Научная статья на тему 'БАСКЕТБОЛ ЎЙИНИДА ТАЙЁРГАРЛИК ТУРЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ'

БАСКЕТБОЛ ЎЙИНИДА ТАЙЁРГАРЛИК ТУРЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

699
47
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
баскетбол / жисмоний тайѐргарлик / ривожланиш / машғулот / натижа / сифат. / basketball / physical training / development / training / result / quality.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Жўрабек Максадбаевич Шукурллаев, Айнура Алимбетова Тарғыновна

Мазкур мақолада баскетбол ўйинида тайѐргарлик турларининг ўрни ва аҳамияти мазмуни юзасидан кўрсатма ва таклифлар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Жўрабек Максадбаевич Шукурллаев, Айнура Алимбетова Тарғыновна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides guidance and suggestions on the role and importance of training in basketball.

Текст научной работы на тему «БАСКЕТБОЛ ЎЙИНИДА ТАЙЁРГАРЛИК ТУРЛАРИНИНГ ЎРНИ ВА АҲАМИЯТИ»

БАСКЕТБОЛ УЙИНИДА ТАЙЁРГАРЛИК ТУРЛАРИНИНГ УРНИ ВА

АХДМИЯТИ

Журабек Максадбаевич Шукурллаев

Тошкент вилояти ЧДПИ «Жисмоний маданият» кафедраси укитувчиси

Айнура Алимбетова ТарFыновна

Низомий номидаги ТДПУ магистранти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада баскетбол уйинида тайёргарлик турларининг урни ва ахамияти мазмуни юзасидан курсатма ва таклифлар келтирилган.

Таянч сузлар: баскетбол, жисмоний тайёргарлик, ривожланиш, машFулот, натижа, сифат.

ABSTRACT

This article provides guidance and suggestions on the role and importance of training in basketball.

Keywords: basketball, physical training, development, training, result, quality.

КИРИШ

Инсон болаликдан турли йуналишдаги харакат малакаларини онгсиз ва онгли тарзда бажаради. Натижада шу харакатлар маълум жисмоний сифатлар (куч, тезкорлик, чакконлик, чидамкорлик, эгулувчанлик) тусида ривожлана боради. Секин-аста хаётий зарур хдракат малакалари (юриш, югуриш, сакраш, тухташ, осилиш ва х) сайкал топади. Мутахассисларнинг фикрича, асосан шу жисмоний сифатлар хаётий зарур харакат малакалари, уйинлар ёрдамида янада самаралирок ривожланиши исботлаб берилган. Оилада, мактабгача тарбия муассасаларида, турли боскичдаги таълим масканларида ушбу муаммога хар доим хам режали ва илмий жихатдан ёндашилмайди. Жисмоний машкларни туFри куллаш, уларни болалар кандай узлаштираётганлигини назорат килиб бориш, шу болалардаги жисмоний сифатларни унинг кадди-комати, жисмоний ва функционал тараккиёти туFри йуналишда тарбияланиб боришига имкон яратади. Маълумки, инсонинг жисмоний сифатлари унинг туFилишидан бошлаб шакллана боради. Лекин, унинг болалигида шу сифатлар кандай даражада шаклланиши,

March, 2022

786

оддий ёки мураккаб харакатларни узлаштириб олиши нафакат уни усиб, яшаб келаётган мухитга боFлик, балки боланинг муайян сифатини кандай воситалар ёрдамида ривожлантирилиши билан белгиланади. Шу билан бир каторда харакатнинг тури, йуналиши ва кандай максадга каратилганлигига (касб, рузFор иши, спорт, харбий фаолият ва х.) караб хар бир жисмоний сифатни шу харакат ижросидаги урни турлича булади. Шундай булсада, турли касб фаолиятларида ёки спорт турларида шу жисмоний сифатларнинг интеграл ахамияти узига хос улушга эга булади. Аммо кандай булмасин, купгина тадкикотчиларнинг фикрича, барча харакат фаолиятида айрим жисмоний сифатларнинг устуворлиги дархол кузга ташланади. Замонавий спорт амалиётида юкори натижаларга эришиш спортчининг узок муддат давомида юкори сифатли ва самарали иш кобилиятини саклай олиш имконияти билан боFликдир. Х,ар хил спорт турлари буйича утказилган мусобакалар муддати халкаро мусобакалар коидалари билан белгиланади. Шу мусобакалар муддатида кайси спортчи уз иш кобилиятини сифати ва самарадорлиги жихатдан канчалик узок вакт саклай олса ёки уни ошира олиш "кучига" эга булса, унга муваффакият шунчалик кулиб бокиши мукаррар. Бошкача килиб айтганда иш кобилиятининг сифат ва самарадорлик даражасини куп ёки кам вакт давомида сакланиши умумий ва махсус чидамкорлик сифатларининг турлари (тезкорлик, куч, тезкор- кучга булган чидамкорлик, сакрашга булган чидамкорлик, техник-тактик чидамкорлик ва хакозо) канчалик ривожланганлиги билан белгиланади. Маълумки, иш кобилияти хакида гап кетганда, айникса суз унинг сифати ва самарадорлигига тегишли булса, масаланинг мохияти ва пировард "маFизи" бошка жисмоний сифатларнинг шаклланган ёки шаклланмаганлигига бориб такалади. Яъни самарали натижага мос урм ва махсус чидамкорлик, куч, тезкорлик, чакконлик, эгулувчанлик, сифатларини узида мужассам килган булади. Ушбу сифатларнинг узаро узвий боFликлиги ва уларнинг юксак даражадаги интеграл натижаси техник-тактик махорат такдирини белгилаб беради. Жисмоний тайёргарлик - тайёргарлик турларидан бири булиб, баскетболчи организимини ривожлантириш, уни жисмоний сифат ва кобилиятларини такомиллаштириш хамда уйин фаолиятини самарали амалга оширишни таъминловчи мустахкам пойдевор яратишга каратилади. Замонавий баскетбол шуFулланувчиларидан нихоятда катта куч, тезкорлик, чакконлик, чидамкорлик ва эгилувчанлик сифатларини талаб килувчи спорт уйинлари турига мансубдир.

March, 2022

787

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Х,ар бир уйин давомида кескин узгарувчан йуналишлар буйлаб турли вазиятлар таъсирида куплаб ижро этиладиган ута тезкор техник-тактик харакатлар баскетболчидан катта куч, тезкорлик, чакконлик ва эгилувчанлик сифатларини талаб килади. Уз навбатида уйинчи организимининг функционал жихатдан мукаммал шаклланган булишини таказо этади. Бугунги баскетболчи буйи жихатдан 180-195 см ва ундан катта узунликка эга булиб, харакатчан тезкор, сакровчан зийрак, зукко, тез фикрловчи, уткир зехнли, майдонда руй берадиган вазиятни тез фахмлаб "фойдали" жавоб кайтара оладиган кобилиятларга эга булиши керак. Спортчининг ёши, тайёргарлиги, малакаси, хамда спорт тренировкаси даврлари ва вазифаларига караб жисмоний тайёргарликни мазмуни, хажми, шиддати ва йуналиши турлича булади.

НАТИЖАЛАР

Жисмоний тайёргарликнинг вазифалари куйдагилардан иборат:

1. СоFликни мустахкамлаш.

2. Х,аётий зарур куникмаларни такомиллаштириш (юриш, югуриш, сакраш ва хоказо).

3. Жисмоний сифатларни ривожлантириш (куч, тезкорлик, чакконлик, чидамкорлик, эгилувчанлик).

4. Хдракат малакалари хажмини ошириш ва уларнинг ижроий чегарасини кенгайтириш.

5. Организмнинг уйин давомида иштирок этувчи орган, булим ва мушак гурухларининг функсияларини шакллантириш.

6. Уйин малакаларини самарали узлаштиришга имкон яратувчи махсус сифатларни ривожлантириш.

Жисмоний тайёргарлик умумий (УЖТ) ва махсус (МЖТ) жисмоний тайёргарликка булинади. Умумий жисмоний тайёргарлик спорт тренировкасини мухим вазифаларидан бири сифатида шуFулланувчиларнинг тулаконли жисмоний тараккиёти ва хар томонлама жисмоний тайёргарлигини таъминлашга каратилади. УЖТ зарур хаётий малакаларни такомиллаштиришга ва асосий жисмоний сифатларни ривожлантиришга йуналтирилган жараёндир. Максади МЖТнинг пойдевори булган УЖТ базасини яратишдир.

УЖТнинг вазифалари - асосий жисмоний сифатларни ривожлантириш, организмнинг функционал имкониятларини ошириш харакат малакаларининг хажми ва ижроий

March, 2022

788

чегарасини кенгайтириш ва соFликни мустахкамлаш, тикланиш жараёнини фаоллаштириш, организмнинг ташки ва ички салбий таъсирларига булган бардошини оширишдан иборат. УЖТ жараёни умумий жисмоний сифатлар -тезкорлик, куч, чакконлик, чидамлилик ва эгулувчанликни ривожлантиришга каратилади. УЖТ - жисмоний сифатларни аълохида ёки биргаликда ривожлантирувчи узига хос жисмоний машклардан иборат булади. УЖТни амалга ошириш жараёнида хар-хил спорт ускуналаридан, анжомлардан, тренажорлардан ва табиат омилларидан фойдаланиш максадга муофикдир. Спорт тренировкасининг айрим боскич ва даврларида УЖТ машклари ва машFулотларининг хажми, шиддати, йуналиши ва тузилиши узига хослиги билан фаркланади.

Махсус жисмоний тайёргарлик - танланган спорт турида юкори натижаларга эришиш максадида шу спорт турида асосий ва хал этувчи ахамиятга эга булган жисмоний сифатларни ривожлантиришга йунал- тирилган жараёндир. Вазифалари: - баскетболга хос махсус харакат сифатлари ва кобилиятларини (тезкорлик, куч-тезкорлик, чакконлик, махсус чидамкорлик ва х.) ривожлантириш. - уйин техникасини узлаштиришда зарур булган комбина1Б1яларни ривожлантириш: - уйин тактикасини узлаштиришда зарур булган комбина1Б1яларни ривожлантириш: МЖТ спорт тренировкасининг барча боскич ва даврларида хажм ва шиддат жихатидан муносиб меъёрда кулланилади.

ХУЛОСА

Жисмоний тайёргарликнинг услублари ШуFулланувчилар учун зарур булган жисмоний сифатларни тарбиялашда куйидаги услублардан фойдалинилади. Базавий умумий чидамлиликни тарбиялаш бир текис узок муддатли югуриш. Махсус чидамлиликни тарбиялашда узгарувчан характер-даги ишларни бажариш. Такрорий машк усули. Бу усул тезкорлик, куч ва чакконлик сифатларини ривожлантиришда кулланилиб, бунда дам олиш ораликлари организмнинг тулик тикланишига имкон яратиши зарур. Оралик услуб. Бу услуб асосан тезкорлик ва чидамкорлигини тарбиялашда кулланилади. Бунда иш ва дам олиш катъий равишда тартиблаштирилади. Дам олиш оралоти одатда катта булмайди. Алмашинувчи машк усуллари бу усулнинг мухим томони машкнинг боришига караб таъсири бир максадга каратилган холда узгаришидир. Бунга турли холларда турлича нагрузка (харакат тезлиги, иш хажми

March, 2022

789

муддати, ва хакозо) нинг айрим курсаткичларини туFри узлаштириш (харакат услубини навбатлаштириш, шунингдек, дам олиш ораликлари ва фаолиятининг ташки шароитларини узгартириш) йули билан эришилади. Организмнинг функционал имкониятларига одатдагидай булмаган, яъни тобора каттарок талаб куйилади ва бу билан уларнинг ривожланиши учун имкониятлар яратилади. Шу билан бирга, харакат шакли ва шароитини янгилаб туриш туфайли узлаштирилган малакаларнинг динамик стереотипига узгартиришлар киритилади. ШуFулланувчиларда жисмоний сифатларни тарбиялаш учун берилаётган машклар уларнинг ёш хусусиятларига ва жисмоний сифатларининг кулай ёш даврларига караб танланиши ва ривожлантирилиши жуда мухим хисобланади.

REFERENCES

1. Утепбергенов A.K. Шукруллаев Ж. М. PRELIMINARY STAGES OF DIDAKTIKS IN THE PROCESS OF AKMEOLOLOGIKAL APPROACH TO VOLLEYBALL SPORTS. 28-31. METHODICAL RESEARCH JOURNAL.Шукурллаев Ж.М. Бошлаетич синф укувчиларини волейбол спорт турига саралаб олиш усулларини такомиллаштириш. "Бошлаетич таълимни компетенциявий ташкил этиш: назария ва амалиёт" мавзусидаги онлайн халкаро илмий-назарий анжуман. 2020-йил 28-апрел.

2. Журабек Максадбаевич Шукурллаев ВОЛЕЙБОЛ СПОРТ ТУРИДА ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК АКМЕОЛОГИЯСИ. ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

3. Утепбергенов А.К, Шукурллаев Ж.М. Особенности акмеологического подхода и системы дидактического обоснования развития физических качеств у школьников средствами волейбольного. Экономика и социум №3(82) 2021.

4. Шукурллаев Ж.М. Укувчи ёшларни волейбол спорт турига танлаб олишнинг методик хусусиятлари. ACADEMIC RESEARCH in EDUCATIONAL SCIENCES. №.1. 2020 2-октябр.

5. Жисмоний тарбия ва спорт журнали. 2018-йил.

6. Шукурллаев Журабек Максадбаевич. Волейбол спорт тури воситасида мактаб укувчиларида жисмоний сифатларни ривожлантиришда акмеологик ёндашувнинг дидактик имкониятлари. Халк таълими. № 5 2021 йил 28-30-бет.

7. Шукурллаев Журабек Максадбаевич. Кластер ёндашув асосида волейболчиларнинг жисмоний курсаткичларини ривожлантириш. Халк таълими. № 5 2021 йил 57-59-бет.

March, 2022

790

8. Шукурллаев Ж.М. БошланFич синф укувчиларини волейбол спорт турига саралаб олиш усулларини такомиллаштириш. "БошланFич таълимни компетенциявий ташкил этиш: назария ва амалиёт" мавзусидаги онлайн халкаро илмий-назарий анжуман. 2020-йил 28-апрел.

9. Шукурллаев Журабек Максадбаевич. ВОЛЕЙБОЛ СПОРТ ТУРИДА ЖИСМОНИЙ СИФАТЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ИННОВАТБЮН КЛАСТЕР ЁНДАШУВ. ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ ЧИРЧЩ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА ИНСТИТУТИ "ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИ: МУАММО ВА ЕЧИМЛАР" халкаро илмий-амалий анжумани.

10. Шукурллаев Ж.М. 7-14 ёшли мактаб укувчиларини волейбол спорт турига танлаб олишнинг методик хусусиятлари. "МуFаллим хем узликсиз билимлендириу" 2-сон. 2019-йил. Некис.ш. Б.153-156.

© ©

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal'

©

®

©

©

791

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.