CC BY
11
сосновий вертун, шютте ялицi, судинний мжоз дуба тощо не тiльки мають конкретних збудниюв, але i за симптомами вони назваш досить вдало. При цьому назви цих хвороб чггко асоцшеться з 'х збудниками. Поперечний рак дуба, хоч i дос не вiдомий його збудник i за патогенезом хвороба бiльше шд-ходить пiд назву "туберкульоз", за зовшшшм проявом мае назву досить вдалу, оскiльки для хвороби в класичному ii проявi характерне формування муфтопо-дiбного потовщення (пухлини), що поширюються по периметру стовбура.
Виршення проблеми ушфшаци понятiйного iнструментарiю в люовш фггопатологи i в шших лiсовиx науках потребуе консолщаци багатьох вче-них, певно'' координаци i оптимiзацii методичних пiдxодiв.
Лiтература
1. Ванин С.И. Лесная фитопатология. - М.-Л.: Гослесбумиздат, 1955. - 416 с.
2. Гойчук А.Ф. До питания етюлопчно' класифжавд хвороб деревних рослин// Наук. вю-ник УкрДЛТУ: Лавницью достдження в Укрш'и. - Льв1в: УкрДЛТУ. - 1999, вип. 9.10. - С. 45-50.
3. Журавлев ИИ., Соколов Д.В. Лесная фитопатология. - М.: Лесн. пром-сть, 1969. - 368 с.
4. Наумов Н.А. Ф1топатолопя. - Харюв: Державне вид-во Укра'ни, 1928. - 488 с.
5. Попкова К.В. Общая фитопатология. - М.: Агропромиздат, 1989. - 399 с.
6. Словарь-справочник фитопатолога. Под ред. П.Н. Головина. - М.-Л.: Наука, 1959. - 416 с.
7. Соколова Э.С., Семенкова И.Г. Лесная фитопатология. - М.: Лесн. пром-сть, 1981. - 312 с.
8. Черемисинов Н.А. Общая патология растений. - М.: Высшая школа, 1965. - 330 с.
9. Чорнобай Ю.М. Трансформащя рослинного детриту в природних екосистемах. -Льв1в: вид-во ДПМ НАН Укра'ни, 2000. - 352 с.
10. Шевченко С.В., Цилюрик А.В. Лесная фитопатология. - К.: Вища шк. Головное изд-во, 1986. - 384 с.
Prof. dr. hab. Zbigniew Sierota - Instytut Badawczy LesnicWa, Warszawa
DZIALALNOSC NAUKOWA INSTYTUTU BADAWCZEGO LESNICTWA W WARSZAWIE NA RZECZ ROZWOJU NAUK LESNYCH I GOSPODARKI LESNEJ W OSTATNLM DZIESI^CIOLECLU
The activity of the Forest Research Institute in Warsaw for forestry sciences and practice in the last decade in Poland
The general information on the structure and productivity of the Polish State Forests as well as the main research problems undertaken at the Forest Research Institute in Warsaw are described. Some examples of the scientific results referred to genetics and silviculture, forest protection, management and policy which were applied into forestry practice in last 10 years are mentioned.
Проф. Збкнев Серота, д-р. наук - НД1ЛГ, Варшава
Дiяльнiсть Науково-дослщного шститугу лкового господарства у Варшав1 в галузi лшвничо1 науки i практики за останне десятирiччя в llольщi
Загальна шформащя про структуру та продуктивнють польських державних ль cíb е одшею з головних проблем, яю дослщжуються Науково-дослщним шститутом ль сового господарства у Варшавг Як приклад представлено результати наукових дослщ-жень в цариш генетики i люових культур, лiсозахисту, керування лiсом та люово!' по-лiтики, якi були використаш у практтицi лiсового господарства за останне дестирiччя.
HiivKOBiiii bíchhk, 2004, BHn. 14.5
1. Wprowadzenie
Odzyskanie przez Polsk^ Niepodleglosci po I wojnie swiatowej dalo pocz^tek nowej koncepcji lesnictwa i powolania do zycia w 1924 r. jednostki orga-nizacyjnej "Lasy Panstwowe", gospodaruj^cej lasami Skarbu Panstwa. Potrzeba zintensyfikowania badan w zakresie lesnictwa zaowocowala w 1930 r. powolani-em Zakladu Doswiadczalnego LP, przemianowanego po kilku latach w Instytut Badawczy Lasów Panstwowych, a po wojnie w Instytut Badawczy Lesnictwa.
Na przestrzeni minionych lat wiele si^ zmienialo - i w srodowisku przyrod-niczym i srodowisku gospodarczym. Okres mi^dzywojenny, jak i powojenny cha-rakteryzowal si<? "surowcowym" podejsciem do lesnictwa - cechowaly go wielko-powierzchniowe zr^by, scinka letnia, monokulturowe zalesienia czy schematyczne liniowe trzebieze. Zasadnicze zmiany w gospodarce lesnej nast^pily w latach 90. XX wieku, po Szczycie Ziemi w Rio oraz kolejnych Konferencjach ministeri-alnych na temat ochrony lasów w Europie, które ukierunkowaly polityk^ lesn^. Panstwa oraz dzialania gospodarcze Lasów Panstwowych. Pomimo wyst^powania wielu zagrozen, jak imisje przemyslowe, gradacje owadów, choroby grzybowe czy pozary, dzialania praktyki lesnej wspierane badaniami naukowymi zmierzaly do zapewnienia obszarom lesnym struktury równowaz^cej spelnianie przyrodniczych, spolecznych i produkcyjnych funkcji lasu.
Obecnie lesistosc Polski wynosi 28,5 % (8,9 mln ha). PGL Lasy Panstwowe sprawuje nadzór nad lasami na powierzchni okolo 7 mln ha, co stanowi 78,4 % ogólnej powierzchni lesnej. Lasy w Polsce zajmuj^ na ogól najslabsze siedliska borowe - 58,9 % lesnej, na których dominuj^. sosna, modrzew (69,5 %) oraz brzoza (5,9 %). Uklad klas wieku drzewostanów jest dosc zrównowazony i wynosi w kla-sach I - V kolejno: 13, 22, 24, 18 i 11 %. Drzewostany najstarsze, powyzej 100 lat, zajmuj^ 6,6 % pow. lesnej. Zasoby drzewne Lasów Panstwowych wynosz^
3 3
1,5 mld m grubizny brutto (217 m /ha), w czym najwi^kszy udzial maj^ drzewostany w wieku 40-80 lat, zas 70 % zapasu stanowi sosna. Surowcowe funkcje lasu przewazaj^ na 53 % powierzchni lasów w Polsce; wodochronne funkcje odnosz^. si <5 do 20 %, glebochronne zas do 5 % powierzchni lesnej.
2. Dzialalnosc Instytutu Badawczego Lesnictwa
Wsród placówek naukowych dzialaj^cych w Polsce na rzecz lesnictwa i Lasów Panstwowych istotne miejsce zajmuje Instytut Badawczy Lesnictwa, nad którym nadzór sprawuje Minister Srodowiska. W Instytucie zatrudnionych jest obecnie 220 pracowników, w tym 160 bezposrednio zwi^zanych z nauk^, wsród nich 19 profesorów i docentów, 59 doktorów i 20 asystentów. Instytut posiada up-rawnienia do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego oraz wnioskowa-nia o tytul profesora nauk lesnych. W Instytucie jest 13 zakladów naukowych z licznymi laboratoriami; s^. one zlokalizowane w Warszawie, S^kocinie, Krakowie, Katowicach i Bialowiezy.
Od pocz^tku swej dzialalnosci Instytut opracowuje i realizuje nowe kon-cepcje w dziedzinie nauk lesnych, aktywnie wspomaga dzialania administracji panstwowej oraz zadania gospodarcze Lasów Panstwowych, podejmuje i roz-wi^zuje biez^ce problemy. Wielokierunkowa dzialalnosc naukowa Instytutu zwi^zana jest z realiza j glównego zakresu badawczego "Ekologiczne, ekono-
miczne i spoleczne uwarunkowania trwalej i zröwnowazonej gospodarki lesnej", obejmuj^cego problematyk^ zrownowazonego rozwoju lasow, gospodarstwa lesne-go oraz lesnictwa. Badania naukowe i prace rozwojowe realizowane s^ obecnie w ramach 170 tematow i maj^ na celu:
• lepsze poznanie zjawisk i procesow wplywaj^cych na stan, trwalosc i rozwoj lasow, a takze okreslenie metod ich wszechstronnego i zrownowazonego wykorzystania, jak rowniez ochrony i trwalego zachowania oraz wzbogacania dla nalezytego zaspokojenia potrzeb cywilizacyjnych obecnych i przyszlych pokolen,
• dokonywanie analiz i ocen wspomagaj^cych ksztaltowanie i realizaj polityki lesnej panstwa i programow rozwoju lesnictwa,
• tworzenie naukowych podstaw i inicjowanie racjonalnych form trwalej i zrowno-wazonej gospodarki lesnej dla wszystkich form wlasnosci lesnej.
Tematyka badan dotyczy zwlaszcza takich zagadnien, jak:
■ struktura i funkcjonowanie ekosystemow lesnych,
■ zwi^kszanie zasobow lesnych,
■ poprawa zdrowia i witalnosci lasow,
■ ocena zagrozen oraz wzmacnianie roli lasow w ochronie powietrza, gleby i wody,
■ zrownowazone wykorzystywanie spolecznych i produkcyjnych funkcji lasu.
3. Wspolpraca Instytutu z praktyk^ lesn^
Na przestrzeni minionych lat Instytut opracowal wiele pionierskich roz-wi^zan z zakresu hodowli lasu, ochrony lasu, urz^dzania, ekonomiki i polityki lesnej. Dotyczyly one m. in. problematyki zalesien gruntow porolnych, ksztaltowa-nia przestrzeni lesnej kraju, typologii lesnej i siedliskoznawstwa, wyjasnienia roli owadow w ekosystemach lesnych oraz skutecznych metod ograniczania ich gra-dacji, opracowania licznych zasad i wytycznych, instrukcji urz^dzania i koncepcji monitoringu lasu, ocen przyrostu i produkcyjnosci drzewostanow, czy rozwi^zan w zakresie ekonomiki i polityki lesnej. Niektore z wynikow wdrozonych do praktyki gospodarczej nie wytrzymaly proby czasu lub zostaly zast^pione nowymi rozwi^zaniami, inne zas zostaly wl^czone do zasad gospodarowania w lasach i s^ nieodl^cznym elementem codziennej pracy lesnikow.
Wsrod wielu istotnych osi^gni^c Instytutu wdrozonych do praktyki lesnej tylko w ostatnim dziesi^cioleciu mozna wymienic:
• w zakresie przyrodniczych podstaw lesnictwa i hodowli lasu:
■ opracowanie strategii ochrony zasobow genowych poszczegolnych gatunkow drzew oraz "Programu zachowania lesnych zasobow genowych i hodowli se-lekcyjnej drzew lesnych w Polsce na lata 1991-2010". Uwzgl^dniono w nim m. in. ustalenie i zlokalizowanie najbardziej wartosciowych populacji lesnych gatunkow drzew iglastych (sosna zwyczajna, swierk pospolity i modrzew europejski), okreslenie zmiennosci polskich populacji d^bow oraz drog ich postglacjalnej kolonizacji na podstawie analizy DNA chloroplastowego, a takze ocen? zmiennosci ge-netycznej buka w Polsce na podstawie analiz izoenzymatycznych. Stalo si? to podstaw^. do opracowania regionalizacji nasiennej, l^cz^cej regionalizaj ge-netyczn^. zmiennosci gatunkow drzew lesnych z regionalizacji fizyczno-geogra-ficzn^ oraz wyroznienie kategorii regionow matecznych tworzonych dla ochrony cennych proweniencji danego gatunku;
■ pionierskie badania w zakresie mikrorozmnazania lesnych gatunkow drzew iglastych w kulturach in vitro metod^ somatycznej embriogenezy oraz opracowanie metodyk dla podstawowych gatunkow drzew iglastych;
HiivKOBiiii BiCHHK, 2004, BHn. 14.5
■ wprowadzanie mikrorozmnazania lesnych gatunkow drzew iglastych w kulturach in vitro metody somatycznej embriogenezy;
■ optymalizacja metod zmianowania gatunkow w szkolkach lesnych ograniczaj^cych zjawisko zm^czenia gleby i zagrozenia chorobowe;
■ koncepcja skupiskowego odnawiania lasu w reglu gornym ograniczaj^cego szkody powodowane przez wiatr i snieg;
• w zakresie ochrony lasu:
■ opracowanie zasad monitorowania wyst^powania wazniejszych gatunkow szkod-liwych owadow lesnych, nowej strategii zwalczania brudnicy mniszki Lymantria monacha z uwzgl^dnieniem rachunku ekonomicznego oraz poznanie wlasciwosci wabi^cych i skutecznosci syntetycznych analogow feromonow i kairomonow wazniejszych fitofagicznych owadow lesnych wraz z zarejestrowaniem i zastoso-waniem w praktyce 9 nowych srodkow;
■ doskonalenie biologicznej, z wykorzystaniem preparatu grzybowego Phlebiopsis gigantea, metody ochrony drzewostanow sosnowych na gruntach porolnych przed hub^. korzeni oraz wycena efektow ekonomicznych jej stosowania;
■ opracowanie metody krotkoterminowego prognozowania zagrozenia pozarowego lasu w skali kraju, a takze sposobu okreslania kategorii zagrozenia pozarowego lasu przez wyroznianie jednostek fotomorficznych z obrazow satelitarnych Landsat TM iIkonos
■ okreslenie wskaznikow degradacji lasu w rejonach skazonych przez przemysl umozliwiaj^cych klasyfikaj stopnia uszkodzenia drzewostanow na podstawie analiz glebowych i igiel;
• w zakresie urz^dzania lasu, uzytkowania lasu i ekonomiki lesnictwa:
■ opracowanie i udoskonalenie Krajowego programu zwi^kszania lesistosci do 30 % w 2020 roku, przyj^tego w listopadzie 2000 r. przez Sejm RP w "Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju",
■ opracowanie tablic wartosci drzewostanow oraz zasad wyceny strat z tytulu przedwczesnego wyr^bu drzewostanu;
■ okreslenie stopnia trudnosci gospodarowania oraz modelowych kosztow jed-nostkowych wybranych prac z zakresu dzialalnosci nadlesnictw;
■ opracowanie projektu Narodowego Programu Lesnego, zgodnie z zadaniami za-wartymi w Strategii Lesnej UE (1998).
4. Tematyka badawcza Instytutu w najblizszym okresie
Badania Instytutu na rzecz lasow i lesnictwa prowadzone w najblizszych la-tach nadal koncentrowac si^ b^d^ na problematyce zrownowazonego rozwoju lasow i lesnictwa, zapewniaj^cego trwale realizowanie wszystkich funkcji lasu. Wsrod wazniejszych dla praktyki gospodarczej zagadnien badawczych wymienic mozna:
• ekologiczne podstawy oraz kryteria oraz wskazniki trwalego i zrownowazonego rozwoju lasow, wynikaj^ce z ustalen Strategii lesnej UE i potrzeb przyszlej Minis-terialnej Konferencji NT. Ochrony Lasow w Europie, ktora zgodnie z postanowi-eniami Konferencji w Wiedniu (2003) odb^dzie si? w Warszawie.;
• zagrozenia i ochrona siedlisk lesnych oraz formowanie siedlisk na rolniczych gruntach marginalnych
• rozpoznanie genetycznej zmiennosci lesnych gatunkow drzew na terenie Polski w oparciu o badania proweniencyjne i analizy DNA
• krotkocyklowe uprawy plantacyjne dla celow energetycznych i przemyslu plyto-wego
• zasady profilaktyk i terapii w drzewostanach zagrozonych chorobami kwarantan-nowymi
• doskonalenie metod prognozowania i modelowania rozwoju pozaru lasu
1. ^iCO3HiBCTBO, ^iсiвннцтво, ^icoBa HayKa i ocBiTa
27
modelowanie proces6w §08родаго2уеЬ w zr6wnowazonym 1 -шеМипксу)пут gospodarstwie 1е8пут
та1ег1а1пе (drzewne 1 niedrzewne) oraz niemateria1ne uzytkowanie srodowiska w 1esnictwie wie1ofunkcyjnym.
5. Upowszechnianie wiedzy 1 (ЫаШпочс edukacyjna
Wyniki badan Instytutu upowszechniane przede wszystkim przez риЬИ-kacje naukowe w czasopismach mi^dzynarodowych i w tym w wyda-
wanym przez Instytut kwarta1niku Lesne Prace Badawcze oraz przez puЫikacje popu1arnonaukowe i zawodowe, ^уЙ^У, seminaria ! szko1enia. Instytut organizu-je konferencje naukowe i szko1eniowe d1a praktyki 1esnej. Instytut prowadzi ^Ье Edukacji Lesnej w kt6rej odbywaj^ siе pre1ekcje d1a mlodziezy szko1nej, stu-dent6w i nauczycie1i oraz zajеcia edukacyjne d1a 1oka1nych spolecznosci.
Науковий iticiiiiK, 2004, вип. 14.5
Pracownicy Instytutu realizuj^ rozprawy doktorskie zarówno w Instytucie, jak i w trakcie studiów doktoranckich na wyzszych uczelniach. Od 2 lat prowadzone s^ w IBL 4-letnie Zaoczne Studia Doktoranckie, przede wszystkim dla pracow-ników Lasów Panstwowych.
б. Wspólpraca miçdzynarodowa
Akcesja Polski do UE i wejscie naszego kraju w maju br. w jej struktury oraz wynikaj^ca z tego faktu globalizacja gospodarki, takze w obszarze lesnictwa, uruchomila m. in. zjawiska konkurencyjnosci w zakresie edukacji lesnej oraz badan naukowych. Aby sprostac tym wymaganiom Instytut, od kilku lat prowadzi in-tensywne dzialania na rzecz rozwoju kadry naukowej i aparatury naukowej, aktywizacji wymiany osobowej, wprowadzania nowych metod, technik i technolo-gii laboratoryjnych oraz tworzenia interdyscyplinarnych zespolów badawczych, w tym takze miçdzynarodowych. Dziçki polskim srodkom finansowym z NFOSiGW mozliwe bylo zrealizowanie przez Instytut 3-letnich stazy doktoranckich dla 4 mlodych pracowników z Ukrainy, Bialorusi i Litwy, w wyniku których juz 3 osoby uzyskaly stopien doktora nauk lesnych. W tym roku po raz czwarty uruc-homione s^. w Instytucie 3-miesiçczne staze naukowe dla 4 mlodych badaczy z krajów osciennych, w tym takze z Ukrainy.
Wymianie naukowej oraz tworzeniu wspólnej przestrzeni badawczej sluzy takze program UE tworzenia centrów doskonalosci, w ramach którego IBL realizu-je 3-letni projekt "PROFOREST" sluz^cy rozwojowi nauki w Europie Srodkowej w zakresie ochrony zasobów lesnych.
Instytut wysoko ceni sobie takze dwustronn^. wspólprac^ z jednostkami naukowymi krajów osciennych, z którymi podpisal stosowne porozumienia. W sposób szczególny pragniemy podkreslic bardzo aktywn^. wymianç naukow^ z Uniwersytetem Techniczno-Lesnym we Lwowie oraz mozliwosc prowadzenia wspólnych badan w zakresie genetyki drzew lesnych, monitoringu i ochrony lasu.
PGL Lasy Panstwowe
Jestesmy przekonani, ze wspólpraca miçdzy lesnymi jednostkami naukowymi oraz praktykami lesnymi z Ukrainy i Polski bçdzie siç rozwijac coraz aktywniej, dla dobra lasów i przyszlych pokolen.
Strukture gaturikowa lasów
Dominuj^ce funkcje lasu
