FOREST FIRE RISK AT BIAłOWIEżA PRIMEVAL FOREST Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

DOI: 10.12845/bitp.43.3.2016.13

dr hab. Ryszard Szczygiel, prof. nadzw. IBL1 mgr inz. Miroslaw Kwiatkowski1 mgr inz. Bartlomiej Kolakowski1

Przyjfty/Accepted/Принята: 03.06.2016; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 16.08.2016; Opublikowany/Published/Опубликована: 30.09.2016;

Zagrozenie pozarowe Puszczy Bialowieskiej2

Forest Fire Risk at Bialowieza Primeval Forest

Пожарная опасность в Беловежской Пуще

ABSTRAKT

Cel: Celem publikacji jest ocena zagrozenia pozarowego Puszczy Bialowieskiej w kontekscie rozpadu drzewostanow swierkowych w wyniku gradacji kornika drukarza. Artykul powstal w duzej mierze na podstawie pracy pt. „Wplyw ilosci martwego drewna w Puszczy Bialowieskiej na zagrozenie pozarowe oraz zagrozenie dla ludzi" [1] zleconej przez Ministerstwo Srodowiska, sfinansowanej ze srodkow Narodowego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej.

Wprowadzenie: Puszcza Bialowieska jest szczegolnie cennym pod wzgl^dem przyrodniczym obszarem, na ktorym wskutek niespotykanej gradacji kornika drukarza (Ips typographus) w ostatnich latach doszlo do rozpadu drzewostanow swierkowych na powierzchni kilku tysi^cy hektarow. To zjawisko o charakterze kl^skowym spowodowalo wzrost obciqzenia ogniowego oraz zwi^kszenie latwopalnej martwej biomasy, ktora stwarza duze zagrozenie pozarowe. W tle tocz^cych si£ sporow i dyskusji pomi^dzy roznymi grupami interesariuszy na temat ochrony Puszczy, kluczowe staje si£ pytanie, czy czlowiek powinien czynnie przeciwdzialac i ograniczac degradaj cennych siedlisk przyrodniczych, czy nie ingerowac w sil^ natury i pozostawic je samym sobie. Jednym z istotnych elementow czynnej ochrony Puszczy Bialowieskiej jest jej ochrona przeciwpozarowa, dlatego w artykule przedstawiono ocen^ istniej^cego zagrozenia pozarowego, analiz^ obecnego systemu zabezpieczenia przeciwpozarowego wraz z propozyj jego poprawy.

Metodologia: Oceny zagrozenia pozarowego Puszczy Bialowieskiej dokonano w oparciu o analizy: kategoryzacji zagrozenia pozarowego lasu sporz^dzonych w planach urz^dzenia lasu nadlesnictw puszczanskich i planie ochrony Bialowieskiego Parku Narodowego; wyst^powania pozarow lasu w latach 2000-2015; obecnie funkcjonuj^cego systemu ochrony przeciwpozarowej i jego oceny w swietle obowiqzuj^cego prawa oraz wplywu ilosci i rodzaju wydzielonej biomasy na zagrozenie pozarowe.

Wnioski: Zagrozenie pozarowe Puszczy Bialowieskiej wzroslo w wyniku rozpadu drzewostanow swierkowych i zwi^zanych z nim zwi^kszeniem obci^zenia ogniowego oraz pojawieniem si£ pokrywy trawiastej, ktora uschni^ta sprzyja powstawaniu i rozprzestrzenianiu si£ ognia. W zwiqzku z zaniechaniem dzialan prewencyjnych i odst^pieniem od zasad gospodarki lesnej, ktore spowodowaly wzrost ryzyka pozarowego, konieczne jest dostosowanie istniej^cego systemu ochrony przeciwpozarowej Puszczy Bialowieskiej do wyst^puj^cego ryzyka.

Slowa kluczowe: Puszcza Bialowieska, zagrozenie pozarowe, martwe drewno Typ artykulu: oryginalny artykul naukowy

ABSTRACT

Aim: The aim of this paper is to reveal evaluation findings in respect of forest fire risk at Bialowieza Primeval Forest, in the context of spruce trees degradation caused by a bark beetle invasion. The article is based on the report "Level of forest fire risk and threat to humans in relation to the volume of dead wood in Bialowieza Forest" [1], which was commissioned by the Ministry of Environment and financed by the National Fund for Environmental Protection and Water Management.

Introduction: Bialowieza Primeval Forest is of particular importance in relation to environmental values. However, in recent years, spruce tree stock has been exposed to progressive degradation across an area exceeding thousands of hectares, caused by an unusually large infestation of bark beetle (Ips typographus L.). Such developments, accompanied by symptoms associated with natural disasters, have increased the presence of combustible materials creating a potential fire hazard. Current debate and controversy amongst diverse interest groups revolves around the question of whether active human intervention should constrain the degree of degradation in the precious environment or avoid interference and allow nature to pursue its own course. One essential element of proactive defence at Bialowieza Forest is an endeavour to protect it from the risk of fire. For this reason the article contains an evaluation of existing fire hazards, an analysis of current protection systems in place and proposals for the improvement of such systems.

Methodology: An evaluation of fire risk in Bialowieza Primeval Forest was made by reference to the following: Forest fire risk categorization for Bialowieza forest area management plan and conservation plan of Bialowieza National Park; frequency of forest fires during the years 2000-

1 Instytut Badawczy Lesnictwa, S^kocin Stary / Forest Research Institute, Poland, [email protected];

2 Procentowy wklad merytoryczny w powstanie artykulu / Percentage contribution: R. Szczygiel - 50%, M. Kwiatkowski - 30%, B. Kolakowski - 20%;

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

-2015; current forest fire protection system in force and evaluation of the system in context of current legal requirements, taking account of influences on the risk of fire caused by a volumetric increase and type of biomass generated through degradation.

Conclusions: The risk associated with Forest fires has increased as a result of spruce trees degradation in Bialowieza Primeval Forest. In addition to this increase of combustible material other factors, which contribute, include the emergence of grass overlays across dead wood areas. Such grass, when dry, leads to outbreaks and propagation of fires in forest areas. Abandonment of prevention activities and departure from forest management principles compel the adaptation and adjustment of existing fire protection systems in accordance with emerging threats.

Keywords: Bialowieza Primeval Forest, fire risk, dead wood Type of article: original scientific article

АННОТАЦИЯ

Цель: Целью публикации является оценка пожарной угрозы в Беловежской пуще в контексте распада елового древостоя из-за вспышки численности короедов-типографов. Статья была создана главным образом на основе работы под названием «Влияние количества мертвой древесины в Беловежской пуще на пожарную опасность и угрозу жизни людей» по заказу Министерства окружающей среды, финансируемой Национальным фондом охраны окружающей среды и управления водными ресурсами. Введение: Беловежская пуща является особенно ценным местом с точки зрения природы, где в результате беспрецедентной вспышки численности короедов-типографов typographus) в последние годы наблюдается разрушение елового древостоя на территории нескольких тысяч гектаров.

Это бедственное явление привело к повышению пожарной нагрузки и горючей мертвой биомассы, которая создает высокий риск возникновения пожара. На фоне продолжающихся споров и дискуссий между различными заинтересованными группами по защите Пущи, ключевой вопрос звучит так: должен ли человек активно предотвращать и уменьшать деградацию ценных природных мест обитания, или не стоит мешать силам природы и предоставить их самим себе. Одним из важнейших элементов активной защиты Беловежской пущи является ее противопожарная защита, поэтому в статье проводится оценка существующей пожарной опасности, анализ существующей системы противопожарной защиты вместе с предложением по ее совершенствованию.

Методология: Оценку пожарной опасности Беловежской пущи проведено на основе анализа: категоризации пожарной опасности лесов, разработанной в планах центров управления лесного хозяйства и лесных районов пущи и в плане охраны Беловежского Заповедника; лесных пожаров в 2000-2015 годы; функционирующей в настоящее время системы противопожарной защиты и ее оценки с точки зрения действующего закона, а также влияния числа и типа выделенной биомассы на пожарную опасность. Выводы: Пожарная опасность Беловежской пущи увеличивается в результате распада елового древостоя и связанного с этим увеличением пожарной нагрузки и появлением сухого травяного покрова, который способствует возникновению и распространению огня. В связи с отказом от превентивных действий и от принципов лесного хозяйства, что привело к увеличению пожарной опасности, необходимо адаптировать существующую систему противопожарной защиты Беловежской пущи к настоящему риску.

Ключевые слова: Беловежская пуща, пожароопасность, сухостой Вид статьи: оригинальная научная статья

1. Wstfp

Od wielu lat sprawa Puszczy Bialowieskiej budzi wiele emocji, ktore w ostatnim czasie spot^gowal rozpad drzewosta-now swierkowych zachodz^cy wskutek gradacji kornika dru-karza. Cz^stym tematem dysput jest takze podstawowe pyta-nie, czy w obecnej sytuacji konieczna jest ingerencja czlowieka, czy tez jednak nalezy pozostawic przyrod^ samej sobie. Mimo tego, ze wszyscy uczestnicy spolecznej dyskusji deklaruj^, ze maj^ na wzgl^dzie przede wszystkim dobro tego cennego przy-rodniczo miejsca, odpowiedzi na powyzsze pytanie nie s^ nie-jednoznaczne i zalez^ od tego, kto je formuluje. Uogolniaj^c, sprowadzaj^ si§ one do dwoch zasadniczych stanowisk. Wedlug pierwszego, prezentowanego generalnie przez lesnikow, twierdzi si§, ze uzasadniona jest czynna ochrona zagrozonych drzewostanow i zapobiezenie degradacji cennych siedlisk przy-rodniczych. Natomiast ekolodzy wyrazaj^ pogl^d, ze sily natu-ry s^ w stanie poradzic sobie bez pomocy czlowieka i ze wzgl^-du na unikatowy charakter Puszczy Bialowieskiej powinna byc ona wyl^czona z gospodarki lesnej. Oba pogl^dy maj^ swoich zwolennikow takze w srodowisku naukowym, ktore dostarcza stronom argumentow, b^d^cych cz^sto ze sob^ w sprzecznosci. W uzasadnianiu i przekonywaniu do swych racji podnoszone s^ rozne aspekty rozwazane w kontekscie ochrony Puszczy. Natomiast nieuwzgl^dniany albo marginalizowany jest istotny argument zwi^zany z jej bezpieczenstwem pozarowym, ktore uleglo znacznemu pogorszeniu, ze wzgl^du na zachodz^cy proces obumierania swierka, przeswietlenie drzewostanow i duze nagromadzenie si§ latwopalnej biomasy. W pracy przed-stawiono ocen^ istniej^cego zagrozenia pozarowego Puszczy Bialowieskiej, analiz^ funkcjonuj^cego systemu zabezpieczenia przeciwpozarowego wraz z propozyj jego poprawy.

1. Introduction

The Bialowieza Primeval Forest has been a contentious issue for a number of years, and the spruce-tree degradation caused by a bark beetle infestation has recently sparked even more controversy. A much discussed subject is the fundamental question of whether human intervention is necessary in the current situation or whether nature should be left to itself. Even though all participants in this public debate declare that their overriding consideration is the good of this place as a natural asset, the answers to this question are not simple and depend on those who give them. In general, these answers can be reduced to two basic standpoints. According to the first one, which is mainly represented by foresters, actively protecting endangered forest stands and preventing the degradation of valuable natural habitats is justified. Environmentalists, on the other hand, claim that nature can take care of itself without human help and that the unique quality of the Bialowieza Primeval Forest should exclude it from forestry activities. Both views also have their followers in the scientific community, which provides both camps with often contradictory arguments. Attempts at justification and persuasion involve various aspects considered in the context of protecting the Primeval Forest. However, the important argument of fire safety is left out or marginalised, despite its considerable deterioration due to the spruce dieback process, the self-thinning of forest stands and the large concentration of flammable biomass. This article presents a current categorisation of forest fire risk for the Bialowieza Primeval Forest, an analysis of the fire protection system in place and suggestions for its improvement.

ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

2. Kategoryzacja zagrozenia pozarowego Puszczy Bialowieskiej i wystçpowanie pozarów lasu

Kategorie zagrozenia pozarowego lasu (kzpl) przypisy-wane s^ dla obszaru nadlesnictwa albo parku narodowego w planach urz^dzenia lasu albo planach ochrony parku. Sposób zaliczania lasów do kategorii zagrozenia pozarowego lasu okresla Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska w sprawie szczególowych zasad zabezpieczenia przeciwpozarowego lasów [2]. Kategoria zagrozenia obejmuje lasy o podobnym poziomie podatnosci na pozar i jest ustalana na podstawie:

1. Sredniej rocznej liczby pozarów lasu w okresie ostatnich 10 lat przypadaj^cych na 10 km2 powierzchni lesnej;

2. Udzialu procentowego powierzchni drzewostanów rosn^-cych na siedliskach boru suchego, boru swiezego, boru mieszanego swiezego, boru wilgotnego, boru mieszanego wilgotnego i lasu lçgowego;

3. Sredniej wilgotnosci wzglçdnej powietrza na wysokosci 0,5 m i procentowego udzialu dni z wilgotnosci^ sciólki mniejsz^ od 15% o godz. 9.00;

4. Sredniej liczby mieszkanców przypadaj^cych na 0,01 km2 powierzchni lesnej.

Wedlug planów urz^dzenia lasu sporz^dzonych w 2012 roku Nadlesnictwa Bialowieza, Browsk i Hajnówka zostaly zaliczone do III, najnizszej kzpl (zagrozenie male), podobnie jak Bialowieski Park Narodowy (BPN), dla którego kategoriç zagrozenia pozarowego ustalono w planie ochrony w 2014 roku. Trzeba jednak zaznaczyc, ze klasyfikacji zagrozenia pozarowego dokonano wówczas wedlug nieobowi^zu-j^cych wtedy zasad, które ulegly zmianie w 2010 roku [3]. Z tego powodu w niniejszej pracy dokonano ustalenia kzpl dla nadlesnictw i BPN wedlug obowi^zuj^cej metody oraz na podstawie aktualnych i dostçpnych danych. W wyniku tej analizy poszczególne jednostki, jak i traktowane l^cznie, za-liczono takze do III kzpl, ale szczególowe wyniki klasyfikacji pokazuj^ nieznaczny (1-2-punktowy) wzrost sumy punktów za oceniane kryteria, co swiadczy o tym, ze zagrozenie pozarowe wzrasta. Wszystkie s^siaduj^ce z obszarem puszczan-skim nadlesnictwa zaliczone s^ natomiast do I, najwyzszej (zagrozenie duze) kzpl.

Podczas oceny ryzyka zagrozenia pozarowego nalezy miec na uwadze takze inne czynniki, poza uwzglçdniony-mi we wczesniej wymienionym rozporz^dzeniu Ministra Srodowiska. Bardzo istotnym w analizie ryzyka pod wzglç-dem pozarowym Puszczy Bialowieskiej jest natçzenie ru-chu turystyczno-rekreacyjnego, którego nie uwzglçdnia siç w obowi^zuj^cej metodzie kategoryzacji na rzecz lokalnej gçstosci zaludnienia. Wedlug danych rejestrowanych przez BPN, glównie na podstawie liczby sprzedanych biletów, w ostatnich latach Puszczç odwiedzalo rocznie okolo 140150 tysiçcy osób. W latach 2016-2018 prognozowane natç-zenie ruchu turystycznego wzrosnie o 15-20 tysiçcy osób. Prawdopodobnie s^ to dane zanizone, gdyz nie wszyscy od-wiedzaj^cy Puszczç kupuj^ bilety, szczególnie ludnosc miej-scowa. Wiçkszej liczby osób odwiedzaj^cych Puszczç mozna oczekiwac tym bardziej, jesli zostan^ zrealizowane plano-wane inwestycje udostçpniania lasów bialowieskich. Takie natçzenie ruchu turystycznego niesie ze sob^ zagrozenie pod wzglçdem pozarowym, gdyz jak wykazaly badania [3], zachodzi zwi^zek pomiçdzy liczby wystçpuj^cych pozarów a liczby osób przebywaj^cych w lesie lub jego s^siedztwie. Potwierdzeniem tej zaleznosci jest równiez fakt wyst^pienia najwiçkszej liczby pozarów w Nadlesnictwie Hajnówka (tab. 1), którego obszary lesne i ich otulina w najwiçkszym stop-niu penetrowane s^ nie tylko przez przyjezdnych turystów, ale przede wszystkim przez ludnosc miejscow^ z s^siaduj^-cej bezposrednio z nimi Hajnówki.

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

2. A forest fire risk categorisation for the Bialowieza Primeval Forest and the occurrence of forest fires

Forest fire risk categories (FFRC) are assigned to a forest district or national park in forest-area management plans or park protection plans. The method of classifying forest areas into fire risk categories is defined in the Regulation of the Minister of the Environment concerning the detailed rules of forest fire protection [2]. A risk category covers forests with similar levels of susceptibility to fires and is determined on the basis of the following:

1. The average annual number of forest fires over the last 10 years per 10 km2 of forest area.

2. The percentage of forest stand area growing as dry coniferous forest, fresh coniferous forest, fresh mixed coniferous forest, wet coniferous forest, wet mixed coniferous forest and riparian forest habitats.

3. The average relative humidity of air at 0.5 m above ground and the percentage of days with the forest litter humidity lower than 15% at 9.00 a.m.

4. The average number of residents per 0.01 km2 of forest area.

According to forest area management plans prepared in 2012, the Bialowieza, Browsk and Hajnówka Forest Districts were classified under the 3rd, lowest FFRC (low risk), similarly to the Bialowieza National Park (BNP), which was assigned a forest fire risk category in the conservation plan in 2014. It should be stressed, however, that the forest fire risk classification was made using no longer applicable rules, which had been changed in 2010 [3]. For this reason this article determines the FFRC for the forest districts and the BNP according to the currently applicable method and on the basis of current available data. Following this analysis, individual units, and all units in aggregate, were also assigned to the 3rd FFRC, but the detailed classification results show a slight (1-2-point) increase in the total points for the assessed criteria, which suggests that the fire risk is increasing. All forest districts neighbouring the primeval forest area were assigned to the 1st, the highest FFRC (high risk).

Other factors than those listed in the said Regulation of the Minister of the Environment should also be taken into account in forest fire risk categorisation. The intensity of tourist traffic is very important in analysing the fire risk for Bialow-ieza Primeval Forest, but it is not recognised in the applicable categorisation method, and the local population density is used instead. According to the data recorded by the BNP, mainly on the basis of the number of tickets sold, the Forest has been visited by 140-150 thousand people per year in recent years. In 2016-2018, a 15-20 thousand increase in the volume of tourist traffic is expected. These data are probably understated, as not every visitor to the primeval forest purchases tickets, particularly local residents. More visitors are to be expected especially if the planned investments for increasing the Bialowieza Forest's accessibility are completed. Such intensity of tourist traffic poses a fire risk, because, as studies have demonstrated [3], there is a correlation between the frequency of fires and the number of people present in the forest or in its vicinity. This correlation is also confirmed by the fact that the Hajnówka Forest District had the highest number of fires (Table 1), and its forest areas and their buffer zone are most frequently penetrated not only by visiting tourists but primarily by the local residents of the directly neighbouring town of Hajnówka.

The fire risk in the primeval forest is also increased by the location of three fuel and gas-storage and handling terminals within its bounds, and in neighbouring areas (EKOIL, OLPP, KRYPTON), the (currently being redeveloped) railway line

Na wzrost potencjalnego zagrozenia pozarowego Puszczy wplywa równiez zlokalizowanie na jej terenie i w sasiedz-twie trzech baz magazynowo-przeladunkowych paliw i gazu (EKOIL, OLPP, KRYPTON) oraz przebiegajaca do nich linia kolejowa z Bialorusi (aktualnie rozbudowywana), a takze przewóz materialów niebezpiecznych.

W ocenie ryzyka pozarowego nalezy takze uwzglçdnic odstapienie, szczególnie w ostatnich latach, od zasad gospo-darki lesnej w nadlesnictwach puszczanskich, co powoduje zdecydowane pogorszenie siç stanu sanitarnego, wzrost ilo-sci martwego drewna oraz zmianç rodzaju pokrywy gleby ze sciólkowej na trawiasta, które sprzyjaja wzrostowi zagrozenia pozarowego.

2.1. Wystçpowanie pozarów lasu Liczba pozarów i powierzchnia spalona

W latach 2000-2015 w Puszczy Bialowieskiej mialo miej-sce 81 pozarów, w wyniku których splonçlo lacznie 38,66 ha - tabela 1. Najwiçcej pozarów (15) odnotowano w roku 2003, a najwiçksza spalona powierzchniç (7,85 ha) w 2002 roku. Szczególowej analizy pozarów dokonano tylko za lata 2007-2015, ze wzglçdu na kompletne dane o pozarach z tego okre-su zgromadzone w Krajowym Systemie Informacji o Pozarach Lasu. W tym okresie w Puszczy wystapily 24 pozary na powierzchni 11,35 ha, zas w jej otulinie o szerokosci 100 m odnotowano 47 pozarów gruntów nielesnych, które stwarza-ly zagrozenie przerzutu ognia na puszczanskie obszary lesne. Srednia powierzchnia pozaru wyniosla 0,47 ha bez wzglçdu na analizowany okres. Dla porównania srednia dla Regional-nej Dyrekcji Lasów Panstwowych w Bialystoku, na terenie której znajduje Puszcza Bialowieska, w tym czasie wynosila 0,35 ha. W 2015 roku, w którym warunki meteorologiczne szczególnie sprzyjaly utrzymywaniu siç duzego zagrozenia pozarowego lasu, mialo miejsce 25% wszystkich pozarów za okres 2007-2015.

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

from Belarus leading to them and the transport of hazardous materials.

The forest fire risk categorisation should also take into account, especially in recent years, the departure from forest management principles in the Bialowieza Forest districts, which leads to a significant deterioration in the sanitary conditions, an increase in the dead wood volume and an alteration in the type of soil covering from forest litter to grass, all of which contribute to an increase in fire risk.

2.1. The occurrence of forest fires Frequency and burnt area

In 2000-2015 there were a total of 81 fires in the Bialowieza Primeval Forest, resulting in a burnt area of 38.66 ha -see Table 1. The largest number of fires (15) occurred in 2003 and the highest burnt area (7.85 ha) was in 2002. A detailed analysis of fires was conducted only for 2007-2015, as complete data on fires from that period are gathered in the National Forest Fire Information System. In that period there were 24 fires in Bialowieza over an area of 11.35 ha, and in its 100-m wide buffer zone there were 47 fires on non-forest land, which posed a threat of the fire's spreading to forest areas. The average fire area was 0.47 ha, regardless of the analysed period. For comparison, the average for the Regional Directorate of State Forests in Bialystok, which includes the Bialowieza Primeval Forest in its area, was 0.35 ha during that time. In 2015, when the weather conditions were particularly conducive to high forest fire risk 25% of all fires in the 20072015 period occurred.

Forest fire type

Most fires (62.5%) were soil cover fires, which were responsible for as much as 99.2% of the burnt area. Very frequent (compared to the national average, which was below 1%) were single tree fires (33.3%). In the analysed period

Tabela 1. Pozary w Puszczy Bialowieskiej w latach 2000-2015 - wedlug ich liczby i powierzchni spalonej Table 1. Fires in the Bialowieza Primeval Forest during the years 2000-2015 - frequency and area destroyed by fire

Rok/ Year Liczba pozarów/ Frequency Powierzchnia/Burnt area [ha]

Nadlesnictwo/ Forest District Bialowieski Park Narodowy/ Bialowieza National Park "¡3 £ e/i ni N & — Nadlesnictwo/Forest District Bialowieski Park Narodowy/ Bialowieza National Park "<3 I e/i ni N & —

Bialowieza Browsk Hajnówka Bialowieza Browsk Hajnówka

2000 3 4 7 0.61 1.2 1.81

2001 1 1 2 3.5 1.5 5

2002 4 4 5 13 1.6 1.22 5.03 7.85

2003 4 5 6 15 2.31 3.5 0.65 6.46

2004 1 1 2 0.01 0.14 0.15

2005 4 4 8 4.3 0.01 4.31

2006 1 3 6 10 0.01 0.51 1.21 1.73

2007 1 4 5 0.5 0.07 0.57

2008 1 1 0.1 0.1

2009 1 1 2 0.03 6.81 6.84

2010 0 0

2011 2 2 0.01 0.01

2012 1 1 1.5 1.5

2013 1 1 2 0.01 0.02 0.03

2014 2 1 2 5 0.02 0.03 0.02 0.07

2015 2 4 6 2.18 0.05 2.23

tacznie/Total 11 28 41 1 81 3.94 17.97 9.94 6.81 38.66

Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

Rodzaj pozaru lasu

Najwiçcej wszystkich pozarów (62,5%) stanowily pozary pokrywy gleby, które objçly az 99,2% powierzchni spalonej. Bardzo liczne (w porównaniu do sredniej krajowej, wynosz^-cej mniej niz 1%) byly pozary pojedynczych drzew (33,3%). W analizowanym okresie wyst^pil jeden pozar podpo-wierzchniowy. Nie odnotowano zadnego pozaru calkowitego drzewostanu.

Siedliskowy typ lasu

Najwiçcej pozarów mialo swój pocz^tek na siedlisku lasu swiezego (29,2%), a najwiçksz^ powierzchniç ogien obj^l na siedlisku boru wilgotnego (zdecydowal o tym pozar w BPN w 2009 roku). t^cznie najwiçcej pozarów (41,7%) powstalo na najbardziej podatnych na pozary siedliskach: boru miesza-nego swiezego, boru swiezego i boru mieszanego wilgotnego, obejmuj^c 33,5% ogólnej powierzchni spalonej.

Przyczyny pozarów

Wsród pozarów dominowaly te, które powstaly wsku-tek podpalenia (37,5%) i na zblizonym poziomie te, których przyczyna byla nieznana (33,3%). Kolejn^ grupç stanowily pozary wynikle z zaniedbania (16,7%). Nalezy zwrócic uwagç na bardzo wysoki procent pozarów powstaiych wskutek wy-ladowan atmosferycznych (8,3%), w porównaniu do sredniej krajowej, która ksztaltuje siç na poziomie okolo 1%, co po-wodowane jest przez duz^ liczbç wysokich drzew rosn^cych w Puszczy. Przerzuty ognia z s^siaduj^cych z lasami gruntów byly przyczyn^ 4,2% pozarów. Glównym sprawc^ pozarów byl jednak czlowiek i jego celowe b^dz nieumyslne dzialanie.

3. Stan zabezpieczenia przeciwpozarowego Puszczy Bialowieskiej

Zabezpieczenie przeciwpozarowe Puszczy Bialowieskiej okreslaj^ plan ratowniczy powiatu hajnowskiego oraz sposo-by postçpowania nadlesnictw i BPN na wypadek powstania pozaru lasu.

Schemat zabezpieczenia przeciwpozarowego obszarów lesnych Puszczy Bialowieskiej przedstawiono na rycinie 1. Wykrywanie pozarów ze stalych punktów obserwacyjnych mozliwe jest wyl^cznie w czçsci nalez^cej do Nadlesnictwa Browsk, a takze w pólnocnej czçsci Nadlesnictw Bialowieza i Hajnówka oraz BPN. Wykrywanie pozarów w pozostalej czç-sci Puszczy, z racji znacznej odleglosci od jedynej dostrzegalni zlokalizowanej w Nadlesnictwie Browsk, moze byc realizowa-ne wyl^cznie z wykorzystaniem patroli naziemnych lub przez osoby postronne. Najczçsciej, bo az 91,7% pozarów w Puszczy w latach 2007-2015 wykryly osoby postronne. Pozostale pozary zostaly wykryte przez sluzbç lesn^. Kolejnym bardzo istotnym elementem systemu zabezpieczenia przeciwpozarowego jest siec zaopatrzenia wodnego. Dla obszarów zaliczanych do III kzpl nie ma jednoznacznych wymagan dotycz^cych odleglosci od najblizszego punktu czerpania wody. Mimo to, w przepro-wadzonej analizie oceniono odleglosc puszczanskich komplek-sów lesnych od tych punktów. Zdecydowana wiçkszosc z nich znajduje siç w odleglosci mniejszej niz 5 km. Wyj^tek stanowi fragment obszaru BPN w jego wschodniej czçsci oraz niewielki teren w pólnocnej czçsci granicy Nadlesnictw Bialowieza i Hajnówka. Trzeba dodac, ze od wielu lat obserwowane obnizenie poziomu wód gruntowych sprawia czasowe trudnosci w moz-liwosci poboru wody ze zbiorników naturalnych.

Organizacja Krajowego Systemu Ratowniczo-Gasni-czego w otoczeniu Puszczy Bialowieskiej oparta jest o sily Jednostki Ratowniczo-Gasniczej PSP w Hajnówce oraz piçtnastu jednostek OSP. Samoloty, które mog^ byc wyko-rzystywane do gaszenia pozarów, stacjonuj^ w Lesnej Ba-

D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.13

there was one ground fire. There were no fires of an entire forest stand.

Forest habitat type

Most fires started in a fresh forest habitat (29.2%) and the largest area covered by fire was in the wet coniferous forest habitat (the BNP fire in 2009 was definitive). In total, the largest number of fires occurred in the habitats most susceptible to fires - fresh mixed coniferous forest, fresh coniferous forest and wet mixed coniferous forest, which accounted for 33.5% of all the burnt area.

The causes of fires

Arson was the most frequent cause of fires (37.5%), while 33.3% of fires had unknown causes. Another group of fires was through negligence (16.7%). There was a notably high number of fires caused by lightning (8.3%) as compared to the national average, which is about 1%. This was due to the large number of high trees growing in the Primeval Forest. Fire spreading from land neighbouring the forest was responsible for 4.2% of fires. All in all, the primary cause of fires was human activity, deliberate or unintentional.

3. The fire protection status in the Bialowieza Primeval Forest

The fire protection system in the Bialowieza Primeval Forest defines a rescue plan for the Hajnówka District and the event of forest fires.

Figure 1 shows the forest fire protection outline for the Bialowieza Primeval Forest. Fire detection from fixed observation points is possible only in the part belonging to the Browsk Forest District and also in the northern part of the Bialowieza and Hajnówka Forest Districts, and the BNP. Detecting fires in other parts of the Primeval Forest, due to the considerable distance from the only fire lookout tower located in the Browsk Forest District, is only possible with ground patrols or by third parties. Most fires, as many as 91.7%, were detected by third parties. The remaining fires were detected by the forest service. Another very important element in the fire protection system is the water supply network. There are no clear requirements for areas included in the 3rd FFRC regarding the distance from the nearest water draw-off point. Still, the analysis included the distance of the primeval forest complexes from such points. The vast majority of these are within a distance of less than 5 km. The exception is a segment of the BNP in its eastern part and a small area in the northern part of the Bialowieza and Hajnówka Forest District perimeters. It should be added that the reduced level of groundwater causes temporary difficulties for taking water from natural reservoirs.

The organisation of the National Firefighting and Rescue System near the Bialowieza Primeval Forest is based on the fire and rescue unit of the State Fire Service in Hajnówka and fifteen volunteer fire brigades. Airplanes that might be used for extinguishing fires are stationed in the Forest Airbase in Bialystok. The lack of an operational base for airplanes near the Primeval Forest makes it impossible to achieve the 20-minute arrival time specified in the Forest Fire Protection Manual [4].

The level of forest fire risk for the Bialowieza Primeval Forest area corresponds to the level determined for the 14th prognostic zone. This zone, which covers 13 forest districts, includes the Bialowieza National Park. The basis for determining fire risk is the values of the meteorological parameters measured in the Bielsk, Rudka and Dojlidy Forest Districts, and the litter moisture measured only at one prognostic point

DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.13

zie Lotniczej w Bialymstoku. Brak l^dowiska operacyjnego w poblizu Puszczy uniemozliwia zapewnienie 20-minuto-wego czasu dolotu, okreslonego w Instrukcji Ochrony Prze-ciwpozarowej Lasów [4].

Stopien zagrozenia pozarowego lasu dla obszaru Puszczy Bialowieskiej odpowiada stopniowi ustalanemu dla 14 strefy prognostycznej. W granicach tej strefy, obejmuj^cej swym za-siçgiem 13 nadlesnictw, znajduje siç równiez Bialowieski Park Narodowy. Podstaw^ do ustalenia stopnia zagrozenia pozarowego s^ wartosci parametrów meteorologicznych mierzone w Nadlesnictwach Bielsk, Rudka i Dojlidy, a takze wilgotnosc sciólki mierzona tylko w jednym punkcie prognostycznym - Dojlidy. Odleglosc punktów pomiaru parametrów, stano-wi^cych podstawç do ustalenia aktualnego zagrozenia pozarowego dla obszaru Puszczy Bialowieskiej, wynosi od 30 do 80 km, przy czym wartosc wilgotnosci sciólki (bardzo istot-nego parametru wplywaj^cego na poziom zagrozenia) mierzona jest w odleglosci ok. 80 km.

- Dojlidy. The distances between the parameter measurement points forming the basis for determining the current fire risk for the Bialowieza Primeval Forest area are 30 to 80 km, whereas the litter moisture value (a very important parameter affecting the risk level) is calculated in 80-km distances.

4. The impact of spruce tree degradation on fire risk

The weight of combustible material per unit of forest area (in firefighting defined as fire load and expressed in kg/m2, and currently termed fire load density measured in MJ/m2) is the primary criterion for assessing the potential fire risk. In forest fire protection the fire load means the weight of combustible forest biomass expressed in kg/m2 or t/ha. In general, the level of the fire load determines the energy characteristics of the combustion process, which include the amount of heat released, the heat release rate, the heat release rate per

Ryc. 1. Schemat zabezpieczenia przeciwpozarowego Puszczy Bialowieskiej Fig. 1. Forest fire protection outline for the Bialowieza Primeval Forest Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

4. Wplyw rozpadu drzewostanow swierkowych na zagrozenie pozarowe

Ilosc materialu palnego w przeliczeniu na jednostkç powierzchni lesnej (w pozarnictwie okreslane jako obci^zenie ogniowe wyrazane w kg/m2, obecnie nazwane jako gçstosc ob-ci^zenia ogniowego mierzona w MJ/m2) jest podstawowym kry-terium oceny potencjalnego zagrozenia pozarowego. W ochro-nie przeciwpozarowej lasu przez obci^zenie ogniowe rozumie siç ilosc biomasy lesnej mog^cej ulec spaleniu, wyrazanej w kg/m2 lub t/ha. Ogolnie rzecz bior^c, od wielkosci obci^zenia ognio-wego zalezy charakterystyka energetyczna procesu spalania, okreslana miçdzy innymi przez: ilosc wydzielonego ciepla, moc pozaru, gçstosc mocy pozaru, liniow^ intensywnosc pozaru, temperaturç spalania oraz czas trwania pozaru. Od obci^zenia ogniowego zalezy takze konieczna ilosc srodka gasniczego po-trzebna do likwidacji pozaru. Zatem im wiçksze jest obci^zenie ogniowe, tym wiçksze jest zagrozenie pozarowe, a w wypadku powstania pozaru bçdzie on mial bardziej dynamiczny przebieg, w efekcie czego spowodowac moze wiçksze szkody w ekosyste-mie. Jednak oprocz ilosci potencjalnie palnej biomasy w lesie, o poziomie zagrozenia pozarowego decyduje takze jej struktura przestrzenna (gçstosc, wyrazona w kg/m3) oraz zdolnosc po-chlaniania wody - nasi^kania i jej oddawania - przesychania, przede wszystkim przez martwe materialy lesne, w odroznieniu od zywych, ktorych wilgotnosc jest wyzsza i wzglçdnie stabilna. Te dwie cechy (nasi^kanie i przesychanie) decyduje o stanie wil-gotnosci materialu palnego, ktory warunkuje mozliwosc inicjacji spalania. Dla materialow roslinnych wilgotnosc wynosz^ca 30% jest progiem granicznym, powyzej ktorego powstanie pozaru lasu od punktowych bodzcow cieplnych i jego rozprzestrzenia-nie siç jest malo prawdopodobne [5].

Obci^zenie ogniowe zalezy glownie od rodzaju materialu palnego, skladu gatunkowego, siedliskowego typu lasu i wieku drzewostanu. Na jego wielkosc maj^ wplyw: sposob zagospoda-rowania lasu, stan sanitarny drzewostanu i rodzaj zabiegow go-spodarczych. Ze wzglçdu na zaleznosc obci^zenia ogniowego od wielu czynnikow jest ono bardzo zroznicowane, nawet w zblizo-nych warunkach siedliskowo-drzewostanowych. Nie dysponuje-my obecnie pelnymi danymi, dotycz^cymi ksztaltowania siç ob-ci^zenia ogniowego w naszych lasach, gdyz do tej pory nie bylo kompleksowych badan z tego zakresu. Prowadzono tylko prace pilotazowe w latach 70. i 80. [6], a w latach 90. ubieglego wieku badania ograniczono do borow: suchego, swiezego i mieszanego swiezego w I, II i III klasie wieku [7-8]. Z powyzszych prac wyni-ka, ze srednie obci^zenie ogniowe dla pokrywy trawiastej wynosi ok. 0,5 kg/m2, dla pokrywy wrzosowej waha siç od 0,6 do 1,7 kg/ m2, dla pokrywy sciolkowej od 0,6 do 2,6 kg/m2, a dla drzewostanu sosnowego od kilku do kilkunastu kg/m2.

Proces zamierania drzewostanow swierkowych w Puszczy Bialowieskiej przybral na sile w latach 2013-2015 i bçdzie on narastal w nastçpnych latach. Wedlug danych nadlesnictw prognozuje siç go od 5 do 10 m3/ha/rok. Rycina 2 prezentuje rozklad masy wydzielonego posuszu swierkowego w Puszczy Bialowieskiej w latach 1992-2015 (stan na 30.09.2015 r.). Z danych Regionalnej Dyrekcji Lasow Panstwowych w Bialym-stoku wynika, ze w latach 2012-2015 zamarlo 406436 swier-kow o masie 577,4 tys. m3, a powierzchnia, na ktorej doszlo do rozpadu drzewostanow wynosi 2954 ha. Analiza zmiennosci liczby zasiedlonych drzew oraz powierzchni drzewostanow w stanie rozpadu pozwala na przypuszczenie, ze w ci^gu naj-blizszych lat areal tych drzewostanow moze siçgn^c 10000 ha, czyli obejmie prawie cal^ powierzchniç, na ktorej swierk jest gatunkiem panuj^cym. Taka ilosc martwego drewna zwiçkszy obci^zenie ogniowe, powoduj^c wzrost potencjalnego zagrozenia pozarowego. Dla porownania na terenie Bialowieskie-go Parku Narodowego ilosc martwego drewna w 2009 roku w Obrçbie Ochronnym Orlowka wynosila 108 m3/ha (drewno lez^ce) i 50 m3/ha (stoj^ce), a w obrçbie Hwozna odpowiednio 38 m3/ha i 43 m3/ha. W tym samym roku powierzchnia drze-wostanow w fazie rozpadu wyniosla blisko 550 ha.

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

unit area, the forest fire linear intensity, the combustion temperature and the fire duration. The fire load also determines the amount of extinguishing agent needed to extinguish the fire. As a result, the higher the fire load, the higher the fire risk, and, should a fire occur, it will be more dynamic, causing greater damage to the ecosystem. In addition to the weight of potentially combustible biomass in the forest fire risk is also influenced by its spatial structure (density, expressed in kg/ m3) and water absorption capacity - soaking up and releasing - drying up, mostly by dead forest material, which is unlike live matter, which has a higher and relatively stable moisture content. These two features (soaking up and drying up) determine the moisture content of the combustible material, which affects the propensity for combustion initiation. For plant material, a moisture content of 30% is the threshold value above which there is a low probability of the occurrence and propagation of forest fires from point heat stimuli [5].

Fire load mainly depends on the type of combustible material, species composition, forest habitat type and the age of the forest stand. Its value is influenced by the silvicultural system, the sanitary status of the forest stand and the type of silvicultural measures. As fire load depends on a number of factors, it is very varied, even in similar habitats and forest stand conditions. Currently we do not have complete data on the fire load structure in our forests, as there have been no comprehensive studies in this field to date. Only pilot works were conducted in the 1970s and 1980s. [6], and in the 1990s the research was limited to coniferous forests: dry, fresh and mixed fresh in the 1st, 2nd and 3rd-age classes [7-8]. The studies mentioned above demonstrated that the fire load was ca. 0.5 kg/m2 for grass cover, between 0.6 and 1.7 kg/m2 for heather cover, between 0.6 and 2.6 kg/m2 for litter cover and from several to a dozen or more kg/m2 for pine forest stands.

The dieback process of spruce forest stands in the Bialow-ieza Primeval Forest intensified in 2013-2015, and is expected to rise in the coming years. According to forest district data, it is expected to involve 5 to 10 m3/ha/year. Figure 2 presents the distribution of the volume of isolated spruce snags in the Bialowieza Primeval Forest in 1992-2015 (as at 30.09.2015). The data of the Regional Directorate of State Forests in Bialystok shows that in 2012-2015 406436 spruces with a volume of 577.4 thousand m3 died, and the area in which forest stand degradation occurred was 2954 ha. An analysis of the number of infested trees and the area of forest stands in degradation makes it possible to assume that over the coming years the area of those forest stands might reach 10,000 ha, covering nearly the entire area in which spruce is the dominant species. This amount of dead wood will increase the fire load, resulting in a higher potential fire risk. For comparison, within the Bialowieza National Park the amount of dead wood in 2009 in the Orlowka Protection Precinct was 108 m3/ ha (lying dead wood) and 50 m3/ha (snags), and in the Hwoz-na Precinct it was 38 m3/ha and 43 m3/ha respectively. In the same year the area of forest stands in the degradation phase was nearly 550 ha.

DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.13

2SQ

1

a

3

и

2 150

3 ■: :

£

_ 100

1 Iii

* 50

Hot 1Year

Ryc. 2. Mi^zszosc wyznaczonych i usuniçtych swierkow zasiedlonych przez kornika drukarza w latach 1992-2015 (rok 2015 do 30.09) Fig. 2. The volume of selected and removed spruce trees infested by the bark beetle during the years 1992-2015 (2015 up to 30.09)

Zrodlo: Regionalna Dyrekcja Lasow Panstwowych Bialystok. Source: The Regional Directorate for State Forests in Bialystok.

П wyïnaçsoné zas edlone sv/ierh 1 infested spn.ce fees (selected for releva!) ■ utuniçte ¿Kiedlone iwiírki / infested îpo-te trees (removed) 11

Л I

— ГШ fl гп — — гп ГП II J Ш.Ш.Ш Dl Ш.Ш.щ m ь 1

Ryc. 3. Martwe zalegaj^ce swierki stanowi^ce duze obciqzenie ogniowe w zamarlych drzewostanach Fig. 3. Fallen spruce trees form vast amounts of combustible material Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

Zagrozenie to narasta w sytuacji, gdy martwe drzewa, uschniçte galçzie o luznej, przestrzennej strukturze sprzyja-j^cej inicjacji i intensyfikacji spalania zalegaj^ na dnie lasu, na którym powstaje okolo 99% pozarów (ryc. 3 i 4).

The fire risk rises in situations where dead trees and branches with loose spatial structures conducive to combustion initiation and intensification fill the forest floor, which is where nearly 99% of fires start (Fig. 3 and 4).

RESEARCH AND DEVELOPMENT ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

Ryc. 4. Zamarly drzewostan swierkowy z duz^ liczb^ martwych, lez^cych drzew

Fig. 4. Dead spruce stock with a large amount of fallen deadwood Zródlo: Opracowanie wlasne.

Source: Own elaboration.

W takich miejscach szacuje siç, ze ilosc wysuszonej i podat-nej na zapalenie biomasy (obci^zenia ogniowego) wzrosla od kilku do kilkunastu razy w porównaniu do srednich obci^zen notowanych w warunkach normalnych. Lez^ce na dnie lasu klody, obecnie ze wzglçdu na ich gçstosc drewna oraz mniej-sz^ podatnosc na zapalenie w porównaniu do innych rodzajów materialów lesnych stanowi^ mniejsze zagrozenie pod wzglç-dem pozarowym. Jednak z uplywem czasu, w miarç postçpuj^-cego rozkladu drewna, ich rola pozarowa bçdzie siç zmieniala i w wypadku powstania pozaru bçd^ stanowily podatny na zapalenie material, który bçdzie wydluzal czas trwania spalania.

Zachodz^cy rozpad drzewostanów z udzialem swierka powoduje nie tylko wzrost ilosci palnej biomasy, ale stwarza dodatkowe zagrozenie pozarowe wynikaj^ce z powstawania plazowin. Sprzyjaj^ one tworzeniu siç pokrywy trawiastej, stwarzaj^cej bardzo duze zagrozenie pozarowe, w szczegól-nosci kiedy jest martwa i charakteryzuje siç luzn^ struktur^ przestrzenn^ (mal^ gçstosci^), która wplywa na jej szybkie przesychanie (ryc. 5).

Dla celów pogl^dowych na rycinie б przedstawiono zwi^-zek miçdzy prçdkosci^ frontu pozaru a gçstosci^ materialu dla róznych rodzajów pokrywy gleby, opracowany na pod-stawie wyników badan terenowych rozprzestrzeniania siç pozaru dla róznych typów materialów lesnych o zróznicowa-nej gçstosci, prowadzonych przez zespól badawczy z Zakladu Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badawczego Le-snictwa (IBL). Na rycinie widac, ze pozary pokrywy trawiastej osi^galy najwiçksze prçdkosci w porównaniu do pozostalych rodzajów pozarów pokrywy gleby. Suche trawy szybko trac^

Please cite as: BiTP Vol. 43 Issue 3, 2016, pp. 143-160 DOI:10.12845/bitp.43.3.2016.13

Ryc. 5. Martwy drzewostan z silnie rozwini^t^ pokrywy trawiastq Fig. 5. Dead spruce stock covered by a robust layer of grass Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

It is estimated that in such places the amount of dried-up and combustible biomass (fire load) increased by several to a dozen or so times in comparison to the average loads recorded under normal conditions. Logs lying on the forest floor are currently less of a fire threat due to their wood density and lower flammability in comparison to other types of forest material. With time, however, as the degradation of the wood progresses, their fire behaviour will change, and, when a fire starts, they will become a flammable material lasting for the duration of combustion.

The observed deterioration of forest stands, including spruces, does not only cause an increase in the amount of combustible biomass, but it also creates an additional fire threat due to the presence of irregular woodland. It is conducive to the emergence of grass cover, which generates a very high fire risk, especially when it is dead and characterised by a loose spatial structure (low density), which leads to its rapid drying up (Fig. 5).

For illustrative purposes, Fig. 6 shows the correlation between the fire-front velocity and the density of the material for various types of soil cover, prepared on the basis of the results of field studies of fire propagation for various types of forest materials of various densities, conducted by the research team from the Laboratory of Forest Fire protection of the Forest Research Institute (the IBL). The figure shows that fires of the grass cover reached the highest velocities compared to other types of fires of soil cover. Dry grass quickly loses its absorbed moisture, which makes it the primary fire-initiating material, in addition to pine litter. Table 2 presents the results of labora-

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

wchloniçt^ wodç, staj^c siç obok sciólki sosnowej podstawo-wym materialem inicjuj^cym pozar. W tabeli 2 zaprezento-wano wyniki badan laboratoryjnych dynamiki przesychania martwych materialów lesnych przeprowadzonych w IBL [8]. Potwierdzaj^ one, ze martwy trzcinnik lesny (Calamagrostis arundinacea) osi^ga najnizsz^ wilgotnosc w bardzo krótkim czasie.

¿tk^w^VLdlúr 'ï^r VbÏJitiiwJ/lf^Jlher OirniLmy/i/lililSrirY lrJéfi.H'.E Jj'ínrjLt

- mni-

Ryc. 6. Zwiqzek wskaznika struktury górnej warstwy róznych rodzajów pokrywy w drzewostanie I i II klasy wieku na siedliskach Bs,

Bsw, BMsw

z prçdkosci^ frontu pozarów kontrolowanych przy prçdkosci wiatru 2,5 m/s Fig. 6. The relation between the structural factor for the upper layer of different types of tree stock covering, for age growth categories I and II in the DCF, FCF, FMCF forest habitat, and velocity of fire influenced by a wind speed of 2.5 m/s)

Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

Tabela 2. Dynamika utraty wody przez martwe materialy lesne w warunkach laboratoryjnych Table 2. Water loss by dead forest material in laboratory conditions

tory tests of the dynamics of drying in dead forest material as conducted by the IBL [8]. They confirm that dead reed grass (Calamagrostis arundinacea) reaches its lowest moisture content in a very short time.

Rodzaj materialow lesnych/Type of forest material Wilgotnosc pocz^tkowa/Initial moisture content [%] Czas przesychania [godz.] Drying time [hours] Wilgotnosc po czasie przesychania Moisture after drying time [%] Wilgotnosc koncowa po 288 godz. Final moisture after 288 hours [%]

Sciola gorna/Upper litter layer 37.92 48 11.05 9.85

Sciola dolna/Lower litter layer 56.42 240 6.63 5.71

Korowina „gruba"/"Thick" bark 32.02 144 14.69 12.65

Korowina „lustrzana"/"Shining" bark 25.77 24 8.66 4.82

Lezanina (grubosc do 0,5 cm )/Lying deadwood (thickness up to 0.5 cm) 24.77 24 17.32 14.88

Lezanina (grubosc 0,6-1,0 cm) Lying dead-wood (thickness between 0.6-1.0 cm) 21.14 24 12.68 9.15

Szyszki/Cones 27.68 120 10.09 6.65

Sucha trawa 47.82 48 5.15 5.12

(trzcinnik)/Dry grass (reed grass)

Zródlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

Na odkrytych plazowinach wielkosci prçdkosci wiatru bçd^ zdecydowanie wiçksze niz w drzewostanie, w zwi^zku z czym w wypadku powstania pozaru bçdzie siç on rozprze-strzenial szybciej i obejmie wiçksz^ powierzchniç. Z wyko-rzystaniem aplikacji „Model pozaru lasu" opracowanej w In-stytucie Badawczym Lesnictwa [9] obliczono podstawowe parametry pozaru (prçdkosc frontu, powierzchniç, obwód) przy zakladanym czasie swobodnego rozprzestrzeniania siç

On open irregular woodland the wind speed values are considerably higher than in forest stands, so if a fire occurs, it will spread faster and cover a larger area. Using the application "Model pozaru lasu" ("The Forest Fire Model") developed by the Forest Research Institute [9] the basic fire parameters were calculated (fire-front velocity, area, perimeter) with the assumed time of free fire propagation of 30 minutes (the time assumed by the State Fire Service District Headquarters in its rescue plans is 25 minutes).

ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

pozaru wynosz^cym 30 min (zakladany przez Komend^ Po-wiatow^ PSP w planach ratowniczych wynosi 25 min).

Przyj^to, ze pr^dkosc wiatru na odkrytej przestrzeni wyno-sic b^dzie 5 m/s, w zwi^zku z tym w drzewostanie zmaleje ona do okolo 2 m/s. Na ryc. 7 przedstawiono obliczenia dla pozaru pokrywy trawiastej na odkrytej przestrzeni (plazowinie), a na ryc. 8 dla pokrywy sciolkowej w drzewostanie. Pr^dkosc frontu pozaru i obwod w pierwszym przypadku b^d^ okolo 6-5 razy wi^ksze, zas powierzchnia blisko 30-krotnie wi^ksza. Spowo-duje to potrzeb^ 23-krotnego zwi^kszenia ilosci potrzebnej wody do ugaszenia ognia, co wi^ze si§ z koniecznosci^ dyspo-nowania do pozaru zamiast jednego, kilku samochodow gasni-czych, co wplynie takze na wzrost kosztow akcji ratowniczej.

Te pogl^dowe dane swiadcz^ o wi^kszym zagrozeniu mozliwosci^ rozprzestrzeniania si§ ognia na powierzchniach obj^tych rozpadem drzewostanow z udzialem swierka, na ktorych pojawil si§ latwopalny trzcinnik, stanowi^cy szcze-golne zagrozenie pozarowe wczesn^ wiosn^ i jesieni^, a takze podczas dlugotrwalych okresow suszy letniej.

It was assumed that the wind speed in an open space is 5 m/s and limited to 2 m/s in a forest stand. Fig. 7 presents calculations for a grass cover fire in an open space (irregular woodland) and Fig. 8 for litter cover in a forest stand. Fire-front velocity and perimeter in the first case will be about 6-5 times higher and the area will be 30 times higher. This will require a 23-fold increase in the amount of water needed to extinguish the fire, which requires the dispatching of several firefighting trucks instead of one, increasing the costs of the rescue operation.

These illustrative data demonstrate the higher risk of fire propagation in areas with deteriorated forest stands, including spruces, where combustible reed grass appeared, being a particular fire risk in early spring and autumn, and also during long summer droughts.

Hotwi) цогуо [ ]

Wl*:; Pomoc 0 ртоузнив

Ryc. 7. Wyniki obliczen modelowego rozprzestrzeniania si£ pozaru dla pokrywy trawiastej na przestrzeni otwartej Fig. 7. Calculations results dealing with the fire propagation of grass covering in open spaces Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

Ryc. 8. Wyniki obliczen modelowego rozprzestrzeniania si£ pozaru dla pokrywy sciolkowej w drzewostanie Fig. 8. Calculations results dealing with the fire propagation of organic forest litter Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

Lez^ce drzewa stanowi^ utrudnienie w organizowaniu akcji ratowniczo-gasniczej. Mog^ one blokowac dojazd jed-nostek ratowniczych do pozaru oraz ograniczac dostçp do miejsc objçtych ogniem. Wedlug danych z BPN w 2014 roku na obszarze puszczy odnotowano 545 drzew wywröconych na drogi, natomiast w pierwszych 9 miesi^cach roku 2015 takich drzew bylo az 654 - tabela 3. Nadlesnictwa nie poda-ly szczegölowej liczby takich przypadköw, informuj^c tylko ogölnie, ze na terenie kazdego z nich maj^ one miejsce.

Lying trees are a hindrance in organising a rescue and fire-fighting operation. They can prevent emergency units from accessing the fire and restrict access to fire sites. According to BNP data, in 2014 there were 545 trees fallen on roads in the primeval forest and in the first 9 months of 2015 as many as 654 - see Table 3. The forest districts did not specify the exact number of such events, but reported that they occurred in each one of them.

Tabela 3. Blokowanie drog przez wywracaj^ce si£ drzewa w latach 2014-2015 Table 3. Roads blocked by fallen trees during the years 2014-2015

Rok/ Year Obrçb ochronny/ Protected area I II III Lici IV îba drze Number V w wywr< of fallei VI iconych ltrees o VII na drog n the ro VIII i (szt.) ads IX X XI XII Razem/Total

2014 Orlöwka 9 7 32 10 8 12 6 9 10 10 14 6 133

Hwozna 30 6 128 10 28 48 17 4 27 11 55 48 412

2015 Orlöwka 39 13 160 20 36 60 23 13 37 401

Hwozna 59 4 3 52 14 4 75 14 28 253

Zrodlo: Bialowieski Park Narodowy. Source: Bialowieza National Park.

ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.13

Duza liczba lez^cych martwych klod swierkowych moze takze ograniczac dost^p dla jednostek strazy pozarnej i utrud-niac szybkie i skuteczne podj^cie akcji gasniczej, na co uwag§ zwracalo dowodztwo Komendy Powiatowej PSP w Hajnowce. Zdaniem Komendy blokowanie przejezdnosci drog w obr§-bie Puszczy Bialowieskiej zdarza si§ bardzo cz^sto, szczegol-nie podczas silnych wiatrow b^dz burz. Wymown^ ilustraj tych wyst^puj^cych zagrozen s^ fotografie na rycinach 9 i 10, ktore obrazuj^ skal^ skutkow wywracania si§ drzew (nie tylko martwych), do ktorych doszlo w Puszczy Bialowieskiej 23 lipca 2015 roku, kiedy zostala calkowicie zablokowana droga Czerlonka-Budy.

A large number of dead logs can also restrict access for fire service units and hinder quick and effective extinguishing, which was pointed out by the command of the State Fire Service District Headquarters in Hajnowka. According to the District Fire Department, roads within the Bialowieza Primeval Forest are very often impassable, especially during strong winds and storms. The photographs presented in Fig. 9 and 10 are a telling illustration of the threats, showing the consequences of fallen trees (not only dead) in the Bialowieza Primeval Forest on 23 July 2015, when the Czerlonka-Budy road had been completely blocked.

Ryc. 9. Samochod PSP na drodze publicznej Czerlonka-Budy zablokowanej przez powalone drzewa 23 lipca 2015 roku Fig. 9. State Fire Service vehicle on a public road blocked by fallen trees between Czerlonka and Budy on 23.07.2015

Zrodlo: KP PSP Hajnowka. Source: State Fire Service District Headquartes in Hajnowka.

Ryc. 10. Droga publiczna Hajnowka-Bialowieza zablokowana przez powalone drzewa w dniu 23 lipca 2015 roku Fig. 10. A public road blocked by fallen trees between Hajnowka and Bialowieza on 23.07.2015

Zrodlo: KP PSP Hajnowka. Source: State Fire Service District Headquartes in Hajnowka.

W takich nadzwyczajnych sytuacjach brak dojazdu do miejscowosci uniemozliwia zagwarantowanie w nich wlasci-wego poziomu bezpieczenstwa publicznego, co powinno bye równiez uwzgl^dnione w szerszym kontekscie analizy mozli-wych zagrozen, a nie tylko zagrozenia pozarowego, b^d^cego przedmiotem niniejszego artykulu.

5. Stan zabezpieczenia przeciwpozarowego Puszczy Bialowieskiej w swietle prawa

Podstawy prawne zabezpieczenia przeciwpozarowego ob-szarów lesnych tworz^ ustawy: o ochronie przeciwpozarowej (Dz. U. 2009 Nr 178, poz. 1380) [10] i o lasach (Dz. U. 1991 Nr 101, poz. 444) [11] oraz podstawowe przepisy wykonawcze, zawarte w rozporz^dzeniach: Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji (Dz. U. 2010 Nr 109, poz. 719) [12] i Ministra Srodowiska (Dz. U. 2006 Nr 58, poz. 405) [2]. Wedlug art. 1 ustawy o ochronie przeciwpozarowej ochrona ta polega na realizacji przedsi^wzi^e, maj^cych na celu ochrony srodowiska przed pozarem poprzez: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu si§ pozaru, zapewnienie sil i srodków do jego zwalczania oraz prowadzenie dzialan ratowniczych. Artykul 3. tej ustawy naklada obowi^zek na korzystaj^cych ze srodowiska zabezpieczenia przed zagrozeniem pozarowym, a na wlascicieli b^dz zarz^dców odpowiedzialnose za naru-szenie przepisów przeciwpozarowych w trybie i na zasadach okreslonych w innych przepisach. W ustawie o lasach (art. 9, ust. 1, pkt. 1) zostal nalozony obowi^zek ksztaltowania rów-nowagi w ekosystemach lesnych i podnoszenia ich naturalnej odpornosci, w szczególnosci poprzez wykonywanie zbiegów profilaktycznych oraz ochronnych zapobiegaj^cych powstawaniu i rozprzestrzenieniu si§ pozarów. W swietle powyz-szych zapisów nalezy stwierdzie, ze obowi^zki wynikaj^ce z ustaw nie s^ w pelni wykonywane w Puszczy Bialowieskiej, gdyz równowaga w ekosystemie lesnym, w którym dochodzi do rozpadu drzewostanów swierkowych, zostala naruszo-na. Drzewostany nie odznaczaj^ si§ naturaln^ odpornosci^, a charakterystyka pozarowa lesnej biomasy sprzyja mozliwo-sci powstania i rozprzestrzeniania si§ ognia. Trudno uznae wykonywane dzialania, jesli w ogóle s^ one prowadzone, za odpowiednie z zakresu profilaktyki przeciwpozarowej i spelniaj^ce sw^ rol§. Trzeba raczej uznae, ze mamy do czy-nienia z zaniechaniem dzialan ochronnych niz ich realizaj Obszar Puszczy Bialowieskiej, w tym Bialowieskiego Parku Narodowego, mimo swojej specyfiki nie podlega wyl^czeniu spod wymogów aktualnie obowi^zuj^cego prawa w zakresie ochrony przeciwpozarowej lasu. Potwierdzeniem tego s^ de-cyzje Komendanta Powiatowego Panstwowej Strazy Pozarnej w Hajnówce, wydane w dniu 9 czerwca 2014 r. Nadlesnictwom Bialowieza i Hajnówka. Zobowi^zywaly one do oczyszczenia pasa o szerokosci 30 m, biegn^cego wzdluz drogi wojewódz-kiej Hajnówka-Bialowieza z gal^zi, chrustu i nieokrzesanych lez^cych drzew, w zwi^zku z naruszeniem § 39, ust. 1 Roz-porz^dzenia Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2010, nr 109, poz. 719). Termin wykonania decyzji okreslony pierwotnie na 12 wrzesnia 2014 roku, po odwolaniu, zostal przesuni^ty na 30 czerwca 2015 r. Ze wzgl^du na bardzo duze nagromadzenie materialu palnego, nieusuwanego sukcesyw-nie wczesniej, dzialania gospodarcze nadlesnictw, b^d^ce wykonaniem decyzji Komendanta, doprowadzily do zgroma-dzenia za oczyszczonym pasem, stosów (walów) latwopalne-go posuszu, stwarzaj^cego bardzo duze zagrozenie pozarowe (ryc. 11).

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

In such extraordinary situations obstructed access to certain locations makes it impossible to maintain the appropriate level of public safety there, which should be taken into account in the wider context of analysing the potential threats that are not limited to fire risk, which is the subject of this article.

5. The legal context of fire protection status in the Bialowieza Primeval Forest

The legal basis for the fire protection of forest areas arises from the following Acts: the Fire Protection Act (Journal of Laws of 2009, No. 178, item 1380) [10] and the Act on Forests (Journal of Laws of 1991, No. 101, item 444) [11], and the basic secondary legislation contained in the Regulation of the Minister of the Interior and Administration (Journal of Laws of 2010, No. 109, item 719) [12] and the Regulation of the Minister of the Environment (Journal of Laws of 2006, No. 58, item 405) [2]. Pursuant to Art. 1 of the Fire Protection Act, this protection involves the implementation of projects aimed at protecting the environment against fire by preventing its occurrence and propagation, providing resources and funds for firefighting, and conducting rescue operations. Article 3 of this Act obliges all environment users to protect it against fire risk and makes owners and administrators responsible for violating fire regulations according to the procedure and the rules specified in separate regulations. The Act on Forests (Art. 9 (1) (1) includes an obligation to maintain balance in forest ecosystems and improve their natural resistance, especially by engaging in preventive and protective measures to safeguard them against the occurrence and propagation of fires. In the context of the said provisions it must be stated that the statutory obligations are not fully adhered to in the Bialowieza Primeval Forest, as the balance in this forest ecosystem, where spruce forest stands are deteriorating, has been disturbed. Forest stands are not naturally resistant and the fire behaviour of forest biomass is conducive to forest fire occurrence and propagation. The actions being performed, if any, are hardly appropriate in terms of fire prevention and their results. It can be concluded that protective actions are being refrained from rather than actually implemented. The area of the Bialowieza Primeval Forest, including the Bialowieza National Park, in spite of its unique characteristics, is not excluded from the currently applicable laws in terms of forest fire protection. This is confirmed by the decisions of the District Commander of the State Fire Service in Hajnowka issued on 9 June 2014 to the Bialowieza and Hajnowka Forest Districts. These decisions obliged the forest districts to clear up a 30 m wide strip of land running along the Hajnowka to Bialowieza provincial road from branches, dry twigs, and lying trees with branches, in connection with the violation of § 39 (1) of the Regulation of the Minister of the Interior and Administration of 7 June 2010 on the fire protection of buildings, other structures and land (Journal of Laws of 2010, No. 109, item 719). The deadline for acting on the decision, initially set for 12 September 2014, was postponed to 30 June 2015 following an appeal. Due to a very high concentration of combustible material, which had not been successfully removed before, the activities of the forest districts in implementing the Fire Service Commander's decision led to the appearance, behind the cleared-up strip, of heaps (piles) of flammable dead trees, which posed a very high fire risk (Fig. 11).

Ryc. 11. Pas chrustu powstaly przez wyniesienie na odleglosc 30 metrow gal^zi okrzesanych z martwych drzew wyci^tych wzdluz drogi

Hajnowka-Bialowieza

Fig. 11. A strip of brushwood caused by a 30 metre relocation of branches, from felled trees, along the Hajnowka to Bialowieza road

Zrodlo: Opracowanie wlasne. Source: Own elaboration.

Zasadne jest rozwazenie bezwzgl^dnego obowi^zku za-pewnienia wlasciwego zabezpieczenia przeciwpozarowego cennych pod wzgl^dem przyrodniczym obszarów (parków narodowych, rezerwatów), uwzgl^dniaj^cego ich odmienn^ specyfik^ od lasów gospodarczych, dla których przede wszyst-kim tworzone bylo prawo z zakresu przeciwpozarowego [13].

6. Propozycja dzialan wspieraj^cych ochronf przeciwpozarow^ Puszczy Bialowieskiej

Mimo sklasyfikowania wi^kszosci obszaru Puszczy Bialowieskiej do III kategorii zagrozenia pozarowego lasu, w zwi^z-ku z tym wzgl^dnie malego zagrozenia pozarami, dynamiczne zmiany powodowane zamieraniem i rozpadem drzewostanów oraz wyst^puj^ce ekstrema pogodowe i prognozowane zwi^ksze-nie si§ nat^zenia ruchu turystycznego s^ czynnikami rzutuj^cy-mi na wzrost potencjalnego zagrozenia pozarowego. Zagrozenie to jak do tej pory nie przedlozylo si§ na wyrazny wzrost liczby pozarów i powierzchni spalonej. Oznak^ tej tendencji jest wzrost liczby pozarów w 2015 roku, ale nalezy to wi^zac w duzej mie-rze z warunkami pogodowymi. W zwi^zku z zaistnial^ sytuaj i prognozowanym wzrostem ryzyka pozarowego proponowane jest podj^cie dzialan maj^cych na celu minimalizaj tego ryzyka, przede wszystkim z uwagi na ochron^ cennego obszaru przy-rodniczego. Obnizenie ryzyka mozna dokonac poprzez dziala-nia edukacyjno-profilaktyczne oraz organizacyjno-techniczne, wychodz^ce poza obowi^zuj^ce standardy prawne w zakresie ochrony przeciwpozarowej lasu.

Dzialania edukacyjno-profilaktyczne

Zaleca si§ przygotowanie kampanii informacyjno-ostrze-gawczej o wyst^puj^cym zagrozeniu pozarowym na terenie Puszczy Bialowieskiej która uswiadomi osoby przybywaj^ce do niej o mozliwych zagrozeniach oraz rozpowszechni zasa-dy prawidlowego korzystania z lasu, niestwarzaj^ce zagrozenia wzniecenia ognia. Wbrew pozorom cz^sto zapomina si§ o podstawowej zasadzie, ze lepiej zapobiegac, niz gasic oraz o znaczeniu dzialan edukacyjno-informacyjnych. Poniewaz

It is reasonable to consider the absolute obligation to ensure the appropriate fire protection of areas with important natural assets (national parks, reserves), taking into account the differences between them and the commercial forests, which were the main subject of fire protection regulations [13].

6. Suggested activities to support the fire protection of the Bialowieza Primeval Forest

Although most of the area of the Bialowieza Primeval Forest is classified under the 3rd forest fire risk category, which signifies a low fire risk, the rapid changes caused by the death and deterioration of forest stands, the instances of extreme weather conditions, and the predicted increased tourism volume, are factors which could contribute to a potentially higher fire risk. To date, this threat has not resulted in a considerable increase in the frequency of fires and the extent of the burnt area. A possible sign is the higher number of fires in 2015, but this was largely associated with weather conditions. In connection with the current situation and the predicted increase in fire risk it is advisable to take measures that minimise this risk, primarily for reasons of protecting this valuable natural area. The fire risk can be reduced by educational and preventive activities, and organisational and technical measures that go beyond the currently applicable legal standards in forest fire protection.

Educational and preventive activities

It is recommended to launch an information and warning campaign about the fire risk present in the area of the Bialow-ieza Primeval Forest to make visitors aware of the potential threat and to disseminate the principles of proper behaviour in forests that causes no danger of fire. Contrary to what one might expect, the basic principle that it is better to prevent than to fight a fire is often forgotten, and the significance of educational and informational activities is downplayed. As the results of these activities are not readily apparent, their use is relatively rare, or they are completely neglected, while

dzialania te nie daj^ natychmiastowego efektu, s^ stosowane rzadko lub wrçcz pomijane na rzecz wyl^cznie przygotowa-nia obszarow lesnych na wypadek pozaru. Skuteczna kam-pania edukacyjno-informacyjna powinna bye profesjonalnie zaplanowana i przeprowadzona dlugofalowo. Co wiçcej powinna ona zostae zaadresowana do odpowiednich odbiorcow, wsrod ktorych powinna znaleze siç lokalna spolecznose ob-cuj^ca z Puszczy na co dzien.

Dzialania organizacyjno-techniczne

Dzialania organizacyjno-techniczne maj^ na celu mini-malizacjç istniej^cego zagrozenia pozarowego, a w wypadku powstania pozaru ograniczenie jego skutkow. Do postulowa-nych dzialan nalezy:

• ograniczenie narastaj^cego obci^zenia ogniowego wsku-tek gradacji kornika drukarza i wielkosci powierzchni objçtej rozpadem drzewostanow swierkowych powinno bye pierwszoplanowym dzialaniem;

• prognozowanie lokalnego zagrozenia pozarowego dla obsza-ru Puszczy Bialowieskiej w oparciu o istniej^ce na jej terenie punkty meteorologiczne oraz wyposazenie Nadlesnictwa Hajnowka w wagosuszarkç do pomiaru wilgotnosci sciolki;

• zlokalizowanie na terenie Puszczy Bialowieskiej drugiej dostrzegalni przeciwpozarowej (proponowana lokaliza-cja w Lesnictwie Czerlonka), ktora poprawi efektywnose obserwacji obszarow puszczanskich i umozliwi doklad-niejsze lokalizowanie pozarow we wspolpracy z istniej^-c^ dostrzegalni^ w Nadlesnictwie Browsk;

• rozwazenie mozliwosci zlokalizowania w rejonie Puszczy Bialowieskiej l^dowiska operacyjnego, ktore mogloby bye wykorzystane do prowadzenia akcji gasniczej z powietrza, szczegolnie w terenie trudno dostçpnym dla naziemnych sil ratowniczych, w wypadku pozarow srednich i wiçkszych. Obecnie najblizsze l^dowisko znajduje siç w Bialymstoku, co z punktu widzenia skutecznosci i kosztow prowadzenia ewentualnych dzialan gasniczych jest nieracjonalne;

• d^zenie do zapewnienia l^cznosci radiowej dla celow ochrony przeciwpozarowej na obszarze calej Puszczy Bialowieskiej, gdyz istniej^ obszary ograniczonego zasiç-gu sieci radiowej i komorkowej, w ktorych utrudniona jest koordynacja i prowadzenie dzialan gasniczych, np. w rejonie Bialowiezy i Masiewa;

• w planie ratowniczym powiatu, sporz^dzonym przez KP PSP i sposobach postçpowania na wypadek pozaru, wykonywanych przez nadlesnictwa i Bialowieski Park Narodowy powinny bye uwzglçdniane zachodz^ce zmia-ny zagrozenia pozarowego i zasady dysponowania od-powiednio wiçkszej ilosci sil i srodkow, w zaleznosci od istniej^cego zagrozenia i warunkow meteorologicznych;

• w celu sprawniejszego prowadzenia akcji ratowniczo-gasniczych na terenie Puszczy Bialowieskiej, szczegolnie na terenie trudno dostçpnym i znacznie oddalonym od drog, zasadne byloby wyposazenie KP PSP w Hajnow-ce w pojazd do poruszania siç w trudnym terenie (typu wszçdolaz), pompç duzej wydajnosci do przepompowy-wania wody na duze odleglosci oraz rozkladane zbiorni-ki wodne o pojemnosci minimum 8000 dm3;

• organizowanie co pewien czas ewiczen zgrywaj^cych sluzb ratowniczych, sluzb lesnych, sluzb parku i innych podmiotow w zakresie gaszenia pozarow lasu w Puszczy Bialowieskiej, w terenie przeksztalconym zachodz^cymi zmianami przyrodniczymi;

• bior^c pod uwagç wyniki polsko-bialoruskiego projektu partnerskiego „Wspolnie chronimy Puszczç Bialowiesk^", w ramach ktorego zakupiono samochody ratowniczo-ga-snicze dla obu stron, zasadne jest doprowadzenie do pod-pisania porozumienia transgranicznego, umozliwiaj^cego niesienie pomocy stronie s^siedzkiej w wypadku pozaru.

BiTP Vol. 43 Issue 3, 2016, pp. 143-160 D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.13

the focus is only on preparing forest areas for fires. An effective long-term educational and informational campaign should be professionally planned and implemented. It should also be targeted at the relevant group of recipients, which should include members of the local community for whom the primeval forest is part of their everyday lives.

Organisational and technical measures

Organisational and technical measures are aimed at minimising the fire risk and, should a fire occur, reducing its impact. The suggested measures include:

• reducing the rising fire load caused by the infestation of the bark beetle, and the size of the area of deteriorated spruce forest stands should be the primary measure;

• predicting the local fire risk for the area of Bialowieza Primeval Forest on the basis of the weather stations located within it and providing a moisture analyser for the Hajnowka Forest District to measure the moisture content of forest litter;

• locating within the Bialowieza Primeval Forest the second fire lookout tower (suggested location within the Czerlonka Forest District), which will improve the effectiveness of the observation of the primeval forest areas and allow more accurate determination of fire locations in combination with the current fire lookout tower in the Browsk Forest District;

• considering the possibility of locating within the Bialow-ieza Primeval Forest an operational base for airplanes that could be used to conduct airborne firefighting operations, particularly in areas with obstructed access for land rescue services, in medium and large fires. Currently, the nearest landing field is located in Bialystok, which is irrational in the context of the effectiveness and costs of conducting potential firefighting operations;

• measures to facilitate radio communications for the purposes of fire protection in the entire area of the Bialow-ieza Primeval Forest, which includes areas of limited radio and mobile network coverage where the coordination and performance of firefighting operations is more difficult (e.g. in the Bialowieza and Masiewo regions);

• the district's firefighting plan, prepared by the State Fire Service District Headquarters and the rules of conduct in the case of a fire followed by the forest districts and the Bialowieza National Park, should take into account the changes in fire risk and the rules for using a proportionately higher number of resources and measures, depending on the specific threat and weather conditions;

• to ensure more effective rescue and firefighting operations within the Bialowieza Primeval Forest, particularly in places with difficult access and located far from roads, it would be reasonable to equip the State Fire Service District Headquarters in Hajnowka with an all-terrain vehicle, a high-performance pump to transport water across long distances and expandable water tanks with a minimum capacity of 8,000 dm3;

• organising the harmonising of training for rescue services, forest and national-park services and other entities relating to extinguishing fires in the Bialowieza Primeval Forest in areas being changed by natural transformations;

• taking into account the results of the Polish-Belarussian partner project "Wspolnie chronimy Puszczy Bialowi-eskq" ("Protecting the Bialowieza Primeval Forest Together"), which included the purchase of rescue and fire-fighting trucks for both parties, it is reasonable to sign a cross-border agreement providing for mutual assistance in the case of fire.

RESEARCH AND DEVELOPMENT ИССЛЕДОВАНИЯ И РАЗВИТИЕ

W swietle zaistnialej sytuacji problem zabezpieczenia przeciwpozarowego Puszczy Bialowieskiej wymaga znacznie szerszego spojrzenia na ochrony przeciwpozarow^ obszarow chronionych (np. parkow narodowych, rezerwatow). Obowi^-zuj^ce w nich zasady s^ takie same jak w lasach gospodarczych. Nie uwzgl^dnia si§ specyfiki szczegolnie cennych pod wzgl^-dem przyrodniczym obszarow, nie wspominaj^c juz o innych ekosystemach niz lesne (np. Biebrzanski Park Narodowy). W ocenie ryzyka zagrozenia i organizacji systemu zabezpiecze-nia przed ogniem unikatowych obszarow powinny byc brane pod uwag^ rowniez inne czynniki jak np.: przedmiot ochrony, zadania ochronne, ocena negatywnego b^dz pozytywnego od-dzialywania ognia, planowanie dzialan ratowniczych minima-lizuj^cych straty wskutek akcji itp. Dodatkowo problemem jest brak aktualnej Instrukcji ochrony przeciwpozarowej dla parkow narodowych, ktora znowelizowana w 2012 r. obowi^zuje tylko w Lasach Panstwowych. W zwi^zku z powyzszym zasad-ne wydaje si§ podj^cie dzialan zmierzaj^cych do opracowania zasad ochrony przeciwpozarowej obszarow szczegolnie chronionych, ktore uwzgl^dnialyby ich specyfik^ i pozwalaly na prowadzenie dzialan ochronnych adekwatnych do powstalego zagrozenia trwalosci lasu i stanu sanitarnego drzewostanow, jakie obserwujemy obecnie w Puszczy Bialowieskiej.

Objasnienie skrotow

BPN - Bialowieski Park Narodowy (Bialowieza National Park)

BMsw - bor mieszany swiezy (fresh mixed coniferous forest)

Bs - bor suchy (dry coniferous forest)

Bsw - bor swiezy (fresh coniferous forest)

KZPL - kategoria zagrozenia pozarowego lasu (forest fire risk

kategory)

RDLP - Regionalna Dyrekcja Lasow Panstwowych Bialystok (Regional Directorate of State Forests in Bialystok)

Please cite as: BiTP Vol. 43 Issue 3, 2016, pp. 143-160 D0I:10.12845/bitp.43.3.2016.13

In the current situation, the problem of the fire protection of the Bialowieza Primeval Forest requires a much wider perspective on the fire protection of protected areas (e.g. national parks, reserves). The rules in force within such areas are currently the same as in commercial forests. The specificity of areas with particularly valuable natural assets is not taken into account, not to mention non-forest ecosystems (e.g. the Biebrza National Park) In assessing the fire risk and organising a fire protection system for areas of unique natural assets other factors should also be taken into account, such as the subject of the protection, the protection tasks, the assessment of the negative or positive impacts of fire, the planning of firefighting operations to minimise losses caused by action, etc. Another problem is the lack of an up-to-date Forest Fire protection Manual for national parks, which, as amended in 2012, is applicable only to State Forests. With regard to the above, it seems reasonable that actions aimed at preparing the principles of the fire protection of specially protected areas should be taken. These actions should consider the specific characteristics of these areas and allow protective measures commensurate with the threat of forest sustainability and the state of health of forest stands, which is currently being observed in the Bialowieza Primeval Forest.

Abbreviations

BNP - The Bialowieza National Park FMCF - fresh mixed coniferous forest DCF - dry coniferous forest FCF - fresh coniferous forest FFRC - forest fire risk category

RDLP - Regionalna Dyrekcja Lasow Panstwowych Bialystok (The Regional Directorate of State Forests in Bialystok)

Literatura / Literature

[1] Sterenczak K., Szczygiel R., Kwiatkowski M. i inni, Wplyw ilosci martwego drewna w Puszczy Bialowieskiej na zagrozenie pozarowe oraz zagrozenie dla ludzi, IBL 2015.

[2] Rozporz^dzenie Ministra Srodowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczególowych zasad zabezpieczenia przeciwpozarowego lasów (Dz. U. 2010 Nr 137, poz. 923).

[3] Szczygiel R., Ubysz B., Piwnicki J., Kwiatkowski M., Kategoryzacja zagrozenia pozarowego lasów Polski, IBL, 2008.

[4] Instrukcja ochrony przeciwpozarowej lasu, CILP 2012.

[5] Szczygiel R., Metoda oceny ryzyka powstania pozaru lasu wspomagajqca organizacjg dzialan ratowniczych. Prace IBL, Rozprawy i Monografie, 2009, 12.

[6] Lonkiewicz B., Badania nad palnosciq runa lesnego i intensywnosciq pozaru pokrywy gleby, IBL, 1976.

[7] Fraszewski D., Ustalenie obciqzenia ogniowego drzewostanów I i II klasy wieku w zaleznosci od rodzaju pokrywy dna lasu, rodzaju pozaru oraz realizowanych zabiegów pielggnacyjnych, IBL, 1993.

[8] Fraszewski D., Karlikowski T., Wplyw degradacji drzewostanów w zasiggu oddzialywania przemyslowego na zagrozenie pozarowe lasu. IBL, 1996.

[9] Szczygiel R., Kwiatkowski M., Kolakowski B., Opracowanie aplikacji model pozaru lasu, IBL, 2013.

[10] Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej (Dz. U. 2009 Nr 178, poz. 1380).

[11] Ustawa z dnia 28 wrzesnia 1991 r. o lasach (Dz. U. 1991, Nr 101, poz. 444).

[12] Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków i innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. 2010, nr 109, poz. 719).

[13] Szczygiel R., Piwnicki J., Ochrona przeciwpozarowa w parkach narodowych - zasady i dzialania strategiczne. Lasy w parkach narodowych i rezerwatach przyrody. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin 2015, 175-183.

Artykul zostal przetlumaczony ze srodkow MNiSW w ramach zadania: Stworzenie angloj^zycznych wersji oryginalnych artykulow naukowych wydawanych w kwartalniku „BiTP. Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza - typ zadania: stworzenie angloj^zycznych wersji wydawanych publikacji finansowane w ramach umowy 935/P-DUN/2016 ze srodkow Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dzialalnosc upowszechniaj^c^ nauk^.

Mi nister st wo Nauki i Szkolnictwa Wyzszego

D01:10.12845/bitp.43.3.2016.13

AAA

dr hab. Ryszard Szczygiel, prof. nadzw. Instytutu Badawczego Lesnictwa, wyksztalcenie pozarnicze i lesne sprawia, ze zainte-resowania zawodowe koncentruj^ si§ na problematyce ochrony przeciwpozarowej lasu, szczegolnie modelowania pozaru lasu, pirologii lesnej jak i gaszenia pozarow. Autor, b^dz wspolautor 120 publikacji naukowych, 90 prac badawczych i kilkunastu wdrozen rozwi^zan technicznych i organizacyjnych w Lasach Panstwowych.

prof. Ryszard Szczygiel - professor at the Forest Research Institute. His education in firefighting and forestry directed his professional interests to issues of forest fire protection, particularly forest fire modelling, the study of forest fires, and fire extinguishing. The author and co-author of 120 scientific publications, 90 research projects and more than ten implementations of technical and organisational solutions in State Forests.

mgr inz. Miroslaw Kwiatkowski - glowny specjalista w Laboratorium Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badawczego Lesnictwa, zaangazowany m.in. w prace nad prognozowaniem zagrozenia pozarowego oraz l^cznosci w ochronie przeciwpoza-rowej lasu.

Miroslaw Kwiatkowski, M.Eng. - chief specialist at the Laboratory of Forest Fire protection of the Forest Research Institute, involved, i.a., in work on predicting fire risks, and on communication issues in forest fire protection.

mgr inz. Bartlomiej Kolakowski, starszy specjalista w Laboratorium Ochrony Przeciwpozarowej Lasu Instytutu Badawczego Lesnictwa.

Bartlomiej Kolakowski, M.Eng. - senior specialist at the Laboratory of Forest Fire protection of the Forest Research Institute.