CC BY
1
Monika Wyszomirskaa)*
a) Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowy Instytut Badawczy
* Corresponding author / Autor korespondencyjny: mwyszomirska@cnbop.pl
Basis of Functioning and Forms and Nature of Activity of Research Institutes Podstawy funkcjonowania oraz formy i charakter dziatalnosci instytutow badawczych
ABSTRACT
Aim: The aim of the article is to discuss issues related to both the legal status and the location of research institutes in the economic and scientific space. The special nature of the activity of institutes consisting in the duality of public and commercial purposes causes that in doctrine and jurisprudence there are discussions and disputes as to the unambiguous definition of the nature of the activity of the institutes. This publication analyses and points to the public-commercial nature of the business. Regardless of the public mission and the possibility to receive subsidies from the state budget, the institutes are, after all, self-financing entities registered in the National Court Register, excluded from the catalogue of entities of the public finance sector. They cover their operating costs from the generated revenue and carry out their business activities as entrepreneurs, responsible for their own liabilities. Introduction: The development of science is the foundation of technical and social progress and a source of dynamic economic growth. Without scientific and research activities, it is difficult to imagine the development of civilisation, which, in its present form of technological advancement, requires in-depth scientific knowledge. In the Polish system of higher education and science, one of the organisational and legal forms of conducting scientific and research activity are research institutes, which play a large role in stimulating the growth of innovation in the Polish economy, regardless of the category assigned to them by the legislator.
Methodology: The paper uses theoretical research methods, including an analysis of the provisions of the Act on Research Institutes, the Act on Higher Education and Science and the Act on Public Finance. The publication also reviews literature and common court judgments.
Conclusions: In the Polish system of higher education and science one of the organisational and legal forms of conducting scientific and research activity are research institutes, whose legal status and scope of activity is regulated by the Act of 30 April 2010 on Research Institutes (Polish Journal of Laws: Dz.U. 2020 poz. 1383). This publication discusses the legal basis and forms of operation of research institutes, pointing to the public-commercial nature of their activities, which results from the legal status, scope of responsibility or financial independence of research institutes. Keywords: research institute, state legal person, public finance sector, research and development, public and commercial activities Type of article: review article
Received: 29.03.2022; Reviewed: 06.04.2022; Accepted: 11.04.2022; Author's ORCID ID: M. Wyszomirska - 0000-0002-7780-2699;
Please cite as: SFT Vol. 59 Issue 1, 2022, pp. 158-165, https://doi.Org/10.12845/sft.59.1.2022.9;
This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest omöwienie zagadnien zwiqzanych zaröwno ze statusem prawnym, jak i umiejscowieniem instytutow badawczych w przestrzeni gospodarczej i naukowej. Szczegölny charakter dzialalnosci instytutöw polegajqcy na dualizmie celöw publicznych i komercyjnych sprawia, ze w doktrynie i orzecznictwie trwajq dyskusje i spory co do jednoznacznego okreslenia charakteru dzialania instytutöw. Niniejsza publikacja analizuje i wskazuje na publiczno-komercyjny charakter dzialalnosci. Niezaleznie bowiem od misji publicznej oraz mozliwosci otrzymania dotacji z budzetu panstwa, instytuty sq przeciez samofinansujqcymi siç podmiotami zarejestrowanymi w KRS, wylqczonymi z katalogu jednostek sektora finansöw publicznych. Pokrywajq koszty dzialalnosci z uzyskiwanych przychodöw i prowadzq dzialalnosc gospodarczq jako przedsiçbiorcy, samodzielnie odpowiadajqc za zaciqgniçte zobowiqzania.
Wprowadzenie: Rozwöj nauki jest fundamentem postçpu technicznego i spolecznego oraz zrödlem dynamicznego wzrostu gospodarczego. Bez dzialalnosci naukowo-badawczej trudno wyobrazic sobie rozwöj cywilizacji, ktöra w obecnej formie zaawansowania technologicznego wymaga poglçbionej wiedzy naukowej. W polskim systemie szkolnictwa wyzszego i nauki jednq z form organizacyjno-prawnych prowadzenia dzialalnosci naukowo-badawczej sq instytuty badawcze, ktöre odgrywajq duzq rolç w stymulowaniu wzrostu innowacyjnosci polskiej gospodarki, niezaleznie od kategorii nadanej im przez ustawodawcç.
Metodología: W pracy wykorzystano teoretyczne metody badawcze, w tym analiza przepisów ustawy o instytutach badawczych, ustawy - Prawo o szkol-nictwie wyzszym i nauce oraz ustawy o finansach publicznych. W publikacji dokonano równiez przeglgdu literatury oraz wyroków sgdów powszechnych. Wníoskí: W polskim systemie szkolnictwa wyzszego i nauki jedng z form organizacyjno-prawnych prowadzenia dzialalnosci naukowo-badawczej sg instytuty badawcze, których status prawny oraz zakres dzialalnosci reguluje ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. 2020 poz. 1383). W niniejszej publikacji omówiono podstawy prawne oraz formy dzialania instytutów badawczych, wskazujgc na publiczno-komercyjny charakter ich dzialalnosci, który wynika ze statusu prawnego, zakresu odpowiedzialnosci czy tez samodzielnosci finansowej instytutów badawczych. Stowa kluczowe: instytut badawczy, partstwowa osoba prawa, sektor finansów publicznych, badania naukowe i prace rozwojowe, dzialalnosc publiczna i komercyjna
Typ artykutu: artykul przeglgdowy
Przyj^ty: 29.03.2022; Zrecenzowany: 06.04.2022; Zaakceptowany: 11.04.2022; Identyfikator ORCID autora: M. Wyszomirska - 0000-0002-7780-2699;
Prosz<? cytowac: SFT Vol. 59 Issue 1, 2022, pp. 158-165, https://doi.Org/10.12845/sft.59.1.2022.9; Artykul udostQpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/).
Introduction
The development of science is the foundation of technical and social progress and a source of dynamic economic growth. Without scientific and research activities, it is difficult to imagine the development of civilisation, which, in its present form of technological advancement, requires in-depth scientific knowledge. In the Polish system of higher education and science one of the organisational and legal forms of conducting scientific and research activity are research institutes, whose legal status and scope of activity is regulated by the Act of 30 April 2010 on Research Institutes (Polish Journal of Laws: Dz.U. 2020 poz. 1383) [1]. It should be emphasised that all research institutes play a major role in stimulating the growth of innovation in the Polish economy, regardless of the category assigned to them by the legislator.
The aim of this publication is to discuss both the legal basis and forms of activities of research institutes, as well as to emphasise the diverse nature of their functioning, which, in each case supports Polish science and economy. This importance of institutes is aptly indicated by the Supreme Court in its judgment of 21 March 2019 (ref. II UK 555/17; OSNP 2019/12/148) [4], in which we read that "Polish scientific institutes are a factor supporting entrepreneurship by combining scientific research with practical, economic use of the research results".
The importance of research institutes in the system of higher education and scientific activity
Research institutes are one of the cornerstones of the higher education system and scientific activity in Poland. In the preamble of the Act of 20 July 2018 - Law on Higher Education and Science (Polish Journal of Laws: Dz.U. 2022 poz. 574) [2] we read, among others, that "research institutions carry out a mission of particular importance for the country and the nation: they make
Wprowadzenie
Rozwoj nauki jest fundamentem post?pu technicznego i spo-tecznego oraz zrodtem dynamicznego wzrostu gospodarczego. Bez dziatalnosci naukowo-badawczej trudno wyobrazic sobie rozwoj cywilizacji, ktora w obecnej formie zaawansowania techno-logicznego wymaga pogt?bionej wiedzy naukowej. W polskim systemie szkolnictwa wyzszego i nauki jednq z form organiza-cyjno-prawnych prowadzenia dziatalnosci naukowo-badawczej sq instytuty badawcze, ktorych status prawny oraz zakres dziatalnosci reguluje ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. 2020 poz. 1383) [1]. Nalezy podkreslic, ze wszystkie instytuty badawcze odgrywajq duzq rol? w stymulo-waniu wzrostu innowacyjnosci polskiej gospodarki, niezaleznie od kategorii nadanej im przez ustawodawc?.
Celem niniejszej publikacji jest omowienie zarowno podstaw prawnych oraz form dziatania instytutow badawczych, jak tez podkreslenie zroznicowanego charakteru ich dziatalnosci, ktora jednak w kazdym przypadku wspiera polskq nauk? i gospodark?. Na takie znaczenie instytutow wskazuje trafnie Sqd Najwyz-szy w wyroku z dnia 21 marca 2019 r. (sygn. akt II UK 555/17; OSNP 2019/12/148) [4], w ktorym czytamy, ze ,,polskie instytuty naukowe sq czynnikiem wspierajqcym przedsi?biorczosc przez potqczenie badan naukowych z praktycznym, gospodarczym wykorzystaniem rezultatow badan".
Znaczenie instytutow badawczych w systemie szkolnictwa wyzszego i dziatalnosci naukowej
Instytuty badawcze stanowiq jeden z fundamentow sys-temu szkolnictwa wyzszego oraz dziatalnosci naukowej w Pol-sce. W preambule ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkol-nictwie wyzszym i nauce (Dz.U. 2022 poz. 574) [2] czytamy m.in., ze ,,instytucje badawcze realizujq misj? o szczegolnym znaczeniu dla panstwa i narodu: wnoszq kluczowy wktad w innowacyjnosc
a key contribution to the innovation of the economy, contribute to the development of culture, co-shape moral standards applicable in public life". Therefore, the activities of research institutes are an important principle that creates civilisation through the transmission of knowledge and the development of science.
According to article 7 sec. 1 point 5 of the same Act [2], the system of higher education and science is constituted by research institutes operating on the basis of the Act on Research Institutes. In addition to the institutes mentioned above, the science system also consists of:
- universities,
- federations of higher education and science stakeholders,
- Polish Academy of Sciences (PAN) and scientific institutes of PAN,
- international scientific institutes established under separate acts,
- Lukasiewicz Centre and institutes operating within the Lukasiewicz Research Network [5],
- Polish Academy of Skills and
- other bodies carrying out mainly independent and continuous scientific activities.
All the entities mentioned above cooperate with each other in various scientific and R&D projects, both within consortia and in the form of clusters or, for example, platforms and technology parks.
Basis of operation and legal status of research institutes
The de lege lata status of research institutes is defined by the Act of 30 April 2010 on Research Institutes (Polish Journal of Laws: Dz.U. 2022 poz. 498) [1]. It regulates the organisational and legal status of research institutes, the scope of their activities, management principles, institute bodies, personnel and supervisory issues. It also introduces the possibility of privatisation and commercialisation of institutes and opening institutes up to cooperation with private capital.
According to the statutory definition, a research institute is a state organisational unit separated in legal, organisational, economic and financial terms, which conducts scientific research and development work aimed at their implementation and application in practice (article 1 sec. 1 of the Act). An institute may be set up if there is a need to carry out activities in a particular field and if the necessary qualified staff and research and laboratory equipment, information technology capacity and other necessary material and technical conditions are available. The establishment of an institute shall be based on a regulation of the Council of the Ministers issued upon the proposal of the minister competent for the planned activities of the institute, submitted after consultation with the minister for higher education and science. The regulation on the establishment of the institute defines the object and scope of the institute's activities, its name and seat, as well as its assets, including the legal title to the land and to the buildings and equipment permanently connected with them (article 5, sec. 1 and 2 of the Act). Due to the fact that the institutes are supervised by the competent ministers, they are often referred to as so-called departmental institutes.
gospodarki, przyczyniajq siç do rozwoju kultury, wspótksztattujq standardy moralne obowiqzujqce w zyciu publicznym". Dziatalnosc instytutów badawczych jest zatem istotnym pryncypium, które tworzy cywilizacjç poprzez przekazywanie wiedzy i rozwój nauki.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 5 tejze ustawy [2] system szkolnic-twa wyzszego i nauki tworzq instytuty badawcze, dziatajqce na podstawie ustawy o instytutach badawczych. Oprócz wspomnia-nych wyzej instytutów, system nauki tworzq takze:
- uczelnie,
- federacje podmiotów systemu szkolnictwa wyzszego i nauki,
- Polska Akademia Nauk oraz instytuty naukowe PAN,
- miçdzynarodowe instytuty naukowe utworzone na podstawie odrçbnych ustaw,
- Centrum Lukasiewicz i instytuty dziatajqce w ramach Sieci Badawczej Lukasiewicz [5],
- Polska Akademia Umiejçtnosci oraz
- inne podmioty prowadzqce gtównie dziatalnosc naukowq w sposób samodzielny i ciqgty.
Wszystkie wymienione wyzej podmioty wspótpracujq ze sobq w róznego rodzaju projektach naukowych i badawczo-rozwojo-wych zarówno w ramach konsorcjów, jak i w formie klastrów czy tez np. platform i parków technologicznych.
Podstawy funkcjonowania oraz status prawny instytutów badawczych
Stan de lege lata instytutów badawczych okresla ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. 2022 poz. 498) [1]. Reguluje ona zarówno status organizacyjno-prawny instytutów badawczych, przedmiot dziatalnosci, zasady gospo-darki, organy instytutu, kwestie pracownicze i nadzorcze, jak tez wprowadza mozliwosc prywatyzacji i komercjalizacji instytutów oraz otwiera instytuty na wspótprac? z kapitatem prywatnym.
Zgodnie z definicjq ustawowq, instytut badawczy jest pan-stwowq jednostkq organizacyjnq wyodrçbnionq pod wzglçdem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, która pro-wadzi badania naukowe i prace rozwojowe ukierunkowane na ich wdrozenie i zastosowanie w praktyce (art. 1 ust. 1 ustawy). Instytut moze zostac utworzony, jezeli zaistnieje potrzeba pro-wadzenia dziatalnosci w danej dziedzinie oraz zostanie zapew-niona niezbçdna kadra o odpowiednich kwalifikacjach oraz apa-ratura badawcza, laboratoryjna, potencjat informatyczny i inne niezbçdne warunki materialno-techniczne. Podstawq utworzenia instytutu jest rozporzqdzenie Rady Ministrów wydane na wnio-sek ministra wtasciwego ze wzglçdu na planowanq dziatalnosc instytutu, ztozony po zasiçgniçciu opinii ministra do spraw szkolnictwa wyzszego i nauki. Rozporzqdzenie o utworzeniu instytutu okresla przedmiot i zakres dziatania instytutu, jego nazwç i sie-dzibç oraz sktadniki majqtkowe, w tym tytut prawny do gruntów oraz budynków i urzqdzen trwale z nimi zwiqzanych (art. 5 ust. 1 i 2 ustawy). Z uwagi na fakt, ze nadzór nad instytutami spra-wujq wtasciwi ministrowie, sq one czçsto okreslane mianem tzw. instytutów resortowych.
In the Act on Research Institutes [1], the legislator has distinguished a special category of an institute. A research institute, being a state legal person, may be granted the status of a state research institute if there is a need to commission it to perform on a permanent basis tasks of particular importance for planning and implementation of the state policy, the performance of which is necessary to ensure defence and public security, the operation of the judiciary, the protection of national heritage, the development of education and culture, physical culture and sport and the improvement of the quality of life of the citizens (article 21 sec. 1 in conjunction with article 22 sec. 2 of the same Act) [6]. The status of a state research institute may be conferred on the institute at the request of the supervising minister, after consultation with the minister responsible for higher education and science and the minister of finance. In order to finance the implementation of the commissioned tasks, a state research institute shall receive from the state budget a specific subsidy in the amount specified in the budgetary act, whereby the amount of the subsidy shall be requested by the competent administrator of the budgetary part. As a side note, it should be added that the disposer of the budgetary part and the sources of funding are indicated in the Regulation of the Council of Ministers on granting the institute the status of a state research institute.
Irrespective of the type of activity or category held, each institute acquires legal personality upon entry in the National Court Register and may also be merged, transformed, reorganised and commercialised. The bodies of an institute are the director and the scientific council. The director's main competences include, among others, the establishment of the Institute's activity plans, the implementation of personnel policy, the management of property, the representation of the institute and the decision-making in all matters concerning the institute, except for those within the scope of the Scientific Council.
In turn, the scientific council, as a decision-making, initiating, opinion-forming and advisory body of the institute within the scope of its statutory activity and in matters of the development of scientific and research and technical staff, within the scope of its competences, among others:
- adopts its statutes,
- gives its opinion on the candidates for the post of the deputy director for scientific affairs, scientific secretary and the heads of the organisational units indicated in the organisational regulations and responsible for scientific research,
- approves the prospective directions of scientific, development and implementation activities,
- gives its opinion on the organisational regulations, the annual financial plan, the annual financial statements as well as the Institute's profit distribution and performs other tasks, the detailed scope of which has been defined by the legislator in article 29 sec. 2 of the Act on Research Institutes.
Also irrespective of the category of an institute, in both a research institute and a state research institute, the object and scope of the institute's activities shall be defined by the statutes, adopted by the scientific council and approved by the supervising minister, while the organisational structure shall be defined by the organisational regulations established by the director -after consultation with the scientific council and company trade union organisations.
W ustawie o instytutach badawczych [1] ustawodawca wyod-r?bnit szczególnq kategori? instytutu. Instytut badawczy, b?dqc panstwowq osobq prawnq, moze otrzymac status panstwowego instytutu badawczego, jezeli zaistnieje potrzeba zlecenia mu do wykonywania w sposób ciqgty zadan szczególnie waznych dla planowania i realizacji polityki panstwa, których wykonanie jest niezbçdne dla zapewnienia obronnosci i bezpieczenstwa publicznego, dziatania wymiaru sprawiedliwosci, ochrony dzie-dzictwa narodowego, rozwoju edukacji i kultury, kultury fizycz-nej i sportu oraz poprawy jakosci zycia obywateli (art. 21 ust. 1 w zwiqzku z art. 22 ust. 2 tejze ustawy) [6]. Status panstwowego instytutu badawczego moze byc nadany instytutowi na wniosek ministra nadzorujqcego, po uzgodnieniu z ministrem wtasciwym do spraw szkolnictwa wyzszego i nauki oraz ministrem finansów. Na sfinansowanie realizacji zleconych zadan panstwowy instytut badawczy otrzymuje z budzetu panstwa dotacj? celowq w wyso-kosci okreslanej w ustawie budzetowej, przy czym o wysokosc dotacji wnioskuje wtasciwy dysponent cz?sci budzetowej. Na marginesie nalezy dodac, ze dysponent cz?sci budzetowej oraz zródta finansowania sq wskazani w rozporzqdzeniu Rady Mini-strów w sprawie nadania instytutowi statusu panstwowego insty-tutu badawczego.
Niezaleznie od rodzaju dziatalnosci czy tez posiadanej kate-gorii, kazdy instytut nabywa osobowosc prawnq z chwilq wpi-sania do Krajowego Rejestru Sqdowego, jak równiez moze byc tqczony, przeksztatcany, reorganizowany i komercjalizowany. Organami instytutu jest dyrektor oraz rada naukowa. Do gtów-nych kompetencji dyrektora nalezy m.in. ustalanie planów dziatalnosci instytutu, realizowanie polityki kadrowej, zarzqdzanie mie-niem, reprezentowanie instytutu czy tez podejmowanie decyzji we wszystkich sprawach dotyczqcych instytutu, z wyjqtkiem spraw nalezqcych do zakresu dziatania rady naukowej.
Z kolei rada naukowa, jako organ stanowiqcy, inicjujqcy, opi-niodawczy i doradczy instytutu w zakresie jego dziatalnosci sta-tutowej oraz w sprawach rozwoju kadry naukowej i badawczo--technicznej, w ramach swoich kompetencji m.in.:
- uchwala statut,
- opiniuje kandydatów na stanowisko zastçpcy dyrektora do spraw naukowych, sekretarza naukowego oraz kierow-ników komórek organizacyjnych wskazanych w regulaminie organizacyjnym, odpowiedzialnych za prowadzenie badan naukowych,
- zatwierdza perspektywiczne kierunki dziatalnosci nauko-wej, rozwojowej i wdrozeniowej,
- opiniuje regulamin organizacyjny, roczny plan finansowy, roczne sprawozdanie finansowe, jak równiez podziat zysku instytutu oraz realizuje pozostate zadania, których szczegótowy zakres zostat okreslony przez ustawo-dawc? w art. 29 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych.
Równiez niezaleznie od kategorii instytutu, zarówno w insty-tucie badawczym, jak i panstwowym instytucie badawczym, przedmiot i zakres dziatania instytutu okresla statut, uchwalony przez rad? naukowq i zatwierdzony przez ministra nadzorujqcego, zas struktur? organizacyjnq okresla regulamin organizacyjny ustalony przez dyrektora - po zasiçgniçciu opinii rady naukowej oraz zaktadowych organizacji zwiqzkowych.
Financial management of the Institute
When discussing the legal status of research institutes, an important fact should be noted. Despite their status as state legal entities, the institutes remain outside the public finance sector. The exclusion of institutes in 2010 from the catalogue of entities of the public finance sector had significant consequences both in the area of financial management and widely understood economic independence. Institutes have become self-financing entities, operating in legal transactions in their own name and on their own account, covering the costs of day-to-day operations from revenues, the source of which may be sales of:
- the results of scientific research, development work and know-how related to these results,
- patents, protection rights and licences of inventions, utility models, topographies of semiconductor products and plant varieties which have been bred or discovered and developed,
- the implementation work, including author's supervision,
- the production of equipment and apparatus and other production or services.
In addition, it is worth mentioning that a research institute may also generate revenue from subsidies and grants received under the provisions of the Act - Law on Higher Education and Science and the Act on Public Finance [2], as well as from other sources. At the same time, it should be borne in mind that the total amount of grants awarded in subsequent years for the co-financing of investment implemented by the institute may amount to 100% of the planned value of the value of the investment (article 18 sec. 9 of the Act on Research Institutes).
As a self-financing entity, the research institute prepares an annual financial plan, which forms the basis for the management of funds obtained both from sales related to its economic activities and from funds derived from grants and subsidies. The annual financial plan covers own revenue, subsidies and costs, including salaries and contributions, property costs and interest payments on debt. The annual financial plan shall be established by the director of the institute after consulting the Scientific Council, and the financial statements shall be approved by the minister supervising the concerned research institute.
According to article 19 sec. 1 of the Act on Research Institutes [1], the institute obligatorily creates the following funds:
- statutory assets, which is the equivalent of the assets as of the date of the commencement of operation,
- reserve fund, which is created from no less than 8% of the net profit for the previous fiscal year,
- company social benefits fund, which is created according to the rules specified in the Act on Company Social Benefits Fund [7].
Optionally, a research institute may also create other funds, such as an own research fund created from the net profit of the previous fiscal year and a scholarship fund from the net profit of the previous fiscal year. An implementation fund may also be created, the source of financing of which will be the funds transferred to the institute on the basis of agreements by entrepreneurs implementing the results of scientific research or development works of the institute due to the achievement of measurable economic effects of the implementation.
Gospodarka finansowa instytutu
Omawiajqc status prawny instytutów badawczych, nalezy zwró-cic uwagç na istotny fakt. Otóz, mimo statusu panstwowej osoby prawnej, instytuty pozostajq poza sektorem finansów publicznych. Wytqczenie instytutów w 2010 r. z katalogu jednostek sektora finansów publicznych spowodowato istotne skutki zarówno w sferze gospodarki finansowej, jak i szeroko rozumianej samodzielnosci gospodarczej. Instytuty staty siç podmiotami samofinansujqcymi, dziatajqcymi w obrocie prawnym we wtasnym imieniu i na wtasny rachunek, pokrywajqcymi koszty biezqcej dziatalnosci z uzyskiwa-nych przychodów, których zródtem moze byc sprzedaz:
- wyników badan naukowych, prac rozwojowych oraz know-how zwiqzanego z tymi wynikami,
- patentów, praw ochronnych oraz licencji na stosowanie wynalazków, wzorów uzytkowych, topografii uktadów scalonych oraz wyhodowanej albo odkrytej i wyprowa-dzonej odmiany rosliny,
- prac wdrozeniowych, w tym nadzoru autorskiego,
- produkcji urzqdzen i aparatury oraz innej produkcji lub ustug.
Ponadto warto wspomniec, ze instytut badawczy moze równiez
osiqgac przychody z subwencji i dotacji otrzymanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo o szkolnictwie wyzszym i nauce oraz ustawy o finansach publicznych [2], a takze z innych zródet. Jed-noczesnie nalezy pamiçtac, ze tqczna kwota dotacji przyznanych w kolejnych latach na dofinansowanie inwestycji realizowanej przez instytut moze wynosic do 100% planowanej wartosci kosztorysowej inwestycji (art. 18 ust. 9 ustawy o instytutach badawczych).
Jako podmiot samofinansujqcy instytut badawczy opraco-wuje roczny plan finansowy, który stanowi podstawç gospoda-rowania srodkami uzyskanymi zarówno ze sprzedazy zwiqza-nej z prowadzonq dziatalnosciq gospodarczq, jak i ze srodkami pochodzqcymi z dotacji i subwencji. Roczny plan finansowy obej-muje przychody wtasne, dotacje oraz koszty, w tym wynagrodze-nia i naliczane od nich sktadki, koszty majqtkowe oraz ptatnosci odsetkowe wynikajqce z zaciqgniçtych zobowiqzan. Roczny plan finansowy ustala dyrektor instytutu po zasiçgniçciu opinii rady naukowej, zas sprawozdanie finansowe zatwierdza minister nad-zorujqcy dany instytut badawczy.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych [1], instytut obligatoryjnie tworzy nastçpujqce fundusze:
- statutowy, który stanowi równowartosc majqtku wedtug stanu na dzien rozpoczçcia dziatalnosci,
- rezerwowy, który tworzy siç z nie mniej niz 8% zysku netto za poprzedni rok obrotowy,
- zaktadowy fundusz swiadczen socjalnych, który tworzy siç na zasadach okreslonych w ustawie o zaktadowym funduszu swiadczen socjalnych [7].
Fakultatywnie instytut badawczy moze równiez tworzyc inne fun-dusze, takie jak np. fundusz badan wtasnych - utworzony z zysku netto za poprzedni rok obrotowy oraz fundusz stypendialny - z zysku netto za poprzedni rok obrotowy. Moze byc takze stworzony fundusz wdrozen, którego zródtem finansowania bçdq srodki przekazane instytutowi na podstawie umów przez przedsi^biorców wdrazajq-cych wyniki badan naukowych lub prac rozwojowych tego instytutu z tytutu osiqgniçcia wymiernych efektów ekonomicznych wdrozenia.
Type and nature of the institutes' activities
Institutes established under the Act on Research Institutes [1] may conduct primary activities and secondary activities. Core activities include conducting scientific research and development, adapting the results of scientific research and development to the needs of practice, and implementing the results of scientific research and development [8].
In the light of article 2 sec. 2 of the Act on Research Institutes [1], in connection with its core activities, the institute may:
- disseminate the results of scientific research and development works,
- perform research and analysis as well as develop opinions and expertise in the scope of scientific research and development works [9],
- prepare assessments concerning the state and development of individual areas of science and technology, as well as sectors of the economy that use in the country the results of achievements of global science and technology,
- conduct standardization, certification and approval activities [10],
- maintain and develop databases related to the subject matter of the institute,
- conduct activities in the area of scientific, technical and economic information, inventiveness and protection of industrial and intellectual property, as well as supporting innovativeness of enterprises,
- in connection with the conducted scientific research and development works, manufacture apparatus, devices, materials and other products and conduct the validation of research methods, measurement methods and calibration of devices,
- conduct publishing activities related to the conducted research scientific research and development works.
Regardless of the tasks mentioned above, the institute may also provide education in doctoral school and postgraduate studies, which is related to the scientific research and development work conducted by the institute, as well as other forms of education under the rules set forth in the Law on Higher Education and Science [2]. In addition, a research institute may carry out activities "other" than those listed in article 2 sec. 1-3 of the same Act, provided that such activities are separated in financial and accounting terms from the activities specified in the Act.
The implementation by the Institute of the basic, additional and so-called "other" tasks does not exclude the Institute's operation within scientific and industrial centres. A prerequisite for the establishment of such a centre is the establishment of scientific and economic cooperation by at least one research institute and at least one economic sector unit. The centres may also include universities and scientific institutes of the Polish Academy of Sciences and foreign scientific institutions. Scientific and industrial centres operate on the basis of agreements concluded between the interested parties, and their main tasks include, among others, cooperation in the implementation of the results of the scientific and technical work of the centre,
Rodzaj i charakter dziatalnosci instytutów
Instytuty utworzone na podstawie ustawy o instytutach badawczych [1] mogq prowadzic dziatalnosc podstawowq oraz dziatalnosc dodatkowq. Do dziatalnosci podstawowej nalezy prowadzenie badan naukowych i prac rozwojowych, przystosowywanie wyników badan naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki oraz wdrazanie wyników badan naukowych i prac rozwojowych [8].
W swietle art. 2 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych [1], w zwiqzku z prowadzonq dziatalnosciq podstawowq instytut moze:
- upowszechniac wyniki badan naukowych i prac rozwojo-wych,
- wykonywac badania i analizy oraz opracowywac opinie i ekspertyzy w zakresie prowadzonych badan naukowych i prac rozwojowych [9],
- opracowywac oceny dotyczqce stanu i rozwoju poszcze-gólnych dziedzin nauki i techniki oraz sektorów gospo-darki, które wykorzystujq w kraju wyniki osiqgni?c swia-towej nauki i techniki,
- prowadzic dziatalnosc normalizacyjnq, certyfikacyjnq i aprobacyjnq [10],
- prowadzic i rozwijac bazy danych zwiqzane z przedmio-tem dziatania instytutu,
- prowadzic dziatalnosc w zakresie informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej, wynalazczosci oraz ochrony wtasnosci przemystowej i intelektualnej, a takze wspiera-jqcej innowacyjnosc przedsi?biorstw,
- w zwiqzku z prowadzonymi badaniami naukowymi i pra-cami rozwojowymi wytwarzac aparatur?, urzqdzenia, materiaty i inne wyroby oraz prowadzic walidacj? metod badawczych, pomiarowych oraz kalibracj? aparatury,
- prowadzic dziatalnosc wydawniczq zwiqzanq z prowa-dzonymi badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi.
Niezaleznie od wymienionych wyzej zadan instytut moze takze prowadzic ksztatcenie w szkole doktorskiej i na studiach podyplomowych, które jest zwiqzane z prowadzonymi przez instytut badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi oraz inne formy ksztatcenia na zasadach okreslonych w ustawie - Prawo
0 szkolnictwie wyzszym i nauce [2]. Ponadto instytut badawczy moze prowadzic dziatalnosc ,,innq" niz aktywnosci wymienione w art. 2 ust. 1-3 tejze ustawy pod warunkiem, ze dziatalnosc ta zostanie wyodr?bniona pod wzgl?dem finansowym i rachunko-wym spod dziatalnosci okreslonej ustawq.
Realizowanie przez instytut zadan podstawowych, dodatko-wych oraz tzw. ,,innych" nie wytqcza mozliwosci dziatania instytutu w ramach centrów naukowo-przemystowych. Warunkiem utworze-nia takiego centrum jest nawiqzanie wspótpracy naukowo-gospo-darczej przez co najmniej jeden instytut badawczy oraz co naj-mniej jednq jednostk? sektora gospodarczego. W sktad centrów mogq wchodzic równiez uczelnie i instytuty naukowe Polskiej Aka-demii Nauk oraz zagraniczne instytucje naukowe. Centra naukowo--przemystowe dziatajq na podstawie umów zawartych pomi?dzy zainteresowanymi podmiotami, a do ich gtównych zadan nalezy m.in. wspótdziatanie w realizacji wdrozen wyników prac nauko-wo-technicznych centrum, organizowanie wymiany pracowników
1 studentów pomi?dzy instytutami i uczelniami a przedsi?biorcami,
organizing staff and student exchanges between institutes and universities and entrepreneurs, initiating and coordinating the participation of institutes, entrepreneurs and universities in international research programs or acquiring and handling international research projects, joint national research projects and those financed from the European funds.
Regardless of the type of statutory tasks and the category of the institute, all research institutes have a special character due to their functioning at the borderline of science and economy. On one hand, the activity of the institutes combines the pursuit of public goals by conducting scientific research that supports the state and the economy, and on the other hand, profit-oriented commercial activity, without which self-financing research institutes would not be able to sustain themselves. The legal status of research institutes has been repeatedly discussed in the doctrine and literature [11], and attempts have been made to unambiguously determine whether a research institute is an entrepreneur conducting business activity. Doubts about the status of an institute as an entrepreneur were clarified in the judgment of the Supreme Court of 21 March 2019 (ref. II UK 555/17; OSNP 2019/12/148) [4].
In the cited decision the Supreme Court stated that "the Act of 30 April 2010 on research institutes states in article 1 sec. 1 and 2, that a research institute is a state organizational unit, separated in legal, organizational, economic and financial terms, which conducts scientific research and development work aimed at their implementation and application in practice, hereinafter referred to as 'institute'. The Institute acquires legal personality upon entry in the National Court Register. According to article 2 sec. 1, the basic activities of the institute include: conducting scientific research and development work, adapting the results of scientific research and development work to the needs of practice, implementing the results of scientific research and development work. However, pursuant to article 1 sec. 4, the Institute may engage in activities other than those listed in paragraphs 1 to 3. These activities shall be financially and accountably separate from the activities referred to in paragraphs 1-3. In the opinion of the Supreme Court, this "other activity" than that defined by the Act on the Research Institutes was economic activity (...). It should also be noted that in accordance with article 19 sec. 4 of the Act on Research Institutes, the Institute's gross profit from the activities referred to in article 2 sec. 1-3 and net profit from the activities referred to in article 2 sec. 4 shall be allocated to the Institute's core activity as defined in article 2 sec. 1".
One must agree with the Supreme Court's position in this regard. Irrespective of the arguments contained in the Supreme Court's judgment, it is also worth noting that research institutes are subject to compulsory registration in the register of entrepreneurs and also conduct profit-making activity in an organized and continuous manner, e.g. by providing expert opinions for other entrepreneurs and state institutions (e.g. courts), as well as for the needs of the industry. Thus, by increasing the financial and organizational potential of the institute and enhancing innovation and competitiveness of other entrepreneurs, they act strictly as an entrepreneur, which in the case of research institutes combines public activity with profit-oriented commercial activity.
inicjowanie i koordynowanie udziatu instytutów, przedsi^biorców i uczelni w miçdzynarodowych programach badawczych czy tez pozyskiwanie i obstuga projektów badawczych miçdzynarodo-wych, wspólnych projektów badawczych krajowych i finansowa-nych z funduszy europejskich.
Niezaleznie od rodzaju zadan statutowych oraz kategorii instytutu, wszystkie instytuty badawcze posiadajq szczególny charakter z uwagi na ich funkcjonowanie na pograniczu nauki i gospodarki. Dziatalnosc instytutów tqczy w sobie z jednej strony realizacjç celów publicznych poprzez prowadzenie badan naukowych wpierajqcych panstwo i gospodarkç, a z drugiej strony - dziatalnosc komercyjnq nastawionq na zysk, bez którego samo-finansujqce siç instytuty badawcze nie bytyby w stanie siç utrzy-mac. W doktrynie i pismiennictwie niejednokrotnie omawiano status prawny instytutów badawczych [11] oraz podejmowano próby jednoznacznego okreslenia, czy instytut badawczy jest przedsiç-biorcq prowadzqcym dziatalnosc gospodarczq. Wqtpliwosci doty-czqce statusu instytutu jako przedsiçbiorcy zostaty wyjasnione w wyroku Sqdu Najwyzszego z dnia 21 marca 2019 r. (sygn. akt II UK 555/17; OSNP 2019/12/148) [4] .
W przywotanym wyzej orzeczeniu SN stwierdzit, ze ,,ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych stanowi w art. 1 ust. 1 i 2, ze instytutem badawczym jest panstwowa jednostka organizacyjna, wyodrçbniona pod wzglçdem praw-nym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, która prowa-dzi badania naukowe i prace rozwojowe ukierunkowane na ich wdrozenie i zastosowanie w praktyce, zwana dalej „instytutem". Instytut nabywa osobowosc prawnq z chwilq wpisania do Kra-jowego Rejestru Sqdowego. W mysl art. 2 ust. 1 do podstawo-wej dziatalnosci instytutu nalezy: prowadzenie badan naukowych i prac rozwojowych, przystosowywanie wyników badan naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki, wdrazanie wyników badan naukowych i prac rozwojowych. Natomiast stosownie do art. 1 ust. 4, instytut moze prowadzic dziatalnosc innq niz wymie-niona w ust. 1-3. Dziatalnosc ta jest wyodrçbniona pod wzglç-dem finansowym i rachunkowym z dziatalnosci, o której mowa w ust. 1-3. W ocenie Sqdu Najwyzszego, tq „innq dziatalnosciq" niz okreslonq ustawq o instytutach badawczych byta dziatalnosc gospodarcza (...). Odnotowac tez nalezy, ze w mysl art. 19 ust. 4 ustawy o instytutach badawczych, zysk brutto instytutu z dzia-talnosci okreslonej w art. 2 ust. 1 -3 oraz zysk netto z dziatalnosci okreslonej w art. 2 ust. 4 przeznacza siç na dziatalnosc podsta-wowq instytutu okreslonq w art. 2 ust. 1".
Nalezy zgodzic siç ze stanowiskiem Sqdu Najwyzszego w tym zakresie. Niezaleznie od argumentów zawartych w wyroku SN warto zwrócic równiez uwagç na fakt, ze instytuty badawcze podlegajq obligatoryjnemu wpisowi do rejestru przedsiçbior-ców, a takze w sposób zorganizowany i ciqgty prowadzq dziatalnosc zarobkowq poprzez np. wykonywanie ekspertyz dla innych przedsi^biorców oraz instytucji panstwach (np. sqdów), a takze na potrzeby przemystu. Tym samym zwiçkszajqc potencjat finan-sowo-organizacyjny instytutu oraz potçgujqc innowacyjnosc oraz konkurencyjnosc innych przedsi^biorców, dziatajq stricte jako przedsiçbiorca, który w przypadku instytutów badawczych tqczy dziatalnosc publicznq z dziatalnosciq komercyjnq nastawionq na zysk.
The issues raised in this article are an attempt to bring closer the issues related to both the legal status and the location of research institutes in the economic and scientific space. The special nature of the activity of institutes consisting in the duality of public and commercial purposes causes that in doctrine and jurisprudence there are discussions and disputes as to the unambiguous definition of the nature of the activity of institutes. According to the author of this publication, a number of factors discussed in the article indicate the public-commercial nature of the activity with an indication of profit and profit-making purpose of the activity of the institutes. Regardless of the public mission and the possibility to receive subsidies from the state budget, the institutes are self-financing entities registered in the National Court Register, excluded from the catalogue of entities of the public finance sector. They cover their operating costs from the income they earn and conduct their business as entrepreneurs, being responsible for their own liabilities. This article begins a series devoted to this subject and the interpretation of the provisions of the Act on Research Institutes due to the specificity and complexity of the functioning of research institutes.
Kwestie poruszane w niniejszym artykule stanowiq probç przy-blizenia zagadnien zwiqzanych zarowno ze statusem prawnym, jak i umiejscowieniem instytutow badawczych w przestrzeni gospodar-czej i naukowej. Szczegolny charakter dziatalnosci instytutow pole-gajqcy na dualizmie celow publicznych i komercyjnych sprawia, ze w doktrynie i orzecznictwie trwajq dyskusje i spory co do jednoznacz-nego okreslenia charakteru dziatania instytutow. Zdaniem autorki niniejszej publikacji szereg czynnikow omowionych w artykule wska-zuje na publiczno-komercyjny charakter dziatalnosci ze wskazaniem na zysk i cel zarobkowy dziatalnosci instytutow. Niezaleznie bowiem od misji publicznej oraz mozliwosci otrzymania dotacji z budzetu panstwa, instytuty sq przeciez samofinansujqcymi siç podmiotami zarejestrowanymi w KRS, wytqczonymi z katalogu jednostek sek-tora finansow publicznych. Pokrywajq koszty dziatalnosci z uzyski-wanych przychodow i prowadzq dziatalnosc gospodarczq jako przed-siçbiorcy, samodzielnie odpowiadajqc za zaciqgniçte zobowiqzania. Specyfika i ztozonosc funkcjonowania instytutow badawczych sprawia, ze niniejszy artykut rozpoczyna cykl poswiçcony tej tematyce oraz wyktadni przepisow ustawy o instytutach badawczych.
Literature / Literatura
[1] Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz.U. 2020 r. poz. 1383).
[2] Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyz-szym i nauce (Dz.U. 2022 r. poz. 574).
[3] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2021 r. poz. 305).
[4] Wyrok Sqdu Najwyzszego z dnia 21 marca 2019 r. (sygn. akt II UK 555/17; OSNP 2019/12/148).
[5] Ustawa z dnia 21 lutego 2019 r. o Sieci Badawczej Lukasiewicz (Dz.U. 2020 r. poz. 2098).
[6] Dytko J., Decyzja administracyjna jako forma sprawowania nadzoru nad uchwatami organów stanowiqcych instytutu badawczego, „Studia Prawnicze KUL" 2018, 1 (73), 37-56, https://doi.org/10.31743/sp.612.
[7] Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zaktadowym funduszu swiadczen socjalnych (Dz.U. z 2021 r. poz. 746 z pózn. zm.)
[8] Walasik M., System dziatan upowszechniania innowacyjnych
rozwiqzañ technologicznych zaimplementowany w instytucie naukowo-badawczym, „Marketing i Rynek" 2014, 3, 433-452.
[9] Ziemba J., Przeprowadzanie dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego wprocesie cywilnym - wybrane zagadnienia, „Radca Prawny" 2005, 1.
[10] Zboina J., Badania i wdrozenia. Interdyscyplinarnosc badan bezpieczenstwa, CNBOP-PIB, Józefów 2020.
[11 ] Cilak M., Instytuty badawcze jako forma dziatalnosci naukowej i gospodarczej panstwa - problematyka pozycji i formy prawne, „Prawo Budzetowe Panstwa i Samorzqdu" 2015, 4 (3), 63-76, https://doi.org/10.12775/PBPS.2015.028.
[12] B. Sojkin, Zarzqdzanie produktem w ustugach badawczych, „Marketing instytucji naukowych i badawczych" 2010, 1(1), 109-114.
[13] Raport z rekomendacjami dot. otwierania danych b?dq-cych w posiadaniu instytutów badawczych, https://dane. gov.pl > raport_instytuty-badawcze [dost?p: 29.03.2022].
MONIKA WYSZOMIRSKA, PH.D. - PH.D. in law at the University of Warsaw, attorney-at-law, economist. She specializes in tax, financial, administrative and civil law, including among others research projects and development works as well as large IT projects. Author of 7 books on tax issues and over 250 press articles on substantive and procedural tax and administrative law. She has extensive experience in both drafting legal opinions and analyses, as well as representing parties before the Provincial and Supreme Administrative Court and common courts of all instances. She also appears before the Constitutional Tribunal in matters related to subsidies and taxes.
DR MONIKA WYSZOMIRSKA - doktor nauk prawnych Uniwersytetu Warszawskiego, radca prawny, ekonomista. Specjalizuje siç w prawie podatkowym, finansowym, administracyjnym i cywilnym, w tym m.in. w zakresie projektow naukowych i prac rozwojowych oraz duzych pro -jektow informatycznych. Autorka 7 ksiqzek o tematyce podatkowej oraz ponad 250 artykutow prasowych poruszajqcych kwestie doty-czqce materialnego oraz procesowego prawa podatkowego i admini-stracyjnego. Posiada bogate doswiadczenie zarowno w sporzqdzaniu opinii i analiz prawnych, jak i reprezentowaniu stron przed Wojewodz-kim i Naczelnym Sqdem Administracyjnym oraz sqdami powszech-nymi wszystkich instancji. Wystçpuje rowniez przed Trybunatem Kon -stytucyjnym w sprawach dotyczqcych dotacji oraz podatkow.
