CC BY
5БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАНЫ ОЦЫТУДА ЕСТУ ЦАБ1ЛЕТ1 ЗАЦЫМДАЛГАН ОЦУШЫЛАРГА ШАМАЛАР ТУРАЛЫ ТYСIНIК ЦАЛЫПТАСТЫРУДА КЕЗДЕСЕТ1Н ЩЫНДЬЩТАР МЕН ЕРЕКШЕЛ1КТЕР
Аннотация: Мацалада бастауыш мектепте математиканы оцыту процестде есту цабглетг б^зылган оцушылардыц шама туралы тYсiнiгiн дамытудыц циындыцтары мен ерекшел1ктер1 царастырылган. Математикалыц у^ымдарды мецгеруге есту цабшеттщ бузылуыныц эсерт талдауга, сондай-ац осы санаттагы мYгедек балаларга математиканы оцытудыц практикалыц аспекттерт царастыруга басты назар аударылады. Мацалада есту цабiлетi нашар студенттердi тиiмдi оцытуга ыцпал ету Yшiн мYгалiмдерге практикалыц усыныстар бершген.
Ктт свздер: есту цабiлетi, математика, бастауыш сынып, оцу, шамаларды тYсiну, ерекше цажеттiлiктерi бар
ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДДС¥) мэлiметтерi бойынша элем халкыныц 5%-дан астамы, шамамен 466 миллион адам есту кабшетшщ эртYрлi тYрлерiнен зардап шегед^ оныц 34 миллионга жуыгы балалар. Есту кабшетшщ жогалуы адамдардыц eмiрiне, оныц iшiнде олардыц оку жэне даму кабшетше айтарлыктай эсер етедь
^азакстанда есту кабшетшщ бузылуына катысты жагдай да eзектi болып кала бередi. ^Р ¥лттык статистикалык комитетшщ мэлiметiнше, 2020 жылдыц басында елiмiзде есту кабiлетi бузылган 120 мыцнан астам азамат тiркелген. Оныц шшде 25 пайызга жуыгы 18 жаска дейiнгi балалар. Бул сандар есту кабшет нашар балалардыц оку ерекшелштерщ эсiресе математика сиякты тш мен тацбаларга ерекше назар аударуды кажет ететiн академиялык пэндер контекстшде зерттеу кажеттiлiгiн кeрсетедi.
Математика эаресе есту кабiлетi нашар балалар Yшiн киын болуы мYмкiн, eйткенi ол дереказ угымдарды камтиды жэне математикалык белгiлер мен операцияларды тYсiнудi талап етедь Осыны ескере отырып, олардыц шамалар туралы тYсiнiгiн калай дамытатынын тексеру мацызды, eйткенi бул кYPделi математикалык тYсiнiктердi тYсiну Yшiн непз болып табылады. Бул макаланыц максаты - бастауыш мектепте математиканы окыту кезiнде есту кабiлетi бузылган окушыларда шамалар туралы тYсiнiк калыптастыру ерекшелштерш карастыру. Бул мэселелердi зерттеу есту кабшет бузылган балалармен жумыс ютейтш муFалiмдер мен мамандарга математиканы тиiмдiрек окыту Yшiн усыныстар эзiрлеуге мYмкiндiк бередi.
Есту кабiлетi бузылган балаларда шамалар туралы тусшшт дамытудыц теориялык аспектiлерi олардыц карым-катынас жэне акпаратты кабылдау ерекшелiктерiмен тыгыз байланысты. Есту кабшет бузылган балалар карым-катынас жасауда жэне сeйлеудi тYсiнуде киындыктарга тап болады, бул олардыц оку кабшетше, соныц iшiнде математикага эсер етедь
Есту кабiлетi бузылган балалардыц карым-катынасы мен акпаратты кабылдауыныц негiзгi ерекшелштерг
- Сeйлеудi есту аркылы кабылдаудагы киындыктар. Балалар сeйлеу дыбыстарын есту жэне сeздердi ажырату киын болуы мYмкiн, эсiресе шулы ортада немесе жылдам сeйлегенде.
- Тiлдi колданудагы шектеулер. Есту кабiлетi нашар балалардыц сeздiк коры шектеулi жэне синтаксист! мецгеру киын болуы мYмкiн.
- Ершмен оку дагдыларыныц жеткiлiксiз дамуы. Есту кабiлетi нашар кeптеген балалар Yшiн ерiн окуы сeйлеудi тусшудщ негiзгi эдiсi болып табылады.
Ж¥МАГ¥Л Н¥РАИЛЫМ Н¥РЖАЩЫЗЫ
Абай атындагы ^аз¥ПУ, Алматы
БАИДИЛЬДИНОВ ТАЛГАТ ЖАРЫЛКАСИНОВИЧ
Еылыми жетекш^п.г.к.кауымд.,Абай атындагы ^аз¥ПУ,Алматы
- Элеуметпк коммуникациядагы шектеулер. ^арым-катынастыц шектелуiне байланысты балалар баскалармен байланысуда киындыктарга тап болуы мYмкiн.
Бул ерекшелiктер математиканы окытуга эсер етедi, эсiресе шамаларды тYсiну контекстiнде, олар кeбiнесе ауызша тYсiндiрiледi жэне накты математикалык терминдердi тYсiнудi талап етедi.
Есту кабшеп нашар окушылардыц математиканы оку кезшде кездесетiн
киындыктары
Есту кабiлетi нашар студенттер математиканы мецгеру кезiнде бiркатар киындыктарга, соныц iшiнде математикалык угымдарды ым мен кeрнекi тiлге аудару мэселелерше тап болады. Олардыц ауызша сейлеу тiлi мен есту аркылы кабылдау мYмкiндiгi шектеулi, бул абстрактш математикалык угымдарды тYсiнудi киындатады.
Непзп киындыктардыц бiрi - математикалык белгшер мен терминдердi ым тiлiне аудару. Кейбiр математикалык угымдарды бейнелеу немесе ым-ишара аркылы жеткiзу киын, эаресе олар абстрактiлi болса немесе накты элемде тшелей аналогы болмаса. Бул есту кабiлетi нашар студенттерге математикалык есептер мен угымдарды тYсiнуде кедергшер тудырады.
Сонымен катар, есту кабшет нашар окушылар математикалык кескiндер мен диаграммаларды кeрнекi тYPде кабылдауда киындыктарга тап болуы мYмкiн. Олардыц кернею материалдармен тэжiрибесi шектеулi болуы мYмкiн жэне математикалык угымдарды тYсiну Yшiн косымша колдау мен тYсiндiрудi кажет етедi.
Бул киындыктарды жецу Yшiн есту кабiлетi бузылган окушылардыц кабылдау ерекшелштерш ескеретiн окытудыц эртYрлi эдютерш колдану мацызды. Бул студенттердiц осы категориясыныц кажеттiлiктерiн ескере отырып эзiрленген мамандандырылган окыту багдарламалары, сондай-ак эрбiр студентке оныц ерекшелiктерi мен кабшеттерш ескере отырып, жеке кезкарас болуы мYмкiн.
Есту кабiлетi бузылган окушыларда шамалар туралы тYсiнiк калыптастыру
ерекшелiктерi
Есту кабiлетi нашар студенттер Yшiн шамаларды тYсiнудi дамытуда сенсомоторлык тэжiрибе жэне кeрнекi кeрiнiстер ерекше мацызды рел аткарады. Есту аркылы кабылдаудыц шектелуiне байланысты олар коршаган элем туралы белсендi кeрнекi жэне сенсорлык хабардарлыкты дамытуга бейiм. Математиканы окытуды уйымдастыру кезiнде осы ерекшелiктердi ескеру кажет.
Математикалык угымдарды мецгеруде сенсормоторлык тэжiрибе, ягни сенсорлык жYЙелер аркылы коршаган дYниенi кабылдау жэне оган эсер ету аркылы жинакталган тэжiрибе мацызды рeл аткарады. Есту кабшет нашар окушылар шамаларды тYсiну Yшiн тактильдi жэне кинестетикалык сезiмдердi пайдалана алады, мысалы, заттардыц eлшемдерiн салыстыру немесе олардыц салмагын сезiну.
^рнею бейнелер де басты рeл аткарады. Есту кабшеп нашар студенттер Yшiн математикалык тYсiнiктердi суреттейтiн кeрнекi модельдер мен суреттердi беру мацызды. Мысалы, графиктерд^ диаграммаларды жэне баска адрнею материалдарды пайдалану оларга абстрактiлi математика угымдарын жаксы тYсiнуге кeмектеседi.
Есту кабшеп нашар окушыларга математиканы окыту кезшде олардыц сенсомоторлык тэжiрибесiн ескерш, математикалык угымдарды мецгерудi жецiлдету Yшiн эртYрлi кeрнекi материалдарды беру кажет. Бул оларга математикалык бiлiмдi накты eмiрде жаксы тYсiнуге жэне колдануга мYмкiндiк бередi.
Оку багдарламасын эр окушыныц жеке ерекшелiктерiн ескере отырып бешмдеу - есту кабiлетi нашар окушылардыц математика пэншен табысты болуыныц кажеттi шарты. Эрбiр окушыныц ерекше кажеттiлiктерi мен кабiлеттерi бар, сондыктан олардыц эркайсысы Yшiн оку-тэрбие процесш дараландыру мацызды.
Оку жоспарын жасаудьщ непзп аспектшершщ 6ipi - apGip студенттщ жеке кажеттшктерш аныктау. Ол Yшiн оныц 6iлiм децгей мен ка6шеттерш диагностикалау, сонымен катар оныц кдбылдауы мен оку ерекшелштерш аныктау кажет. Кей6iр студенттерге математикалык тYсiнiктердi жаксырак тYсiну Yшiн материалды, кeрнекi немесе тактильдi тiректердi косымша тYсiндiру кажет болуы мYмкiн.
Окыту 6агдарламасын сэттi 6ейiмдеу Yшiн окытудыц эртYрлi эдiстерiн колданудыц да мацызы зор. Бул математикалык тYсiнiктердi, кернею материалдарды, манипуляцияларды жэне компьютерлiк 6агдарламаларды тYсiндiру Yшiн ымдау тiлiн пайдалануды камтуы мYмкiн. Бул эдiс есту ка6iлетi нашар студенттерге математикалык угымдарды жаксы тYсiнуге жэне сактауга кемектеседь ^орытынды
Зерттеу 6арысында есту ка6шеп 6узылган окушылардыц математиканы оку кезшде кездесетiн негiзгi киындыктары, сондай-ак осы санаттагы окушылардыц шама туралы тусшшн дамытудыц ерекше ерекшелiктерi аныкталды. Сенсоримоторлык тэжiри6е мен кeрнекi кeрiнiстер есту ка6шеп нашар студенттерде математикалык тYсiнiктердi мецгеруде мацызды рел аткаратыны атап етшдь
Та6ысты окудыц негiзгi сэттершщ 6iрi оку 6агдарламасын эр окушыныц жеке ерекшелiктерiне карай 6ейiмдеу 6олып та6ылады. Бул ымдау тiлi, кернею материалдар мен манипуляциялар сиякты окытудыц эртYрлi эдiстерiн пайдалануды, сондай-ак жеке окыту жоспарларын куруды камтиды.
Зерттеудщ негiзгi тужырымдары есту ка6шет1 нашар студенттердi математикадан окытуда олардыц ерекше кажеттiлiктерi мен ка6шеттерш ескере отырып, мамандандырылган тэсiлдiц кажеттшпн растайды. Бул тэсiл киындыктарды тиiмдi жецуге жэне материалды 6арынша мецгерудi камтамасыз етуге мYмкiндiк 6ередi.
Осы 6агыттагы зерттеулердiц келешегi есту ка6шеп 6узылган студенттер Yшiн арнайы 6ешмделген окытудыц тиiмдi эдiстерiн эзiрлеумен, сонымен катар оку процесш жаксарту Yшiн компьютерлiк 6агдарламалар мен интерактивтi окулыктар сиякты заманауи технологияларды пайдалану мYмкiндiктерiн зерделеумен 6айланысты.
1. Петрова, Н.С. (2018). Есту ка6шеп 6узылган 6алаларда шамалар туралы тYсiнiк калыптастыру ерекшелштерь «Инклюзивт 6iлiм 6еру» гылыми ец6ектер жинагы, 4(15),
2. Хасанова, Г.А. (2017). Есту ка6шеп 6узылган 6алаларга математиканы окытудыц мэселелерi мен 6олашагы. ^азакстан-Британ техникалык университетiнiц ха6аршысы, 3(25), 112-119.
3. Шевченко, О.В. (2017). Бастауыш сыныпта есту ка6iлетi 6узылган 6алаларга математиканы окыту эдiстемесi. «Инклюзивт 6iлiм 6еру» педагогикалык журналы, 2(8), 45-52.
4. Баранова, Т.И. (2018). Есту ка6шеп 6узылган 6алаларга математиканы окытуда кернею оку куралдарын пайдалану. Педагогика жэне тэр6ие психологиясы, 4(20), 78-85.
5. Леонтьева, Н.П. (2019). Есту ка6шеп 6узылган окушыларга математиканы окытудагы жеке кезкарас. ^азiрri замангы 6iлiм 6еру технологиялары, 7(35), 102-109.
6. Жукова, Е.В. (2020). Есту ка6шеп 6узылган 6алаларда математикалык шамаларды тYсiнудi дамытудагы сенсомоторлык тэжiри6енiц рель Инклюзивт 6iлiм 6еру жаршысы, 1(5), 24-
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
57-63.
