пайызды к¥райды. Б^л кателер балаларда есте сактау кабiлетiнiн темен денгейде болуынан жэне сукцессивтi кызмеггерiнiн калыптаспауынан болды. Кателер тYзету ж^мысынан кешн 43%-ды к¥рады. Свздердi бiрге жазу аныктаушы 38%-ды к¥райды. Окушылардын жазба ж^мыстарында б^л кателер тiлдiк талдау жэне жинактау кызмеггерi жэне свз бейнесшщ жеткiлiксiз денгейде калыптасуынан болды. Калыптаструшы экперимент нэтижесiнде 3% - ды кврсеггi.
3-суретте кврсетiлгендей тыныс белгшервдеп кателер 9%-ды к¥райды. Б^л кателер окушылардын диктант ж^мыстарында сызыкшаны ауыстырып немесе коймай кету, щкте жэне
48
Yтipдi тáстáп кету тYpiнде кepiндi. Б^л цáтелеp бaлaлápдыц кещспкте бáFДápлáй aлмáyы мен тiлдiк тáлдáy жэне житацтау ^^метт^т^ цaжеттi децгейде цaлыптáспáyынáн болды. Лныкгаушы тэжipибеден кейiн емлелiк цáтелеp бойыншá кepсеткiш 10%-ды ц¥Paды. Б^л цáтелеp бaлaлápдá сeйлем áяцтaлFáннáн кешн, келесi сeздi бáс эpiппен жaзy жэне сeздеpдi тáсымaлдáy кезiнде кepiндi. ТYзетy ж^мысышн кейiн емлелiк цáтелеpдiц сáны 5% -Fa áЗáйды.
Свз K^paMbiHgaFbi к^телер
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
i Алмáстыpy
I Сeзде apimirç тусш к^уы I Сeзде apra^ spin цосу I Буыииыц TYсin KanyBi I Буыи цосу
Лиык;тáyшы эксnеpимеит иэтижеа 53 28 9 7 3
Бáкыmáy эксnеpимеитiиiц иэтижеа 42 20 7 4 0
1 - сypет. Сeз ц¥PáмындáFы цáтелеp бойыншá нэтижелеp
Лексикa-грaммaтикaлык; ^телер
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% б0,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
i Сeздеpдi 6ÍPFC жaзy i Сeздi тáстán кету I Сeзде жaлFáyлápдьщ тусш к^уы I Сeздеpдi бaйлaиыстыpá aлмáy
I
Лиык;тáyшы эксnеpимеит иэтижеа 38 55 7 0
Бáкыmáy эксnеpимеитiнiц иэтижеи 20 43 3 0
2 - сypет. Лексикá-гpáммáтикaлыц цáтелеp бойыншá нэтижелеp
49
Тыныс белгшершдеп жэне емлелiк кателер
100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0%
I Тыныс белгшершдеп кателер I Емлелш кателер
Аныктаушы эксперимент нэтижеа
9
10
Баккылау экспериментшщ нэтижеи 3 5
3 - сурет. Тыныс белгшершдеп жэне емлелш кателер бойынша нэтижелер
Талкылау
Дисграфияны тYзетуге багытталган эд1стемелерд1 ^сынган авторлардыц ецбектерш саралай келе, б1з мэселеш терещрек зерттеу аркылы инновациялык тэс1лдерд1 карастырдык. Карастырган тэалдщ б1р1 - мишык стимуляциясы багдарламасы. Б^л багдарлама аркылы, б1з дисграфияны тYзету барысында дэстYрлi эдютермен катар, инновациялык тэс1лдерд1 жYЙелеп окыту YPДiсiнде колдана отырып, жаксы нэтижелер алдык.
Корытынды
Каирп уакытта дисграфияны тYзету мэселесi Казакстанда жэне шетелдерде педагогика, логопедия, психология, психолингвистика, лингвистика т.б. салалардагы кептеген зерттеулердщ аркасында пэнаралык зерттеу объектiсi болып табылады. Осы кYнге дейiнгi зерттеулердщ жYргiзiлуiне карамастан, б^л салада зерттеулер жYрriзудщ езектiлiгi бэсендеген емес. Осылайша, жогарыда аталган мэлiметтер мен деректер непзвде, б^л такырып эрi карай зерттеущ жэне тYзетудщ жаца заманауи эдютерш iздеудi кажет етедi деген т^жырымга келдiк. Себебi, жазу YPДiсi мидьщ эртYPлi аймактарыныц бiрлескен ж^мысыныц аркасында жYзеге асырылатын жэне кYPделi психофизиологиялык ^йымдастырылган психикалык эрекет болып табылады.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Лурия А.Р. (1950) Очерки психофизиологии письма. Москва : изд-во и тип. Изд-ва Акад. пед. наук РСФСР. -84 с.
2. Лалаева Р.И., Бенедиктова Л.В. (2004) Нарушение чтения и письма у младших школьников. Диагностика и коррекция. Ростов н/Д: «Феникс», СПб: «Союз». - 224 с. (Серия «Коррекционная педагогика»)
3. Логинова Е.А. (2004) Нарушения письма. Особенности их проявления и коррекции у младших школьников с задержкой психического развития: Учебное пособие / Под ред. Л. С. Волковой. СПб.: «Детство-пресс».- 208 с.
4. Корнев А.Н. (2003) Нарушения чтения и письма у детей. СПб.: Речь, (ГПП Печ. Двор). - 330 с. (Детская психология).
5. Логопедия (1998) Учебник для студентов дефектол. фак. пед. Вузов / Под ред. Волковой, Л.С., Шаховской, С.И. М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС. - 680 с.
6. Ньокиктьен Ч. (2012) Детская поведенческая неврология. В двух томах. Том 1 [Электронный ресурс] / Чарльз Ньокиктьен ; пер. с англ. Д.В. Ермолаев, Н.Н. Заваденко, Н.Н. Полонская; под ред. Н.Н. Заваденко. - 2-е изд. (эл.) - М.: Теревинф. - 288 с.
7. Усольцева Е.В., Ефимова Е.В. (2020) Артикуляционная диспраксия //Инновационная наука. №12. C. 104-106
8. Визель Т.Г. (2005) Основы нейропсихологии: учеб. для студентов вузов. М.: АСТАстрель Транзиткнига. -384 с.
9. 9мiрбекова КК, Оразаева Г.С., Телебиева Г.Н., Ибатова Г.Б. (2011) Логопедия. Окулык: Жогаргы педагогикалык оку орындарынын дефектология белiмдершщ студентгерiне арналган окулык (К. К. 9мiрбекованын редакциясымен). Алматы: ЖШС РПБК «Дэуiр».- 495 б.
10. Лазарев В.С., Мартиросян Б.П.(2004) Педагогическая инновация: объект, предмет, и основные понятия // Педагогика. №4. C. 11-21
11. Кларин М.В. (1995) Инновации в мировой педагогике: обучение на основе исследования, игры и дискуссии. (Анализ зарубежного опыта). Рига: НПЦ «Эксперимент». - 176 с.
12. Marek S, Siegel JS, Gordon EM, Raut RV, Gratton C, Newbold DJ, Ortega M, Laumann TO, Adeyemo B, Miller DB, Zheng A, Lopez KC, Berg JJ, Coalson RS, Nguyen AL, Dierker D, Van AN, Hoyt CR, McDermott KB, Norris SA, Shimony JS, Snyder AZ, Nelson SM, Barch DM, Schlaggar BL, Raichle ME, Petersen SE, Greene DJ, Dosenbach NUF (2018) Spatial and Temporal Organization of the Individual Human Cerebellum. Neuron. 100(4): 977-993. e7. doi: 10.1016/j.neuron.2018.10.010.
13. Chibanda D. (2019) Alleviating Symptoms of Attention Deficit Hyperactive Disorder Using Bal-A-Vis-X, a Non-Pharmacological Approach / // Neurological Research And Therapy. V. 2. N 1. P. 1-6. https://emberint.ru/wp-content/uploads/2019/09/NRT0A-2-109.pdf
14. Помазкова Н.А., Усманова О.В. (2020) Мозжечковая стимуляция как эффективный метод речевого развития (авторская разработка) // Вопросы дошкольной педагогики. № 8 (35). С. 54 -61.https://moluch.ru/th/1/archive/177/5465/#google vignette
15. 0мiрбекова КК (2015) Жалпы бшм беру мектептершщ бастауыш сынып окушыларынын жазбаша сейлеу тш б:рылыстарын тYзетудщ педагогикалык шарттары: эдютемелш н^скау. Алматы. - 63 б.
16. Сухоручко С.Н. (2019) Возможность применения балансировочного комплекса "Learning Breakthrough Kit" в коррекционно-развивающей работе с детьми с ОВЗ // Дошкольная педагогика. № 4. С. 9-11
References
1. Luriya A.R. (1950) Ocherki psikhofiziologii pisma. [Essays on the psychophysiology of writing]. Moskva : izd-vo i tip. Izd-va Akad. ped. nauk RSFSR. - 84 s. [in Russian]
2. Lalaeva R.I., Benediktova L.V. (2004) Narushenie chteniya i pisma u mladshikh shkoFnikov. Diagnostika i korrekcziya. [Violation of reading and writing in younger schoolchildren. Diagnosis and correction]. Rostov n/D: «Feniks», SPb: «Soyuz». - 224 s. (Seriya «Korrekczionnaya pedagogika») [in Russian]
3. Loginova E.A. (2004) Narusheniya pisma. Osobennosti ikh proyavleniya i korrekczii u mladshikh shkolnikov s zaderzhkoj psikhicheskogo razvitiya: Uchebnoe posobie / Pod red. L. S. Volkovoj. [Violations of the letter. Features of their manifestation and correction in younger schoolchildren with mental retardation: Training manual / Edited by L. S. Volkova]. SPb.: «Detstvo-press».- 208 s.
4. Kornev A.N. (2003) Narusheniya chteniya i pisma u detej. [Violations of reading and writing in children]. SPb.: Rech, (GPP Pech. Dvor). - 330 s. (Detskaya psikhologiya). [in Russian]
5. Logopediya (1998) Uchebnik dlya studentov defektol. fak. ped. vuzov / Pod red. Volkovoj, L.S., Shakhovskoj, S.I. M.: Gumanit. izd. czentr VLADOS. [Speech therapy (1998) Textbook for students of defectol. fac. of ped. universities / Ed. Volkova, L. S., Shakhovskaya, S. I. M.: Humanit. ed. center VLADOS.] - 680 s. [in Russian]
6. Nyokiktien Ch. (2012) Detskaya povedencheskaya nevrologiya. V dvukh tomakh. Tom 1 [Children's behavioral neurology. In two volumes. Volume 1] [Elektronnyj resurs] / Charles Nyokiktien; per. s angl. D.V. Ermolaev, N.N. Zavadenko, N.N. Polonskaya; pod red. N.N. Zavadenko. - 2-e izd. (el.) M.: Terevinf. - 288 s. [in Russian]
7. Usoltseva E.V., Efimova E.V. (2020) Artikulyaczionnaya dispraksiya //Innovaczionnaya nauka. [Articulatory dyspraxia //Innovative science]. #12. C. 104-106 [in Russian]
8. Vizel T.G. (2005) Osnovy nejropsikhologii: ucheb. dlya studentov vuzov. [Fundamentals of neuropsychology: textbook for university students]. M.: ASTAstrel Tranzitkniga. - 384 s. [in Russian]
9. Omirbekova K.K., Orazaeva G.S., Tolebieva G.N., Ibatova G.B. (2011) Logopediya. Okulyk: Zhogargy pedagogikalyk oku oryndarynyn defektologiya bolimderinin studentterine arnalgan okulyk (K. K. Omirbekovanyn redakcziyasymen). [Speech therapy: Textbook]. Almaty: ZhShS RPBK «Dauir».- 495 b. [in Kazakh]
10. Lazarev V.S., Martirosyan B.P.(2004) Pedagogicheskaya innovacziya: ob'ekt, predmet, i osnovnye ponyatiya [Pedagogical innovation: object, subject, and basic concepts] //Pedagogika. #4. C. 11-21 [in Russian]
11. Klarin M.V. (1995) Innovaczii v mirovoj pedagogike: obuchenie na osnove issledovaniya, igry i diskussii. (Analiz zarubezhnogo opyta). [Innovations in world pedagogy: learning based on research, games and discussion. (Analysis of foreign experience)]. Riga: NPCz «Eksperiment». - 176 s. [in Russian]
12. Marek S, Siegel JS, Gordon EM, Raut RV, Gratton C, Newbold DJ, Ortega M, Laumann TO, Adeyemo B, Miller DB, Zheng A, Lopez KC, Berg JJ, Coalson RS, Nguyen AL, Dierker D, Van AN, Hoyt CR, McDermott KB, Norris SA, Shimony JS, Snyder AZ, Nelson SM, Barch DM, Schlaggar BL, Raichle ME, Petersen SE, Greene DJ, Dosenbach NUF (2018) Spatial and Temporal Organization of the Individual Human Cerebellum. Neuron. 100(4): 977-993. e7. doi: 10.1016/j.neuron.2018.10.010.
13. Chibanda D. (2019) Alleviating Symptoms of Attention Deficit Hyperactive Disorder Using Bal-A-Vis-X, a Non-Pharmacological Approach / // Neurological Research And Therapy. V. 2. N 1. P. 1-6. https://emberint.ru/wp-content/uploads/2019/09/NRTOA-2-109.pdf
14. Pomazkova N.A., Usmanova O.V. (2020) Mozzhechkovaya stimulyacziya kak e'ffektivny'j metod rechevogo razvitiya (avtorskaya razrabotka) // Voprosy' doshkolnoj pedagogiki. [Cerebellar stimulation as an effective method of speech development (author's development) // Questions of preschool pedagogy]. #8(35). S. 54-61. https://moluch.ru/th/1/archive/177/5465/#google vignette [in Russian]
15. Omirbekova K.K. (2015) Zhalpy bilim beru mektepterinin bastauysh synyp okushylarynyn zhazbasha sojleu tili buzylystaryn tuzetudin pedagogikalyk sharttary: adistemelik nuskau. [Pedagogical conditions for correcting written speech disorders in primary school students of general education schools: methodological guide]. Almaty. - 63 b. [in Kazakh]
16. Sukhoruchko S.N. (2019) Vozmozhnost primeneniya balansirovochnogo kompleksa "Learning Breakthrough Kit" v korrekczionno-razvivayushhej rabote s detmi s OVZ // DoshkoFnaya pedagogika. [The possibility of using the balancing complex "Learning Breakthrough Kit" in correctional and developmental work with children with disabilities // Preschool pedagogy]. # 4. S. 9-11 [in Russian].
Инновационные приемы коррекции дисграфии у учащихся начальных классов
А.К. Калиева*, С. Ж. Омирбек Казахский национальный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан
e-mail*: kgera0208@mail.ru
Отмечается значительное увеличение числа детей, у которых не сформированы навыки письма и чтения среди младших школьников. "Специфическое" нарушение письменной речи, то есть дисграфия, является серьезным препятствием для освоения школьной программы учащимися начальных классов, что не позволяет в определенный момент времени в полном объеме освоить образовательную программу по ряду учебных предметов, поэтому выявление и коррекция дисграфии является одной из актуальных проблем. В статье рассматривается процесс письма с нейропсихологической точки зрения и выделены специальные этапы процесса письма. Проанализированы определения, данные авторами в связи с нарушением процесса письма, кратко описана классификация дисграфии, подчеркнута важность своевременного выявления нарушений письменной речи и разработки соответствующих коррекционных работ с учетом нейропсихологического подхода, рассмотрены современные проявления и перспективные направления изучения дисграфии на основе анализа теоретических источников. Давая определение понятию "инновация", описано значение одного из инновационных подходов в коррекции дисграфии - применения стимуляции мозжечка, то есть показаны модели выполнения упражнений в комплексе" balametrics". В статье описывается методика и результаты констатирующего и формирующего опыта, проведенного на основе анализа ошибок, возникающих в письме младших школьников, обучающихся на казахском языке.
Ключевые слова: учащиеся начальных классов, процесс письма, дисграфия, инновационные приемы, стимуляция мозжечка, специфические ошибки письма.
Innovative techniques of correction of dysgraphy in primary school students
Aigerim K. Kalieva*, Saltanat Zh. Omirbek Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan
e-mail*: kgera0208@mail.ru
There is a significant increase in the number of children who do not have developed writing and reading skills among primary school students. "Specific" violation of written speech, that is, dysgraphy, is a serious obstacle to the development of the school curriculum by primary school students, which does not allow at a certain point in time to fully master the educational program in a number of academic subjects, so the identification and correction of dysgraphy is one of the urgent problems. The article examines the writing process from a neuropsychological point of view and highlights the special stages of the writing process. The definitions given by the authors in connection with the violation of the writing process are analyzed, the classification of dysgraphy is briefly described, the importance of timely detection of violations of written speech and the development of appropriate correctional work taking into account the neuropsychological approach is emphasized, modern manifestations and promising areas of the study of dysgraphy are considered based on the analysis of theoretical sources. Defining the concept of "innovation", the significance of one of the innovative approaches to the correction of dysgraphy - the use of cerebellar stimulation-is described, that is, the models of performing exercises in the" balametrics " complex are shown. The article describes the methodology and results of the ascertaining and formative experience conducted on the basis of the analysis of errors that occur in the writing of primary school students studying in the Kazakh language.
Keywords: primary school students, the process of writing, dysgraphia, innovation, stimulation of the cerebellum, specific writing errors.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
^алиева Айгерiм Кайиаркмзм, 7M01901 - «Дефектология» мамандыгыньщ 2 - курс магистранты, Арнайы жэне элеуметгiк педагогика кафедрасы, Педагогика жэне психология жогары мектеб^ Казак ¥лттык Кыздар Педагогикалык Университет^ Алматы к., Казакстан; kgera0208@mail.ru
0MÏp6eK Салтанат Жещскызы, психология гылымдарыньщ кандидаты, ага окытушы, Арнайы жэне элеуметпк педагогика кафедрасы, Педагогика жэне психология жогары мектеб^ Казак ¥лттык Кыздар Педагогикалык Универсигегi, Алматы к., Казакстан; saltanatomirbek5@gmail.com
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Калиева Айгерим Кайнаркызы, магистрант 2 курса специальности 7M01901 - «Дефектология», Кафедра специальной и социальной педагогики, Высшая школа педагогики и психологии, Казахский национальный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан; kgera0208@mail.ru
0MÏp6eK Салтанат Жещскызы, кандидат психологических наук, старший преподаватель, Кафедра специальной и социальной педагогики, Высшая школа педагогики и психологии, Казахский национальный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан; saltanatomirbek5@gmail.com
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Aigerim K. Kalieva, 2nd year Master's student of specialty 7M01901 - " Defectology», Department of Special and Social Pedagogy, Higher School of Pedagogy and Psychology,Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan; kgera0208@mail.ru
Saltanat Zh. Omirbek, Cand. Sci. (Philology), Senior lecturer, Department of Special and Social Pedagogy, Higher School of Pedagogy and Psychology, Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan; saltanatomirbek5@gmail.com
Редакцияга тYCтi / Поступила в редакцию / Received 19.04.2021 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 28.06.2021
